Uczulenie na jad owadów – objawy i leczenie alergii na jad owadów

Już niedługo będziemy cieszyć się jaśniejszymi porankami, dłuższymi wieczorami i czasem spędzanym na świeżym powietrzu. Ale u wielu osób perspektywa cieplejszych miesięcy wywołuje obawy związane z alergią na jad owadów. Jak rozpoznać uczulenie na ukąszenia i jak reagować, jeśli u kogoś z Twojego otoczenia wystąpi reakcja alergiczna?

Owady takie jak pszczoły, osy, szerszenie czy mrówki ogniste żądlą, wtłaczając pod skórę człowieka toksyczny jad.

Amerykańska Akademia Alergii, Astmy i Immunologii tłumaczy, że u większości ludzi w wyniku użądlenia przez owada pojawiają się obrzęk, zaczerwienienie i swędzenie, co jest naturalną reakcją organizmu.Jednak u niektórych osób układ odpornościowy przesadnie reaguje na jad owadów.

U alergików po pierwszym użądleniu organizm wytwarza przeciwciała w postaci immunoglobulin E (IgE), których zadaniem jest zwalczyć toksyczne substancje zawarte w jadzie.

W przypadku kolejnego użądlenia przez tego samego owada, przeciwciała te uaktywniają się szybciej i silniej, uwalniając substancje chemiczne takie jak histamina, które odpowiadają za objawy alergii. Osoby, u których przeciwciała się nie wytworzyły, nie doświadczają uczulenia na jad owadów.

Reakcję alergiczną mogą spowodować również owady gryzące. Jeśli zastanawiasz się, czy można mieć uczulenie na komary, odpowiedź brzmi – jak najbardziej! Oprócz komarów, uczulenie mogą wywołać także pluskwy, pchły oraz niektóre muchy.

W zależności od intensywności reakcji alergicznej, na skutek użądlenia mogą pojawić się różne objawy. WebMD rozróżnia łagodną i ciężką reakcję na jad owadów. Alergia na jad owadów może wywoływać szereg niepożądanych objawów.

Łagodna alergia na ukąszenia obejmuje:
Ciężkie uczulenie na jad owadów wywołuje wstrząs anafilaktyczny, a wraz z nim następujące objawy:
Amerykańska Akademia Alergii, Astmy i Immunologii zwraca uwagę, że reakcja anafilaktyczna może niekiedy objąć tylko dwa z wyżej wymienionych objawów.

– zaczerwienienie i ból w obrębie miejsca użądlenia;- łagodny lub umiarkowany obrzęk;- swędzenie;- uczucie ciepła wokół ukąszenia.- świszczący oddech, suchy kaszel;- trudności z oddychaniem i przełykaniem;- zawroty głowy, spadek ciśnienia krwi (co może prowadzić do utraty przytomności);- obrzęk gardła lub języka;- skurcze żołądka, nudności lub biegunka;- zaburzenia rytmu serca;- pokrzywka, czyli czerwona, swędząca wysypka (występująca także poza obszarem ukąszenia).

Healthline przedstawia kompleksową instrukcję postępowania w sytuacji użądlenia i pojawienia się uczulenia na owady. Pierwszym krokiem, który należy wykonać, jest jak najszybsze usunięcie żądła (poprzez jego bardzo delikatne podważenie).

Wykonując tę czynność, unikaj ściskania woreczka jadowego, by do organizmu nie dostało się jeszcze więcej jadu. Następnie zdezynfekuj obszar użądlenia, a w celu złagodzenia bólu i obrzęku obłóż to miejsce lodem.

By skutecznie poradzić sobie ze swędzeniem, zaczerwienieniem i obrzękiem, warto zaopatrzyć się w krem z hydrokortyzonem i leki przeciwhistaminowe.

Ciężka reakcja alergiczna na jad owadów

Jeśli zauważysz u osoby z Twojego otoczenia objawy wstrząsu anafilaktycznego, natychmiast zadzwoń pod numer alarmowy – 999 lub 112. Oczekując na przybycie służb medycznych, zdejmij uciskającą odzież i biżuterię, by zapobiec blokadzie przepływu krwi w przypadku obrzęku.

Sprawdź drogi oddechowe i w razie zatrzymania oddechu bezzwłocznie rozpocznij resuscytację krążeniowo-oddechową. Jeśli użądlona osoba ma zdiagnozowaną alergię i posiada zestaw ratunkowy na wypadek użądlenia, podaj jej adrenalinę lub epinefrynę.

Wstrząs anafilaktyczny to reakcja organizmu zagrażająca życiu, dlatego w przypadku wystąpienia objawów świadczących o anafilaksji niezwłocznie wezwij pomoc medyczną.

Jeśli reakcja alergiczna wystąpiła u Ciebie, umów się na wizytę do alergologa, by ustalić plan leczenia.

A jeśli dla bezpieczeństwa chcesz sprawdzić, czy nie cierpisz na alergię, wykonaj testy alergiczne, dzięki którym zyskasz pewność, czy nie jesteś uczulony na jad owadów.

Dzięki temu w razie potrzeby wdrożysz odpowiednie działania zapobiegające ciężkiej reakcji alergicznej i ratujące życie w sytuacji użądlenia.

Dlaczego warto zbadać się pod kątem alergii na jad owadów? Poza anafilaksją nieleczone alergie mogą prowadzić do różnorodnych problemów zdrowotnych, takich jak: infekcja zatok, ucha, astma, choroby skóry, jelit, serca, trudności w nauce, czy choroby autoimmunologiczne.

Teraz możesz zrobić badania pod kątem uczulenia na jad owadów, poświęcając na to minimum czasu. W uPacjenta.pl wykonasz niezbędne testy pod kątem alergii, a także skonsultujesz wyniki badań na czacie z lekarzem lub diagnostą laboratoryjnym.

