Wirus zachodniego nilu – jak się można zarazić, objawy, leczenie

Jest przenoszony przez komary, a jego nosicielami są różnorodne ptaki. Wirus Zachodniego Nilu (WNV) to niezwykle groźna choroba organizmu ludzkiego, która bardzo często doprowadza do wielu powikłań. W jaki sposób i gdzie można się nim zarazić? Jak skutecznie go wyleczyć z ciała ludzkiego, aby nie doprowadzić do niepotrzebnych powikłań, a w efekcie także do śmierci?  

Wirus Zachodniego Nilu – co to jest?

Wirus Zachodniego Nilu (WNV) wchodzi w skład kompleksu antygenowego Japońskiego Zapalenia Mózgu i należy do rodziny Flawiwirusów z Flaviviridae. Wirus ten najczęściej rozwija się w krajach, w których dominuje klimat ciepły, a zarazem wilgotny. Co ciekawe, można zatem spotkać się z nim w Polsce, jednak dosyć rzadko, głównie w porze najwyższej aktywności komarów, czyli latem.

Niedawno potwierdzono kilka przypadków śmiertelnych tego wirusa w Grecji. Zmarły dwie starsze osoby, chorujące na Gorączkę Zachodniego Nilu, którą powoduje właśnie ten wirus. Wiele osób trafiło do szpitali. Wirus Zachodniego Nilu jest schorzeniem zakaźnym, wywołującym specyficzne objawy.

Niestety, osoby starsze lub dzieci bardzo często padają ofiarami śmiertelnymi tego wirusa, głównie dlatego, że nie posiadają aż tak dobrej odporności, przez co skutkiem jest wiele niechcianych powikłań, np. ostre zapalenie wątroby, czy zapalenie trzustki. Rezerwuarem są głównie ptaki, które zarażają komary. U zwierząt i u ludzi choroba może przebiegać bezobjawowo.

Występowanie Gorączki Zachodniego Nilu

Wirus ten występuje głównie w klimacie bardzo ciepłym, zazwyczaj tropikalnym, gdzie można zaobserwować wzmożoną ilość komarów. Gorączka Zachodniego Nilu  występuje zatem w krajach kontynentu afrykańskiego, głównie Afryce Północnej, czyli Egipcie oraz Środkowej, czyli Ugandzie.

Wirus ten można spotkać także w dorzeczu Nilu, skąd wziął swoją nazwę, a także na Bliskim Wschodzie, np. Izrael i w Azji Zachodniej. WNV nie omija także Europy, choć rzadko występuje, to pojawia się także w Rumunii, Rosji, czy Grecji. Gorączka Zachodniego Nilu w Europie

Po raz pierwszy odnotowano występowanie tego wirusa w 1937 roku w północno – zachodniej Ugandzie. Natomiast pod koniec lat 90 i zaraz na początku XXI wieku, zarejestrowano wiele zachorowań epidemicznych na ten wirus. Wirus Gorączki Zachodniego Nilu pojawił się w Europie, Izraelu oraz Ameryce Północnej. Choroba ta rozprzestrzenia się niezwykle szybko, głównie ze względu na fakt, że jest przenoszona przez komary. Owady te przebywają głównie w okolicach i dorzeczach rzek, np. Nilu, jednak bardzo szybko potrafią przemieszczać się po okolicy. Warto zwrócić uwagę na to, że jadąc do kraju endemicznego, należy zachować szczególną ostrożność, ponieważ turyści zwykle posiadają dużo gorszą odporność, aniżeli rdzenni mieszkańcy, przez co szybciej dochodzi do zarażenia.

Co ciekawe, Wirus Zachodniego Nilu mocno “zadomowił” się w Stanach Zjednoczonych, w których odnotowano aż 4156 przypadków w 2002 roku, natomiast w 2003 liczba chorych wzrosła do 9800! Jest to spory przyrost. Kilka lat później potwierdzono tam połowę mniej przypadków.

Wirus Zachodniego Nilu w Polsce

Mimo że wirus ten rozwija się głównie w klimacie niezwykle ciepłym, tj. w tropikalnym, można spotkać się  także z zachorowaniem w Polsce. Głównie w okresie letnim przez miesiące: czerwiec, lipiec i sierpień. Jak wiadomo, lato w Polsce jest w ciągu ostatnich kilku lat niezwykle upalne, a to za sprawą stale ocieplającego się klimatu, dlatego nie należy lekceważyć wirusa.

