Kserostomia – objawy, przyczyny, leczenie

Agata Oleszkiewicz

Agata Brandt

Lena Helman

Natalia Suchocka

Lena Helman

Natalia Suchocka

Natalia Suchocka

Lena Helman

Agata Oleszkiewicz

Agnieszka Jankowska

Justyna Mazur

Marta Figas

Marta Figas

Milena Marchewka

Milena Marchewka

Milena Marchewka

Milena Marchewka

Justyna Mazur

Milena Marchewka

Justyna Mazur

Natalia Suchocka

Milena Marchewka

Ewa Wojciechowska

Patrycja Nawojowska

Kserostomia – przyczyny, objawy, leczenie

Kserostomia to odczucie suchości w jamie ustnej. Powoduje szereg dokuczliwych i nieprzyjemnych objawów, znacznie obniżając jakość i komfort życia. Czym objawia się kserostomia i dlaczego występuje? Co jest najbardziej pomocne w zwalczaniu kserostomii?

Co to jest kserostomia?

Mianem kserostomii określa się subiektywne uczucie suchości jamy ustnej. Może stanowić samodzielną jednostkę chorobową lub być symptomem rozwijającym się w toku oddzielnego procesu chorobowego.

Zmniejszenie ilości śliny przyczyna się do zwiększonego odkładania płytki nazębnej, co istotnie zwiększa ryzyko wystąpienia próchnicy. Skutki kserostomii są bardzo nieprzyjemne i dokuczliwe.

Niepożądane dolegliwości pojawiają się w wyniku uszkodzenia delikatnych tkanek w obrębie jamy ustnej, które nie są chronione z powodu braku wystarczającej ilości śliny. Znacząco wpływa to na pogorszenie komfortu i jakości życia. 

Kserostomia prawdziwa i rzekoma 

Klinicznie wyróżnia się dwie postacie suchości w jamie ustnej. Gdy obniżeniu ulega czynność wydzielnicza gruczołów ślinowych, rozpoznaje się kserostomię prawdziwą.

Jeśli pojawia się wrażenie suchości w ustach pomimo prawidłowej pracy ślinianek i braku objawów klinicznych, mowa o kserostomii rzekomej.

Najczęściej współistnieje ona u osób z zaburzeniami na tle psychicznym (tj.: nerwice lub psychozy).

 Jakie są przyczyny kserostomii? 

Jako przyczyny kserostomii można wskazać szereg różnorodnych czynników. Najczęściej to:

• przewlekła terapia wybranymi preparatami, takimi jak m.in. leki moczopędne, przeciwdepresyjne, przeciwlękowe, chemioterapeutyki, przeciwhistaminowe, narkotyczne leki przeciwbólowe;
• terapia onkologiczna, w tym radioterapia okolicy głowy i szyi;
• zaburzenia funkcji wydzielniczej tarczycy pod postacią nadczynności tarczycy;
• cukrzyca – kserostomia pojawia się zwykle w cukrzycyo przebiegu powikłanym występowaniem zaburzeń w układzie nerwowym (neuropatii); podniesiony poziom glukozy we krwi zwykle wyraźnie wpływa na obniżenie ilości wydzielanej śliny;
• sarkoidoza – choroba polegająca na tworzeniu się guzków zapalnych o małych rozmiarach zlokalizowanych w różnych narządach;
• niedobór witamin z grupy B;
• ostra niewydolność nerek;
• kamica i stany zapalne ślinianek;
• amyloidoza – schorzenie polegająca na gromadzeniu w tkankach i narządach nierozpuszczalnych białek; często towarzyszy chorobom na tle zapalnym, takim jak: reumatoidalne zapaleni stawów, zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa;
• AIDS;
• odwodnienie typowe dla osób w podeszłym wieku;
• choroby alergiczne, np.: atopowe zapalenie skóry, pokrzywka;
• kolagenozy tj.: toczeń rumieniowaty, choroba Sjögrena; 
• palenie papierosów;
• grzybica jamy ustnej;
• ustny tor oddechowy.

 Jakie są objawy kserostomii? 

Osoby, u których stwierdza się zaburzenie w postaci kserostomii skarżą się głównie na następujące objawy:

• palenie języka, któremu często towarzyszy pieczenie warg;
• zaburzone odczuwanie smaku (dominuje smak gorzki i słony);
• nadmierna wrażliwość na pokarmy kwaśne i ostre;
• trudności w spożywaniu pokarmów;
• kłopoty ze swobodnym mówieniem (konieczność ciągłego picia wody);
• trudności w noszeniu protez zębowych;
• zmiany w barwie nabłonka jamy ustnej (od bladej do mocno zaczerwienionej);
• skłonność do owrzodzeń jamy ustnej powikłanych zakażeniami baketryjno-grzybiczymi;
• zwiększona tendencja do zakażeń grzybiczych;
• nieświeży oddech;
• próchnica;
• wygładzenie powierzchni języka i zanik brodawek.

