Hipermobilność stawów (wiotkość stawów) powstaje wskutek nieprawidłowej budowy włókien kolagenowych, powodujących zmiany patologiczne w tkance łącznej.
Schorzenie może występować w jednym lub wielu stawach, a pierwszym objawem jest zwiększenie zakresu ruchu w stawach w porównaniu do normy uwzględniającej płeć, wiek oraz rasę przy braku chorób układowych.
Jakie są przyczyny i objawy tego schorzenia? Jak przebiega leczenie i rehabilitacja hipermobilności stawów?
Hipermobilność stawów – przyczyny
Hipermobilność stawów powoduje, że stają się one giętkie, przez co ich zakres ruchowy zwiększa się. Przyczyną schorzenia są zaburzenia w budowie włókien kolagenowych, które wchodzą w skład tkanki łącznej.
Tkanka ta występuje w wielu obszarach ludzkiego ciała: kościach, chrząstce stawowej, więzadłach, ścięgnach oraz krążkach stawowych.
W wyniku patologicznych zmian we włóknach kolagenowych, automatycznie dochodzi do dysfunkcji tkanki łącznej, co objawia się wiotkością stawów.
Hipermobilność stawów – rodzaje
Hipermobilność stawów może obejmować jeden staw (miejscowa) lub wiele stawów (uogólniona). Wyróżniamy również hipermobilność konstytucjonalną.
Pierwszy rodzaj najczęściej jest spowodowany nabytymi zmianami w obrębie tkanki łącznej. Objawia się zwiększonym zakresem ruchowym stawu w jednej płaszczyźnie, natomiast w pozostałych, zakres ruchu jest tylko nieznacznie powiększony.
Zmiany w stawie powstają wskutek urazu lub unieruchomienia stawów sąsiadujących przez dłuższy okres.
Natomiast hipermobilność uogólniona u większości chorych jest skutkiem wrodzonych zmian patologicznych tkanki łącznej. Powoduje zwiększenie zakresu ruchu poszczególnego stawu we wszystkich kierunkach, np. kolanowego, nadgarstkowego, itd.
Jej przyczyną może być nadmierne rozciąganie struktur stawowych podczas ćwiczeń lub w trakcie wykonywanej pracy. To prowadzi do zwiększania zakresu ruchu stawu. Ten typ wiotkości jest wynikiem wrodzonej wady genetycznej tkanki łącznej, która z wiekiem powoduje jej nieprawidłowe kształtowanie.
Hipermobilność uogólniona z czasem może obejmować stawy obwodowe, osiowe oraz kręgosłup.
Zespół hipermobilności konstytucjonalnej
Zespół hipermobilności konstytucjonalnej obejmuje postać wrodzoną i uogólnioną(dotyczy całego ciała, a nie poszczególnych stawów). Schorzenie powoduje nadmierne rozluźnienie więzadeł i torebek stawowych. Najczęściej występuje u osób:
- z wrodzoną wadą postawy
- koślawością kolan
- płaskostopiem
- koślawym paluchem
Wrodzona wada tkanki łącznej zwiększa ryzyko wystąpienia innych schorzeń, np.: przepukliny, żylaków, kruchości naczynek krwionośnych, itd.
Przyczyny powstawania hipermobilności konstytucjonalnej nie są znane. Podejrzewa się, że jest wynikiem nieprawidłowości genetycznej kolagenu tkanki łącznej. Przypuszcza się zatem, że to skutek dziedziczenia wielogenowego.
Łagodny zespół hipermobilności stawów (BHJS)
Łagodny zespół hipermobilności stawów to nierównomierne rozmieszczenie różnych typów kolagenu w tkance łącznej. Najczęściej jest związany z wrodzonymi zaburzeniami genetycznymi.
BHJS może powodować wrodzoną kruchość kości. Poza zwiększonym zakresem ruchu stawów, schorzenie powoduje ból, który nasila się podczas wysiłki fizycznego.
U chorych zwiększa się ryzyko wystąpienia zwichnięć i podwichnięć stawów.
Hipermobilność stawów – rehabilitacja
Nie da się naprawić patologicznych zmian w strukturach kolagenu, które powoduje schorzenie. Jednak odpowiednia rehabilitacja pozwala uzyskać lepszą stabilność stawów, co zmniejsza ryzyko wystąpienia urazów.
U chorych nie wolno wykonywać ćwiczeń rozciągających, które spotęgowałyby dolegliwości. Natomiast u pacjentów przeprowadzamy ćwiczenia wzmacniające mięśnie oraz propriocepcję hipermobilnego stawu, która pozwala sprawdzić ułożenie poszczególnych części ciała.
Celem ćwiczeń rehabilitacyjnych jest:
- zwiększenie siły mięśniowej oraz tkanek posturalnych i stawów obwodowych
- kontrola równowagi mięśniowej – jeżeli jedna partia mięśni ulegnie rozciągnięciu, to druga może się kurczyć
- nauka kontroli ruchów pacjenta
- zachowanie jak najdłuższej sprawności ruchowej stawów
Pacjenci cierpiący na hipermobilność stawów muszą unikać czynności, które powodują rozciąganie tkanek miękkich, aby nie zaostrzać dolegliwości.
Istotna jest również kontrola masy ciała(aby nie dopuścić do nadmiernych przeciążeń) oraz odpowiednie odżywianie. U dzieci z wrodzoną wiotkością stawów należy unikać ćwiczeń oraz czynności, które rozciągają struktury stawowe.
Ważne jest wczesne rozpoznanie schorzenia i rozpoczęcie ćwiczeń rehabilitacyjnych.
Uogólniona wiotkość stawów
Uogólniona wiotkość stawów, zwana także zespołem hipermobilności konstytucjonalnej (ZHK) lub zespołem nadruchomości opisana została po raz pierwszy w latach 60-tych ubiegłego stulecia.
