Rak tarczycy stanowi około 1% wszystkich nowotworów złośliwych człowieka. Jest on najczęściej występującym nowotworem złośliwym gruczołów wydzielania wewnętrznego. Według statystyk, zachorowania na nowotwory tarczycy są znacząco częstsze u kobiet aniżeli u mężczyzn (około 4-krotnie) i dotyczą głównie dorosłych. Zaledwie 20% przypadków dotyczy osób do 30 roku życia.
Według statystyk Krajowego Rejestru Nowotworów rocznie odnotowuje się w Polsce około 2 tyś. nowych zachorowań raka tarczycy, a w ciągu ostatnich dwóch dekad liczba przypadków nowych zachorowań na nowotwory tarczycy istotnie wzrosła.
Ogólne rokowania pacjentów w raku tarczycy są dość dobre – średnie przeżycie 5-letnie ocenia się na 90% u kobiet i 80% u mężczyzn. 25 maja przypada Światowy Dzień Tarczycy. W Europie tego samego dnia rozpoczyna się Europejski Tydzień Walki z Rakiem.
Rak tarczycy – przyczyny
Do najlepiej poznanych czynników środowiskowych wpływających na wzrost ryzyka zachorowania na raka tarczycy należy ilość jodu w diecie. Niedobór jodu i związane z tym endemiczne wole sprzyja częstszemu występowaniu pęcherzykowego raka tarczycy. Z drugiej strony, przekroczenie zapotrzebowania na ten pierwiastek wpływa na częstsze występowanie raka brodawkowatego.
Podłoże dziedziczne zachorowań na nowotwory tarczycy dotyczy głównie raka rdzeniastego. Z tego powodu zalecane jest przeprowadzanie przesiewowych badań genetycznych członków rodziny, u których rozpoznano raka rdzeniastego tarczycy. Do czynników ryzyka, mogących mieć wpływ na zwiększone ryzyko rozwoju nowotworów tarczycy zalicza się:
- płeć żeńska i wiek (< 20. Roku życia lub > 50. Roku życia.);
- narażenie okolicy szyi na promieniowanie jonizujące;
- ekstremalne spożycie jodu;
- występowanie rodzinne mnogiej gruczolakowatości wewnątrzwydzielniczej (FAP)
- zespoły: Pendreda, Cowden, Gardnera oraz rodzinna polipowatość gruczolakowata;
- mutacja punktowa protogenu RET (rak rdzeniasty tarczycy).
Jakie są rodzaje raka tarczycy?
Rak tarczycy jest najczęściej nowotworem brodawkowatym. Cechuje się on powolnym wzrostem, stosunkowo częstymi przerzutami do węzłów chłonnych szyjnych, rzadkimi przerzutami odległymi i generalnie pomyślnym rokowaniem.
Oprócz wariantu klasycznego częsty jest wariant pęcherzykowy, którego objawy są nieco mniej specyficzne.
Rzadko występujący typ wysokokomórkowy raka tarczycy cechuje się znacznie gorszym rokowaniem. Różnicowanie pomiędzy łagodnym gruczolakiem, a rakiem pęcherzykowym stanowi trudne wyzwanie dla patologów.
Natomiast rak rdzeniasty tarczycy (MTC) to nowotwór o dużej złośliwości, który stanowi około 25% wszystkich przypadków. Jego rozwój może być uwarunkowany genetycznie (zespół MEN2A – wynikający z zarodkowej mutacji protoonkogenu RET w części genu kodującej domenę cysteinową, a także zespół MEN2B – związany z mutacją genu RET918).
Czy rak tarczycy jest dziedziczny?
Rak pęcherzykowy tarczycy oraz brodawkowaty rak tarczycy występują głównie w postaci sporadycznej (powstanie komórek nowotworowych jest wynikiem nagromadzenia się spontanicznych i nieodziedziczonych zmian genetycznych w następstwie narażenia na niekorzystne czynniki środowiskowe.
Do tej pory nie udało się zidentyfikować konkretnych zmian genetycznych, które jednoznacznie predysponują do rozwoju jednego lub obu wspomnianych rodzajów raka tarczycy. Prawdopodobnie są one warunkowane licznymi współistniejącymi zmianami o niskiej penetracji, które dopiero przy narażeniu na czynniki środowiskowe mogą inicjować proces kancerogenezy.
Odmiennie przedstawia się sytuacja w przypadku raka rdzeniastego tarczycy (MTC), gdzie ok. 25-30% przypadków to nowotwory dziedziczne, związane z występowaniem mutacji w genie RET.
Mutacje tego genu są dziedziczone autosomalnie dominująco i w większości przypadków mają charakter punktowy.
Mogą prowadzić do niezależnej od obecności ligandu aktywacji receptora, co sprzyja niekontrolowanym podziałom komórkowym i procesowi nowotworzenia.
Ze względu na trudności w różnicowaniu sporadycznego i dziedzicznego raka rdzeniastego tarczycy, u wszystkich z rozpoznaniem MTC zaleca się wykonanie badania molekularne genu RET.
Badanie genetyczne wykonuje się w laboratorium genetycznym, które z dostarczonego materiału biologicznego (krew lub wymaz z jamy ustnej) wykonuje izolację materiału genetycznego pacjenta oraz dalsze etapy badania oparte na amplifikacji i sekwencjonowaniu odpowiednich fragmentów DNA.
Wykrycie mutacji genetycznych odpowiedzialnych za dziedziczną postać raka tarczycy ma istotne znaczenie, gdyż wpływa na dalsze postępowanie terapeutyczne i rokowanie.
Stanowi także bezwzględne wskazanie do wykonania badań molekularnych u pozostałych członków rodziny pacjenta, a w przypadku wykrycia nosicielstwa mutacji, objęcia ich odpowiednią opieką medyczną. Osoby będące nosicielami mutacji powinny podlegać odpowiednio częstym badaniom profilaktycznym.
Dzięki temu możliwe jest wykrycie nowotworu tarczycy we wczesnym stadium i zastosowanie bardziej efektywnego leczenia.