Wszystkie te symptomy wpływają w sposób zdecydowany na obniżenie jakości życia osób z kserostomią.

 Leczenie kserostomii – co pomaga na suchość w ustach?

Należy pamiętać, że leczenie kserostomii bywa trudne. Terapia będzie skuteczna tylko przy odpowiednim zdiagnozowaniu jej bezpośredniej przyczyny. Pozwoli to na wdrożenie właściwego postępowania w kserostomii. 

Doraźnie można posiłkować się domowymi sposobami na kserostomię. Pomocne będą zatem wszelkiego rodzaju płukanki (np.: z siemienia lnianego lub z malwy), które stworzą barierę ochronną dla tkanek. Komfort poprawia też częste ssanie kostek lodu oraz picie małych ilości niegazowanej wody w ciągu dnia.

Ulgę przynosi stosowanie tabletek do ssania w celu pobudzenia wydzielania śliny. Istotna jest również odpowiednio dopasowana dieta przy kserostomii. Odradza się pokarmy bogate w węglowodany oraz produkty suche i twarde. Warto unikać częstego picia mocnej czarnej herbaty oraz kawy. Niewskazane jest także spożywanie alkoholu.

Nasilenie objawów maleje również wraz z zaprzestaniem palenia papierosów.

Do jakiego lekarza się zgłosić?

Jeśli wzmożona suchość w ustach jest wynikiem aktualnie prowadzonej terapii należy zwrócić się do lekarza prowadzącego leczenie choroby podstawowej. Warto rozważyć możliwość zmiany przyjmowanego preparatu, jeśli kserostomia jest efektem ubocznym jego stosowania.

Jeśli zaburzenia wydzielania śliny wiążą się z obecnością infekcji jamy ustnej, wskazane jest wykonanie diagnostycznego wymazu w celu prawidłowego doboru terapii.

Każdorazowo, obecność dyskomfortu wynikającego z suchości w jamie ustnej i pieczenia języka należy zgłaszać podczas wizyty kontrolnej w gabinecie stomatologicznym.

 Kserostomia – preparaty, które przyniosą ulgę 

Skuteczną walkę z niedoborem śliny wspomagają specjalistyczne preparaty na kserostomię. W aptekach lub wybranych gabinetach stomatologicznych dostępne są żele, płyny do płukania jamy ustnej lub spraye nawilżające. Środki te stosowane regularnie nawilżają jamę ustną, co zdecydowanie poprawia komfort życia.

Zapewniają swoistą barierę ochronną dla tkanek wewnątrz ust, co chroni błonę śluzową przed podrażnieniami. Wspomagają również proces regeneracji tkanek miękkich jamy ustnej. Dzięki łagodnemu miętowemu smakowi, niwelują też nieświeży oddech. Unikalny skład (m.in. naturalne enzymy) zapewnia nie tylko ochronę tkanek, ale również wspomaga remineralizację szkliwa i zapobiega powstawaniu ubytków.

Szukając odpowiedniego środka na kserostomię, warto zwracać uwagę na jego skład. Korzystnie działają takie, które nie zawierają alkoholu, parabenów oraz są pozbawione SLS. Substancjom tym przypisuje się działanie drażniące na błonę śluzową jamy ustnej.

Prezentowane powyżej treści mają za zadanie szerzenie ogólnej wiedzy na temat zdrowia jamy ustnej i nie zastępują profesjonalnej opinii lub diagnozy lekarskiej. Zawsze w przypadku problemów zdrowotnych skonsultuj się z lekarzem lub farmaceutą.

Używamy plików cookie, aby zapewnić jak najlepszą obsługę naszej strony internetowej. Aby to osiągnąć, zapamiętujemy i przechowujemy informacje o tym, jak z niej korzystasz.

Odbywa się to za pomocą prostych plików tekstowych zwanych cookies, które znajdują się na twoim komputerze. Te pliki cookie są całkowicie bezpieczne i nigdy nie zawierają żadnych poufnych informacji.

Zamykając tę wiadomość lub przechodząc do innej strony na tej witrynie, wyrażasz zgodę na zapisywanie naszych plików cookie na tym urządzeniu zgodnie z naszą polityką plików cookie.

Kserostomia – przyczyny, objawy, leczenie, leki, dieta

Kserostomia to odczuwanie suchości jamy ustnej. Spowodowana jest redukcjią lub zupełnym brakiem wytwarzania śliny, czemu towarzyszy zespół nieprzyjemnych objawów.

Należy pamiętać, że kserostomia to stan utrzymujący się przez dłuższy czas, którego nie należy mylić z uczuciem suchości, towarzyszącym gorączce lub podczas upalnych dni.

