2020-10-01 12:30 Katarzyna Hubicz
Wątroba metabolizuje leki, jednak wiele z nich – w tym również leki bez recepty, które stosujemy podczas przeziębienia czy grypy – może ją uszkadzać zwłaszcza, jeśli stosujemy je przez dłuższy czas, nie przestrzegając dawek zalecanych w ulotce. Które leki najczęściej uszkadzają wątrobę i jak temu zapobiec? Jak możesz chronić wątrobę, gdy przyjmujesz leki?
Autor: Getty Images
Jak chronić wątrobę, przyjmując dużo leków? Wbrew pozorom to ważne pytanie: wątroba odpowiada bowiem za metabolizm zdecydowanej większości leków.
- Tymczasem zawarte w lekach – również tych ziołowych, przeciwbólowych czy przeciwzapalnych, dostępnych bez recepty – substancje mogą ją uszkodzić.
- O ile zażycie jednej tabletki czy porcji syropu na kaszel raz na jakiś czas nie jest groźne, o tyle ich regularne przyjmowanie, zwłaszcza bez konsultacji z lekarzem, może zaszkodzić – zwłaszcza jeśli z powodu choroby przewlekłej na stałe przyjmujemy już inne leki.
- Wątroba może potrzebować wsparcia również w sezonie jesienno-zimowych infekcji, kiedy z powodu typowych dla tej pory roku infekcji łykamy dużo więcej leków, niż o innych porach roku, zazwyczaj nie konsultując tego z lekarzem.
Nieprawidłowe stosowanie leków może doprowadzić m.in. do polekowego uszkodzenia wątroby, którego objawem mogą być np. wymioty, nudności, bóle brzucha (mogą się one pojawić nawet po pewnym czasie od zakończenia leczenia), a konsekwencją – nawet niewydolność wątroby. Właśnie dlatego tak ważne jest to, by przyjmując leki, dbać o wątrobę.
Spis treści
Które leki najczęściej szkodzą wątrobie?
Leków, które mogą uszkadzać wątrobę, jest wiele – są wśród nich m.in. antybiotyki, leki przeciwwirusowe, leki stosowane w leczeniu spastyczności, choroby wrzodowej czy trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne.
W tej grupie są również leki powszechnie stosowane podczas bólu głowy, przeziębienia czy grypy, np.
paracetamol czy niesteroidowe leki przeciwzapalne, statyny obniżające poziom cholesterolu, a także zioła – kava kava i ożanka czosnkowa.
Na uszkodzenie wątroby spowodowane lekami najbardziej narażone są osoby powyżej 50. roku życia, osoby otyłe, a także pacjenci mający problemy z wątrobą lub nerkami i kobiety ciężarne. Ryzyko wzrasta podczas równoczesnego przyjmowania dwóch lub więcej leków mających toksyczny wpływ na komórki wątroby.
Jak chronić wątrobę przyjmując dużo leków?
Jeśli przyjmujesz dużo leków, nie sięgaj po kolejne na własną rękę. Nawet jeśli w ulotce nie zaznaczono, że syrop, czy tabletki, które zamierzasz zażyć, mogą mieć toksyczny wpływ na wątrobę, może do tego dojść, jeśli wejdą w interakcje z lekami, które już zażywasz. Jak jeszcze możesz chronić swoją wątrobę?
Zawsze informuj lekarza o lekach, które przyjmujesz – nawet jeśli przepisał je lekarz innej specjalności. To ważne po to, by uniknąć niepożądanych interakcji między składnikami leków z różnych grup. Poza tym lekarz wiedząc, że przyjmujesz już leki mogące mieć negatywny wpływ na wątrobę, może odpowiednio zmodyfikować kurację.
Jeśli przyjmujesz leki mogące uszkodzić wątrobę, warto – również po konsultacji z lekarzem – zażywać preparaty regenerujące i wspomagające pracę tego narządu, np. zawierające fosfolipidy.
Bez konsultacji z lekarzem nie przyjmuj leków dłużej, niż przez czas, zalecany w ulotce preparatu (zwykle jest to 3-5 dni).
Przestrzegaj zalecanych dawek leków i czasu ich stosowania, zarówno tych zaleconych przez lekarza, jak i tych, które doraźnie przyjmujesz na własną rękę.
W trakcie kuracji zrezygnuj z alkoholu, który może zwiększać ryzyko uszkodzenia wątroby i z produktów mających wpływ na pracę enzymów wątrobowych oraz metabolizowanie leków – np. z grejpfruta i soku z grejpfruta.
Zadbaj o dietę – ogranicz potrawy wysoko przetworzone, tłuste, smażone dania i tłuszcze zwierzęce oraz węglowodany proste (słodycze, białe pieczywo, makarony) – jedz więcej produktów pełnoziarnistych, warzyw, owoców, tłuszczy roślinnych, ryb, drobiu.
Warto również stosować zioła działające ochronnie na wątrobę, bogate w takie substancje jak sylimaryna (np. ostropest plamisty) czy cynaryna (karczoch) – mimo, że są one bezpieczne dla wątroby, to jednak dobrze jest skonsultować z lekarzem chęć ich przyjmowania by ocenił, czy w twoim przypadku taka kuracja będzie bezpieczna.
Leki groźne dla wątroby
Wątroba to jeden z najważniejszych narządów organizmu: fabryka, magazyn, elektrownia i wysypisko odpadów w jednym. W niej produkowane są białka surowicy krwi, enzymy i 1,5 litra żółci na dobę. Tutaj wytwarzana jest z węglowodanów glukoza, a z aminokwasów tłuszcze. To także spichlerz magazynujący glikogen, tłuszcze, żelazo, witaminy A, D, E, B12 oraz albuminę.