W Polsce komarem, który przenosi ten rodzaj schorzenia, jest owad z rodziny Culex pipiens. Ciekawym zjawiskiem jest fakt, że wiele zarażonych osób, może nie zdawać sobie sprawy z faktu, że jest chorych, ponieważ udowodniono, że Wirus Zachodniego Nilu rozwija się tylko u 20% osób. Wiele przypadków zachorowań w Polsce rejestruje się tuż po odbytej wycieczce do krajów endemicznych.

Należy pamiętać, że Wirus Gorączki Zachodniego Nilu jest chorobą zakaźną, można się nią zarazić poprzez ukąszenie komara. Jeśli insekty, występujące w Polsce, ukąszą osobę chorą, z łatwością mogą zarazić kolejną osobę, dlatego zarażona osoba musi zostać podjęta natychmiastowej hospitalizacji, a także izolacji. Wirus Zachodniego Nilu dotarł już także do Czech, Włoch oraz Rosji.

Polskie komary w większości nie przenoszą tej niebezpiecznej choroby, jednak badając poszczególne owady, wykryto przeciwciała tej choroby w niewielkim stężeniu u komarów polskich.  

Wirus Zachodniego Nilu: przyczyny

Wirus ten powodują drobnoustroje z rodziny Flawiwirusów. Nosicielami tego groźnego wirusa są najczęściej ptaki. Wirus Gorączki Zachodniego Nilu przenosi się na ludzi w momencie ukąszenia przez komara. Inną przyczyną choroby może być także zakażenie płodu przez matkę lub poprzez transfuzję krwi i transplantację narządów.

Choroba wywoływana przez ten wirus może być groźna, jednak bardzo często chory nie wykazuje żadnych objawów. Co ciekawe, istnieje wiele przypadków tej choroby w Europie, główną przyczyną tych zachorowań i wcześniejszych epidemii było to, że afrykańskie komary zostały przetransportowane do Europy w starych oponach.

Spory wkład ma także stale zmieniający się klimat, obecnie w Europie można spotkać się z naprawdę wysokimi temperaturami. Z pewnością sprzyja to rozwojowi różnorodnych bakterii, pasożytów, a także namnażania się wirusów.

Komary przebywają głównie w środowiskach wilgotnych, dlatego rodzaj komarów, który powoduje Wirus Zachodniego Nilu, można spotkać nad rzekami, w delcie Nilu i innych akwenach wodnych.  

Jakie są objawy Gorączki Zachodniego Nilu?

Wirus Zachodniego Nilu może przebiegać różnorodnie, u wielu osób nie pojawiają się żadne objawy, świadczące o chorobie. Można nawet stwierdzić, że objawy Wirusa Zachodniego Nilu pojawiają się tylko u 20% zakażonych. Jest to niezwykle mała liczba. Okres inkubacji tego wirusa wynosi od 3 do 14 dni, jednak pierwsze oznaki chorobowe zwykle występują już po 5 dniach.

U wielu osób symptomy wirusa we krwi przebiegają delikatnie. Pojawia się gorączka, bóle głowy, bóle mięśniowe. Bardzo łatwo można pomylić te objawy z początkami grypy. Niekiedy choroba mija na tym etapie, nie rozwijając się w dalsze stadia. Następnie na ciele chorego pojawia się wysypka, co ciekawe, nieswędząca oraz powiększenie się węzłów chłonnych.

Tym objawom mogą też towarzyszyć już wymioty oraz nudności.

Objawy Wirusa Zachodniego Nilu zależą także od odporności. Osoby z obniżoną odpornością lub chorujące na różnorodne, przewlekłe lub autoimmunologiczne choroby, o wiele szybciej zapadają na Wirusową Gorączkę Zachodniego Nilu.

Mogą się u takich pacjentów pojawić powikłania i uszkodzenia centralnego układu nerwowego. Może dojść do zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, światłowstrętu, nadwrażliwości na bodźce.

Pacjenci omdlewają, a niekiedy zapadają w śpiączkę! Innymi powikłaniami tej groźnej choroby są: zapalenie mięśnia sercowego, rdzenia kręgowego, zapalenie trzustki, a nawet ucisk nerwów czaszkowych.