Spis treści

Blisko 1/3 ludzi na świecie skarży się na uczucie suchości w jamie ustnej. Nie jest to problem wyłącznie osób starszych, a odczuwany dyskomfort potrafi znacząco obniżyć jakość życia. Pierwsze objawy bywają często bagatelizowane. Niestety zaawansowana kserostomia wiąże się z bólem, rozwojem ostrej próchnicy i zakażeń.

Przyczyny jej powstawania bywają złożone i wiążą się m.in. ze skutkami ubocznymi radioterapii nowotworów głowy i szyi, powikłaniami chorób ogólnych czy nawet przyjmowanymi lekami.

Doraźna terapia polegająca na nawilżaniu, przynosi zwykle jedynie chwilową ulgę. Dlatego warto skonsultować się z lekarzem, który ustali przyczyny i plan leczenia.

Z wizytą u specjalisty nie należy zwlekać, ponieważ terapia zaawansowanych przypadków kserostomii jest bardzo trudna.

Co to jest kserostomia?

Kserostomia to nic innego jak odczuwanie suchości jamy ustnej. Wynika ona z redukcji lub zupełnego braku wytwarzania śliny, czemu towarzyszy zespół nieprzyjemnych objawów. Należy pamiętać, że kserostomia to stan utrzymujący się przez dłuższy czas,

Istnieją dwa rodzaje kserostomii – rzekoma i prawdziwa. Przyczyną kserostomii prawdziwej jest zmniejszenie wydzielania śliny przez gruczoły ślinowe, co wiąże się z licznymi objawami ubocznymi (np. nasileniem próchnicy) oraz bardzo często z zanikiem błony śluzowej jamy ustnej.

Z kolei kserostomia rzekoma polega na odczuwaniu suchości jamy ustnej, pieczenia itp. pomimo prawidłowej pracy ślinianek. Wynika ona zwykle ze schorzeń i problemów psychicznych np. nerwicy.

Aby zrozumieć skąd biorą się objawy kserostomii, trzeba wcześniej poznać liczne funkcje, jakie pełni ślina w jamie ustnej.

Dziennie organizm produkuje aż do 1,5 litra śliny, która w 99% składa się z wody. Pozostały jeden procent stanowią substancje nieorganiczne i organiczne, które nadają jej wyjątkowe właściwości.

Ślina:

• nawilża błonę śluzową;
• zawiera substancje sprzyjające regeneracji nabłonka;
• zapewnia ochronę mechaniczną dzięki zawartym w niej substancjom poślizgowym tzw. mucynie, która ma dodatkowo zdolność zlepiania bakterii;
• zawiera komórki układu immunologicznego – leukocyty, które walczą z drobnoustrojami;
• dzięki zawartym w niej jonom wpływa na remineralizację szkliwa. Jony te również mają zdolność buforowania, czyli utrzymywania stałego pH w jamie ustnej;
• dzięki bezustannemu obmywaniu kubków smakowych umożliwia odczuwanie smaku;
• zawarte w niej enzymy, m.in. amylaza ślinowa i lipaza umożliwiają wstępne trawienie pokarmu;
• umożliwiam poprawną mowę;
• oczyszcza jamę ustną i zęby z resztek pokarmowych;
• bierze udział w wydalaniu substancji organicznych i nie organicznych – np. mocznika.

Objawy kserostomii

Biorąc pod uwagę różnorodność funkcji śliny łatwo się domyślić, że dolegliwości i objawy kserostomii potrafią być bardzo uciążliwe. Należą do nich m.in.:

• pieczenie, palenie, ból w obrębie błony śluzowej jamy ustanej i języka,
• gęsta, ciągnąca ślina,
• zwiększone pragnienie,
• zaburzenia odczuwania smaku,
• utrudniona mowa, konieczność ciągłego popijania wody,
• skłonność do owrzodzeń błony śluzowej i wtórnych zakażeń bakteryjno-grzybiczych,
• szybko postępująca próchnica okrężna,
• kandydoza,
• suchość i zmiana barwy błony śluzowej – od bladoróżowej do ognistoczerwonej,
• wygładzenie lub pobrużdżenie języka, zanik brodawek na języku, gładka lśniąca lub pomarszczona błona śluzowa jamy ustnej,
• nieprzyjemny zapach z ust – wiąże się z zalegającymi resztkami pokarmowymi, które nie są usuwane przez ślinę,
• trudności w używaniu protez dentystycznych,
• utrata wagi – jest wynikiem bólu i trudności w spożywaniu pokarmów, przez co chorzy redukują liczbę i wielkość posiłków.

Kserostomia może być samodzielną chorobą, wywołaną nieprawidłowym funkcjonowaniem ślinianek. Często jednak towarzyszy poważnym schorzeniom ogólnym i dlatego nigdy nie należy jej lekceważyć. Ustalenie przyczyn kserostomii jest pierwszym krokiem w jej prawidłowym leczeniu.