Przyczyny ZHK
ZHK, czyli witokość stawów jest zespołem zaburzeń mających swoje pochodzenie w tkance łącznej, która jest w tym przypadku niewydolna.
Zaburzenie to jest wrodzone i objawia się zwiększonym zakresem ruchów w stawach oraz wiotkością aparatu więzadłowego stawów.
Objawom tym towarzyszyć mogą także inne zmiany ze strony układu mięśniowo-szkieletowego oraz tkanki łącznej.
Kogo dotyczy?
ZHK dotyczy głównie osób młodych i u nich też najbardziej widoczne są objawy nadruchomości. Zaburzenie to częściej dotyczy kobiety niż mężczyzn, najczęściej występuje u rasy żółtej, rzadziej u rasy białej i czarnej.
Częstotliwość występowania zespołu hipermobilności konstytucjonalnej wynosi około kilkanaście procent populacji. Etiologiczne zespół nadruchomości zaliczany jest do chorób dziedzicznych z grupy zaburzeń tkanki łącznej. Występują tu zaburzenia w proporcjach kolagenu I i III.
Hipermobilność jest dziedziczona dominująca oraz sprzężona z płcią żeńską.
Hipermobilność stawów – objawy
Klinicznie zespół hipermobilności konstytucjonalnej, czyli witkość stawówcharakteryzuje się objawami pochodzącymi ze strony narządu ruchu, ale nie tylko. Najbardziej charakterystycznym objawem omawianego zespołu jest możliwość wykonywania ruchów w stawach w zwiększonym zakresie, co spowodowane jest nadmierną wiotkością więzadeł i torebek stawowych.
Do najczęstszych z nich należy:
- możliwość wykonania skłonu w przód z położeniem całych dłoni na podłodze
- zakładania dłoni na dłoń na plecach
- przyciąganie kciuka do przedramienia
Zaburzeniom tym towarzyszy zwykle ból, głównie w obrębie stawów kończyn dolnych, najczęściej o charakterze rozlanym, któremu mogą towarzyszyć obrzęki oraz podwichnięcia stawów.
Uogólniona wiotkość stawów często jest także przyczyną nieprawidłowej postawy ciała, w której występuje np. kifotyzacja tułowia, przeprost stawów kolanowych, a także wady stóp, jak np. płaskostopie i paluch koślawy.
Osoby dotknięte tym zespołem często wykazują także:
- trudności z długotrwałym utrzymywaniem jednej pozycji
- tendencje do nadmiernej ruchliwości
- wiercenia się
- uczucia braku pewności i stabilności w stawach
Ze względu na hipermobilność stawów oraz związaną z tym zmianę sylwetki ciała osoby te często wykazują niepewność podczas chodzenia i biegania, mają skłonność do przewracania się, mają gorszą koordynację ruchową niż rówieśnicy.
Osoby z zespołem nadruchomości cechuje zwykle szczupła, wątła sylwetka ciała, która często wraz z upływam lat przechodzi w postać otyłą o obniżonej tolerancji obciążeń, u której ruch powoduje zmęczenie oraz dolegliwości bólowe.
Rozwój choroby
Wraz z występowaniem nadruchmości stawów:
- zwiększona jest rozciągliwość skóry, która zwykle jest cienka
- zwiększona tendencja do wcześniejszego występowania zmarszczek oraz rozstępów
- skłonności do powstawania nierównych blizn, a nawet tworzenia się bliznowców
Inne schorzenia towarzyszące ZHK
U osób tych częściej występuje także inna choroba tkanki łącznej – fibromialgia. Mogą także częściej niż u innych występować inne choroby i zaburzenia, jak np:
- zwiększona kruchość naczyń krwionośnych
- skłonność do żylaków i przepuklin
- zaburzenia ze sfery psychicznej, jak np. nerwica czy depresja
Autor
- mgr Monika Musialik-Skinderowicz
- Absolwentka Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach kierunku Fizjoterapia.
-
Wiotkie dzieci trzeba wzmacniać Nie bójmy się plecaka!
Wiele mówi się, że w obecnych czasach mamy coraz słabsze dzieci. Coraz bardziej leniwe, więcej siedzące, mniej odporne na choroby.
Rzeczywiście, nasze czasy sprzyjają bardziej siedzeniu niż ruszaniu się chociażby ze względu na rozwój technologii informatycznych i upodobaniu młodzieży do smartfonów i gier komputerowych. A nasza dieta najczęściej zostawia wiele do życzenia.
Dodatkowo w medycynie istnieje taka jednostka chorobowa jak „Uogólniona wiotkość stawów”, zwana także zespołem hipermobilności konstytucjonalnej (ZHK) lub zespołem nadruchomości. O niej właśnie mówimy, gdy klasyfikujemy dzieci jako wiotkie.
Kilka faktów:
Przyczyny ZHK
ZHK, czyli wiotokość stawów jest zespołem zaburzeń mających swoje pochodzenie w tkance łącznej, która jest w tym przypadku niewydolna. Zaburzenie to jest wrodzone i objawia się zwiększonym zakresem ruchów w stawach oraz wiotkością aparatu więzadłowego stawów.
Kogo dotyczy?
ZHK dotyczy głównie osób młodych i u nich też najbardziej widoczne są objawy. Etiologiczne zespół nadruchomości zaliczany jest do chorób dziedzicznych z grupy zaburzeń tkanki łącznej. Występują tu zaburzenia w proporcjach kolagenu I i III. Hipermobilność jest dziedziczona dominująca oraz sprzężona z płcią żeńską.
Klinicznie zespół hipermobilności konstytucjonalnej, czyli wiotkość stawów charakteryzuje się objawami pochodzącymi ze strony narządu ruchu, ale nie tylko. Najbardziej charakterystycznym objawem omawianego zespołu jest możliwość wykonywania ruchów w stawach w zwiększonym zakresie, co spowodowane jest nadmierną wiotkością więzadeł i torebek stawowych.