W wątrobie zachodzą też procesy termoregulacji, tak intensywne, że wypływająca krew jest o 1 stopień cieplejsza od wpływającej. To ona wreszcie usuwa zbędne produkty metabolizmu – toksyczny amoniak zamienia w mocznik, puryny w kwas moczowy, a także neutralizuje toksyny, począwszy od alkoholu, a skończywszy na używkach i lekach. Cóż, warto zatem dbać o sprawne jej funkcjonowanie.
Wątroba ma duże zdolności odbudowywania uszkodzonych bądź brakujących części. Można przykładowo usunąć jej cały płat, a ten ulegnie regeneracji i zostanie odtworzony. Jednak kiedy zniszczeniu ulegnie struktura wątroby, wtedy staje się ona niewydolna i tym samym traci częściowo lub nawet całkowicie swoje zdolności regeneracyjne.
Tak skrajny stan może być konsekwencją nadwagi, wysokiej podaży tłuszczów ciężkich w codziennej diecie, przebycia poważnych chorób wirusowych (np. wirusowego zapalenia wątroby typu B, D i A, opryszczkowego zapalenia wątroby, mononukleozy), jak również skutkiem zatruć metalami ciężkimi, używkami i lekami.
Czy to oznacza, że w przypadku tych ostatnich wszystkie preparaty, które przyjmujemy przewlekle, powinniśmy wyrzucić na śmietnik, żeby nie niszczyć sobie wątroby? Nie, popadanie w skrajności nie ma najmniejszego sensu. Jeżeli tylko zażywamy lek zgodnie z zaleceniami lekarza i dawkujemy według jego wskazań i dawek podanych na ulotkach, ten tak istotny narząd naszego organizmu może czuć się bezpieczny.
Zdarza się jednak tak, że przestrzegając skrupulatnie zasad zażywania leków na receptę, nie kontrolujemy ilości leków stosowanych bez recepty, które możemy kupić nawet w hipermarkecie czy na stacji benzynowej. Sięgamy po nie najczęściej w razie bólu głowy, brzucha, stawów czy zębów. Warto jednak pamiętać, że np.
paracetamol, występujący często pod różnymi nazwami handlowymi (Acenol, Apap, Codipar, Efferalgan, Grippostad, Panadol, Coldrex, Gripex, MaxFlu, Tabcin), może łatwo uszkodzić nam wątrobę, kiedy przekroczymy dopuszczalną dawkę dzienną i wyczerpiemy rezerwy glutationu, będącego naturalną odtrutką produkowaną i magazynowaną w wątrobie.
Ponadto możemy nie wiedzieć, że jeden z metabolitów paracetamolu powstający właśnie w wątrobie (N-acetylo-4-benzo-chinonoimina) jest bardzo silnym utleniaczem i zaburza gospodarkę wolnorodnikową, prowadząc przy przekroczeniu dawki 4g dziennie (to zaledwie 8 tabletek po 0,5g) do nieodwracalnego uszkodzenia komórek wątrobowych, czyli hepatocytów. W leczeniu długotrwałym (np. przy przewlekłych bólach głowy) maksymalna dawka dobowa jest jeszcze mniejsza i wynosi tylko 2,5g (np. 5 tabletek Apapu 0,5g).
W Wielkiej Brytanii zarejestrowano preparat Paradote będący połączeniem paracetamolu z aminokwasem metioniną, z której powstaje w wątrobie cysteina, a ta z kolei jest substratem do syntezy wspomnianego glutationu.
W ten sposób postarano się zminimalizować ryzyko przedawkowania i zatrucia paracetamolem. W Polsce preparat ten nie był rejestrowany, ale jego funkcję spełniało podawanie metioniny w tabletkach (Methiovit).
Obecnie zaprzestano tego ze względu na brak badań dotyczących efektów długoterminowego jej stosowania.
Każdy lek jest dla wątroby substancją obcą, którą ta stara się jak najszybciej zmetabolizować i usunąć z organizmu własnym kosztem. Staje się to trudne, gdy dawka przekracza jej możliwości. Co się wtedy dzieje? Nasza fabryka może „zastrajkować” i znaleźć się nagle w stanie ostrej niewydolności wątrobowej.
Poza paracetamolem taką niewydolność powodować mogą błędnie dawkowane i stosowane chemioterapeutyki i antybiotyki z grup sulfonamidów i tetracyklin oraz indometacyna (Elmetacin) stosowana jako NLPZ w reumatoidalnym zapaleniu stawów.
Także zażywając przepisywane w padaczce leki z grup: fenytoiny (Phenytoin, Epanutin) lub karbamazepiny (Tegretol, Amizepin, Neurotop), a nawet stosując w hipercholesterolemii obniżające poziom cholesterolu statyny (Zocor, Vasilip, Tulip, Atoris, Sortis, Pravastatin), musimy pamiętać o szczególnym pilnowaniu dawek i godzin przyjmowania leków ze względu na ich „wątrobową” drogę metabolizmu.