Pewną wartość w kontekście określania zwiększonej predyspozycji do zachorowania na raka tarczycy mają zestawy testów genetycznych obejmujących badanie genów CHEK2 multipleks, CHEK 2 del5395.
Produkt genu CHEK2 to jeden z supresorów nowotworów, który „pilnuje”, aby komórki organizmu nie zaczęły się niekontrolowanie dzielić lub rosnąć zbyt szybko. Mutacje uszkadzające gen CHEK2 sprzyjają powstawaniu nowotworów.
Badania dla polskiej populacji potwierdziły podwyższone ryzyko zachorowania u nosicieli mutacji w CHEK2 na raka piersi, raka brodawkowego tarczycy, raka prostaty, nowotwór jelita grubego i raka nerki.
Objawy raka tarczycy
Objawy kliniczne sugerujące nowotwór tarczycy to:
- spoisty guz na szyi (najczęściej pojedynczy) wyczuwalny palpacyjnie lub powiększenie tarczycy (wole)
- powiększenie szyjnych węzłów chłonnych bez związku z infekcją
- nagłe powiększenie się wola o długoletnim przebiegu
- nagłe wystąpienie duszności, chrypki i dysfagii
Objawy raka tarczycy są generalnie niecharakterystyczne i trudno je odróżnić od innych chorób tarczycy. Szczególnie niepokojące powinno być powiększenie węzłów chłonnych szyi, wyczuwalny guz, szybki wzrost długoletniego wola, duszność, chrypka oraz zaburzenia połykania.
– To, co wyróżnia nowotwory tarczycy na tle innych chorób onkologicznych, to fakt, że wykryte we wczesnym stadium dają blisko 90 proc. szans na wyleczenie.
Niestety początkowe objawy choroby albo nie występują wcale, albo są na tyle niespecyficzne, że nowotwór tarczycy zwykle zostaje rozpoznany w późnym stadium.
Wówczas ratunkiem pozostaje odpowiednio dobrana i szybko wdrożona terapii – wyjaśnia prezes Polskiego Towarzystwa Endokrynologicznego prof. Marek Ruchała z Katedry i Kliniki Endokrynologii, Przemiany Materii i Chorób Wewnętrznych Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu.
Rak tarczycy i jego objawy rzadko kiedy są specyficzne, a nowotwór rozwija się najczęściej na podłożu wcześniejszego wola i dlatego około 50% rozpoznań ustala się dopiero na podstawie pooperacyjnego badania histologicznego.
Warto podrkeślić, że nowotwór tarczycy we wczesnym stadium rozwoju nie daje najczęściej żadnych objawów. Szybki wzrost guza, jego wzmożona konsystencja, nieprzesuwalność względem głębokich struktur szyi lub chrypka to objawy sporadyczne w rakach zróżnicowanych i dotyczą jedynie zaawansowanej fazy raka tarczycy.
Szczególną uwagę powinno budzić powiększenie węzłów chłonnych szyjnych towarzyszące wolu guzkowemu, które może wskazywać zarówno na pęcherzykowe, jak i rdzeniaste nowotwory tarczycy.
ZOBACZ: NAJCZĘSTSZE OBJAWY RAKA
Rak tarczycy – diagnostyka i wykrywanie
Badania diagnostyczne w kierunku raka tarczycy powinno wykonywać się w specjalistycznym ośrodku. Podstawowe znaczenie w przypadku podejrzenia tej podstępnej choroby, jaką jest nowotwór tarczycy – ma badanie ultrasonograficzne tarczycy, które ujawnia najczęściej zmianę litą, hipoechogeniczną, dobrze unaczynioną i o nierównych zarysach.
Diagnostyka zmian ogniskowych tarczycy, poza rutynowym badaniem przedmiotowym wymaga wykonania ultrasonografii.
U pacjentów u których podejrzewa się raka tarczycy, wykonuje się biopsję aspiracyjną cienkoigłową (BAC) pod kontrolą ultrasonografii.
Kolejnym ważnym badaniem jest scyntygrafia tarczycy z użyciem jodu-131, a w niektórych przypadkach scyntygrafia całego ciała. Wykonywane są również badania laboratoryjne pomagające wychwycić nowotwory tarczycy: ocena stężenia kalcytoniny, wapnia w surowicy, wykonanie oznaczeń stężenia hormonów TSH, T3 i T4.
Za pomocą biopsji aspiracyjnej cienkoigłowej tarczycy można wyróżnić sześć klas rozpoznań:
- zmiana łagodna tarczycy
- zmiana pęcherzykowa bliżej nieokreślona
- podejrzenie nowotworu pęcherzykowego
- podejrzenie złośliwości
- nowotwór złośliwy tarczycy
- biopsja niediagnostyczna
Leczenie operacyjne raka tarczycy
Każdy rak tarczycy, któremu towarzyszy guz – niezależnie od jego wielkości – rozpoznany jako złośliwy lub tylko podejrzewany o złośliwość, jest wskazaniem do leczenia operacyjnego.
Zabieg powinno przeprowadzać się wyłącznie w wyspecjalizowanych ośrodkach. W przypadku raka tarczycy rozpoznanym przed- lub śródoperacyjnie – o ile to tylko możliwe – należy wykonać doszczętne wycięcie gruczołu tarczowego
U pacjentów, u których zdiagnozowano nowotwór tarczycy, należy dążyć do usunięcia węzłów chłonnych położonych w okolicy tarczycy z tak zwanego przedziału środkowego. Węzły chłonne śródpiersia wycina się w przypadku podejrzenia lub potwierdzenia przerzutów. Po zabiegu chirurgicznym, aby zapobiec niedoczynności tarczycy, stosowana jest tyroksyna.