Do najczęstszych z nich należy:
- – możliwość wykonania skłonu w przód z położeniem całych dłoni na podłodze
- – zakładania dłoni na dłoń na plecach
- – przyciąganie kciuka do przedramieniaZaburzeniom tym może towarzyszyć ból, głównie w obrębie stawów kończyn dolnych, najczęściej o charakterze rozlanym, któremu mogą towarzyszyć obrzęki oraz podwichnięcia stawów.
Uogólniona wiotkość stawów często jest także przyczyną nieprawidłowej postawy ciała, w której występuje np. kifotyzacja tułowia, tzw nadmierne garbienie sie, sylwetka niedbała, przeprost stawów kolanowych, a także wady stóp, jak np. płaskostopie i paluch koślawy.
Dzieci dotknięte tym zespołem często wykazują także:
- – trudności z długotrwałym utrzymywaniem jednej pozycji
- – tendencje do nadmiernej ruchliwości
- – wiercenia się
- – uczucia braku pewności i stabilności w stawachZe względu na hipermobilność stawów oraz związaną z tym zmianę sylwetki ciała osoby te często wykazują niepewność podczas chodzenia i biegania, mają skłonność do przewracania się, mają gorszą koordynację ruchową niż rówieśnicy.
Wraz z nadruchmością stawów występuje:
– zwiększona rozciągliwość skóry, która zwykle jest cienka
– zwiększona tendencja do wcześniejszego występowania zmarszczek oraz rozstępów
– skłonności do powstawania nierównych blizn, a nawet tworzenia się bliznowców.
Wszystkim wydaje się, że takie słabe konstrukcyjnie dzieci trzeba chronić… zakazuje się uprawiać sportów, dźwigać i ogólnie jest tendencja do obchodzenia się z nimi jak z jajkiem ???? Nic bardziej mylnego! Takie dzieci, proszę Państwa, trzeba wzmacniać! Gdyż pozwalając im na oszczędny tryb życia skazujemy je na bycie coraz bardziej słabszymi! Bardziej zgarbionymi, narażonymi na bóle pleców.
A jaki trening jest najlepszy do wzmocnienia całego ciała? Trening siłowy! Czyli ćwiczenia z zewnętrznym obciążeniem typu hantle a nawet sztanga ???? Naturalnie zaczynamy od małych obciążeń, powoli zwiększając ciężar.
Nie bójmy się ciężkiego plecaka! Dla wiotkich dzieci jest fantastycznym ćwiczeniem. Oczywiście noszony na dwóch barkach, a nie ciągnięty na kółkach ???? Jeszcze lepiej byłoby nosić go z przodu.Pozwalajmy pomagać nam w noszeniu zakupów, najlepiej rozłożonych równomiernie na dwie ręce.
Uzdrowiska w Polsce
- Hipermobilność – nadmierna ruchomość stawów
- Zespół hipermobilności konstytucjonalnej (ZHK) (inna nazwa hipermobilność konstytucjonalna stawów (HKS)), jest uogólnioną, wrodzoną i samoistną niewydolnością tkanki łącznej całego naszego organizmu.
- Objawia się ona przede wszystkim:
- wiotkością torebek i więzadeł odpowiedzialnych za stabilizację stawów
- zwiększoną w odniesieniu do normy ruchomością stawów
- częste „przeskakiwanie”, uciekanie i uczucie braku pewności stawów kończyn
- brak płynności ruchu, „przeskakiwanie”, trzaski, i „strzelanie” podczas ruchów segmentów kręgosłupa
- łatwość zwichnięć i skręceń stawów
- wykonywanie ruchów czynnych w stawach w stopniu przekraczającym zakres fizjologiczny, przez osoby nie trenujące
- brak tolerancji na obciążenia statyczne, wiercenie się, konieczność częstej zmiany pozycji, trudności ze staniem w jednym miejscu
- koślawość stawów łokciowych, nieosiowość stawu śródręczno-paliczkowego kciuka i śródstopno-paliczkowego palucha stopy, płaskostopie, wady stawów kolanowych w postaci tyłowygięcia, koślawości lub szpotawości
- zmiany w ruchomości stawów żuchwowo-skroniowych
- tendencja do współistniejącej fibromyalgii
- wieloma innymi objawami współtowarzyszącymi zarówno z układów, jak i narządów, które zawierają w swoim składzie tkankę łączną
- Skłonność do żylaków kończyn dolnych, nietolerancja ortostatyczna
- Tendencja do przepuklin brzusznych i pachwinowych
- Obniżenie i wypadanie narządu rodnego lub odbytu
- Depresja, stany lękowe, nerwica
- Objawy dermatologiczne: przedwczesne powstawanie zmarszczek, rozstępy w okolicy lędźwiowo-krzyżowej, skłonność do powstawania nieestetycznych, porozszerzanych, nierównych blizn i inne
Po raz pierwszy ta choroba została dostrzeżona w 1967 r., przez B.M Ansell, J.A Kirk i E.L. Bywaters. Opisali oni ją jako „zespół nadruchomości”, który występuje u osób z uogólnionym rozluźnieniem stawów i innymi współistniejącymi dolegliwościami ze strony układu mięśniowo-szkieletowego. Po raz pierwszy został też użyty termin „zespołu hipermobilności”. Opisano w ten sposób szereg objawów, występujących ze strony układu mięśniowo-szkieletowego u osób, które nie miały innych nieprawidłowości jak chociażby choroba reumatologiczna, choroby neurologiczne, czy jakieś wady wrodzone. Z czasem naukowcy doszli do wniosku, że objawy te nie pochodzą tylko i wyłącznie z narządu ruchu, ale także z narządów wewnętrznych, z narządów miednicy małej, układu sercowo-naczyniowego, a nawet skóry.