Czy zatem współczesna medycyna zna sposoby neutralizowania negatywnego wpływu niektórych leków na wątrobę? Co możemy zrobić, aby chronić hepatocyty, w sytuacji gdy wątroba trochę już szwankuje, a my skazani jesteśmy na stałe przyjmowanie obciążających ją leków? Jedną z możliwości jest stosowanie dostępnych na rynku naturalnych ziołowych preparatów zawierających silibininę pochodzącą z wyciągu z owoców ostropestu plamistego (Sylimarol, Sylimarosol, Hepa-Bio, Legalon, Livmax, Silimax). Sylibinina, działając wewnątrz hepatocytów, zwiększa w nich zawartość dwóch ważnych enzymów: dysmutazy i peroksydazy, dzięki czemu narasta poziom ochrony antyoksydacyjnej (możliwość wyłapywania szkodliwych wolnych rodników, powstających w czasie metabolizmu wielu leków i używek).
Ponadto wzmacnia ona membrany komórkowe i sprzyja wytwarzaniu nowych komórek wątrobowych, stymulując wewnątrz hepatocytów syntezę białka.
Wyciągi z ostropestu mają wreszcie udokumentowane przez toksykologów właściwości ochronne przed szkodliwym wpływem toksyn grzybów (mikotoksyn), etanolu, metanolu, czterochlorku węgla, disiarczku węgla, węglowodorów ropopochodnych oraz wielu leków i trucizn roślinnych.
Silibinina uzyskuje jeszcze silniejsze działanie (tzw. działanie synergistyczne), gdy połączy się ją z cynaryną wyekstrahowaną z karczocha zwyczajnego (Cynara scolymus).
Wtedy wpływ ochronny takiego leku na hepatocyty oraz działanie obniżające stężenie cholesterolu i lipidów we krwi jest o wiele większy niż w przypadku podania każdej z tych substancji osobno.
Takimi preparatami dwuskładnikowymi są: Sylicynar, Hepato Protect, Amichol i Hepatobon.
Wielu lekarzy patrzy co prawda z przymrużeniem oka na ziołowe preparaty, twierdząc, że wcale nie działają lub ich wpływ jest tak słaby, że trzeba je brać tygodniami, ale wystarczy zapytać wtajemniczonych specjalizujących się w toksykologii lub onkologii, aby dowiedzieć się, jaką siłę oddziaływania na narządy wewnętrzne ma sylibinina.
Dr Karl Hruby, toksykolog wiedeńskiej kliniki, twierdzi, że silibinina jest najlepszą odtrutką dla amatoksyn muchomora sromotnikowego, gdyż hamuje wnikanie tych trucizn do wnętrza komórek wątrobowych, o ile zostanie podana w ciągu 36 godzin po spożyciu grzybów.
Jest to tak ważne, ponieważ pacjenci zatruci sromotnikiem przyjeżdżają do szpitala na ogół dopiero w momencie pojawienia się objawów żołądkowo-jelitowych, czyli po 10-12 godzinach od spożycia.
Wtedy jest już za późno na usuwanie toksyn z użyciem sztucznej nerki lub metodą wymuszonej dializy, gdyż amatoksyny zdążyły wniknąć do narządów i nie ma ich już ani we krwi, ani tym bardziej w żołądku. W takim wypadku żadne – poza silibininą – znane odtrutki, zapobiegające uszkodzeniu wątroby, nie mają znaczenia leczniczego.
- Toksykolodzy udokumentowali odratowanie wielu pacjentów, którzy byli już w śpiączce wątrobowej, a wyszli z opresji właśnie dzięki sylibininie.
- Tekst: mgr farmacji Rafał Jabłoński
- Źródło: Żyjmy dłużej, 6/2009
Polekowe uszkodzenie wątroby – objawy, leczenie, dieta
Spis treści
Polekowe uszkodzenia wątroby to dość szeroka gama problemów medycznych związanych z uszkodzeniem wątroby wtórnie do stosowanej terapii farmakologicznej, z różnych przyczyn. Objawy mogą być bardzo zróżnicowane: od przypadkowo stwierdzanych nieprawidłowości w badaniach laboratoryjnych po ciężkie uszkodzenie wątroby, które może stanowić poważne zagrożenia dla zdrowia i życia.
Polekowe uszkodzenia wątroby to dość szeroka gama problemów medycznych związanych z uszkodzeniem wątroby wtórnie do stosowanej terapii farmakologicznej, z różnych przyczyn.
Polekowe uszkodzenie wątroby – przyczyny
Istnieje wiele leków, które mogą potencjalnie uszkodzić wątrobę. Najczęściej za szkodliwe działanie na ten narząd odpowiadają leki przeciwgruźlicze, niektóre leki przeciwbólowe stosowane w nadmiarze.
Niektóre leki (na szczęście jest to wąska grupa) dość często powodują uszkodzenia tego narządu, ale są to leki stosowane w wyjątkowych sytuacjach, kiedy nie ma na przykład innej możliwości leczenia, a ryzyko uszkodzenia wątroby jest znacznie mniejsze niż ryzyko związane z niepodjęciem leczenia (np.w przypadku leków stosowanych w leczeniu gruźlicy).
Natomiast inne leki mogą powodować nieprawidłowe funkcjonowanie wątroby w zależności od dawki – im wyższa dawka zostanie spożyta, tym większe szanse na zaburzenia.
W tym przypadku leki mają pewną maksymalną dozwoloną dawkę, której przekroczenie jest niebezpieczne. Do uszkodzenia wątroby może dojść w różnych mechanizmach: poza działaniem toksycznym np.
zależnym od dawki, możliwe jest uczulenie na dany preparat leku (samą substancję leczniczą lub składniki pomocnicze).
Osobnym zagadnieniem jest tak zwana idiosynkrazja, czyli stan kiedy reakcja organizmu jest nieprzewidywalna i dotychczas dobrze tolerowany lek w pewnym momencie staje się szkodliwy.