Do objawów niepokojących, które mogą świadczyć już o chorobie w organizmie ludzkim, są z pewnością: drżenie rąk, jak przy chorobie Parkinsona, drgawki, dezorientacja. Szczególnie narażone na to schorzenie są osoby starsze oraz małe dzieci.

Nie posiadają oni aż tak dobrze wykształconej odporności, dlatego, jeśli osoby z tych kategorii wiekowych będą turystami do krajów tropikalnych, należy zwracać na nich szczególną uwagę.

Niestety, nieleczona choroba może doprowadzić nawet do śmierci, dlatego warto nie lekceważyć żadnych niepokojących oznak.

Wirus Zachodniego Nilu: diagnostyka

Do pierwszego rozpoznania wirusa dochodzi w momencie wywiadu, przeprowadzanego przez lekarza. Gdy występują charakterystyczny objawy do choroby tropikalnej, lekarz dopytuje pacjenta o rejony, do których podróżował.

Następnie, wykonuje się badania laboratoryjne przeciwciał IgM i IgG, potwierdzających obecność wirusa we krwi. Badania te należy wykonać w ciągu 8 dni od wystąpienia Wirusa Gorączki Zachodniego Nilu.

Inne badania, które mogą potwierdzić tę chorobę we krwi, to badania serologiczne, izolacja wirusa i badanie antygenów. Szybkie rozpoznanie pozwala wdrożyć leczenie i może zapobiec wystąpieniu silnych powikłań, które mogą skończyć się nawet śmiercią.

Podczas dokonywania badań, pacjent przebywa w szpitalu, co najmniej dobę. Bardzo ważny jest także czas rozpoznania tego schorzenia, im później, tym trudniej może być wykrywalny wirus.

Zobacz także inne choroby tropikalne takie jak:  Febra, Gorączka Zika czy Gorączka denga

Gorączka Zachodniego Nilu – objawy, badania i leczenie. Zagrożenie w Polsce

fot. Adobe Stock

Spis treści:

Gorączka Zachodniego Nilu – czym jest?

Gorączka Zachodniego Nilu jest chorobą zakaźną wywoływaną przez wirusa RNA z rodziny flawiwirusów (Flaviviridae).

Wirus Zachodniego Nilu jest przenoszony przez komary z gatunków Culex (zalicza się do nich również najpowszechniejszy w Polsce komar pospolity), a rezerwuarem są ptaki.

Zwierzęta i ludzie są przypadkowymi gospodarzami, u których również dochodzi do zakażenia.

Wirus Zachodniego Nilu występuje nie tylko w krajach Afryki, Azji i Australii, ale także USA, Kanadzie, Meksyku, wielu krajach Europy. (…) Według raportów ECDC [Europejskie Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób – przyp. red.

] w 2012 roku najwięcej zachorowań notowano w Grecji (162 przypadki), we Włoszech (28 przypadków), na Węgrzech (17 przypadków) i Rumunii (15 przypadków)- informują eksperci z Kliniki Chorób Zakaźnych i Neuroinfekcji Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku.

Objawy gorączki Zachodniego Nilu

Obraz kliniczny choroby może być różny, jednak przeważnie gorączka Zachodniego Nilu przebiega bezobjawowo (80% przypadków). U ok. 20% zakażonych infekcja ma łagodny przebieg, a jedynie mniej niż 1% stanowią ciężkie objawy, jak zapalenie mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych, porażenie mięśni, udar mózgu. 

Łagodna postać zakażenia charakteryzuje się:

Postać ciężka rozwija się szybko, a objawy pojawiają się nagle. Należą do nich:

• zapalenie mózgu (przeważnie u starszych pacjentów),
• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych (przeważnie u dzieci),
• zespół porażenia wiotkiego (pojawia się w ciągu 48 godzin od początku wystąpienia objawów, u 30% pacjentów pozostawia trwałe powikłania),
• nagle pojawiają się gorączka, ból głowy, drgawki, wymioty, dezorientacja. 

Ciężkim przebiegiem gorączki zachodniego Nilu zagrożeni są szczególnie pacjenci z cukrzycą, przewlekłą chorobą nerek, układu krążenia lub niedoborem odporności.

Drogi zakażenia

Wirus gorączki Zachodniego Nilu rozwija się za pośrednictwem komarów i ptaków zamieszkujących wilgotne tereny (również wróblowatych i krukowatych: kruki, sójki, wrony).