Dzięki temu od razu po otrzymaniu wyników dowiesz się, czy jesteś uczulony. Badania polegają na pobraniu próbki krwi, dlatego nie stwarzają ryzyka wystąpienia objawów reakcji alergicznej (takie ryzyko występuje w przypadku testów skórnych).

W katalogu możesz znaleźć następujące badania:

· IgE całkowite

Przeciwciała IgE rozpoznają alergeny i uaktywniają reakcję alergiczną. Ponad 300 U/ml całkowitego stężenia IgE świadczy o wysokim prawdopodobieństwie występowania alergii.

· IgE specyficzne (różne owady)

W uPacjenta możesz kupić pojedyncze badania weryfikujące alergię na jady poszczególnych owadów. W ten sposób sprawdzisz, które z ukąszeń wywołują u Ciebie reakcję alergiczną.

· Panel jady owadówW zależności od potrzeb możesz wybrać panel weryfikujący alergię na dwa czynniki: jad pszczoły i osy lub kompletny zestaw badań w kierunku uczulenia na jad różnych owadów (pszczół, os, komarów, szerszeni, meszek).

Przygotuj się do wakacyjnego sezonu, sprawdzając, czy jesteś uczulony na jad owadów. A jeśli zmagasz się z alergią, pamiętaj, że dzięki diagnozie i odpowiedniemu leczeniu możesz spokojnie cieszyć się piękną pogodą i aktywnością na świeżym powietrzu!

Sprawdź swój stan zdrowia – zamów domowe badania krwi dla siebie i bliskich

Alergia na jad owadów – czym się charakteryzuje?

Alergia to pojęcie oznaczające występowanie objawów choroby po kontakcie z bardzo małą ilością substancji, na którą osoby nieuczulone nie reagują w ogóle.

Alergia na jad owadów oznacza nadmierną i nieprawidłową reakcję organizmu na związki zawarte w jadzie owadów.

Przebieg zwykle jest gwałtowny, a czasami może mieć charakter zagrażający życiu (nazywany anafilaksją).

Które owady najczęściej wywołują alergię po ukąszeniu?

Alergie występują po ukąszeniu owadów z rzędu błonkoskrzydłych, takich jak:

pszczoła miodna,
trzmiel,
osa zwyczajna,
klecanka,
szerszeń.

Najczęstszymi owadami wywołującymi alergię w Polsce są pszczoła oraz osa. Bardzo rzadko zdarzają się przypadki alergii po ukąszeniu stosunkowo mało agresywnych trzmieli. Wyjątkiem od reguły są grupy zawodowo narażone na takie ukąszenia jak leśnicy czy też pracownicy szklarni.

Wymienione wyżej gatunki różnią się między sobą wyglądem, a także sposobem żądlenia czy też składnikami swego jadu.

Pszczoła może użądlić tylko raz – po użądleniu zostawia w skórze fragment swego odwłoka, zawierający aparat żądłowy z jadem, zwojami nerwowymi oraz mięśniami. Po użądleniu owad ten umiera.

Osy natomiast nie pozostawiają żądła w skórze – mogą żądlić wielokrotnie. Charakteryzuje je także zdecydowanie mniejsza porcja jadu, który zostawiają w organizmie człowieka.

Jakie składniki jadu odpowiadają za reakcje alergiczne?

Za objawy alergiczne odpowiedzialne są składniki jadu. Możemy wyróżnić tutaj m.in.:

białka – głównie enzymatyczne, mające zdolność rozkładania innych substancji,
peptydy.

Te dwie grupy odpowiadają za występowanie miejscowych i ogólnoustrojowych objawów alergii u większości osób uczulonych. Składniki jadu dzielimy na:

alergeny główne – najczęściej wywołują alergię,
alergeny mniejsze – wywołują objawy tylko u niektórych osób.

Dodatkowo w jadzie występują także substancje niskocząsteczkowe, które odpowiadają za miejscowe reakcje zapalne po użądleniu, takie jak ból, obrzęk czy zaczerwienienie.

Jad osy i pszczoły różni się od siebie. Wyróżniamy wiele cech wspólnych, jak np. enzym hialuronidazę, jednak melityna, czyli silnie uszkadzająca komórki substancja występuje jedynie w jadzie pszczoły. Jad poszczególnych gatunków w obrębie tej samej rodziny jest natomiast bardzo podobny.

Czy alergia na jad owadów występuje często?

Alergia na ukąszenia poszczególnych gatunków jest zróżnicowana w zależności od regionu. Jad pszczoły najczęściej wywołuje alergię w rejonach Europy Środkowej (w tym także Polski) oraz Republiki Południowej Afryki.

Na jad osy najczęściej uczulone są osoby mieszkające w Wielkiej Brytanii, a także w Stanach Zjednoczonych.

Natomiast jad mrówki wywołuje uczulenia najczęściej w Australii, Stanach Zjednoczonych i Ameryce Środkowej.

Badania epidemiologiczne wskazują, iż reakcjami alergicznymi po ukąszeniu owadów dotkniętych jest około 0,6 do 3,5% populacji Europy. Natomiast duże, miejscowe reakcje alergiczne po ukąszeniu występują dość powszechnie – u około kilkunastu procent populacji.

Należy zwrócić uwagę na grupy szczególnie narażone. Alergia bardzo często występuje u ludzi, którzy zostali ukąszeni wiele razy w życiu.

You might be interested: Ubytki klinowe – jak powstają, wyglądają i jak leczyć ubytki klinowe zębów?

Możemy tutaj wyróżnić pszczelarzy, szczególnie narażonych na ukąszenia oraz objawy alergiczne.