Reklama

Kserostomia – przyczyny

Do powstania kserostomii przyczynia się najczęściej:

1. Przewlekłe stosowanie leków:

• moczopędnych – tzw. diuretyki,
• przeciwdepresyjnych,
• o działaniu przeciwhistaminowym – stosowane przy wszelkiego rodzaju uczuleniach, astmie, alergiach, itp.,
• hipotensyjnych – stosowane w nadciśnieniu,
• o działaniu neuroleptycznym – stosowane w leczeniu zaburzeń psychicznych,
• pobudzających układ współczulny – wchodzą w skład specyfików hamujących łaknienie (np. efedryna, fenfluramina, metamfetamina),
• rozszerzających oskrzela – stosowane w leczeniu astmy,
• przeciwlękowych,
• chemioterapeutyków – stosowane w infekcjach bakteryjnych i wirusowych,
• przeciwbólowych – np. morfiny, kodeiny, metadonu,
• cytostatyków,
• stymulujących układ immunologiczny – np. interferon alfa, interleukina 2.

1. Choroby ogólne takie jak:

• nadczynność tarczycy,
• cukrzyca – szczególnie przy braku kontroli poziomu cukru we krwi,
• reakcja odrzucania po przeszczepach – szczególnie po przeszczepach szpiku,
• sarkoidoza,
• amyloidoza,
• lipoidoproteinemia,
• stany lękowe, depresja,
• anemia mikrocytarna i deficyt żelaza,
• awitaminozy – szczególnie niedobór wit. B1 i B6,
• AIDS,
• guzy kąta mostowo-móżdżkowego – kserostomia jest spowodowana uciskiem na korzenie nerwu twarzowego, który m.in. za wydzielanie śliny przez ślinianki,
• odwodnienie – szczególnie ludzie starsi,
• kolagenozy (zespół Sjögrena),
• grzybica jamy ustnej,
• choroby alergiczne.

1. Leczenie radiologiczne guzów głowy i szyi.
2. Czynniki miejscowe – np. palenie tytoniu, używanie całkowitych protez zębowych, oddychanie przez usta.
3. Wiek powyżej 50 r.ż. – obecnie udowodniono, że za pojawienie się kserostomii powyżej 50 r.ż. odpowiadają choroby ogólnoustrojowe i przyjmowane leki, a nie sam wiek.

Kserostomia – wizyta u lekarza

Diagnostyka kserostomii opiera się w pierwszej kolejności na wywiadzie. Ze swoimi problemami można zgłosić się do lekarza stomatologa, będzie on w stanie przeprowadzić podstawową diagnostykę i udzielić wskazówek.

W przypadku bardziej zaawansowanej kserostomii warto od razu zgłosić się do specjalisty od chorób błon śluzowych, który posiada większe doświadczenie w leczeniu tego schorzenia. Może się zdarzyć, że pacjent zostanie odesłany na konsultację do lekarzy różnych specjalności, w zależności od podejrzenia, jaka jest przyczyna dolegliwości.

Podczas standardowej wizyty lekarz stomatolog pyta pacjenta o odczuwanie przez niego dolegliwości oraz bada jamę ustną. Dodatkowo może wykonać tzw sialometrię.

Sialometria polega na mierzeniu szybkości i ilości wydzielania śliny. Pacjent przez kilka minut odpluwa ślinę do specjalnego, wykalibrowanego naczynia.

W przypadku sialometrii stymulowanej należy dodatkowo żuć plasterek parafiny lub przepłukać jamę ustną roztworem kwasu cytrynowego.

Wydzielanie śliny niestymulowanej poniżej 0,1 ml/min i stymulowanej poniżej 0,2-0,5 ml/min wskazują na kserostomię. Należy jednak pamiętać, że w wydzielaniu śliny występują duże wahania i dlatego wyniki powinien interpretować lekarz.

Kserostomia – jak leczyć?

W leczeniu kserostomii bardzo ważne jest postawienie właściwej diagnozy. Jeżeli suchość jamy ustnej jest skutkiem ubocznym choroby ogólnej, należy jak najszybciej rozpocząć jej terapię. Również leki oraz interakcje pomiędzy nimi mogą wpływać na zmniejszenie wydzielania śliny. W takim wypadku warto rozważyć ich zmianę.

Kserostomię leczy się dodatkowo przez leki stymulujące wydzielanie śliny:

• pilokarpina – szczególnie polecana pacjentom po radioterapii guzów głowy i szyi. Jej działanie sprzyja regeneracji funkcji gruczołów ślinowych. Niestety pilokarpina często bywa nieskuteczna oraz daje nieprzyjemne objawy uboczne (np. nudności, biegunki, bradykardię, skurcz oskrzeli);
• neostygmina, fizostygmina;
• anethole trithione – lek stymulujący wydzielanie żółci;
• terapię menopauzy – polegającą na podawaniu estrogenów. Zaburzenia w wydzielaniu hormonów płciowych w okresie menopauzy przyczyniają się do zmniejszenia wydzielania śliny;
• ssanie pastylek, żucie gumy (TYLKO BEZ CUKRU!!!), najlepiej o lekko kwaskowym smaku, intensywne żucie pokarmów (żucie i ssanie pobudza ślinianki do pracy).