Zespół hipermobilności konstytucjonalnej zalicza się do chorób wrodzonych, z grupy dziedzicznych zaburzeń tkanki łącznej). Istnieją przypuszczenia, że jest ona skutkiem nieprawidłowości genetycznej kolagenu tkanki łącznej, który jest dziedziczony w dominujący sposób i ściśle związany z płcią żeńską. Jak do tej pory nie udało się odnaleźć genu, który odpowiada za to zaburzenie.
Hipermobilność występuje u od 4 do ok. 59% populacji na całym świecie ( w Polsce 12 do 24 % osób dorosłych). Choroba ta dot. przede wszystkim ludzi młodych i częściej kobiet niż mężczyzn (prawie 2 razy częściej).
U osób cierpiących na hipermobilność (w wieku dojrzałym) często mamy do czynienia z występowaniem otyłości.
Jeżeli chodzi o badania na hipermobilność, to w Polsce najczęściej stosuje się badanie według kryteriów Sachsego.
Jego główne założenie to 13 testów ruchowych kręgosłupa oraz stawów obwodowych i n ich podstawie ocenia się zakres ruchu w stosunku do oznaczonych norm.
Jeżeli dodatni wynik występuje w siedmiu testach, pozwala to rozpoznać hipermobilność, a także zachodzi podejrzenie nieprawidłowości w obrębie tkanki łącznej innych narządów, przykładowo skóry.
Następstwa hipermobilności konstytucjonalnej stawów u wielu osób mogą przez wiele lat (a nawet przez całe życie), nie dawać żadnych negatywnych skutków. Nie odczuwamy jej i nie daje żadnych dolegliwości.
Dzieje się tak w szczególności przy współistniejącym wydolnym układzie mięśniowym, który działa jako swoista bariera bezpieczeństwa.
W niektórych przypadkach hipermobilność stawów jest nawet źródłem odnoszenia sukcesów w niektórych dyscyplinach sportowych (akrobatyka, gimnastyka), a także ułatwia niektóre czynności zawodowe (muzycy, tancerze baletowi).
W wielu jednak wypadkach hipermobilność powoduje negatywne konsekwencje. Dotyczy to przede wszystkim przypadków, gdy układ mięśniowy jest mniej wydolny, lub z biegiem lat, zmniejsza się kontrola mięśniowa ruchu w stawach.
Powstaje trwałe przeciążenie stawów, co rodzi odruchy obronne, mające na celu ograniczenie nadmiernej ruchomości. Tzw. zablokowanie czynnościowe jest przyczyną często intensywnych bólów kręgosłupa i stawów krzyżowo-biodrowych. Mamy tu też do czynienia ze zjawiskiem tzw. „zacięcia zbyt luźnej szuflady”.
Powodujące to znaczne ograniczenie zakresu ruchomości stawu. W tym okresie dochodzi do częstych dolegliwości przeciążeniowych: bólów mięśni i stawów kończyn, potylicznych bólów głowy, bólów w okolicy kręgosłupa,, drętwienia kończyn górnych (zwłaszcza w nocy lub podczas podróży samochodem), bólów międzyłopatkowych (np.
u kobiet karmiących piersią). W wielu wypadkach ból nasila się, gdy jesteśmy w bezruchu, stąd osoby hipermobilne, są niespokojne, nadruchliwe.
Hipermobilność prowadzi też do niestabilności segmentów kręgowych, wypuklin i przepuklin jądra miażdżystego, w obrębie krążków międzykręgowych kręgosłupa.
Naukowcy opisali też związek między hipermobilnością konstytucjonalną a nawracającym zwichnięciem rzepki, nawykowym skręceniem stawu skokowo-goleniowego i zwichnięciem stawu ramiennego.
Istnieje też zależność pomiędzy ZHK, a dysfunkcjami stawów skroniowo-żuchwowych. Występują tu uczucie nadmiernego luzu, słyszalne trzaski, przeskakiwanie stawów skroniowo-żuchwowych, ból w okolicy stawu, ból głowy, twarzy, uczucie zatykania uszu, łzawienia oczu, ograniczenie rozwarcia jamy ustnej i inne.
Ostatnie badania naukowców z University of Cincinnati pokazują, że hipermobilność jest mocno związana z siłą i częstotliwością występowania migren ( w szczególności u kobiet). Schorzenie to trzykrotnie zwiększa ryzyko wystąpienia silnych bólów migrenowych. Jak leczyć hipermobilność?
Jeżeli chodzi o profilaktykę i leczenie hipermobilności stawowej to przede wszystkim należy:
- w okresie do zakończenia wzrostu kostnego, poddać selekcji młodzież z HK i uświadomić ich oraz ich rodzicom problemy związane z tym schorzeniem (stan narządu ruchu teraz i w przyszłości)
- stworzyć odpowiednią orientację zawodową młodzieży z nadruchomością. Przede wszystkim chodzi tu o kwalifikacja do zawodów, w których pracuje się w zmiennych i urozmaiconych pozycjach. Należy natomiast unikać tych zawodów, które dają przeciążenia statyczne(np. stomatolodzy, krawcowe, obsługa maszyn i komputerów, kierowcy)
- Unikać kierowania młodzieży do uprawiania sportów (szczególnie wyczynowo), gdzie wykorzystywana i pogłębiana jest hipermobilność konstytucjonalna (akrobatyka, gimnastyka, siatkówka, niektóre sporty walki, itp.)
- Należy natomiast zalecać treningi w dyscyplinach, które zwiększają siłę mięśniową i stabilizację stawów oraz przywracają prawidłowy stereotyp ruchowy (np. pływanie stylem grzbietowym, Nordic Walking, jazda konna, narciarstwo biegowe, i inne)
- Powinno się unikać ćwiczeń rekreacyjnych i czynności, które prowadzą do niepotrzebnych rozciągnięć i rozluźnienia stawów(np. gwałtowne skłony, sięganie rękami do ziemi, ćwiczenia zamachowe i gibkościowe, skrajne rotacje głowy i tułowia i inne). Dotyczy to szczególnie lekcji WF w szkołach
- Niedopuszczanie do nadmiernego, długotrwałego statycznego przeciążania mięśni posturalnych (dot. przede wszystkim kierowców), gdyż przestają one wówczas spełniać rolę bariery ochronnej stawów i obciążenia działają w sposób bezpośredni na aparat torebkowo-więzadłowy.