Zwiększone ryzyko występuje także wśród okolicznych mieszkańców, ponieważ mają oni zdecydowanie większą ekspozycję na te owady niż inni ludzie.

Przypadki alergii na jad owadów występują najczęściej wiosną, latem, a także jesienią. Zimą bardzo rzadko dochodzi do tych incydentów. Równie rzadko zgłoszenia występują w nocy, gdy owady wykazują zmniejszoną aktywność.

Przeczytaj również:Alergia – jak ją leczyć?

Jakie objawy towarzyszą ukąszeniu?

Objawy możemy podzielić w zależności od występowania uczulenia. Objawy po ukąszeniu u osób nieuczulonych na jad owadów to głównie:

zaczerwienienie,
ból w miejscu ukąszenia,
obrzęk,
gorączka,
powiększenie węzłów chłonnych.

Natomiast objawy po ukąszeniu u osób uczulonych na jad owadów to:

silny ból,
zaczerwienienie,
obrzęk – zwykle o średnicy większej niż 10 cm, trwający dłużej niż 24 godziny. Może okazać się groźny, gdy występuje w okolicach szyi, a zwłaszcza we wnętrzu jamy ustnej, gdyż istnieje ryzyko uduszenia.

U osób uczulonych istotne znaczenie ma czas, po jakim wystąpią objawy. Im wcześniej występują objawy, tym są bardziej nasilone i gwałtowne.

Wyróżniamy klasyfikację reakcji ogólnoustrojowych po użądleniu (klasyfikacja według L.H. Müellera):

stopień I – pokrzywka, świąd, niepokój oraz osłabienie,
stopień II – co najmniej jeden objaw stopnia I, a także co najmniej dwa objawy spośród wymienionych: obrzęk naczynioruchowy, biegunka, wymioty, nudności, zawroty głowy, ból brzucha, ucisk w klatce piersiowej,
stopień III – co najmniej jeden objaw stopnia II, a także co najmniej dwa objawy spośród wymienionych: duszności, zaburzenia mowy, osłabienie, chrypka, splątanie, lęki, świszczący oddech, świst krtaniowy,
stopień IV – co najmniej jeden objaw stopnia III, a także co najmniej dwa objawy spośród wymienionych: zapaść, obniżenie ciśnienia krwi, utrata przytomności, sinica, nietrzymanie moczu i stolca.

Przeczytaj również:Sposoby na ukąszenia i użądlenia przez owady

Co zrobić po ukąszeniu?

Po ukąszeniu przez pszczołę pamiętajmy, by szybko usunąć żądło. Dzięki temu unikniemy dalszego rozwoju objawów alergicznych. Żądło należy wyjmować delikatnie i umiejętnie – nigdy poprzez ucisk obydwoma palcami. Spowoduje to dodatkowe wyciśnięcie reszty znajdujących się alergenów wprost do organizmu. Zalecaną techniką jest podważenie żądła jednym palcem.
Gdy agresorem okaże się osa, pamiętajmy, iż nie zostawia ona zwykle żądła w skórze. Nie ma więc ryzyka dalszej transmisji alergenów wprost do naszego organizmu.
W miejscu ukąszenia przyłóż okład z lodu. Niska temperatura sprzyja obkurczaniu naczyń krwionośnych, co hamuje transmisję składników jadu wraz z krwią do reszty organizmu.
Gdy ukąszenie nastąpiło w kończynę, możesz założyć opaskę uciskową.
Jeżeli po ukąszeniu nie wystąpiły żadne objawy – nie ma powodu do paniki. Nie musisz podejmować żadnych dodatkowych działań.
W przypadku lekkich objawów reakcji alergicznej działanie wystarczające to zastosowanie leków przeciwhistaminowych. Preparaty dostępne są w aptece bez recepty – Twój farmaceuta pomoże Ci wybrać odpowiedni lek.
Gdy ukąszenie nastąpiło w miejsca zagrażające uduszeniem (czyli szyja, jama ustna, język) lub nastąpiło połknięcie owada – należy pilnie skonsultować się z lekarzem. W sytuacji, gdy pojawiają się problemy z oddychaniem, potrzebna jest natychmiastowa pomoc – wezwij pogotowie!
Jeżeli objawy po ukąszeniu mają charakter ostry, potrzebna jest pilna pomoc lekarza i podanie leków.
Gdy występuje podejrzenie reakcji anafilaktycznej, pojawiają się objawy spadku ciśnienia krwi, konieczne jest położenie chorego na plecach z uniesionymi nogami, a także wezwanie pomocy medycznej.

Przeczytaj również:Leki przeciwhistaminowe w leczeniu alergii

Czy alergię na jad owadów można całkowicie wyleczyć?

Alergię na jad owadów leczymy za pomocą immunoterapii.
Leczenie opiera się na podawaniu choremu stale zwiększanej dawki wyciągu alergenowego jadu, na który pacjent jest uczulony. Powoduje to wytworzenie tolerancji układu odpornościowego.
Następnym krokiem jest terapia podtrzymująca, w której podaje się tę samą dawkę (podtrzymującą).
Skuteczność immunoterapii jest bardzo wysoka. Chory odczulony za pomocą tej metody może skutecznie uniknąć wystąpienia objawów alergii podczas kolejnego ukąszenia.
U dzieci występuje tendencja do samoograniczania się choroby, a objawy ustępują wraz z wiekiem.
U młodzieży oraz u osób dorosłych nie występuje już naturalna skłonność do wyciszania objawów choroby, co sprzyja utrzymywaniu się alergii podczas kolejnych użądleń.
Szczególną grupą są pszczelarze, u których ukąszenia mogą być na tyle liczne, że organizm wytworzy naturalny stan tolerancji na składniki jadu.