W leczeniu chirurgicznym raka tarczycy stosuje się następujące typy operacji:
- całkowite wycięcie tarczycy
- wycięcie płata
- operacje uzupełniające po niedoszczętnej operacji pierwotnej raka tarczycy
Nowotwór złośliwy tarczycy – leczenie uzupełniające
Terapia izotopem jodu-131 jest podstawowym leczeniem uzupełniającym w rakach pęcherzykowych i brodawkowatych tarczycy. Supresyjne dawki tyroksyny podaje się chorym w celu zablokowania wydzielania TSH.
Dzięki leczeniu jodem promieniotwórczym mikroprzerzuty, których nie da się stwierdzić poprzez badania, mogą się przez wiele lat (lub nigdy) nie powiększyć.Terapia izotopem jodu-131 stosowana jest również w postępowaniu paliatywnym raka tarczycy.
Celem stosowania tyroksyny u chorych na raka tarczycy (rak pęcherzykowy tarczycy lub rak brodawkowaty tarczycy) jest uzupełnienie niedoborów hormonalnych oraz zmniejszenie ryzyka nawrotu choroby związanego z możliwością pobudzenia wzrostu komórek zróżnicowanych raków pod wpływem TSH (tzw. leczenie supresyjne).
Teleradioterapia zalecana jest w przypadku raka anaplastycznego tarczycy oraz po niedoszczętnej operacji w raku rdzeniastym i zróżnicowanym.
Radioterapia i chemioterapia jest stosowana głównie w leczeniu uzupełniającym zaawansowanego raka rdzeniastego tarczycy. Korzyści z radioterapii i leczenia systemowego są jednak ograniczone.
W ostatnich latach w leczeniu zaawansowanych postaci raka tarczycy podejmuje się próby stosowania leczenia celowanego molekularnie z wykorzystaniem inhibitorów kinazy tyrozynowej (wandetanib, kabozantynib). Szacuje się, że na leczenie celowane odpowiada około 30% pacjentów, u których wykryto nowotwór tarczycy.
Jak podkreślają eksperci – badania kontrolne chorych leczonych z powodu raka tarczycy należy prowadzić przez całe życie.
Leczenie nawrotu raka tarczycy wraz z towarzyszącymi mu objawami zwykle obejmuje próbę radykalnego postępowania chirurgicznego, leczenie jodem-131, teleradioterapię z pól zewnętrznych, a także leczenie systemowe w razie niepowodzenia innych form terapii.
ZOBACZ: NOWOTWORY GŁOWY I SZYI
Choroby tarczycy
Tarczyca jest małym gruczołem wydzielania wewnętrznego, kształtem przypominającym motyla, położonym w przednio-dolnej części szyi. Gruczoł ten Pełni bardzo ważną rolę w regulacji metabolizmu, w tym szybkości zużycia energii w organizmie. Regulacja ta odbywa się za pośrednictwem hormonów (tyroksyny -T4 i trójjodotyroniny -T3) wytwarzanych przez tarczycę; są to związki chemiczne, które z krwią krążą w całym organizmie. Hormony tarczycy informują komórki, jak szybko mają zużywać energię i wytwarzać białka. Tarczyca wytwarza też kalcytoninę- hormon, który uczestniczy w kontroli stężenia wapnia we krwi, hamując proces resorpcji kości i zwiększając wydalanie wapnia z moczem.
Stężenie T4 i T3 w organizmie regulowany jest przez skomplikowany układ sprzężeń zwrotnych.
Kiedy stężenie tych hormonów we krwi spada, podwzgórze (narząd zlokalizowany w mózgu) wydziela tyreoliberynę (hormon uwalniający tyreotropinę, TRH), która pobudza przysadkę (niewielki gruczoł położony poniżej podwzgórza, prawie w centralnej części czaszki) do produkcji TSH (hormonu tyreotropowego). TSH stymuluje wytwarzanie i uwalnianie hormonów tarczycy. Przy wystarczającym stężeniu hormonów tarczycy we krwi wydzielanie TSH spada.
Większość T4 w tarczycy jest związana z białkiem zwanym tyreoglobuliną. W razie potrzeby tarczyca wytwarza większe ilości T4 i/lub uwalnia część zapasów do naczyń krwionośnych.
We krwi większość T4 wiąże się z białkiem zwanym globuliną wiążącą tyroksynę (TBG) i pozostaje nieaktywna. Za regulację metabolizmu odpowiada głównie T3. T3 powstaje z T4.
Przekształcenie T4 w T3 odbywa się w wątrobie i wielu innych tkankach.
Najczęstsze choroby tarczycy
Choroby tarczycy są głównymi stanami wpływającymi na ilość wytwarzanych hormonów.
Niektóre z tych chorób powodują niedostateczną produkcję hormonów (niedoczynność tarczycy) i spowolnienie czynności organizmu, co objawia się wzrostem masy ciała, suchą skórą, zaparciami, nietolerancją zimna, obrzękami skóry, wypadaniem włosów, zmęczeniem i zaburzeniami miesiączkowania u kobiet. Ciężka nieleczona niedoczynność tarczycy, zwana obrzękiem śluzowatym, może prowadzić do niewydolności serca, napadów drgawek i śpiączki. Niedoczynność tarczycy u dzieci może hamować wzrost i opóźniać dojrzewanie płciowe. U niemowląt może powodować upośledzenie umysłowe. Z tego względu testy w kierunku niedoczynności tarczycy wykonuje się w Polsce w ramach badań przesiewowych u noworodków. Wcześnie wykryta niedoczynność tarczycy dobrze poddaje się leczeniu i nie powoduje wielu szkód w organizmie.
Jeśli choroba tarczycy powoduje nadmierne wytwarzanie hormonów (nadczynność tarczycy), wynikiem jest przyspieszenie funkcji życiowych. Do objawów należy przyspieszenie akcji serca, niepokój, utrata wagi, bezsenność, drżenie rąk, osłabienie i czasami biegunka.
Okolica oczu może być opuchnięta, spojówki suche i podrażnione; czasem może pojawić się wytrzeszcz oczu, nadwrażliwość na światło i zaburzenia widzenia.
Z powodu upośledzonej ruchomości gałek ocznych pacjent może wyglądać, jakby intensywnie patrzył się w jeden punkt.