Często jednak pobudzenie ślinianek do produkcji większej ilości śliny jest niemożliwe. W takim przypadku wprowadza się leczenie, które ma zmniejszyć nasilenie nieprzyjemnych objawów kserostomii. Polega ono na stosowaniu substytutów śliny – nazywanych inaczej sztuczną śliną.

Są to preparaty, których rola polega na:

• zmiękczaniu, nawilżaniu błony śluzowej np.: preparaty z karboksymetylocellulozą, preparaty z mucyną, spray, tabletki do ssania;
• profilaktykę próchnicy: idealna higiena jamy ustnej, stosowanie przyborów do higieny przestrzeni międzyzębowych (nici i szczoteczek), płukanki i żele z fluorem, płukanki z chlorheksydyną, dieta bezcukrowa, unikanie miękkich i lepkich pokarmów;
• profilaktyka chorób przyzębia – regularne korzystanie z profesjonalneg zbiegów higienizacyjnych (np. skalingu),
• leczenie infekcji grzybiczych jamy ustnej.

Zespół Sjögrena a kserostomia

Zespół Sjögrena to trzecia co do częstości przyczyna kserostomii (po lekach i radioterapii). W chorobie tej, przeciwciała organizmu atakują elementy ślinianek i gruczołów łzowych, rozpoznając je błędnie jako obce.

Kserostomia wynikająca z tego zespołu manifestuje się podobnymi objawami jak suchość jamy ustnej spowodowana innymi przyczynami. Dodatkowo można jednak zaobserwować:

• ropne zapalenia ślinianek przyusznych – obserwuje się zaczerwienienie skóry ponad obrzmiałą ślinianką przyuszną, tkliwość, podwyższoną temperaturę,
• powiększenie ślinianek przyusznych, pomimo braku zapalenia,
• zaburzenia ze strony oczu – spadek wydzielania łez, zapalenie spojówek i uczucie ciała obcego, dają ryzyko poważnych zaburzeń widzenia ze ślepotą włącznie,
• zmiany skórne – świąd, nagłe zblednięcie palców dłoni itp.,
• zmiany stawowe.

Domowe sposoby na kserostomię

Istnieje wiele domowych sposobów na zmniejszanie dolegliwości związanych z kserostomią. Warto z nich korzystać, ale po fachową poradę należy udać się do lekarza stomatologa. Szczególnie szybkie narastanie objawów powinno stanowić sygnał ostrzegawczy i skłonić nas po skorzystanie z pomocy specjalisty.

Osoby cierpiące na kserostomię powinny:

• często popijać małe ilości wody – warto nosić ze sobą zawsze małą butelkę wody mineralnej i popijać kilka łyków wody, łącznie nawet do 8-12 szklanek dziennie;
• płukać jamę ustną przynajmniej raz dziennie siemieniem lnianym – siemię lniane ma działanie powlekające, osłaniające, zmiękczające i świetnie chroni wysuszoną błonę śluzową jamy ustnej. Płukanki warto stosować szczególnie na noc;
• korzystać ze specjalnych past dla osób z kserostomią i miękkich szczoteczek – należy unikać past wybielających i zapobiegających paradontozie, ponieważ ich składniki mogą wysuszać śluzówkę;
• nie stosować płukanek jamy ustnej zawierających alkohol, który podrażnia błonę śluzową;
• stosować odpowiednia dietę – spożywać potrawy letnie, ograniczyć do minimum używanie soli, cukru oraz ostrych przypraw. Aby ułatwić sobie jedzenie i zmniejszyć dolegliwości bólowe pojawiające się przy przełykaniu, warto popijać płyn między kęsami.

Potrawy, których należy unikać: Potrawy, które można spożywać:

mocno wypieczone mięso	potraw o dużej zawartości wody np. przecierane zupy lub zupy-krem
pieczywo chrupkie	potrawy typu przeciery, puree
ryż	dodawanie do posiłków sosu oraz oliwy
ostre przyprawy (np. pieprz, papryka)	suszone śliwki
soki owocowe, mocna kawa, herbata, napoje typu Cola	banany
słone przekąski (precle, chipsy, paluszki)	większość surowych warzyw
jedzenie typu „fast food”	ryby
owoce cytrusowe	jajka
kruche ciasteczka	jogurty naturalne
ocet
alkohol
papierosy

• nawilżać usta odpowiednią pomadką ochronną,
• ssać tabletek z witamina C – stymuluje wydzielanie śliny, łagodzi też objawy zapalne w jamie ustnej. Niestety może wywoływać podrażnienia.
• korzystać z nawilżaczy powietrza, szczególnie podczas snu,
• zapewniać umiarkowaną aktywność fizyczną – regularna dawka ruchu wpływa pozytywnie nie tylko na dolegliwości związane z kserostomią, ale i na cały organizm.