Przeczytaj również:Odczulanie doustne i podjęzykowe – kto i kiedy może je zastosować?Odczulanie – skuteczny sposób na alergię

Jak uniknąć użądlenia?

Zachowaj szczególną ostrożność podczas przebywania w okolicy kwitnących roślin.
Będąc na zewnątrz, unikaj jedzenia owoców i słodkich produktów.
Zawsze noś buty. Chodzenie boso znacznie zwiększa szanse na ukąszenie.
W razie ataku owadów zasłoń głowę. Jest ona szczególnie narażona na niebezpieczeństwo po ukąszeniu.
Podczas przebywania na terenie o zwiększonej ekspozycji na owady ubierz długie spodnie, kryte buty, a także koszulę z długim rękawem. Pomocne mogą okazać się także rękawiczki.

Źródła:

Gołąb J., Jakóbisiak M., Lasek W. Immunologia. Wydawnictwo Naukowe PWN 2002, Warszawa.
Kostowski W., Farmakologia – podstawy farmakoterapii, podręcznik dla studentów medycyny i lekarzy, Warszawa 2001.
Cichocka-Jarosz E., Lange J., Lis G., Program opieki nad chorymi z nadwrażliwością na jady owadów błonkoskrzydłych – założenia, zasady realizacji. AAI 2008, 13: 1-9.
Radosław G., Alergia na jad owadów błonkoskrzydłych, Alergia 4/7, 2001.
https://www.mp.pl/pacjent/alergie/chorobyalergiczne/choroby/59841,alergia-na-jad-owadow.

Odpowiedzi na pytania naszych czytelników

Rozpoznanie, profilaktyka i leczenie alergii na jad owadów błonkoskrzydłych

Z portalu internetowego Medycyny Praktycznej Aktualne wytyczne European Academy of Allergology and Clinical Immunology Spośród owadów błonkoskrzydłych (rząd Hymenoptera) największe znaczenie pod względem reakcji alergicznych po użądleniu mają owady z podrzędu żądłówek (Aculeata) – osowate (osy, szerszenie, klecanki), pszczołowate (pszczoły miodne i trzmiele) oraz mrówkowate. W środkowej i północnej Europie najczęstsze są użądlenia os (głównie gatunków z rodzaju Vespula) i pszczoły miodnej, rzadziej szerszeni i trzmieli. Reakcje alergiczne spowodowane użądleniami owadów innych niż błonkoskrzydłe zdarzają się sporadycznie, a standaryzowane wyciągi alergenowe do stosowania w diagnostyce i leczeniu uczulenia na jad tych owadów nie są dostępne.

Charakterystyka kliniczna reakcji poużądleniowych

Użądlenie przez owada może wywołać:

prawidłową reakcję miejscową na użądlenie
dużą reakcję miejscową
ogólnoustrojową reakcję anafilaktyczną
ogólnoustrojową reakcję toksyczną
reakcję nietypową (np. zapalenie naczyń, uszkodzenie nerek, gorączkę, małopłytkowość i in.).

W praktyce klinicznej najczęściej zdarza się duża reakcja miejscowa i ogólnoustrojowa reakcja anafilaktyczna; sporadycznie może wystąpić zgon.

Dużą reakcję miejscową definiuje się jako obrzęk o średnicy >10 cm utrzymujący się >24 godziny; rzadko występują pęcherze. Reakcje takie występują z częstością od kilku do blisko 40% (u pszczelarzy).

Ogólnoustrojowe reakcje anafilaktyczne zazwyczaj zależą od przeciwciał klasy IgE. U chorych na mastocytozę istotną rolę ogrywają również mediatory uwalniane z mastocytów. Objawy mogą dotyczyć skóry, przewodu pokarmowego, układu oddechowego i układu krążenia. Częstość występowania tych reakcji sięga 8%, a u pszczelarzy może przekraczać 40%. Rozpoznanie
Wywiad
Należy uzyskać następujące informacje:

kiedy i ile razy wystąpiła reakcja poużądleniowa
jakiego rodzaju objawy wystąpiły i jakie było ich nasilenie
jaki czas upłynął od użądlenia do wystąpienia objawów
jakie leczenie doraźne zastosowano
czy w miejscu użądlenia pozostało żądło
gdzie i w jakich okolicznościach doszło do użądlenia
czy są czynniki ryzyka wystąpienia reakcji o szczególnie ciężkim przebiegu i czynniki ryzyka kolejnych użądleń
jaka była tolerancja kolejnych użądleń po wcześniejszej reakcji ogólnoustrojowej
dane dotyczące innych alergii.

Badania pomocnicze
Badania diagnostyczne w celu wykrycia uczulenia należy wykonać u każdego pacjenta z ogólnoustrojową reakcją poużądleniową w wywiadzie. Duża reakcja miejscowa nie stanowi wskazania do przeprowadzenia takiej diagnostyki.

Wykonuje się:

testy skórne (punktowe, a w razie wyniku ujemnego – śródskórne) – dopiero po upływie 2 tygodni od użądlenia, aby uniknąć wyniku fałszywie ujemnego (w okresie niewrażliwości wskutek zużycia swoistych IgE w przebiegu reakcji anafilaktycznej). W niektórych przypadkach okres ten jest dłuższy, dlatego w razie mocnego podejrzenia, że pacjent przebył ogólnoustrojową reakcję poużądleniową, a wyniki testów skórnych są ujemne, należy je powtórzyć po upływie 1-2 miesięcy.
oznaczenie alergenowoswoistych przeciwciał IgE in vitro (w surowicy) – wykorzystuje się test RAST (radioallergosorbent test) lub jego różne modyfikacje. W pierwszych kilku dniach od użądlenia stężenie alergenowoswoistej IgE w surowicy może być małe lub nawet nieoznaczalne, ale zwykle rośnie w ciągu dni lub tygodni, po czym zaczyna się zmniejszać. U chorych z nieoznaczalnym stężeniem swoistej IgE dla jadu podejrzanego o wywołanie reakcji oznaczenie należy powtórzyć po kilku tygodniach. Odczulanie na jad owada początkowo powoduje wzrost stężenia swoistej IgE, zwykle przez kilka miesięcy, po czym następuje jego obniżenie. Nie ma wyraźnego związku między stężeniem swoistej IgE w surowicy a reakcją na użądlenie. Nie zaleca się rutynowego oznaczenia przeciwciał IgG swoistych dla jadu.
stężenie tryptazy w surowicy – powinno się oznaczyć u wszystkich chorych z ciężką reakcją anafilaktyczną w wywiadzie, gdyż zwiększone stężenie wiąże się z większym ryzykiem ciężkiego przebiegu reakcji poużądleniowej.