Efektem uszkodzenia może być zaburzona praca komórek wątrobowych (hepatocytów), które nie są w stanie wydzielać w odpowiedniej ilości żółci bądź nie spełniają swojej roli. W niektórych przypadkach może dojść do cholestazy, czyli zaburzonego odpływu żółci.
Polekowe uszkodzenie wątroby – objawy
Objawy mogą być bardzo zróżnicowane: od przypadkowo stwierdzanych nieprawidłowości w badaniach laboratoryjnych po ciężkie uszkodzenie wątroby, które może stanowić poważne zagrożenia dla zdrowia i życia.
Według literatury około 5% pobytów w szpitalu (czyli tak zwanych hospitalizacji) w Stanach Zjednoczonych związanych jest właśnie z polekowym uszkodzeniem wątroby.
Uszkodzenie wątroby związane z lekami może przybierać bardzo zróżnicowane obrazy: od niemych i wykrywanych przypadkowo zmian w badaniach biochemicznych, po ciężkie stany zagrażające życiu. Czas trwania uszkodzenia może być różnie długi, stąd podział na ostre i przewlekłe uszkodzenie.
„Nieme” zmiany to często podniesione wartości enzymów wątrobowych (transaminaz), enzymów cholestatycznych, które nie dają objawów, a stwierdzane podczas badań kontrolnych np. z innej przyczyny.
Na szczęście nieliczne leki mogą dawać zmiany jak: żółtaczka, encefalopatia (czyli zaburzenia neurologiczne związane z nieprawidłową pracą wątroby) bądź inne objawy związane z upośledzoną funkcją tego organu (np.
zaburzenia krzepnięcia).
- Czytaj też: Objawy chorej wątroby – jak rozpoznać ból wątroby?
Polekowe uszkodzenie wątroby – paracetamol i kwas acetylosalicylowy
Istnieje pojęcie uszkodzenia wątroby przez paracetamol, który jest popularnym lekiem przeciwbólowym i przeciwgorączkowym. Szkodliwe są dawki znacznie przewyższające dawki rutynowo zalecane.
Ze względu na duże rozpowszechnienie tej substancji – występowanie pod wieloma nazwami handlowymi oraz obecność w typowych preparatach „na przeziębienie”, należy przeczytać ulotkę oraz unikać łączenia różnych preparatów.
Innym problemem związanym z lekami „na przeziębienie” jest stosowanie kwasu acetylosalicylowego u dzieci: jest on przeciwwskazany wśród maluchów, gdyż istnieje ryzyko zespołu Reye’a.
W przypadku cholestazy możliwe jest:
- odbarwienie stolca (jest bardzo jasny),
- ciemny mocz,
- świąd skóry.
Wątroba – funkcje
Wątroba jest największym organem człowieka, a jej funkcje można porównać do wieloprofilowej fabryki. W obrębie tego miąższowego narządu zachodzi wiele procesów (zobacz tabela).
Wątroba jest zlokalizowana w jamie brzusznej i jest największym miąższowym narządem człowieka. Waży nawet do 1700 g. O jej roli świadczy nie tylko wielkość, ale i ogrom zachodzących w jej obrębie reakcji i procesów, co powoduje, że narząd ten można porównać do wielkiej fabryki organizmu.
Główne funkcje, za które odpowiedzialna jest wątroba to m.in.:
- detoksykacja,
- metabolizm wielu substancji (np. leków, hormonów),
- regulacja poziomu glukozy,
- przemiany białek,
- aminokwasów,
- tłuszczów,
- magazynowanie minerałów i witamin.
Funkcje wątroby:
| detoksykacja |
|
| regulacja poziomu glukozy |
|
| przemiany białek i aminokwasów |
|
| przemiany tłuszczów | synteza cholesterolu |
| magazynowanie witamin | gromadzenie witamin A, D, B12 |
| magazynowanie składników mineralnych | gromadzenie żelaza, miedzi |
| rozkład hormonów | wychwyt i rozkład hormonów |
| metabolizm leków/substancji chemicznych | wychwyt i przemiany leków |
Polekowe uszkodzenie wątroby – wizyta u lekarza
Niezależnie od tego, co u siebie podejrzewasz lub co Cię niepokoi, ważne jest aby podczas wizyty u lekarza rozmowa była w miarę możliwości usystematyzowana. Zrozumiałe jest zdenerwowanie w sytuacji, gdy coś się dzieje z Twoim zdrowiem.
Warto zastanowić się wcześniej od kiedy pojawiły się dolegliwości, w jakich okolicznościach. Jeżeli jest kilka problemów, kilka objawów, co pierwsze się pojawiło, w jakiej kolejności dołączały się pozostałe objawy, co Ci najbardziej dokucza.
Jeżeli pojawiają się bóle to ważne jest:
- gdzie boli (można pokazać na sobie lokalizację),
- jaki jest charakter bólu,
- czy zmienia się (maleje, nasila się) w zależności od różnych czynników.
Ważne są także inne choroby, na które pacjent chorował, choruje, jakie leki są bądź były zażywane.
Polekowe uszkodzenie wątroby – leczenie
Zakres zadawanych pytań zależy od zgłaszanych dolegliwości, a mają na celu przybliżenie do prawidłowej diagnozy i zaplanowania „z głową” badań diagnostycznych.
Następnie lekarz przechodzi do badania fizykalnego – określa stan ogólny pacjenta, odchylenia od stanu prawidłowego.
W przypadku uszkodzenia wątroby bardzo ważne są informacje na temat zażywanych leków oraz ich dawek.