- Unikać w miarę możliwości długotrwałych jazd środkami komunikacji, a szczególnie zasypiania w fotelach samochodowych i autobusowych.
- Kontrolować swoja wagę, aby nie dopuścić do dodatkowego przeciążenia stawów.
- odżywiać się pełnowartościowymi produktami zawierającymi duże ilości witaminy E oraz mikroelementy (szczególnie magnez, selen, cynk)
- dbać o odpowiednią pielęgnację skóry i starać się nie dopuszczać do jej uszkodzeń.
- Systematycznie wykonywać systemy ćwiczeń, które mają na celu wzmocnienie mięśni głębokiej stabilizacji tułowia i stabilizujące stawy obwodowe.
Jak widać, ćwiczenia w hipermobilności stawowej odgrywają zasadniczą rolę w zapobieganiu rozwojowi zespołów bólowych przeciążeniowych, oraz przewlekłych dolegliwości bólowych.
Metodyka ćwiczeń jest jednak całkiem odmienna od tej, która jest stosowana w innych ćwiczeniach regeneracyjnych, sportowych i leczniczych.
Ich główny cel sprowadza się do zwiększania kontroli i przywracania równowagi mięśniowej.
Niektóre te ćwiczenia wymagają współpracy z profesjonalnym personelem fizjoterapeutycznym, gdyż samodzielne stosowanie tych ćwiczeń jest niekiedy bardzo trudne. Należy też propagować rekreacyjne uprawianie wspomnianych wyżej sportów.
Gdzie leczyć hipermobilność? -> Ośrodek Leczniczo-Rehabilitacyjny ‘Natura’
Kliknij i zobacz: Sanatoria leczące choroby ortopedyczno-urazowe
Źródło: www.natura.med.pl
www.kopalniawiedzy.pl
« powrót
Wiotkość stawów. Jakie są objawy i jak ją leczyć? | Itami
Wiotkość stawów jest schorzeniem, które polega na zwiększonym zakresie ruchu w stawach. Zwana jest również hipermobilnością lub zespołem nadmiernej ruchomości stawów czy też elastopatią. Jak się leczy wiotkość stawów i kto najczęściej na nią cierpi?
Wiotkość stawów-kogo najczęściej dotyczy?
Jak wynika ze statystyk, schorzenie to najczęściej dotyka Azjatów i Afrykańczyków. O wiele rzadziej problem dotyczy populacji zachodniej.
Oprócz tego wiotkość stawów zdecydowanie częściej występuje u płci żeńskiej w tym dorosłych kobiet, młodzieży i dzieci.
Ta ostatnia grupa może doświadczać tego typu problemów ze stawami ze względu na niewykształconą w stu procentach tkankę łączną i przez to bardziej elastyczną strukturę całego układu ruchu.
Wiotkość stawów – choroba genetyczna
Nadmierna wiotkość stawów jest dysfunkcją, która ma podłoże genetyczne. Nadmierna wiotkość stawów o podłożu genetycznym nazywana jest zespołem Ehlers-Danlosa. Choroba ta jest grupą zaburzeń w syntezie lub budowie tkanki łącznej i charakteryzuje się hipermobilnością stawów, a także delikatną i hiperelastyczną skórą i tkankami.
Jako przyczyny genetycznej wiotkości stawów wskazuje się mutacje w genach odpowiedzialnych za budowę i produkcję kolagenu. Choroba ta przenoszona jest z rodzica na dziecko. Bardzo rzadko występować może mutacja de novo, która oznacza, że wrodzona wiotkość stawów występuje tylko dziecka, rodzice są zdrowi.
Na zespół Ehlersa-Danlosa choruje 1:2 500 – 1:10 000 osób.
Aby zdiagnozować wiotkość stawów o podłożu genetycznym, konieczne są badania DNA. Przeprowadzany jest też wywiad rodzinny oraz obserwowane są objawy.
Zespół Ehlersa-Danlosa to choroba nieuleczalna – nie ma możliwości zahamowania wiotkości stawów. Leczenie odbywa się objawowo i ma podwyższyć jakość życia chorego.
W jego trakcie stosuje się leki przeciwzapalne, przeciwbólowe, zabieg ortopedyczne, a niekiedy zabiegi chirurgiczne przeciwdziałające powikłaniom np. pęknięciu ściany jelita.
Wiotkość stawów: przyczyny
Wrodzona wiotkość stawów nie wynika tylko z genetyki. Jako podłoże tego schorzenia wskazuje się też nieprawidłowości w produkcji kolagenu a dokładnie zbyt mała ilość włókien w jego składzie. Tak zbudowana tkanka jest mniej odporna na rozciąganie i przez to słabsza.
Oprócz różnych przyczyn występowania wiotkości stawów występują także różne rodzaje tego zaburzenia. Wyróżnia się: patologiczną hipermobiloność miejscową pod postacią pierwotną lub wtórną, patologiczną hipermobilność uogólnioną oraz hipermobilność konstytucjonalną.
Wiotkość stawów: objawy
Hipermobilność stawów to schorzenie objawiające się przede wszystkim poprzez narząd ruchu. Charakterystyczne jest wykonywanie ruchów o tak zwanym zwiększonym zakresie ze względu na wiotkość występującą w więzadłach i torebkach stawowych. Jak to dokładnie wygląda?
Jednym z najczęstszych objawów wiotkości stawów są:
- Wykonywanie skłonu w przód i ułożenie przed sobą całych dłoni na podłodze.