You might be interested: Salmonella – objawy zatrucia i leczenie zakażenia

U osób z przebytą poużądleniową reakcją anafilaktyczną uczulenie na jad owada potwierdza:

dodatni wynik testu skórnego z alergenem jadu lub
obecność w surowicy przeciwciał IgE swoistych dla jadu.

Wyniki tych badań nie pozwalają jednak przewidywać wystąpienia reakcji ogólnoustrojowej po kolejnym użądleniu, gdyż wiele (25-84%) osób z dodatnim wynikiem testu skórnego z jadem danego gatunku owada nie ma żadnej reakcji po kolejnym użądleniu tego owada, a u niektórych (0-22%) osób z ujemnym wynikiem testu skórnego występuje reakcja ogólnoustrojowa. Dodatnie wyniki testów z jadem 2 lub większej liczby gatunków owadów mogą być wynikiem zarówno współistnienia rzeczywistego uczulenia, jak też reakcji krzyżowej swoistych przeciwciał IgE, które rozpoznają podobne epitopy jadów różnych gatunków owadów i pospolitych antygenów. Rozróżnienie pomiędzy reakcją krzyżową a rzeczywistym podwójnym uczuleniem jest istotne ze względu na wybór jadu (lub jadów) do immunoterapii swoistej (venom immunotherapy – VIT); w tym celu pomocny jest test zahamowania RAST. U nielicznych osób z objawami ogólnoustrojowej reakcji poużądleniowej w wywiadach stężenie alergenowo swoistej IgE w surowicy jest nieoznaczalne, a wyniki testów skórnych są “ujemne”. Przyczyną takiej sytuacji może być niewystarczająca czułość testów lub zbyt długi odstęp czasu między reakcją poużądleniową a przeprowadzeniem badań diagnostycznych, w którym dochodzi do naturalnego zmniejszenia miana swoistych IgE.

Użądleniowe próby prowokacyjne

Wykonanie użądleniowej próby prowokacyjnej (z użyciem żywego owada, gdyż próby z podskórnym lub śródskórnym wstrzyknięciem jadu nie są miarodajne) zaleca się u chorych w trakcie podtrzymującej VIT, w celu potwierdzenia skuteczności leczenia. Jest to wskazane zwłaszcza u osób obciążonych dużym ryzykiem kolejnych użądleń lub wystąpienia reakcji anafilaktycznej o szczególnie ciężkim przebiegu. U takich chorych można uzyskać pełną ochronę poprzez zwiększenie dawki podtrzymującej jadu.

Nie należy rutynowo wykonywać użądleniowych prób prowokacyjnych po upływie 1 roku od zakończenia VIT, gdyż istnieje ryzyko, że użądlenia prowokowane mogą nasilić wcześniej zmniejszone uczulenie lub nawet ponownie uczulić. Nie zaleca się też wykonywania użądleniowych prób prowokacyjnych w celach diagnostycznych u osób nieodczulanych, ponieważ

dobra tolerancja użądlenia prowokowanego nie pozwala w pełni przewidzieć przebiegu reakcji po kolejnym naturalnym użądleniu,
istnieje u nich duże ryzyko wystąpienia ciężkich objawów ogólnoustrojowych po użądleniu prowokowanym.

Zapobieganie użądleniom i ciężkim reakcjom poużądleniowym
zwiększone ryzyko użądlenia
Zwiększone ryzyko ciężkiej reakcji anafilaktycznej po ponownym użądleniu

Przez odpowiednie postępowanie – unikanie czynników ryzyka wymienionych w tabeli 1 – można zmniejszyć ryzyko ponownych użądleń, jak również zapobiec rozwinięciu się ciężkiej reakcji poużądleniowej. Owady błonkoskrzydłe żądlą wyłącznie w samoobronie. Osoby uczulone powinny wiedzieć, gdzie owady budują swoje gniazda. W razie użądlenia przez pszczołę miodną należy jak najszybciej usunąć (w jakikolwiek sposób) żądło, ponieważ im dłużej pozostaje ono w skórze, tym większa ilość jadu zostaje uwolniona.
ciepła pora roku jedzenie lub picie na wolnym powietrzu chodzenie boso praca w ogrodzie (zwłaszcza cięcie żywopłotu lub kwiatów) zbieranie owoców uprawianie sportu na wolnym powietrzu (zwłaszcza w skąpym ubraniu) położenie uli w sąsiedztwie zabudowań mieszkalnych lub miejsc pracy przebywanie w pobliżu uli podczas wybierania z nich miodu usuwanie gniazd os (np. z poddaszy lub okien)

krótki odstęp czasu pomiędzy użądleniami (ale bardzo częste użądlenia prawdopodobnie powodują rozwój tolerancji immunologicznej)
silne uczulenie na jad, zwłaszcza szerszenia lub pszczoły miodnej
duże stężenie swoistego IgE (>1,0 kj./l) lub dodatni wynik testów skórnych
ciężka poprzednia reakcja poużądleniowa
choroba układu oddechowego lub sercowo-naczyniowego
przyjmowanie beta-blokera
podeszły wiek
zwiększone stężenie tryptazy w surowicy, mastocytoza