Konieczna jest także informacja na temat:
- leków, które można kupić bez recepty,
- doustnej antykoncepcji,
- odżywek dla sportowców,
- preparatach ziołowych.
Lekarz może zadawać pytania na temat spożywanego alkoholu – głównie podczas stosowania leków.
Polekowe uszkodzenie wątroby – zapobieganie
Aby wiedzieć jak zapobiegać należy poznać czynniki ryzyka prowadzące do polekowego uszkodzenia wątroby.
Pamiętaj! leki należy zażywać racjonalnie! Istniej kilka zasad dotyczących stosowania leków:
- dla każdego leku istnieją wskazania i przeciwwskazania;
- nie stosuj leków przepisanych komuś innemu przez lekarza; nawet jeśli masz podobne objawy nie jest to równoznaczne z koniecznością stosowania tego samego leku;
- nie pij alkoholu podczas stosowania farmakoterapii;
- zgłaszając się do lekarza powiedz jakie leki zażywasz (nawet te bez recepty, leki ziołowe czy antykoncepcyjne); dość często zdarza się, że pacjenci zatajają informację i zażywają zdublowane leki przepisane przez kilku lekarzy (w obecnej chwili istnieje wiele nazw preparatów tej samej substancji);;
- uważaj na popularne leki „na przeziębienie”; pod różnymi nazwami handlowymi są to te same substancje chemiczne (głównie paracetamol) i łatwo o przekroczenie dawki dozwolonej;
- nie przekraczaj maksymalnej dozwolonej dawki zaleconej przez lekarza lub farmaceutę (dane ewentualnie zawarte w ulotce leku);
- jeśli chorujesz na schorzenia wątroby lub wcześniej było stwierdzane uszkodzenie wątroby bądź alergie po lekach – koniecznie poinformuj o tym lekarza;
- pamiętaj, że niektóre leki nie powinny być stosowane u dzieci (jak np. kwas acetylosalicylowy);
- unikaj leków oraz odżywek dla sportowców niewiadomego pochodzenia.
Niestety nie da się wykluczyć uszkodzenia wątroby podczas stosowania powyższych rad, ale zawsze zmniejszają to ryzyko. Wielu reakcji w naszym organizmie nie udaje się przewidzieć i nagle może się okazać, że świetnie tolerowany lek jest szkodliwy.
Uszkodzenie wątroby – wywiad
Uszkodzenie wątroby określa się na podstawie badań laboratoryjnych, w których oznacza się aktywność enzymów wątrobowych jak transaminazy, enzymów cholestatycznych (GGTP, fosfataza alkaliczna).
Wskaźnikiem jakości pracy wątroby jest także sprawdzenie jej innych funkcji jak produkcja czynników krzepnięcia (sprawdzamy czy krew prawidłowo krzepnie) czy produkcja albumin.
Poza badaniami laboratoryjnymi bardzo ważny jest oczywiście wywiad dotyczący narażenia na czynniki potencjalnie szkodliwe, także czynniki inne niż leki! Wywiad pozwala ukierunkować diagnostykę, decyduje o doborze badań i leczenia.
Polekowe uszkodzenie wątroby – leczenie
Leczenie bardzo często polega na odstawieniu leku, który jest odpowiedzialny za uszkodzenie wątroby; możliwa jest także zamiana leku na inny. W niektórych przypadkach, dość patowych niestety, nie można odstawić danego leku, gdyż ryzyko z odstawienia leku jest zbyt duże niż potencjalne uszkodzenie wątroby.
Pamiętaj! Nie odstawiaj leków na własną rękę! W przypadku niektórych preparatów gwałtowne ich odstawienie (bez stopniowej redukcji dawki) może być groźne! Z drugiej strony, niektóre leki nie mogą być w ogóle odstawione i konieczne jest monitorowanie funkcji wątroby.
Zdecydowana większość leków w przypadku przedawkowania nie ma swoich odtrutek. Podrecznikowo panaceum posiada paracetamol.
W leczeniu stosuje się także leki tak zwane hepatoprotekcyjne mające na celu poprawę działania wątroby. Leki te mogą być podawane doustnie lub dożylnie (w formie kroplówek). W wielu przypadkach stosuje się leczenie objawowe w zależności od obrazu klinicznego (czyli dolegliwości czy zmian w badaniach laboratoryjnych).
Polekowe uszkodzenie wątroby – domowe sposoby leczenia
Tak naprawdę leczenie domowe sprowadza się do postępowania zgodnie ze wskazówkami lekarza, który decyduje o ewentualnym odstawieniu leku bądź zamianie na inny preparat.
Konieczne jest wykluczenie innych czynników niekorzystnie wpływających na ten organ:
- należy zaprzestać picia alkoholu (nawet w niewielkich ilościach),
- wstrzymać się z zażywaniem na własną rękę leków dostępnych bez recepty oraz preparatów ziołowych.
- Konieczne są okresowe kontrole, ale pamiętajmy, że codzienna kontrola enzymów wątrobowych raczej jest bezsensowna, gdyż enzymy mają swój okres półtrwania.
- Ważny jest: spoczynkowy tryb życia oraz lekkostrawna dieta.
- Czytaj też:
- Czytaj też: Fosfataza alkaliczna (zasadowa) – diagnostyka chorób kości i wątroby
Polekowe uszkodzenia wątroby
Polekowe uszkodzenie wątroby to uszkodzenie wątroby lub zaburzenie czynności wątroby spowodowane przez leki lub inne przyczyny niezakaźne. Toksyczne uszkodzenie wątroby może powodować ponad 800 leków, toksyn lub innych niezakaźnych czynników.