Podwyższone stężenie kalcytoniny występuje w dwóch rzadkich chorobach: w raku rdzeniastym tarczycy i w łagodnym przeroście komórek C. Nadmiar kalcytoniny może wywołać przewlekłą biegunkę.
Choroby tarczycy często powodują powiększenie gruczołu i powstawanie pojedynczych lub mnogich guzków. Znaczne powiększenie gruczołu widoczne jako uwypuklenie na szyi zwane jest wolem. Czasem wole może być bolesne i wywoływać uczucie krztuszenia się lub trudności w połykaniu.
Choroba Gravesa i Basedowa – najczęstsza przyczyna nadczynności tarczycy. Jest to przewlekła choroba, w której układ odpornościowy pacjenta wytwarza przeciwciała atakujące tarczycę, powodujące jej stan zapalny, uszkodzenie narządu i pobudzające wytwarzanie hormonów.
Choroba Hashimoto – najczęstsza przyczyna niedoczynności. Podobnie jak choroba Gravesa i Basedowa, jest to zaburzenie autoimmunizacyjne, związane z wytwarzaniem przeciwciał, które powodują stan zapalny i niszczą tarczycę. Jednak w tej chorobie wytwarzanie hormonów tarczycy jest obniżone.
Rak tarczycy – występuje stosunkowo rzadko. Wyróżniamy cztery główne rodzaje raka tarczycy: brodawkowaty, pęcherzykowy, anaplastyczny i rdzeniasty. Ok. 60-70% przypadków raka tarczycy to rak brodawkowaty, częstszy u kobiet i u osób młodych.
Kolejne 15% stanowi rak pęcherzykowy, bardziej inwazyjny, częstszy u starszych kobiet. Rak anaplastyczny, także spotykany u starszych kobiet, występuje u 5% chorych na raka tarczycy; jest agresywny i trudny do leczenia.
Rak rdzeniasty tarczycy rozwija się z komórek C, rozproszonych w całym gruczole. Rak rdzeniasty wytwarza kalcytoninę i może występować razem z innymi nowotworami gruczołów dokrewnych w zespole mnogiej gruczolakowatości wewnątrzwydzielniczej.
Ten rodzaj nowotworu również może być trudny do leczenia, jeśli rozprzestrzeni się poza tarczycę.
Guzki tarczycy – guzek jest to niewielkie zgrubienie tarczycy. Guzek może być lity lub torbielowaty (wypełniony płynem). Aż 4% kobiet i 1% mężczyzn ma jeden lub kilka guzków – w większości są to zmiany nieszkodliwe. Niekiedy jednak spotyka się guzki nowotworowe, które trzeba leczyć.
Zapalenie tarczycy – stan zapalny może być związany zarówno z nadczynnością, jak i z niedoczynnością tarczycy. Może być bolesny (jak przy zapaleniu gardła) lub bezbolesny.
Zapalenie tarczycy może być spowodowane procesem autoimmunizacyjnym, zakażeniem, ekspozycją na substancje chemiczne toksyczne dla tarczycy lub może być idiopatyczne (o nieznanej przyczynie).
Zależnie od przyczyny, może być ostre i ustępujące lub przewlekłe.
Wole – jest to widoczne powiększenie tarczycy. W przeszłości stosunkowo często wole spowodowane było niedoborem jodu w diecie. Jod jest składnikiem niezbędnym w procesie wytwarzania hormonów tarczycy.
W wyniku dodawania do soli kuchennej (sól jodowana) występowanie wola z niedoboru jodu znacznie w Polsce spadło.
W innych częściach świata jest to jednak wciąż zjawisko częste, w niektórych krajach niedobór jodu jest najczęstszą przyczyną niedoczynności tarczycy.
Wszystkie wymienione wyżej choroby także mogą być przyczyną wola. Wole może uciskać na życiowo ważne narządy szyi, m.in. tchawicę i przełyk, powodując zaburzenia oddychania i połykania.
BADANIA LABORATORYJNE
Zwykle pierwszym badaniem zlecanym w ocenie czynności tarczycy jest TSH. Jeśli stężenie TSH jest nieprawidłowe, lekarz zleca najczęściej oznaczenie stężenia tyroksyny całkowitej (TT4) lub wolnej (fT4), aby potwierdzić rozpoznanie. Można tez oznaczyć całkowitą lub wolną trójjodotyroninę (tT3, fT3).
- TSH – badanie wykonywane w celu wykrycia niedoczynności i nadczynności tarczycy, jako badanie przesiewowe noworodków w kierunku niedoczynności tarczycy oraz w celu kontroli skuteczności leczenia hormonami tarczycy.
- TT4 lub fT4 – badanie wykonywane w celu wykrycia niedoczynności i nadczynności tarczycy oraz jako badanie przesiewowe noworodków w kierunku niedoczynności tarczycy.
- TT3 lub fT3 – wykonywane w celu diagnostyki nadczynności tarczycy.
DODATKOWE BADANIA
- przeciwciała przeciwtarczycowe – pomocne w różnicowaniu zapaleń tarczycy i w rozpoznawaniu autoimmunizacyjnych chorób tego gruczołu.
- kalcytonina– badanie wykonywane w celu do wykrycia nadmiernego wytwarzania kalcytoniny.
BADANIA POZA LABORATORIUM
- Scyntygrafia tarczycy – w badaniu wykorzystuje się radioaktywne izotopy jodu lub technetu do zobrazowania nieprawidłowości gruczołu tarczowego i do oceny czynności różnych części tarczycy.
- Badanie ultrasonograficzne (USG) – pozwala lekarzowi ocenić, czy guzek jest lity, czy wypełniony płynem oraz określić wymiary tarczycy.
- Biopsja– często wykonuje się biopsję cienkoigłową, polegającą na nakłuciu tarczycy igłą i pobraniu komórek lub płynu z guzka albo z innego obszaru tarczycy, który lekarz chce ocenić; do umieszczenia igły w odpowiedniej pozycji wykorzystuje się USG.