• .,Ćwiczenia praktyczne z biochemii: skrypt dla studentów II roku Wydziału Lekarskiego z Oddziałem Lekarsko-Dentystycznym,Śląska Akademia Medyczna,2006
• Jańczuk Z,Stomatologia zachowawcza – Zarys kliniczny. Podręcznik dla studentów stomatologii,,Wydawnictwo Lekarskie PZWL, ,2007
• Szczeklik A,Choroby wewnętrzne, tom II,Wydawnictwo Medycyna Praktyczna,,2006
• Pochwalski M, Wojtowicz A,,Suchość jamy ustnej – kserostomia – przyczyny, objawy, metody leczenia – przegląd piśmiennictwa, ,Nowa Stomatologia ,4/2003
• Pedersen A, Nauntofte B,,Primary Sjogren's syndrome: oral aspects on pathogenesis, diagnostic criteria, clinical features and approaches for therapy,Expert-Opin, Pharmacother,,2001 Sep
• Bardow A, ,Relationships between medication intake, complaints of dry mouth, salivary flow rate and composition, and the rate of tooth demineralization in situ.,Arch. Oral. Biol. ,2001 May,
• Bergdahl M,,Low unstimulated salivary flow and subjective oral dryness: association with medication, anxiety, depression, and stress.,J. Dent. Res. ,2000 Sep,

Dziękujemy za przeczytanie naszego artykułu do końca. Jeśli chcesz być na bieżąco z informacjami na temat zdrowia i zdrowego stylu życia, zapraszamy na nasz portal ponownie!

Sucho w ustach – przyczyny i leczenie. Co oznacza kserostomia?

Suchości w ustach (kserostomia) może być spowodowana przez m.in. stres, palenie papierosów czy nadmiar soli w diecie. Jednak najczęściej kserostomia jest spowodowana przez leki, rzadziej przez niektóre choroby.

Brak śliny w ustach wymaga jak najszybszej interwencji lekarskiej, ponieważ taki przedłużający się stan może doprowadzić do rozwoju próchnicy, a nawet grzybicy jamy ustnej.

Sprawdź, co oznacza suchość w jamie ustnej, jakie leki mogą ją wywołać i na jakie choroby może wskazywać.

Suchość w ustach, czyli kserostomia, spowodowana jest zmniejszeniem lub całkowitym zahamowaniem wydzielania śliny. Brak śliny w ustach jest przyczyną uczucia dyskomfortu, gdyż pojawiają się uczucie lepkości, suchości w ustach, pieczenie języka i bolesne zmiany w obrębie jamy ustnej, a także popękane wargi.

Posłuchaj, na czym polega kserostomia i w jaki sposób przebiega jej leczenie. To materiał z cyklu DOBRZE POSŁUCHAĆ. Podcasty z poradami.

To view this video please enable JavaScript, and consider upgrading to a web browser that supports HTML5 video

Na kserostomię cierpi około 10 procent populacji, w tym co czwarta osoba powyżej 65. roku życia.

Ponadto suchość w jamie ustnej utrudnia mówienie i połykanie oraz używanie protez zębowych. Jest także przyczyną problemów z odczuwaniem smaków i powoduje nieprzyjemny oddech.

Blada i wysuszona błona śluzowa jest podatna na urazy mechaniczne, co sprzyja namnażaniu bakterii, wirusów i grzybów – szybko doprowadzając do rozwoju różnych chorób, takich jak np. próchnica.

Skutkiem przewlekłej suchości w ustach może być również grzybica jamy ustnej.

Suchość w ustach (kserostomia) – jaką funkcję pełni ślina?

Ślina jest wydzielana przez ślinianki: przyuszne, podjęzykowe i podżuchwowe, a także przez małe gruczoły ślinowe, które są rozsiane w błonie śluzowej warg, podniebienia, języka i policzków. Ślina pełni wiele ważnych funkcji:

• umożliwia trawienie, gdyż zawiera amylazę ślinową, która bierze udział we wstępnym trawieniu skrobi do dwucukrów, a także połykanie pokarmów
• umożliwia mówienie
• zabezpiecza powierzchnię zębów i błon śluzowych przed uszkodzeniami
• ochrania jamę ustną przed bakteriami (w ślinie występują enzymy, które hamują wzrost bakterii lub zabijają je) i wirusami, a także innymi patogenami
• neutralizuje kwasy wytwarzane przez bakterie, a tym samym chroni przed rozwojem próchnicy
• odpowiada za prawidłowe odczuwanie smaku

Sucho w ustach (kserostomia) – przyczyny

Najczęstszą przyczyną suchości w jamie ustnej są leki – zwykle przeciwdepresyjne, przeciwwymiotne, antyhistaminowe, neuroleptyki i  przeciwlękowe. Inne preparaty, które mogą spowodować uczucie suchości w ustach, to m.in. te stosowane w leczeniu choroby Parkinsona, leki rozszerzające oskrzela czy diuretyki (leki moczopędne).