Działanie toksyczne może nastąpić po spożyciu zbyt dużej dawki leku (zatrucie), jako działanie niepożądane albo jako reakcja alergiczna (wówczas nawet bardzo mała dawka może wywołać ciężkie objawy).
Toksyczne, polekowe uszkodzenia wątroby wynikają z decydującej roli wątroby w metabolizmie leków.
Czynniki predysponujące do ujawnienia się toksycznego, polekowego uszkodzenia wątroby to: czynniki genetyczne, wiek, płeć (mężczyźni są bardziej wrażliwi na niektóre leki), stan odżywienia, równoczesna ekspozycja na kilka leków wynikająca z konieczności zastosowania różnych preparatów farmakologicznych oraz ewentualne nierozpoznane choroby wątroby w momencie prowadzenia terapii.
Jak często występuje?
Częstość potwierdzonych, toksycznych, najczęściej polekowych uszkodzeń wątroby nie jest duża. Zgodnie ze zgłaszanymi danymi dotyczy 1 na 10 tysięcy lub 1 na 100 tysięcy chorych, ale jest powodem przyjęcia do szpitala oko..ło 5% chorych, natomiast jako przyczyna ostrej niewydolności wątroby rozpoznawana jest u blisko 50% pacjentów.
Jak się objawia polekowe uszkodzenie wątroby?
Objawy kliniczne toksycznego uszkodzenia wątroby, niezależnie od typu reakcji na leki lub toksyny, są bardzo zróżnicowane i ich skala obejmuje zarówno dyskretne nieprawidłowości biochemiczne, jak i zagrażającą życiu chorego ostrą niewydolność wątroby.
Polekowe uszkodzenie wątroby o charakterze alergicznym (nieprzewidywalne uszkodzenie wątroby) ujawnia się zazwyczaj w ciągu 5—90 dni od przyjęcia ostatniej dawki leku.
Polekowe uszkodzenie wątroby może także wystąpić z opóźnieniem do 1 roku – może przebiegać z przewlekłym utrudnieniem odpływu żółci, np. zespołu zanikających kanalików żółciowych. Najczęstszą przyczyną są tutaj antybiotyki lub niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ).
Natomiast wśród przyczyn toksycznych polekowych uszkodzeń wątroby zależnych od dawki dominuje paracetamol.
Toksyczne uszkodzenie wątroby może dotyczyć głównie komórek wątroby (stwierdza się między innymi podwyższeniem aktywności aminotransferazy alaninowej i asparaginianowej) i przebiegać z utrudnieniem odpływu żółci (czyli cholestazą). Może także wystąpić pod postacią mieszaną. Zgodnie z ustaleniami Amerykańskiego Urzędu ds.
Żywności i Leków (FDA) i Amerykańskiego Towarzystwa do Badań nad Chorobami Wątroby z lutego 2001 roku, toksyczne uszkodzenie wątroby należy rozpoznawać wobec co najmniej 3-krotnego podwyższenia aktywności aminotransferazy alaninowej oraz z co najmniej 2-krotnego podwyższenia stężenia bilirubiny w surowicy u chorego, u którego wykluczono inne schorzenia tego narządu. Aktywność enzymów – aminotranferaz alaninowej (ALT), asparaginianowej (AST) i fosfatazy alkalicznej (AP) – w surowicy jest wykładnikiem uszkodzenia miąższu wątroby, natomiast wzrost stężenia całkowitej bilirubiny oraz jej formy skoniugowanej jest wykładnikiem czynności wątroby.
Obraz kliniczny toksycznego uszkodzenia wątroby może mieć charakter:
Ostra niewydolność wątroby rozwinąć się może w ciągu kilku dni po przyjęciu substancji o działaniu toksycznym na wątrobę lub po dłuższym czasie (kilka tygodni) wskutek przyjmowania leków wywołujących opóźnione reakcje alergiczne. Zarówno dolegliwości zgłaszane przez chorego, jak i odchylenia w przeprowadzanych badaniach dodatkowych są typowe dla ostrej niewydolności wątroby z encefalopatią i śpiączką wątrobową włącznie.
W przebiegu utajonego klinicznie uszkodzenia wątroby samopoczucie chorego jest na ogół dobre; w surowicy stwierdza się podwyższoną aktywność AST i ALT, zwykle nie przekraczającą 250 j.m./ml.
Ostre stłuszczenie wątroby jako kliniczna forma toksycznego uszkodzenia wątroby występuje najrzadziej. Rozwój tej postaci uszkodzenia wątroby u osób predysponowanych (otyli chorzy z cukrzycą i hipertriglicerydemią) mogą powodować takie leki, jak hormony steroidowe, tamoksyfen czy estrogeny.
Co robić w razie wystąpienia objawów?
Jeżeli w czasie leczenia jakiejś choroby wystąpią objawy lub dolegliwości związane z prawdopodobnym uszkodzeniem wątroby, należy jak najszybciej zgłosić się do lekarza.
Jak lekarz ustala diagnozę?
Rozpoznanie toksycznego, polekowego uszkodzenia wątroby jest często bardzo trudne. Podczas rozmowy z chorym lekarz stara się zebrać dokładne informacje dotyczące dotychczasowego leczenia lub ekspozycji na inne toksyny. Ważna jest także informacja o ewentualnych reakcjach alergicznych na znane preparaty farmakologiczne.