Więcej informacji na stronie Radiologyinfo.org.
Leczenie zależy od przyczyny choroby i jej wpływu na stężenie hormonów tarczycy. W przypadku chorób prowadzących do nadczynności tarczycy leczenie może obejmować zniszczenie części lub całej tkanki gruczołu przy użyciu jodu radioaktywnego, podawanie leków przeciwtarczycowych lub zabieg chirurgiczny (usunięcie tarczycy).
Czasem wykorzystuje się wszystkie trzy metody leczenia. Jeśli tarczyca zostanie zniszczona lub usunięta, pacjent będzie miał niedoczynność tarczycy wymagającą leczenia syntetycznymi hormonami.W przypadku raka tarczycy leczenie zależy od rodzaju nowotworu i stopnia zaawansowania.
Często usuwa się tarczycę w całości lub częściowo; może być wskazane leczenie jodem radioaktywnym i podawanie hormonów tarczycy. Rak brodawkowaty jest w większości przypadków stosunkowo łatwo wyleczalny, ale inne rodzaje raka mogą być trudniejsze w leczeniu.
W niektórych przypadkach stosuje się radio- i chemioterapię przed i po chirurgicznym usunięciu tarczycy.
Leczenie wszystkich chorób przebiegających z niedoczynnością tarczycy polega zwykle na substytucyjnym podawaniu hormonów.
Guzki tarczycy – co oznaczają? Czy guzki tarczycy są groźne?
Tarczyca to mały narząd, zlokalizowany w przednio-dolnej części szyi, który zbudowany jest z dwóch płatów połączonych wąską cieśnią. Mimo swych małych rozmiarów jest ona zaliczana do największych gruczołów wydzielania wewnętrznego.
Jej rola polega na syntezie i wydzielaniu hormonów – tyroksyny (T4) i trójjodotyroniny (T3), które regulują wiele procesów w organizmie. Substancją niezbędną do syntezy tych hormonów jest jod.
Tarczyca działa na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego w układzie podwzgórze-przysadka-tarczyca.
Wydzielanie tyroksyny i trójjodotyroniny stymulowane jest przez hormon wydzielany przez przysadkę mózgową – TSH (tyreotropina), a ten z kolei regulowany jest przez tyreoliberynę (TRH), produkowaną przez podwzgórzę. Dodatkowo obecne w miąższu tarczycy komórki C wytwarzają kalcytoninę, która bierze udział w regulacji gospodarki wapniowo-fosforanowej.
ZOBACZ TEŻ: Niedoczynność tarczycy – czym się objawia i jak ją leczyć?
Umów się do endokrynologa
Czym są guzki tarczycy?
Guzki (wole) tarczycy to pojedyncze lub mnogie zmiany powstałe na tarczycy. Gdy są one wypełnione płynem, nazywane są torbielami, a gdy ich wnętrze wypełniają komórki – mówimy o guzkach litych. Większość z nich nie jest groźna i często nie dają żadnych objawów, a o ich obecności dowiadujemy się przypadkowo podczas badań kontrolnych.
ZOBACZ TEŻ: Wole tarczycy – przyczyny, objawy, leczenie. Rodzaje woli tarczycy?
Jakie są przyczyny powstawania guzków tarczycy?
Dokładne przyczyny powstawania guzków tarczycy nie są znane.
Mówi się, że kluczowy jest niedobór jodu w organizmie, a więc na pojawienie się guzków najbardziej narażone są osoby zamieszkujące obszary o niewystarczającej ilości tego pierwiastka.
Powinny one pamiętać o dostarczaniu do organizmu odpowiedniej ilości jodu wraz z pożywieniem. Do innych przyczyn pojawienia się guzków na tarczycy zalicza się również:
- choroby autoimmunologiczne (głównie choroba Hashimoto),
- predyspozycje genetyczne,
- zaburzenia hormonalne,
- palenie papierosów.
ZOBACZ TEŻ: Torbiel na tarczycy – co może oznaczać? Diagnostyka i leczenie
Jakie są objawy guzków tarczycy?
Większość guzków nie daje żadnych specyficznych objawów i wykrywane są dopiero podczas rutynowego badania. Większe zmiany mogą powodować kłopoty z przełykaniem lub oddychaniem oraz uczucie ucisku w szyi.
Niektóre guzki mogą produkować nadmierną ilość hormonów i wywoływać tym samym objawy związane z nadczynnością tarczycy, takie jak np. nerwowość, zwiększona potliwość, spadek masy ciała, drżenie rąk czy uczucie kołatania serca.
Gdy guzki są wynikiem choroby Hashimoto, pojawić się mogą objawy związane z niedoczynnością tarczycy, czyli m.in. uczucie zimna, zmęczenie, senność, wzrost masy ciała lub nadmierne wypadanie włosów.
ZOBACZ TEŻ: Rak tarczycy – objawy, diagnostyka i leczenie
Jak diagnozuje się guzki tarczycy?
Choć zdecydowana większość guzków tarczycy to zmiany łagodne, każde podejrzenie ich pojawienia się należy skonsultować z lekarzem rodzinnym. Specjalista po przeprowadzeniu wywiadu i wykonaniu badania fizykalnego zleci badania laboratoryjne i w razie potrzeby skieruje do lekarza endokrynologa.
Endokrynolog może ocenić niebezpieczeństwo powstałych zmian za pomocą:
Wizytę u wybranego specjalisty możesz umówić bez wychodzenia z domu na portalu LekarzeBezKolejki.pl.
ZOBACZ TEŻ: USG tarczycy – kiedy wykonywać? Co może wykryć badanie tarczycy?
Leczenie guzków tarczycy
Gdy pacjent zauważy u siebie powiększający się obwód szyi, wyczuje guzek w okolicy tarczycy lub będzie miał kłopoty z przełykaniem, duszności lub chrypkę, powinien jak najszybciej udać się do lekarza.