Leczenie

Leczenie doraźne
Leczenie reakcji ogólnoustrojowych (pokrzywka lub obrzęk naczynioruchowy, obrzęk krtani, skurcz oskrzeli, wstrząs anafilaktyczny) przedstawiono w tabeli 2. Podstawowe znaczenie ma szybkie rozpoznanie i niezwłoczne rozpoczęcie leczenia. Stosuje się przede wszystkim: adrenalinę, beta2-mimetyki, leki przeciwhistaminowe i glikokortykosteroidy (doustne i dożylne. Postępowaniem z wyboru w ostrej reakcji anafilaktycznej są domięśniowe wstrzyknięcia adrenaliny. Adrenalinę należy podać jak najszybciej, gdyż szybkie osiągnięcie dużego stężenia leku w osoczu i tkankach ma decydujące znaczenie dla przeżycia chorego.

ALGORYTM POSTĘPOWANIA
łagodna pokrzywka

lek przeciwhistaminowy p.o. lub pozajelitowo
obserwuj chorego przez >=60 min

pokrzywka, obrzęk naczynioruchowy

zmierz ciśnienie tętnicze i częstotliwość tętna
zapewnij dostęp do żyły i podłącz wlew 0,9% NaCl
lek przeciwhistaminowy p.o. lub pozajelitowo
glikokortykosteroid p.o. lub pozajelitowo
w przypadku ciężkich lub narastających objawów – adrenalina (1 mg/ml) i.m. (dorośli 0,3-0,5 mg, dzieci 0,01 ml/kg)
obserwuj chorego do momentu całkowitego ustąpienia objawów

obrzęk krtani

adrenalina wziewnie i i.m.
w przypadkach ciężkiego obrzęku krtani może być konieczne wykonanie intubacji, tracheotomii lub konikotomii

obturacja oskrzeli

obturacja łagodna lub umiarkowana – beta2-mimetyk wziewnie
obturacja ciężka – adrenalina wziewnie i beta2-mimetyk (0,5 mg/ml) i.v. (w 1. rż. 0,05-0,1 mg, do 7. rż. 0,2-0,4 mg, dorośli 0,25-0,5 mg)
Wszyscy chorzy z przedłużającymi się objawami ze strony układu oddechowego wymagają hospitalizacji. W przypadku chorych z obrzękiem krtani konieczne jest jak najszybsze leczenie na oddziale intensywnej terapii.

wstrząs anafilaktyczny

konieczna hospitalizacja- adrenalina (1 mg/ml) i.m. (dorośli 0,3-0,5 mg, dzieci 0,01 ml/kg; dawkę można powtórzyć po 5-15 min); i.v. tylko w wyjątkowych przypadkach
ułóż chorego na plecach
podaj tlen (przepływ 5-10 l/min)
zmierz ciśnienie tętnicze i częstotliwość tętna
zabezpiecz dostęp do żyły i uzupełnij niedobór płynów
lek przeciwhistaminowy i glikokortykosteroid i.v.
dopamina lub noradrenalina we wlewie, jeśli nieodciśnienie się utrzymuje pomimo podania adrenaliny (z lekiem przeciwhistaminowym lub bez) i płynów i.v.
glukagon 0,1 mg/kg i.v. w razie utrzymywania się niedociśnienia i skurczu oskrzeli u chorych leczonych beta-blokerami
pamiętać o ryzyku opóźnionej anafilaksji

W ciężkich ogólnoustrojowych reakcjach alergicznych z objawami ze strony układu oddechowego lub układu krążenia nigdy nie należy stosować samych leków przeciwhistaminowych i glikokortykosteroidów. Leki przeciwhistaminowe blokujące receptory H1, stosowane w monoterapii lub w połączeniu z glikokortykosteroidami, mogą być skuteczne jedynie w reakcjach łagodnych i umiarkowanych, ograniczonych do skóry; natomiast w pełnoobjawowej reakcji anafilaktycznej mają jedynie znaczenie wspomagające.

U 2/3 osób, które przebyły ogólnoustrojową reakcją anafilaktyczną po użądleniu przez owada, reakcja taka występuje po ponownym użądleniu. Dlatego też osoby takie powinny nosić ze sobą, zwłaszcza w sezonie aktywności owadów, zestaw pierwszej pomocy, składający się z:

adrenaliny przygotowanej do natychmiastowego samodzielnego wstrzyknięcia (w Polsce dostępne są ampułkostrzykawki Anapen [0,15 lub 0,3 mg adrenaliny] i Fastjekt [0,3 mg adrenaliny] – przyp. red.)
szybko działającego leku przeciwhistaminowego (np. cetyryzyny 2 tabletki po 10 mg)
glikokortykosteroidu (np. prednizon 2 tabletki po 50 mg).

Immunoterapia swoista
VIT jest wskazana zarówno u dzieci, jak i u dorosłych z:

ciężką reakcją ogólnoustrojową w wywiadzie, z objawami ze strony układu oddechowego i układu krążenia oraz
z uczuleniem na określony gatunek owada, udokumentowanym za pomocą testów skórnych lub oznaczenia swoistych dla jadu przeciwciał IgE w surowicy (ryc. 2). W przypadku reakcji ogólnoustrojowych niezagrażających życiu (pokrzywka, rumień, świąd) wpływ na decyzję o zastosowaniu VIT mogą mieć inne czynniki, takie jak duże ryzyko ponownych użądleń (związane np. z wykonywaniem zawodu ogrodnika), współistniejące choroby sercowo-naczyniowe i przyjmowane leki, inne choroby (mastocytoza) oraz czynniki psychologiczne (lęk przed użądleniem).