Rozpoznanie stawiane jest w oparciu o wykluczenie zakażeń wirusowych, zwłaszcza wirusami zapalenia wątroby typu A, B i C, nadużywanie alkoholu, ewentualnie znaną z przeszłości chorobę wątroby jak np. autoimmunologiczne zapalenie. Pomocne w ocenie stanu zdrowia chorego są badania biochemiczne i hematologiczne.
Biopsja wątroby jako inwazyjna procedura diagnostyczna jest rozważana w każdym przypadku dłużej utrzymujących się subiektywnych dolegliwości i nieprawidłowości biochemicznych wykładników uszkodzenia miąższu wątroby.
Należy jednak zaznaczyć, że obraz patomorfologiczny materiału z biopsji wątroby nie zawsze jest charakterystyczny dla toksycznego, polekowego uszkodzenia wątroby.
Jakie są sposoby leczenia?
Leczenie toksycznego, polekowego uszkodzenia wątroby zawsze rozpoczyna się od natychmiastowego zakończenia terapii lekami odpowiedzialnymi za wystąpienie objawów chorobowych.
Na szczególną uwagę zasługują polekowe uszkodzenia wątroby przebiegające pod kliniczną postacią ostrej niewydolności wątroby – należy wówczas koniecznie rozważyć możliwość przeszczepienia wątroby.
W pozostałych przypadkach oprócz odstawienia leków przyczynowych, stosuje się leczenie wspomagające z wykorzystaniem preparatów o działaniu ochronnym na wątrobę.
W tabeli zamieszczonej poniżej przedstawiono listę najczęściej stosowanych leków, które mogą być przyczyną toksycznego, polekowego uszkodzenia wątroby.
| Uszkodzenie komórek wątrobowych (wzrost aktywności aminotransferazy alaninowej) | Mieszane (wzrost aktywności aminotransferazy alaninowej i fosfatazy alkalicznej) | Utrudnienie odpływu żółci (wzrost aktywności fosfatazy alkalicznej) |
| akarboza allopurynol amiodaron baklofen bupropion fluoksetyna leki przeciw w HIV zioła: kava kava, ożanka czosnkowa izoniazyd ketokonazol lizynopryl losartan metotreksat niesteroidowe leki przeciwzapalne omeprazol paracetamol paroksetyna pyrazynamid ryfampicyna risperydon sertralina statyny tetracykliny trazodon trowafloksycyna kwas walproinowy | amitryptylina azatiopryna kaptopryl karbamazepina klindamycyna cjyproheptadyna enalapryl flutamid nitrofurantoina fenobarbital fenytoina sulfonamidy trazodon trimetoprym + sulfametoksazol werapamil | amoksycylina + kwas klawulanowy anaboliczne steroidy chlorpromazyna doustne środki antykoncepcyjne erytromycyna estrogeny irbesartan mirtazapina fenotiazyna terbinafina trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne |
Czy możliwe jest całkowite wyleczenie?
Rokowanie zarówno co do wyleczenia, jak i przeżycia jest dobre, jeśli nie wystąpią objawy ostrej niewydolności wątroby. Nie wolno nigdy później stosować leków, które były przyczyną wystąpienia objawów toksycznego, polekowego uszkodzenia wątroby.
Co trzeba robić po zakończeniu leczenia?
Konieczna jest okresowa kontrola lekarska w poradni lekarza pierwszego kontaktu. Jeżeli toksyczne, polekowe uszkodzenie wątroby przybierze charakter choroby przewlekłej, niezbędna jest kontrola w poradni hepatologicznej.
Co robić, aby uniknąć zachorowania?
Należy przyjmować leki zgonie z zaleceniami lekarza. Leki wydawane bez recepty najlepiej także przyjmować po konsultacji z lekarzem, a w razie samodzielnego ich stosowania należy zawsze przyjmować je w dawkach i czasie podanym w ulotce dołączonej do danego preparatu.
Co szkodzi wątrobie?
Kiedy przyjęty przez nas lek spełnił już swoją rolę, musi zostać wydalony z organizmu. Jednak zanim się to stanie, niezbędne jest jego rozłożenie na prostsze cząsteczki. Tym właśnie zajmuje się wątroba. Narząd ten można porównać do wielkiej fabryki, która rozkłada nie tylko leki, ale też wszystkie inne toksyczne substancje, np. alkohol.
W jaki sposób leki mogą uszkodzić wątrobę?
- Przedawkowanie leku. Jeśli przyjmiemy zbyt dużą dawkę leku, wówczas wątroba nie jest w stanie rozłożyć wszystkiego, co zażyliśmy.
- Alergia (nadwrażliwość) na lek. Niektóre leki mogą uszkodzić wątrobę, nawet jeśli będą przyjmowane w zalecanych dawkach. Reakcje tego typu są z reguły niemożliwe do przewidzenia i co gorsza, mogą ujawnić się nawet po kilkunastu tygodniach od zażycia leku.
- Niekorzystny wpływ substancji czynnych. Niektóre substancje mogą powodować zastój żółci w wątrobie, a stosowane przez wiele lat – prowadzić do zmian nowotworowych.
Jak nie przedawkować leków?
Zwykle, gdy jesteśmy przeziębieni lub odczuwamy ból, sięgamy po tabletki przeciwbólowe dostępne bez recepty. To, że dany lek można kupić w aptece bez przepisu lekarza nie oznacza, że nie może on nam zaszkodzić. Wręcz przeciwnie – przedawkowanie leków w konsekwencji prowadzi nawet do śmierci. Dlatego zawsze należy czytać ulotki i pytać farmaceutów o odpowiednie stosowanie produktów.