- Możliwość założenia obydwu dłoni, jedna na drugą na plecach.
- Przyciągnięcie kciuka dłoni do przedramienia.
- Przeprost w stawie łokciowym i kolanowym.
Biorąc pod uwagę powyższe objawy, mogłoby się wydawać, że przypadłość ta nie uprzykrza zbytnio życia. Niestety towarzyszą jej również dolegliwości bólowe, zazwyczaj w okolicach stawów, a nawet obrzęki kończyn dolnych.
Uogólniona wiotkość stawów prowadzi także do niewłaściwej postawy ciała, wady stóp i wielu innych nieprawidłowości związanych z narządem ruchu.
Osoby cierpiące na hipermobilność mogą o wiele częściej doświadczać różnego rodzaju kontuzji, chociażby podczas uprawiania sportu. Zdarza się, że mają kłopoty z utrzymaniem jednej pozycji przez dłuższy czas, dlatego nadmiernie się poruszają i wiercą.
Proste czynności takie jak chodzenie czy bieganie również są utrudnione, ze względu na pogorszoną koordynację ruchową.
Jak zdiagnozować uogólnioną wiotkość stawów?
Pierwszym krokiem w diagnozie nadmiernej wiotkości stawów jest przeprowadzenie wywiadu lekarskiego. Kolejny etap to zbadanie wszystkich stawów oraz ocena ruchomości. Lekarz powinien ocenić, czy jest ona fizjologiczna, czy nadmierna.
W czasie badania, testuje się staw łokciowy, śródręczno-paliczkowy kciuka, stawy międzypaliczkowe palców oraz ruchomość kręgosłupa podczas skłonu w przód. Oprócz tego lekarz powinien ocenić siłę mięśni i ich napięcie.
Rekomendowane jest również przeprowadzenie podstawowych badań laboratoryjnych: morfologii krwi, czynnika OB., czynnika reumatoidalnego, immunoglobuliny. Jeśli zachodzi podejrzenie, że choroba może mieć podłoże genetyczne, to zaleca się rozszerzenie diagnostyki o badania DNA.
Przy diagnozowaniu tego schorzenia można zastosować dwie skale: skala Beightona oraz kryteria Sachse’go.
Przy zastosowaniu skali Beightona ocenia się, czy pacjent jest w stanie wykonać:
- przeprost w stawie łokciowym > 10°,
- bierne przyciągnięcie kciuka do przedramienia,
- przeprost w stawach MCP > 90°,
- przeprost w stawie kolanowym >10°,
- położenie dłoni płasko na podłodze podczas skłonu w przód przy wyprostowanych kolanach.
Za każdą wykonaną czynność pacjent otrzymuje punkt. Uzyskanie 4. lub więcej punktów na 9 oznacza nadmierną ruchomość stawów.
Wiotkość stawów: leczenie
Hipermobilność ma podłoże genetyczne, dlatego leczenie polega na łagodzeniu objawów, czyli ograniczaniu nadmiernej mobilności tkanek oraz wzmocnieniu ich struktury.
Przypadłość ta wiąże się z nieustanną rehabilitacją, która ma na celu stabilizowanie stawów poprzez wzmacnianie struktur mięśniowych. Wiotkość stawów jest chorobą, z którą chory mierzy się przez całe życie. Obecnie nie istnieje skuteczny lek na nią.
W przypadku wystąpienia dolegliwości bólowych można stosować plastry przeciwbólowe Itami, które złagodzą dyskomfort związany z chorobą.
Oprócz rehabilitacji i ćwiczeń, dzieciom zaleca się stosowanie specjalnych wkładek ortopedycznych do butów, które mają na celu zapobiegać wadom postawy stóp i kolan. Ważna jest także odpowiednia dieta, wspomagająca stawy. Powinna być ona bogata w witaminy D, E i C i zapewniać właściwe nawodnienie. W przypadku osób z nadwagą, dieta powinna się również skupić na zrzuceniu masy ciała.
Wiotkość stawów a sport – czy aktywność fizyczna jest zalecana?
Zależność na linii wiotkość stawów, a sport jest bardzo duża. Jednym z ważniejszych elementów w leczeniu uogólnionej wiotkości stawów jest odpowiednia fizjoterapia. Jej celem jest przygotowanie układu kostno-mięśniowego do pojawiania się zmian degeneracyjnych.
Wykonywane ćwiczenia powinny być dobrane tak, aby pozwoliły osobie chorej na jak najdłuższe zachowanie sprawności fizycznej. Rekomenduje się, aby chory wykonywał ćwiczenia wzmacniające siłę mięśniową zwłaszcza mięśni i tkanek posturalnych oraz stawów obwodowych. Ćwiczyć należy również równowagę mięśniową oraz stosować tzw.
terapię propriocepcji, czyli czucia głębokiego oraz kontroli ruchów. Rekomendowane sporty dla osób z nadmierną wiotkością mięśni to pływanie oraz jazda na rowerze. Na sali gimnastycznej można wykonywać ćwiczenia z użyciem piłki lekarskiej lub taśm, czyli wszelkiego rodzaju aktywności wzmacniające i koordynacyjne.
Pomocne są także masaże relaksacyjne oraz okłady, które redukują dolegliwości bólowe. Unikać należy natomiast sportów nastawionych na rozciągnie – one pogłębiają wiotkość stawów.
lek. Michał Dąbrowski
Fizjoterapia w uogólnionej hipermobilności stawów
Uogólniona hipermobilność stawowa (UHS) oznacza zwiększony zakres ruchu w stawach w porównaniu do normy uwzględniającej wiek, płeć oraz rasę przy braku chorób układowych [1–3].
Należy jednak zaznaczyć, że do opisania tego zjawiska wykorzystuje się w piśmiennictwie także inne określenia, np.
wiotkość stawów, zespół hipermobilności konstytucjonalnej, hipermobilność stawowa, zespół łagodnej hipermobilności oraz zespół łagodnej hipermobilności stawowej [1–3].