Jednak zakażony wirusem owad może przenieść patogen na człowieka, konia i inne ssaki. Nie zauważono, aby infekcja przenosiła się np.

z człowieka na człowieka, chociaż, zdaniem ekspertów od chorób zakaźnych, taka możliwość istnieje.  

• Prawie wszystkie zakażenia wirusem Zachodniego Nilu ludzi są spowodowane ukąszeniami komarów. Zakażenie człowieka może także nastąpić podczas przetaczania krwi i preparatów krwiopochodnych, przeszczepiania narządów, przy czym należy dodać, że ryzyko przeniesienia wirusa tą drogą jest niewielkie – 
• informują eksperci z Kliniki Chorób Zakaźnych i Neuroinfekcji Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku.
• Gorączka Zachodniego Nilu może przenosić się również z kobiety ciężarnej na płód i podczas karmienia piersią.
• Okres wylęgania choroby wynosi 3-15 dni.

Badania diagnostyczne

Podstawowym narzędziem do rozpoznania gorączki Zachodniego Nilu jest badanie serologiczne metodą ELISA. Polega w tym przypadku na oznaczeniu ilości przeciwciał IgM w surowicy krwi lub płynie mózgowo-rdzeniowym. Jeżeli wynik jest dodatni, musi być potwierdzony testem neutralizacji przeciwciał PRNT. 

Ponadto w diagnostyce gorączki Zachodniego Nilu stosuje się podstawowe badania, jak morfologię krwi, niekiedy tomografię lub rezonans magnetyczny głowy – przy cięższych objawach infekcji i podejrzeniu zapalenia mózgu lub opon mózgowych. 

Leczenie gorączki Zachodniego Nilu

Gorączka Zachodniego Nilu jest wirusową chorobą zakaźną, dlatego jej leczenie ogranicza się do łagodzenia objawów. Nie ma na nią lekarstwa. Dlatego przy łagodnych symptomach, jak gorączka czy bóle stawowe, należy przyjmować leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe, ewentualnie przeciwzapalne (np. paracetamol, ibuprofen).

Jeśli choroba ma ciężki przebieg, pacjent musi być hospitalizowany. W warunkach szpitalnych podaje się mu płyny dożylnie, antybiotyki i inne leki. 

Gorączka Zachodniego Nilu w Polsce 

Choć nazwa choroby kojarzy się z klimatem tropikalnym, niestety jej przypadki występują nie tylko w Afryce czy Azji, ale również w Europie.

W Polsce istnieje zagrożenie zachorowaniem na gorączkę Zachodniego Nilu. Sprzyja temu globalne ocieplenie klimatu i podróżowanie, a także potwierdzone przypadki choroby w sąsiadujących krajach (Czechach i Ukrainie) i obecność gatunków komarów przenoszących wirusa: Culex pipiens, czyli komara pospolitego (brzęczącego), i Culex torrentium.

Przeciwciała przeciwko wirusowi Zachodniego Nilu po raz pierwszy w Polsce odkryto w 1995 roku u wróbli. W kolejnych latach także u ludzi. Obecność przeciwciał wskazuje na aktualną lub przebytą chorobę. Jak informują eksperci z Kliniki Chorób Zakaźnych i Neuroinfekcji Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku:

Hermanowska-Szpakowicz i wsp. [autorzy innej pracy – przyp. red.] w roku 2005 stwierdzili obecność przeciwciał przeciwko wirusowi Zachodniego Nilu w klasie IgM u jednej chorej hospitalizowanej z powodu gorączki od 2 tygodni, bólów głowy i mięśni oraz biegunki.

1. W 2006 roku w województwie świętokrzyskim stwierdzono przeciwciała przeciwko wirusowi Zachodniego Nilu w klasie IgG u jednego z 52 badanych leśników (1,9%), a w województwie podlaskim obecność przeciwciał przeciwko wirusowi Zachodniego Nilu w klasie IgG u 4 z 41 badanych chorych (9,7%).
2. Zdaniem ekspertów prawdopodobieństwo występowania wirusa w Polsce jest duże.
3. Pozytywne wyniki serologiczne u ludzi, ptaków, koni wskazują, że wirus Zachodniego Nilu może być ściśle powiązany z ekosystemem w Polsce.