Specjalista po przeprowadzeniu dokładnego wywiadu, poznaniu dolegliwości i przebiegu choroby oraz ocenie wyników badań laboratoryjnych i innych przeprowadzonych badań (USG, BAC) podejmie decyzję o sposobie leczenia guzków tarczycy.
Obserwacja
Większość guzków nie stanowi żadnego zagrożenia i nie wymaga leczenia. Niezbędna jest wyłącznie ich systematyczna obserwacja. Zazwyczaj zaleca się wizytę u lekarza co 6-12 miesięcy oraz przynajmniej raz w roku wykonanie USG tarczycy, ale częstotliwość badań ustalana jest indywidualnie dla każdego pacjenta.
Leczenie farmakologiczne
Lekarz może zalecić przyjmowanie leków w celu wyrównania poziomu hormonów tarczycy. W przypadku nadczynności tarczycy przyjmuje się tyreostatyki, a przy niedoczynności stosowana jest lewotyroksyna.
ZOBACZ TEŻ: Poporodowe zapalenie tarczycy – przyczyny występowania, objawy, leczenie
Leczenie jodem promieniotwórczym
U niektórych pacjentów lekarz decyduje się na terapię radiojodem. Nie należy jednak stosować jej u kobiet ciężarnych, karmiących lub planujących ciążę.
Leczenie operacyjne
Gdy istnieje podejrzenie złośliwości guzka lub jest on tak duży, że uciska sąsiadujące narządy (tchawicę lub przełyk), konieczne jest leczenie operacyjne. Polega ono na usunięciu części lub całej tarczycy – zakres operacji ustalany jest indywidualnie dla każdego pacjenta.
ZOBACZ TEŻ: Choroba Gravesa-Basedowa – jak rozpoznać i jak leczyć?
Wszystkie treści zamieszczone w Serwisie, w tym artykuły dotyczące tematyki medycznej, mają wyłącznie charakter informacyjny. Dokładamy starań, aby zawarte informacje były rzetelne, prawdziwe i kompletne, jednakże nie ponosimy odpowiedzialności za rezultaty działań podjętych w oparciu o nie, w szczególności informacje te w żadnym wypadku nie mogą zastąpić wizyty u lekarza.
Nie każdy guzek tarczycy to rak. Nie trzeba wpadać w panikę
Mówi dr n. med. Łukasz Wohadlo, Ordynator Oddziału Klinicznego Chirurgii Ogólnej i Onkologicznej Szpitala św. Rafała w Krakowie
Wiele osób, u których stwierdzono guzki tarczycy wpada w panikę, myśląc od razu o najgorszym. Czy te obawy są słuszne? Czy każdy guz tarczycy jest groźnym dla nas nowotworem?
Wręcz przeciwnie, w przeważającej liczbie przypadków są to guzki niezłośliwe. Raki tarczycy spotyka się rzadziej. Guz to określenie bardzo ogólne, można powiedzieć, że najbardziej łagodne w onkologii. Dopiero zbadanie guzka pozwala określić jego charakter i stwierdzić, czy jest potencjalnie groźny, czy nie.
Czy nadczynność lub niedoczynność tarczycy związane są z guzkami gruczołu tarczowego?
Nie zawsze. Ale u niektórych pacjentów guzki tarczycy zaczynają produkować nadmierną ilość hormonów tarczycy, prowadząc do wystąpienia objawów jej nadczynności. Jeśli guzki powstały w przebiegu choroby Hashimoto, głównym objawem może być niedoczynność tarczycy. Choroby tarczycy objawiają się bowiem przede wszystkim zaburzeniem wydzielania hormonów.
Najczęściej pacjent zgłasza się do lekarza rodzinnego z powodu złego samopoczucia i dolegliwości, które go niepokoją. Już na podstawie opisywanych objawów lekarz może podejrzewać problemy z tarczycą, ponieważ są bardzo charakterystyczne. Przy niedoczynności chorzy często skarżą się m.in.
na przyrost masy ciała, duszności, osłabioną pamięć, trudności z koncentracją, bóle głowy, ciągłe uczucie zimna, wypadanie włosów, suchość skóry, obrzęki. Z kolei w nadczynności chorzy podają takie objawy jak m.in. utratę wagi ciała pomimo wzmożonego apetytu, nadmieną pobudliwość nerwową, uczucie gorąca, wysokie tętno, kołatania serca.
Chory jest nadpobudliwy, ale mimo to słabo się czuje, po południu chce mu się spać.
Jakie badania zleca lekarz, aby potwierdzić wstępne rozpoznanie?
Rozpoznanie niedoczynności lub nadczynności tarczycy ustala się na podstawie obrazu klinicznego oraz badań laboratoryjnych. Tarczyca jest niewielkim narządem położonym u podstawy szyi, składającym się z dwóch płatów połączonych cieśnią.
Odpowiada za wytwarzanie i uwalnianie dwóch hormonów: trijodotyroniny, czyli T3 i tyroksyny, czyli T4, regulujących czynność większości tkanek organizmu, wpływając na metabolizm naszego organizmu oraz produkcję ciepła.
Czynność tarczycy kontroluje przysadka mózgowa, która uwalnia hormon tyreotropowy – TSH pobudzający tarczycę do produkcji hormonów T3 i T4. Lekarz rodzinny zleca więc badania określające stężenie we krwi hormonu przysadki TSH oraz stężenie wolnych hormonów T3 i T4.
Przy nadczynności stężenie TSH jest nieoznaczalne albo bardzo niskie, przy niedoczynności – bardzo wysokie.
Lekarz rodzinny może zacząć leczenie, czy powinien skierować pacjenta do endokrynologa?
Zanim podejmie jakąkolwiek decyzję, powinien skierować pacjenta na jeszcze jedno badanie, czyli USG. To bardzo ważne badanie, oceniające całą tarczycę – jej wielkość, echogeniczność miąższu, ukrwienie oraz pokazujące, czy są zmiany ogniskowe, czyli guzki.