Nie zaleca się VIT, jeśli u osoby uczulonej występuje tylko duża reakcja miejscowa lub reakcja nietypowa. Ogólne przeciwwskazania do VIT są takie same jak w immunoterapii innymi alergenami. Ponieważ przyjmowanie beta-blokerów zwiększa ryzyko cięższego przebiegu ogólnoustrojowej reakcji poużądleniowej, to podejmując decyzję o zastosowaniu VIT, należy brać pod uwagę zarówno konsekwencje odstawienia beta-blokera, jak i ryzyko wystąpienia reakcji ogólnoustrojowej podczas VIT. Odczulanie można prowadzić bez odstawiania beta-blokera, ale pod warunkiem ścisłej kontroli obejmującej monitorowanie ciśnienia tętniczego i EKG w fazie zwiększania dawki alergenu. Zajście w ciążę nie wymaga przerwania już rozpoczętej i dobrze tolerowanej VIT, ale nie powinno się rozpoczynać VIT u kobiet w ciąży. VIT jest dobrze znoszona przez większość osób ze zwiększonym stężeniem tryptazy w surowicy lub z mastocytozą. Tylko u nielicznych chorych na mastocytozę występują powtarzające się ciężkie reakcje podczas VIT, wymagające przedwczesnego zaprzestania odczulania. Czas wymagany do osiągnięcia dawki podtrzymującej przy powolnych protokołach odczulania wynosi kilka tygodni lub miesięcy, natomiast w protokołach szybkich i bardzo szybkich wystarczy odpowiednio kilka dni lub tylko kilka godzin. Ryzyko reakcji ogólnoustrojowych podczas VIT wiąże się bardziej z rodzajem jadu niż z protokołem odczulania (jad pszczoły częściej wywołuje reakcje ogólnoustrojowe niż jad osy). Przyjmowanie leku przeciwhistaminowego przez 1 lub 2 dni przed wstrzyknięciem szczepionki zmniejsza ryzyko wystąpienia lub ciężkiego przebiegu dużych reakcji miejscowych i łagodnych reakcji ogólnoustrojowych, takich jak pokrzywka lub obrzęk naczynioruchowy. Zalecany odstęp czasu między dawkami podtrzymującymi jadu wynosi zwykle 4 tygodnie w pierwszym roku, może być wydłużony do 6 tygodni w drugim roku, a następnie do 8 tygodni, jeśli VIT trwa >5 lat. Optymalny czas VIT nie jest jednoznacznie określony. U osób obciążonych ryzykiem bardzo ciężkiej reakcji na użądlenie (np. osoby w podeszłym wieku, wcześniej przebyte bardzo ciężkie reakcje na użądlenie, mastocytoza, jednoczesne przyjmowanie beta-blokerów) powinno się rozważyć leczenie długotrwałe, a nawet do końca życia. Po zakończeniu VIT prowadzonej przez 3-5 lat większość chorych, u których występowały łagodne lub umiarkowane objawy anafilaksji, jest chroniona przed reakcją poużądleniową, nawet jeśli wyniki testów skórnych nadal są dodatnie. U osób leczonych VIT wykazano po roku znamienną poprawę jakości życia związaną ze zdrowiem.

You might be interested: Ile Sie Czeka Na Odszkodowanie Za Złamanie?

Ze względu na niewielkie, ale istotne ryzyko reakcji po ponownym użądleniu, z każdym pacjentem po zakończeniu VIT powinno się omówić celowość noszenia ze sobą zestawu pierwszej pomocy (p. wyżej). Ryzyko nawrotów reakcji ogólnoustrojowych jest większe:

u osób z ciężką reakcją ogólnoustrojową przed VIT lub z reakcją ogólnoustrojową w trakcie VIT po podaniu szczepionki lub ponownym użądleniu,
z silnie dodatnim wynikiem testu skórnego po zakończeniu VIT,
u uczulonych na jad pszczoły miodnej w porównaniu z uczulonymi na jad osy,
u chorych na mastocytozę,
w przypadku zwiększonego wyjściowego stężenia tryptazy w surowicy,
w przypadku krócej trwającej VIT (3 vs 5 lat).

opracowanie na podstawie: Diagnosis of Hymenoptera venom allergy
Prevention and treatment of Hymenoptera venom allergy: guidelines for clinical practice
B.M. Biló, F. Rueff, H. Mosbech, F. Bonifazi, J.N.G. Oude-Elberink, the EAACI Interest Group on Insect Venom Hypersensitivity
F. Bonifazi, M. Jutel, B.M. Biló, J. Birnbaum, U. Muller, EAACI Interest Group on Insect Venom Hypersensitivity

Opracowali: dr med. Grzegorz Goncerz i dr med. Grażyna Pulka, na podstawie tłumaczenia dr med. Ewy Cichockiej-Jarosz

Eskulap Świętokrzyski 2006 nr 9 – pismo Świętokrzyskiej Izby Lekarskiej.
Wydawca: Okręgowa Rada Lekarska w Kielcach.
Dla członków izb lekarskich bezpłatnie.

Polscy pacjenci uczuleni na jad owadów nie mają możliwości odczulać się w poradniach

Od pokrzywki do utraty przytomności

Alergia na jad owadów błonkoskrzydłych jest powszechnym schorzeniem.

U osób użądlonych obserwuje się różne objawy kliniczne, począwszy od miejscowych, takich jak obrzęk i zaczerwienienie skóry, do reakcji ogólnoustrojowej o przebiegu łagodnym (pokrzywka, świąd) lub ciężkim (obrzęk krtani, napad astmy, bóle brzucha, wymioty, objawy ze strony układu sercowo-naczyniowego). Reakcja ta następuje od kilku sekund do kilku minut od użądlenia.