U osób z UHS obserwuje się częstsze występowanie: bólów kręgosłupa, bólów stawów obwodowych – głównie stawu kolanowego i stóp, zaburzeń postawy ciała, np.
o typie skoliozy funkcjonalnej, postawy lordotycznej czy pleców kołyskowych (sway-back posture) oraz stóp płaskich [4–7] (zdj. 1–2).
Częstsze występowanie hipermobilności stawowej stwierdza się również u dzieci i młodzieży ze skoliozą idiopatyczną [8, 9].
Osoby ze zwiększoną ruchomością stawów są także bardziej narażone na urazy, do których może dochodzić pod wpływem intensywnie prowadzonych ćwiczeń oraz codziennej aktywności fizycznej.
Przyczyną tego może być zaburzona propriocepcja oraz koordynacja wzrokowo-ruchowa, co ogranicza zdolność prawidłowej oceny kątowego położenia stawów oraz typowe dla osób z UHS zwiększanie stabilności postawy ciała przez przyjmowanie krańcowych pozycji w stawach [10, 11] (zdj. 3–4).
Należy również zwrócić uwagę, że mimo iż typowe dla osób z UHS jest zwiększenie zakresu ruchu w stawach, to stwierdza się u nich także zwiększoną aktywność niektórych mięśni (np. grupy tylnej mięśni uda) [12].
Fakt ten tłumaczy się kompensacyjną stabilizacją nadruchomych stawów i ma on istotne znaczenie z punktu widzenia diagnostyki oraz prawidłowego zaplanowania fizjoterapii – co opisano w dalszej części artykułu.
Epidemiologia uogólnionej hipermobilności stawów
Dane na temat częstości występowania UHS u dzieci i młodzieży są zróżnicowane i mieszczą się w przedziale 7–65% [1, 2, 13–17]. Tak duże rozbieżności wynikają z różnic metodologicznych – wielkości progowej przyjmowanej w badaniach przesiewowych, płci oraz wieku badanych, a także zastosowanych skal i testów [2].
Wydaje się, że najbardziej wiarygodne są dane wskazujące na występowanie UHS u 10–15% chłopców oraz 20–40% dziewcząt [1].
Metody oceny uogólnionej hipermobilności stawów
Skala Cartera i Wilkinsona
Jedną z pierwszych skal wprowadzonych do oceny UHS była skala Cartera i Wilkinsona (tab. 1).
Opiera się ona na ocenie: biernego przeprostu palców ręki (palce II–V) do uzyskania ich ustawienia równolegle do tylnej powierzchni przedramienia, zgięcia grzbietowego stopy powyżej 45°, przywiedzenia kciuka do przedniej powierzchni przedramienia, przeprostu stawu łokciowego powyżej 10° oraz przeprostu stawu kolanowego powyżej 10°.
Do rozpoznania nadruchomości stawów potrzebne jest uzyskanie co najmniej 3 pozytywnych wyników na 5 możliwych. Ograniczeniem tej skali jest przeprowadzenie oceny występowania UHS na podstawie badania obejmującego tylko jedną stronę ciała [17–19].
Test Marshalla
Kolejnym testem stosowanym w ocenie zwiększonej ruchomości stawów jest test Marshalla (tab. 1). Polega on na ocenie biernej ruchomości kciuka w kierunku przedramienia i jej zakwalifikowaniu do jednego z pięciu stopni:
- I° x < 45° przywiedzenia kciuka,
- II° 45° ≤ x < 90°C przywiedzenia,
- III° 90° ≤ x < 135° przywiedzenia,
- IV° x ≥ 135° przywiedzenia,
- V° dotknięcie kciukiem do przedniej powierzchni przedramienia (gdzie x oznacza zakres ruchu).
Ze względu na prostotę testu oraz krótki czas potrzebny na jego przeprowadzenie test ten znajduje powszechne zastosowanie w warunkach klinicznych. Jego ograniczeniem jest jednak ocena UHS w oparciu tylko o jeden staw [2, 20].
Skala Bulbeny
Skala Bulbeny (tab. 1) to 10-stopniowa skala, w której bierze się pod uwagę objawy zarówno ze strony stawów kończyn górnych (m.in. zakres rotacji zewnętrznej stawu ramiennego), jak i dolnych (m.in. zakres zgięcia stawów kolanowych) oraz skóry (ocena pojawiania się wybroczyn po urazach) [2].
Test Beightona
W praktyce klinicznej do oceny UHS najczęściej wykorzystywanym testem jest 9-punktowy test Beightona (tab. 1, zdj. 5) [1, 21–24]. O popularności tego testu decyduje jego prostota oraz mała czasochłonność przy jednocześnie wysokiej rzetelności. Test Beightona składa się z następujących elementów:
- ocena wyprostu stawu śródręczno-paliczkowego V palca powyżej 90°,
- ocena przywiedzenia kciuka do przedniej powierzchni przedramienia,
- ocena przeprostu stawu łokciowego powyżej 10°,
- ocena przeprostu stawu kolanowego powyżej 10°,
- ocena skłonu tułowia w przód w pozycji stojącej z położeniem rąk płasko na podłożu. Badanie przeprowadza się dla obu stron – prawej i lewej.