Badając wielkość tarczycy mierzy się jej płaty, objętość, szerokość cieśni i ocenia, czy narząd jest w normie wielkości, czy za duży. Jeśli jest w normie, nie powoduje problemów. Za duża tarczyca może uciskać na tchawicę i powodować zaburzenia oddychania, połykania, zwiększa się także obrys szyi.
Długotrwały ucisk powiększonej tarczycy na chrząstki tchawicy może doprowadzić do ich malacji, czyli uszkodzenia, które po wycięciu tarczycy powodują się ich zapadanie i nasilają tylko trudności w oddychaniu.
Reasumując operacja, która miała poprawić jakość życia doprowadza do stanu jego pogorszenia i jest bardzo trudnym problemem klinicznym do leczenia. Tak więc ważne jest żeby do malacji chrząstek nie doprowadzić – dlatego powiększone gruczoły tarczowe operujemy w Szpitalu św. Rafała w miarę szybko.
Duża tarczyca może także przechodzić za mostek, czyli wchodzić do klatki piersiowej. Pacjent może zgłaszać wtedy duszność, obawiać się niewydolności serca, zawału. Tymczasem dusi go wole tarczycowe i konieczne jest skierowanie do chirurga.
O czym mówi ukrwienie tarczycy?
Może być normalne albo wzmożone. Wzmożone świadczy o nadczynności tarczycy albo o jakimś stanie zapalnym, najczęściej chorobie autoimmunologicznej, z których najważniejsza jest choroba Hashimoto. Wzmożone ukrwienie świadczyłoby bardziej o nadczynności tarczycy, jednak w chorobie Hashimoto najczęściej jest to niedoczynność.
Przy dużych zapaleniach tarczycy możliwe są bóle i ucisk odczuwany na szyi. Specjalista endokrynolog decyduje jak leczyć, czasem w ostrym stanie włącza sterydy. Decyzja lekarza rodzinnego o samodzielnym leczeniu pacjenta bądź skierowaniu go do endokrynologa, który pokieruje dalszą terapią opiera się więc na wynikach USG.
Jeśli jednak wynik badania pokazuje zmiany ogniskowe, pacjent kierowany jest do onkologa – najczęściej chirurga onkologa.
Tego chorzy boją się najbardziej.
Niepotrzebnie, jak wspomniałem, guz to określenie najbardziej ogólne, musimy po prostu ten guz, guzki zbadać i dopiero wówczas określimy ich charakter – czy są to zmiany łagodne, czy nie. Na podstawie wyniku USG oceniamy wielkość guza, jego unaczynienie w opcji Dopplerowskiej aparatu USG – czy jest obwodowe, centralne, mieszane czy w ogóle bez ukrwienia.
Oceniamy też lokalizację guza i na tej podstawie decydujemy, co robić dalej. Łagodny guzek jest nieukrwiony lub ma ukrwienie obwodowe i wielkość poniżej centymetra (10mm). Taki guz zostawiamy do obserwacji, pacjent musi się zgłaszać na USG do naszej poradni w oznaczonych terminach.
Jeśli guz jest powyżej centymetra lub trochę mniejszy, ale ma mieszane albo centralne ukrwienie, musimy zweryfikować jego charakter.
Biopsja?
Tak, zawsze cienkoigłowa, wykonujemy ją na miejscu – w Szpitalu św. Rafała. Biopsja nic nie boli, bo unerwiona jest wyłącznie skóra, więc pacjent odczuwa tylko lekkie ukłucie i musi wstrzymać oddech na około 10 sekund. Wynik biopsji pokazuje, jaki jest charakter guza. Guzek koloidowy to zmiana całkowicie łagodna.
B2 – zmiana łagodna, B3 – podejrzana (tak zwany guz pęcherzykowy), B4 – bardzo podejrzana, B5 – zweryfikowany rak tarczycy. Dalsze postępowanie to regularna obserwacja, ponowna biopsja lub operacja. W zmianie B3 istnieje 10 procent ryzyka, że jest to rak – w onkologii jest to ryzyko znaczne. Lepiej więc operować, ale decyzję podejmuje pacjent wspólnie z lekarzem.
Zmiany B4 i B5 to na pewno leczenie operacyjne.
Na czym polega zabieg i czy jest bezpieczny?
Operację wykonujemy w Szpitalu św. Rafała, w naszym Oddziale. Zabieg przeprowadzany jest w znieczuleniu ogólnym, z cięcia u podstawy szyi. W zależności od kwalifikacji wycinamy jeden płat z cieśnią lub obydwa płaty, czyli całą tarczycę. Nie robimy częściowych wycięć tarczycy, czyli wycięcia tylko wola guzowatego, ponieważ boimy się, że kiedyś odrośnie.
Czy taka operacja jest bezpieczna?
W Szpitalu św. Rafała na pewno, stosujemy bowiem tzw. neuromonitoring śródoperacyjny. Jedną z najczęstszych komplikacji podczas chirurgicznego zabiegu leczenia tarczycy jest porażenie nerwów krtaniowych wstecznych, które przebiegają wzdłuż jej płatów.
Łatwo je uszkodzić, co w istotny sposób obniża jakość życia pacjenta.
Neuromonitoring skutecznie to ryzyko minimalizuje, ponieważ w trakcie operacji aparat generuje sygnał dźwiękowy, precyzyjnie lokalizując nerwy krtaniowe wsteczne, co jest także dużym ułatwieniem dla operującego.
Staramy się również oszczędzić przytarczyce – są to cztery gruczoły położone po obu bokach płatów tarczycy odpowiadające za przemianę wapnia w organizmie. Ich uszkodzenie może czasowo doprowadzić do obniżenia poziomu wapnia we krwi, co objawia się mrowienie i drętwieniem okolicy ust i rąk.
Pacjent długo wraca do zdrowia?
Ze szpitala wypisujemy pacjenta w drugiej dobie po operacji wycięcia całej tarczycy lub często na drugi dzień do wycięciu płata z cieśnią. Już do końca życia leczony jest zastępczym hormonami tarczycy. Przyjmowanie 1 tabletki rano na czczo powinno być jedynym negatywnym skutkiem zabiegu.