Do braku śliny w ustach mogą doprowadzić także środki odurzające, takie jak marihuana i metamfetamina.

Rozpowszechnienie stosowania tego ostatniego narkotyku spowodowało wzrost częstości występowania zaawansowanej próchnicy, która jest wynikiem suchości w jamie ustnej po metamfetaminie (ang. meta-mouth).

Niszczenie zębów dodatkowo nasilane jest przez zgrzytanie zębami (bruksizm) i zaciskanie zębów, co jest powodowane działaniem narkotyków.

Bardzo częstą przyczyną suchości jamy ustnej jest stosowanie również leków przeciwnowotworowych. W trakcie chemioterapii nowotworów występuje nasilona suchość i stan zapalny jamy ustnej, ale zaburzenia te ustępują zwykle po zakończeniu leczenia.

• Radioterapia głowy i szyi

Napromieniowanie ślinianek podczas radioterapii nowotworów głowy i szyi często powoduje znaczną suchość w jamie ustnej. Po dawce promieniowania 5200 cGy występuje ciężka, nieodwracalna suchość! Mniejsze dawki mogą powodować zaburzenia przemijające.

Choroby ślinianek są przyczyną suchości w jamie ustnej tylko wtedy, gdy wszystkie gruczoły ślinowe objęte są procesem chorobowym. Tak jest np. we wrodzonym niedorozwoju ślinianek, jednak jest to niezmiernie rzadko diagnozowana choroba.

Znacznie częściej dysfunkcja wszystkich ślinianek pojawia się w zespole Sjogrena. W przebiegu choroby charakterystyczna jest nie tylko suchość w jamie ustnej, lecz także oczu.

Wówczas pojawia się uczucie piasku pod powiekami, pieczenie oczu i przekrwienie spojówek.

Inne choroby układowe, które mogą powodować zmniejszone wydzielanie śliny lub jej brak, to:

• kamica nerkowa i ostra niewydolność nerek
• nadczynność tarczycy
• RZS
• toczeń rumieniowaty
• hiperkalcemia
• twardzina
• amyloidoza – to nieuleczalna choroba, w przebiegu której dochodzi do odkładania się w komórkach różnych narządów białka, doprowadzając do jego dysfunkcji
• trąd to zakaźna choroba tropikalna, która objawia się osłabieniem i drętwieniem mięśni, a czasami brakiem czucia w kończynach. Ponadto na powierzchni skóry pojawiają się szorstkie owrzodzenia
• sarkoidoza to choroba autoagresywna, której objawy są zróżnicowane. Poza suchością w jamie ustnej mogą pojawić się nadwrażliwość oczu, trwałe uczucie zmęczenia, suchy kaszel, drobne i uciążliwe uszkodzenia skóry czy zamazane widzenie
• gruźlica – najbardziej charakterystycznym objawem choroby jest kaszel – początkowo suchy, a następnie z odkrztuszaniem plwociny
• cukrzyca – gdy jest niewyrównana, może sprawić, że pojawia się żywoczerwona błona śluzowa jamy ustnej, która pokryta jest zaschniętymi pasmami śluzu;
• zakażenie HIV i AIDS

Suchość w jamie ustnej może pojawić się także w przebiegu chorób gorączkowych, wymiotów i biegunek (w wyniku odwodnienia).

Suchość w ustach nie zawsze oznacza chorobę. Może być objawem zbyt małej ilości wody/płynów w organizmie (powinno się wypijać około 2 do 2,5 litra płynów dziennie) lub nadmiernego spożycia soli kuchennej (według WHO, dzienne spożycie soli nie powinno przekraczać 5 gramów). Może być również skutkiem palenia tytoniu. U niektórych osób suchość w ustach pojawia się w sytuacjach stresowych.

Inną przyczyną suchości w jamie ustnej może być głębokie oddychanie przez usta. Także urazy głowy i szyi mogą przyczynić się do zmniejszonego wydzielania śliny.

Również zmiana poziomu hormonów może wpływać na funkcjonowanie ślinianki, często powodując u kobiet przechodzących menopauzę i już po niej suchość w jamie ustnej.

Suchość w ustach – groźne powikłania

Często zmiany zapalne przy kserostomii obejmują także wiele narządów wewnętrznych, głównie płuca, nerki i narządy przewodu pokarmowego, tarczycę, narząd wzroku. Do objawów, oprócz suchości w jamie ustnej, należą wtedy np. suchość rogówki i spojówek.