Maksymalne dawki dobowe leków przeciwbólowych i przeciwgorączkowych u dorosłych
- Paracetamol (np. Apap, Codipar, Efferalgan, Panadol) – 4 g (jeśli stosujemy paracetamol przez kilka dni, to 2,5 g),
- Kwas acetylosalicylowy (np. Polopiryna S, Aspirin Pro) – 4 g,
- Ibuprofen (np. Ibuprom, Nurofen Forte) – 3,2 g,
- Metamizol (np. Pyralgina, Re-algin) – 3 g.
Jaki lek podać dziecku?
Zanim podamy lek bez recepty dziecku, należy uważnie przeczytać ulotkę, a najlepiej skonsultować dawkowanie z farmaceutą. Niektóre leki można otrzymać w aptece w wersji specjalnie przeznaczonej dla dzieci.
Należy jednak pamiętać, że niektórych produktów dzieci nie powinny przyjmować, jak np. preparatów przeciwbólowych i przeciwgorączkowych zawierających metamizol (np. Pyralgina), które mogą być stosowane tylko w przypadku gorączki zagrażającej życiu, o czym decyduje lekarz.
Na aptecznych półkach znajdziemy również leki bezwzględnie przeciwskazane u dzieci, np. zawierające kwas acetylosalicylowy (np. Polopiryna, Aspirin), który u osób poniżej 16 roku życia może spowodować uszkodzenie wątroby i mózgu, a w konsekwencji – śmierć dziecka.
Jakie leki mogą szkodzić wątrobie?
Preparaty na receptę stosowane nierozważnie również mogą zaszkodzić naszej wątrobie. Są to niektóre leki:
- przeciwbólowe, np. diklofenak, ketoprofen, naproksen, piroksykam, nimesulid, celekoksyb, kwas mefenamowy,
- stosowane w zakażeniach bakteryjnych, np. cefalosporyny, tetracykliny, trimetoprim-sulfametoksazol, kloksacylina, erytromycyna, nitrofurantoina,
- obniżające cholesterol, np. statyny,
- hormonalne, np. leki antykoncepcyjne dwuskładnikowe, leki stosowane w hormonalnej terapii zastępczej (HTZ),
- przeciwpadaczkowe, np. kwas walproinowy,
- przeciwgruźlicze, np. izoniazyd, rifampicyna, pirazynamid,
- przeciwnowotworowe, np. metotreksat.
Należy pamiętać, że wymienione powyżej leki na receptę i bez recepty mogą, tak jak wszystkie leki, wywołać działania niepożądane (np. uszkodzenie wątroby). Nie stanie się tak jednak u wszystkich pacjentów. Zalecamy więc stosowanie leków z rozwagą, pod nadzorem lekarza lub farmaceuty, nie zaś ich unikanie w ogóle.
Jakie są objawy uszkodzenia wątroby?
Łagodne uszkodzenie wątroby zwykle przebiega bezobjawowo, natomiast w cięższych przypadkach mogą wystąpić:
Objawy, które mogą świadczyć o alergii na przyjęty lek to: gorączka, wysypka, zapalenie błoń śluzowych, powiększenie węzłów chłonnych.
Jak wyleczyć chorą wątrobę?
W celu postawienia dokładnej diagnozy konieczna jest konsultacja z lekarzem. Pamiętaj, że w czasie wizyty należy powiedzieć o wszystkich niepokojących objawach, które zauważyliśmy (nawet tych, które wydają się błahe), a także o lekach, które bierzemy obecnie lub braliśmy wcześniej – dotyczy to także leków bez recepty, suplementów diety oraz preparatów ziołowych.
Badania wątroby
- badanie krwi (próby wątrobowe – powinny być wykonywane kontrolnie raz do roku lub częściej, gdy tak zaleci lekarz) – określanie stężenia enzymów wątrobowych AlAT, AspAT, ALP, GGTP,
- badanie moczu – badanie stężenia bilirubiny oraz określanie koloru i gęstości moczu,
- USG wątroby,
- biopsja wątroby (alternatywą dla biopsji mogą być badania krwi FibroTest i FibroMax).
Preparaty na wątrobę bez recepty
W przypadku lżejszego uszkodzenia wątroby możemy wspomóc ją „od zewnątrz” preparatami aptecznymi:
Leki na wątrobę na receptę
W przypadku poważniejszego uszkodzenia wątroby, należy jak najszybciej zgłosić się do lekarza, który prawdopodobnie zmodyfikuje terapię. Może też zalecić stosowanie leku na receptę tymonacyk (np. Heparegen), który działa ochronnie na miąższ wątroby, a dodatkowo ma działanie żółciopędne i obniżające poziom tłuszczów we krwi.
Jak dbać o wątrobę?
- Odstawić alkohol podczas brania leków. Alkohol może wchodzić w reakcje z lekami, a także sam działa szkodliwie na wątrobę.
- Stosować lekkostrawną dietę. Najlepiej ograniczyć produkty smażone w głębokim tłuszczu oraz duże ilości cukru.
- Nie nadużywać leków.
Często pacjenci przyjmują tę samą substancję czynną w postaci leków o różnych nazwach handlowych, co może doprowadzić do przedawkowania. Farmaceuta w aptece doradzi, jakich leków nie należy ze sobą łączyć.
- Nie kupować leków niewiadomego pochodzenia. Tylko preparaty dostępne w aptece objęte są fachową ochroną.
W razie jakichkolwiek wątpliwości, zawsze możesz zadać pytanie farmaceutom GdziePoLek.
Polub nasz profil