Pozytywny wynik w poszczególnych próbach wiąże się z przyznaniem jednego punktu. Do rozpoznania UHS wymagane jest uzyskanie minimum 5 punktów u dziewcząt, natomiast dla chłopców co najmniej 4. Zaleca się, aby obiektywizować ocenę zakresu ruchu w stawach poprzez wykorzystanie goniometru [24].
| Kryterium | Beighton | Carter i Wilkinson | Marshall | Bulbena |
| Kciuk do przedramienia | 1* | 1 | Stopnie I–V | 1 |
| Przeprost stawu łokciowego > 10° | 1* | 1 | 1 | |
| Przeprost V palca > 90° w stawie śródręczno-paliczkowym | 1* | 1 Bierny przeprost palców II–V do ich równoległego ustawienia do przedramienia | 1 | |
| Przeprost stawu kolanowego > 10° | 1* | 1 | ||
| Zgięcie grzbietowe stopy | 1 (> 45°) | 1 (>20°) | ||
| Skłon z położeniem dłoni na podłożu | 1 | |||
| Bierna rotacja zewnętrzna stawu ramiennego > 85° | 1 | |||
| Zgięcie stawów kolanowych do dotknięcia piętami pośladków | 1 | |||
| Bierne boczne przemieszczenie rzepki | 1 | |||
| Bierne odwodzenie stawu biodrowego > 85° | 1 | |||
| Przeprost palucha w stawie śródstopno-paliczkowym > 90° | 1 | |||
| Pojawianie się wybroczyn po niewielkim urazie | 1 | |||
| Wynik maksymalny | 9 | 5 | V | 10 |
| Minimalna liczba punktów potrzebna do rozpoznania | 5 dziewczęta, 4 chłopcy | 3 | kobieta 5, mężczyzna 4 |
Diagnostyka uogólnionej hipermobilności stawów a ocena elastyczności mięśni
W praktyce fizjoterapeutycznej powszechnie wykorzystuje się różne testy służące do oceny zakresu ruchu w stawach oraz elastyczności mięśni. Można do nich zaliczyć m.in.
test uniesienia wyprostowanej w stawie kolanowym kończyny dolnej (straight leg raise test), test kąta podkolanowego, zmodyfikowany test Thomasa/test Jandy wykorzystywany do oceny jedno- i dwustawowych zginaczy stawu biodrowego, test skłonu bocznego tułowia czy test palce-podłoga [25].
Należy jednak podkreślić, że na ich podstawie nie można zróżnicować dzieci pod kątem występowania lub nie UHS [25]. Wykazano bowiem, że wyniki uzyskiwane w wyżej wymienionych testach nie różnią się między osobami z oraz bez UHS. Fakt ten można tłumaczyć nadaktywnością niektórych mięśni, jaka występuje u osób z UHS.
Nadaktywność ta dotyczy zazwyczaj mięśni dwu- i wielostawowych i może być odpowiedzialna za zmniejszenie np. zakresu zgięcia stawu biodrowego przy wyprostowanym stawie kolanowym. Konsekwencją tego może być niewłaściwe zakwalifikowanie dziecka z UHS jako osoby z ograniczoną elastycznością mięśni oraz poddanie go ćwiczeniom rozciągającym [25].
Fizjoterapia jest podstawowym elementem leczenia mięśniowo-szkieletowych następstw UHS [3, 26, 27]. Celem fizjoterapii skierowanej do osób z UHS powinna być:
- poprawa stabilizacji centralnej/dolnego tułowia (core stability) (zdj. 6),
- poprawa kontroli nad pozycją kręgosłupa oraz stawów obwodowych poprzez ćwiczenia stabilizacyjne (zdj. 7–8),
- poprawa propriocepcji i balansu (zdj. 9),
- nauka ergonomii ze szczególnym zwróceniem uwagi na unikanie odpoczynku w pozycjach końcowego zakresu ruchu w stawach (zdj. 10A–C),
- wykorzystanie strategii behawioralnych w ostrych lub przewlekłych dolegliwościach bólowych,
- poprawa ogólnej sprawności fizycznej poprzez wysiłki aerobowe,
- zwiększenie świadomości w zakresie samooceny i kontroli postawy ciała,
- reedukacja chodu (zdj. 11),
- zwiększenie aktywności mięśni odpowiedzialnych za stabilizację stawów (głównie mięśnie jednostawowe, np. pośladkowy wielki, pośladkowy średni) oraz zmniejszenie/inhibicja kompensacyjnie zwiększonej aktywności mięśni mobilizatorów (głównie mięśnie dwu- i wielostawowe, np. naprężacz powięzi szerokiej uda, prosty uda, grupa tylna mięśni uda). Dopiero poprawa funkcji mięśni stabilizatorów daje podstawę do zmniejszania nadmiernej aktywności mobilizatorów. Nieuwzględnienie tego może prowadzić do pozbawienia narządu ruchu kompensacyjnego zabezpieczenia nadruchomych stawów [2, 3, 12, 26–29].
Ćwiczenia nierekomendowane
W postępowaniu terapeutycznym nie zaleca się stosowania ćwiczeń rozciągających, mimo że badanie niektórych mięśni może wskazywać na ograniczenie ich elastycz- ności [2, 12, 29, 30]. Wynika to ze wspomnianej wcześniej nadaktywności będącej wynikiem dążenia narządu ruchu do kompensacyjnego zwiększenia stabilności nadruchomych stawów (zdj. 12).
Zastosowanie ćwiczeń rozciągających u osób z UHS może być też przyczyną nasilenia dolegliwości bólowych kręgosłupa i stawów obwodowych [31].
Potwierdzeniem przeciwwskazań do stosowania ćwiczeń rozciągających jest również opinia osób z UHS wskazująca, że zbyt agresywne posługiwanie się przez fizjoterapeutów technikami manualnymi jest przyczyną nasilenia się dolegliwości bólowych oraz pogorszenia samooceny stanu zdrowia [26].
Ograniczenie stosowania ćwiczeń rozciągających jest również szczególnie istotne w odniesieniu do chorych z rozpoznaną skoliozą idiopatyczną. Wyni…
Co zyskasz, kupując prenumeratę?
- 11 wydań czasopisma ‘Praktyczna Fizjoterapia i Rehabilitacja’
- Nielimitowany dostęp do całego archiwum czasopisma
- …i wiele więcej!
Sprawdź