W związku z zaburzeniem funkcji ślinianek chorzy odczuwają również problemy z żuciem, połykaniem i mową. Tracą smak i węch. Szybko postępuje próchnica, zmiany grzybicze w jamie ustnej i bruzdy na języku i wargach, które wymagają interwencji lekarskich. Może się pojawić suchość w nosie i gardle a w jej efekcie

• zapalenie zatok
• zapalenie oskrzeli
• zapalenie płuc

Pozbawiona śliny powłoka skóry wewnątrz jamy ustnej i w gardle łatwiej ulega uszkodzeniom mechanicznym i jest podatna na  zakażenia przez chorobotwórcze drobnoustroje.

Suchość w ustach (kserostomia) – ulgę przyniesie sztuczna ślina

Osobom, które skarżą się na suchość w ustach, ulgę przyniesie sztuczna ślina w aerozolu, cukierkach lub w postaci płukanki. Substancje w niej zwarte nawilżają tkanki i zmniejszają uciążliwe dolegliwości występujące w suchości jamy ustnej. Poza tym zapobiega próchnicy zębów, stanom zapalnym dziąseł i powstawianiu przykrego zapachu z ust.

Jeśli sprawność ślinianek jest zachowana zalecane jest pobudzenie ich pracy np. poprzez żucie bezcukrowych gum o kwaśnym smaku, ssanie kostek lodu, mrożonych owoców lub tabletek z witaminą C.

Kserostomia – profilaktyka i leczenie

W przypadku kserostomii ważnym elementem terapii jest zastosowanie odpowiednich płynów do płukania o działaniu łagodzącym, oczyszczającym i nawilżającym śluzówkę. Stosowanie past do zębów i płynów do płukania jamy ustnej, których składniki działają bakteriobójczo lub wybielająco, może pogłębiać uszkodzenia śluzówki.

Bardzo ważne jest utrzymanie odpowiedniej gospodarki jonów wapnia i fosforu w obrębie jamy ustnej.

U osób zdrowych taką regulację zapewnia obecność śliny, natomiast u osób chorych jony te należy uzupełniać bezpośrednio do nabłonka śluzówki jamy ustnej, płucząc usta specjalnym płynem.

Jony wapniowe mają wpływ na zwalczanie stanów zapalnych, niwelowanie bólu i rozszerzanie naczyń. Z kolei jony fosforanowe mogą stanowić ochronę przed infekcjami oraz utrzymywać właściwy poziom pH.

Chorzy z powodu stosowania leków lub ogólnego, złego stanu zdrowia często nie odczuwają apetytu, dokuczają im mdłości i wymioty, dlatego nie chcą jeść. Sytuacja ta prowadzi do osłabienia organizmu i niedożywienia, a w konsekwencji do braku sił niezbędnych do walki z chorobą.

Współczesna medycyna przewiduje stosowanie leków na receptę, które poprawiają apetyt i wpływają na zwiększenie masy ciała, przez co hamują lub spowalniają rozwój choroby. W zakresie diety i sposobu przyrządzania potraw warto porozmawiać z pielęgniarką, lekarzem lub dietetykiem.

Suchość w ustach – zasady codziennej higieny jamy ustnej

• Myj zęby po każdym posiłku oraz przed snem, miękką szczoteczką z włosia nylonowego, delikatnymi ruchami.
• Szczoteczkę do zębów wymieniaj regularnie co kilka tygodni.
• Zalecana jest pasta z fluorem, ale niezawierająca dużej ilości detergentów, zwłaszcza laurylosiarczanu sodu; najlepiej stosować pastę przeznaczoną dla dzieci.
• Regularnie płucz usta specjalnie przygotowanymi płynami, np. roztworem jonów wapnia i fosforanów.
• Unikaj gotowych płukanek do jamy ustnej zawierających alkohol, cukier, słodziki, środki wybielające zęby, duże stężenia fluoru i inne składniki niszczące naturalną florę jamy ustnej.
• Protezy myj codziennie szczoteczką do protez i mocz w roztworach preparatów do ich dezynfekcji.
• Unikaj zalegania jedzenia pod protezą, uwierających, źle dopasowanych protez.
• Ruchome uzupełnienie protetyczne bezwzględnie zdejmuj na noc i przechowuj w suchym, perforowanym pojemniku.
• Stosuj na wysuszoną, popękaną czerwień wargową krem odżywczy lub balsam.
• Unikaj pomadek ochronnych z zawartością wazeliny i petroleum, które mają właściwości odwadniające.
• Wizytę u stomatologa skonsultuj z lekarzem prowadzącym (diabetologiem, reumatologiem, onkologiem).
• W związku ze zmianami w jamie ustnej gryzienie i połykanie pokarmów może być znacznie utrudnione. Należy więc zwrócić uwagę na dietę i sposób przyrządzania potraw tak, aby odżywianie zapewniało zaspokojenie potrzeb organizmu do walki z chorobą i w czasie rekonwalescencji.

Czy artykuł był przydatny?