– Najczęściej u chorego doświadczającego ciężkiej reakcji alergicznej (tzw. wstrząsu anafilaktycznego) występuje uogólniony świąd skóry, duszność, zawroty głowy, słabość, trudności w utrzymaniu się na nogach. Do tego mogą jej towarzyszyć bóle brzucha i wymioty. Czasami dochodzi do utraty przytomności, a w najcięższych przypadkach nawet zgonu – komentuje prof. Kowal.

W ocenie eksperta częstość reakcji systemowych po użądleniu przez owady błonkoskrzydłe wynosi ok. 5 proc. w populacji ogólnej, co oznacza, że taka grupa zdecydowanie powinna być diagnozowana.

Tło alergiczne zwykle udaje się potwierdzić u kilkudziesięciu procent badanych. Na tej podstawie można ekstrapolować, że w Polsce możemy mieć do czynienia z ok. dwoma milionami osób potrzebującymi diagnostyki alergologicznej, z której nawet ok.

miliona może potrzebować leczenia przyczynowego.

– Kolejna znacznie większa grupa chorych, to ci, którzy reagują dużymi objawami miejscowymi. Oni również odnieśliby korzyści z immunoterapii. Trzeba pamiętać, że u takich osób z punktu widzenia medycyny, użądlenie np.

w palec nie jest problemem, ale w szyję już tak.

Taki duży odczyn może w skrajnych przypadkach doprowadzić nawet do śmierci chorego, a u chorych często eksponowanych na użądlenia zwiększa się szansa takiego scenariusza – wyjaśnia.

Szacuje się, że w krajach takich jak Polska każdego roku z powodu reakcji alergicznej po użądleniu owadów umiera około kilkudziesięciu osób, jednak dane te są mocno niedoszacowane.

Liczy się diagnoza

Natężenie objawów po użądleniu zależy w dużej mierze od stopnia uczulenia, ciężkości ekspozycji i od niektórych czynników współistniejących.

Dlatego też każdy pacjent, u którego występuje podejrzenie uczulenia na jad owadów, bez względu na ciężkość objawów, powinien być diagnozowany.

Może być tak, że osoba, która przy pierwszym użądleniu zareagowała jedynie łagodną reakcją ogólnoustrojową, przy kolejnym może doznać wstrząsu zagrażającego życiu.

– Badania, które zostają przeprowadzone mają na celu wykazanie zależności występujących objawów od uczulenia na jad: pszczoły, osy, szerszenia, trzmiela. Można je wykonywać za pomocą testów skórnych: punktowych i śródskórnych lub metod in vitro.

Służą one oznaczeniu poziomu przeciwciał IgE w surowicy krwi chorego. W badaniach diagnostycznych określa się na jakiego rodzaju jad pacjent jest uczulony.

Decyzję co do wyboru metody testowania i zastosowania konkretnego rodzaju immunoterapii, zawsze podejmuje lekarz alergolog – zaznacza prof. Kowal.

Odczulanie

Odczulanie trwa od 3 do 5 lat, skuteczność tego leczenia sięga nawet 90. proc. W miarę podawania immunoterapii alergenowej buduje się tolerancję na alergen. Dłuższe odczulanie gwarantuje lepszy sukces długofalowy.

– Niewrażliwość na jad owadów po przebytym leczeniu utrzymuje się zazwyczaj od kilku do kilkunastu lat a czasami dłużej. Jest też pewna grupa chorych, u których immunoterapia musi trwać całe życie – wyjaśnia ekspert.

Zaznacza też, że w Polsce zdecydowanie za mało osób jest leczonych immunoterapią. – Można szacować, że rocznie należałoby odczulać 30-40 tysięcy chorych, z których każdy powinien odbyć 12 wizyt w odstępie co jeden miesiąc w jednym z 33 ośrodków szpitalnych.

To nam daje ok. 1000 odczulanych pacjentów rocznie w każdym z nich, jednak liczby te nie uwzględniają chorych reagujących dużymi odczynami miejscowymi. Tymczasem obecnie liczba leczonych pacjentów w większości ośrodków szacowana jest na ok.

100 może 200 osób – podkreśla prof. Kowal.

Immunoterapia w poradniach: to się nam opłaca

Prowadzenie immunoterapii na jad owadów w szpitalach klinicznych, zmusza chorych często do kilkugodzinnych podróży, że względu na odległe położenie ośrodka od miejsca zamieszkania oraz utraty czasu pracy.

Duża liczba chorych nie podejmuje w związku z tym leczenia, jak również zdarza się że je przerywa. Racjonalnym rozwiązaniem byłoby np.

sprowadzenie alergologa z dużego ośrodka do mniejszego i podawanie immunoterapii większej liczbie chorych.

– System powinien zmierzać do globalnej redukcji kosztów przy jednoczesnym zwiększeniu dostępności usług. Zdecydowanie drożej jest leczyć w szpitalu niż w poradni.

Tymczasem w Polsce nadal nie ma praktycznej możliwości odczulania na jad owadów błonkoskrzydłych w AOS-ach, chociaż na całym świecie taka możliwość istnieje.

Istotne jest, aby również w naszym kraju, lekarze otrzymali narzędzia pozwalające na stosowanie tego leczenia w poradniach – podkreśla prof. Kowal.

I dodaje. Mam tu na myśli wycenę usług związanych z diagnostyką i leczeniem w ambulatorium oraz odpowiednią refundację szczepionek. Po uzyskaniu takiej możliwości, to lekarz, a nie system, będzie decydować, w jaki sposób diagnozować i gdzie leczyć pacjenta.