Rozmawiała Dorota Dejmek
Fot. Anna Kaczmarz
Gazeta Krakowska 24.01.2020
Guzki na tarczycy – co mogą oznaczać?
Tarczyca, zwana inaczej gruczołem tarczowym, położona jest u dołu szyi. Zbudowana jest z dwóch płatów, które łączą się wąską cieśnią. W naszym organizmie pełni niezwykle istotną funkcję – wydziela hormony, które regulują pracę komórek organizmu, czyli trójjodotyroninę (T3) i tyroksynę (T4).
Na pracę tarczycy wpływa natomiast przysadka mózgowa, która wydzielając hormon o nazwie tyreotropina (TSH) wpływa na ilość wydzielanych przez tarczycę hormonów.
Tyroksyna i trójjodotyronina są niezwykle istotnymi hormonami: warunkują prawidłową pracę gruczołów płciowych, mają wpływ na odpowiedni stan układu sercowo-naczyniowego, a także biorą udział w przemianach metabolicznych i w procesach termogenezy.
ZOBACZ TEŻ: Tarczyca – dlaczego jest tak ważna dla naszego organizmu?
Guzki tarczycy – dlaczego powstają?
Budowa miąższu prawidłowej tarczycy powinna być jednorodna. Zdarza się jednak, że wyczuwalne są zmiany w strukturze tarczycy, nazywane guzkami. Mogą pojawiać się pojedynczo lub grupami. Wyróżniamy dwa rodzaje guzków tarczycy: lite oraz torbiele.
Guzy lite wypełnione są komórkami, natomiast torbiele są zmianami tarczycy wypełnionymi płynem. Niestety, nie są znane dokładne przyczyny powstawania guzków tarczycy. Często są diagnozowane u członków tej samej rodziny, przez co sugeruje się ich genetyczne podłoże.
Na ich powstanie może mieć także wpływ choroba Hashimoto lub niedobór jodu dostarczanego w diecie. Guzki tarczycy są często występującą przypadłością – stanowią problem większości pacjentów zgłaszających się do endokrynologa.
Przypadłość częściej dotyka kobiet, a jej częstotliwość wzrasta wraz z wiekiem pacjentów.
ZOBACZ TEŻ: Czym jest i jak objawia się niedoczynność tarczycy?
Jakie są objawy guzków tarczycy?
Guzki tarczycy z powodu niewielkich rozmiarów zazwyczaj nie wywołują żadnych specyficznych objawów. W przypadku większych guzków pacjent może odczuwać duszności lub trudności w przełykaniu, związane z uciskiem guzka na przełyk. Może także pojawić się uczucie ucisku w szyi.
ZOBACZ TEŻ: Nadczynność tarczycy – co to za choroba i jak się ją leczy?
Co mogą oznaczać guzki tarczycy?
Większość guzków tarczycy nie powinna stanowić żadnego powodu do niepokoju. Zazwyczaj są to zmiany, które mają charakter łagodny i nie wpływają znacząco na pracę organizmu. Zdarza się jednak, że niektóre guzki tarczycy mogą produkować hormony tarczycy niejako poza kontrolą organizmu.
W zależności od tego, ile tych hormonów dodatkowo wyprodukują, klasyfikuje się je jako obojętne – czyli te, które nie wpływają znacząco na pracę tarczycy, lub toksyczne – czyli te, które mogą prowadzić do wystąpienia nadczynności tarczycy, czyli nadmiernej produkcji hormonów tarczycy. Choroba ta objawia się m.in.
spadkiem masy ciała, przyspieszonym tętnem, uczuciem zmęczenia i nadpobudliwością. Czasami guzek tarczycy zostaje zdiagnozowany jako nowotwór złośliwy tarczycy, zdarza się to jednak bardzo rzadko, a do postawienia takiej diagnozy konieczne jest przeprowadzenie badania USG.
Jednak w każdym przypadku zauważenia u siebie zmian w okolicy tarczycy powinno się koniecznie udać do lekarza endokrynologa.
ZOBACZ TEŻ: Choroba Gravesa-Basedowa – na czym polega i jak się objawia?
Sposoby leczenia guzków tarczycy
Pierwszym etapem diagnostyki guzka tarczycy jest dokładne przeprowadzenie wywiadu lekarskiego. Określenie współistniejących objawów może się okazać niezwykle przydatne. Oprócz tego istotnym źródłem informacji będą badania hormonalne, które określą, czy tarczyca funkcjonuje prawidłowo.
Lekarz w procesie diagnozowania guzka tarczycy może wykonać badanie USG, które pomoże w ocenie wielkości i charakteru zmian. Innym badaniem wykorzystywanym w przypadku guzków tarczycy jest m.in. biopsja aspiracyjna cienkoigłowa, która polega na pobraniu komórek guzka, co umożliwia ich ocenę przez histopatologa.
Sposoby leczenia guzków tarczycy różnią się w zależności od wieku chorego, przebiegu choroby czy dotychczasowych wyników chorego. Guzki tarczycy można leczyć farmakologicznie, za pomocą terapii jodem promieniotwórczym bądź operacyjnie. Ostatnia metoda jako jedyna może zagwarantować całkowite wyleczenie.
Pamiętaj, że szukając leku możesz sprawdzić jego dostępność w aptekach w Twojej okolicy – wejdź na portal KtoMaLek.pl.
ZOBACZ TEŻ: URPL: Zmiana składu leku dla chorych na niedoczynność tarczycy
Wszystkie treści zamieszczone w Serwisie, w tym artykuły dotyczące tematyki medycznej, mają wyłącznie charakter informacyjny. Dokładamy starań, aby zawarte informacje były rzetelne, prawdziwe i kompletne, jednakże nie ponosimy odpowiedzialności za rezultaty działań podjętych w oparciu o nie, w szczególności informacje te w żadnym wypadku nie mogą zastąpić wizyty u lekarza.