Zapobieganie gorączce Zachodniego Nilu

Zapobieganie gorączce Zachodniego Nilu polega przede wszystkim na unikaniu pokąsania przez komary, w tym celu należy:

• używać repelentów, np. zawierających 10-35% DEET (N, N-Dietylo-m-toluamid), IR3535,
• osłaniać ciało,
• unikać przebywania w wilgotnych miejscach na zewnątrz w okresie żerowania komarów,
• osłaniać baseny zewnętrzne (komary składają jaja w stojącej wodzie: kałuży, basenie, zbiorniku z wodą deszczową),
• stosować moskitiery.

Nie ma szczepionki, która chroniłaby przed zachorowaniem na gorączkę Zachodniego Nilu.

Źródła: Anna Moniuszko-Malinowska i inni, Zakażenia wirusem Zachodniego Nilu i USUTU – zagrożenie występowaniem w Polsce, Przegląd Epidemiologiczny 2016,Sławomir Pancewicz i inni, Znaczenie kliniczne zakażeń wirusem Zachodniego Nilu w Europie w świetle doniesień prezentowanych na konferencji „Aktualne problemy dotyczące czynników zakaźnych przenoszonych przez krew’ (10 marca 2017 r., Warszawa).

Więcej na temat chorób zakaźnych:Choroby zakaźne w ciąży – 5 najczęstszychMononukleoza zakaźna – objawy, leczenie, diagnostyka, powikłaniaOspa u dorosłych – objawy, jak wygląda, leczenie (zdjęcia ospy)Czym możemy się zarazić od komara?Malaria – co to za choroba?

Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!

Gorączka Zachodniego Nilu (WNF) – niebezpieczna choroba przenoszona przez komary

Wirus Zachodniego Nilu należy do rodziny Flaviviridae, rodzaju Flavivirus i wchodzi w skład serokompleksu japońskiego zapalenia mózgu.

Patogen ten po raz pierwszy został wyizolowany w Ugandzie w 1937 roku z surowicy gorączkującej pacjentki.

Mimo tego, że WNV pochodzi z terenów afrykańskich, krajów Bliskiego Wschodu oraz północno-zachodniej części Azji, to obecnie rozpowszechniony jest właściwie na całym świecie, ze szczególnym uwzględnieniem terenów ciepłych i wilgotnych.

Uwaga! Coraz częściej odnotowuje się przypadki zachorowania na Gorączkę Zachodniego Nilu również w Europie.

Pojedyncza cząstka WNV ma kształt dwudziestosześcianu o wielkości 40-60 nm. W skład wirusa wchodzą 3 białka strukturalne (glikoproteina otoczkowa E, białko rdzenia C, białko membranopodobne prM) oraz 7 białek niestrukturalnych (NS1, NS2a, NS2b, NS3, NS4a, NS4b, NS5). Genom wirusa obejmuje jednoniciowy RNA o polaryzacji dodatniej (ssRNA+).

Wirus Zachodniego Nilu jest stabilny w pH 8.0, natomiast takie czynniki jak kwaśne środowisko, temperatura powyżej 40°C, detergenty i promienie UV powodują jego inaktywację. Cechą charakterystyczną tego wirusa jest jego duża zmienność i możliwość adaptacji do panujących warunków środowiska.

W związku z tym, w wyniku badań filogenetycznych uwzględniających pochodzenie patogenu, wyodrębniono kilka głównych linii wirusa.

Komary – główne źródło zakażenia Gorączką Zachodniego Nilu

Przekazywanie Wirusa Zachodniego Nilu na inne organizmy odbywa się za pomocą tzw. wektorów, którymi są przede wszystkim muchówki żywiące się krwią. Zaliczamy do nich:

• kuczmany (Ceratopogonidae),
• meszki (Simuliidae),
• ślepaki (Tabanidae),
• komary (Culicidae).

Uwaga! Duże niebezpieczeństwo stanowią także kleszcze (Ixodidae), co sprawia, że WNV można zaliczyć do arbowirusów, czyli do grupy wirusów przenoszonych przez stawonogi.

Najpoważniejszym zagrożeniem w powyższej grupie wektorów są komary, których masowe występowanie w okresie letnio-jesiennym powoduje zwiększenie ryzyka zachorowań na gorączkę Zachodniego Nilu. Czynnikami sprzyjającymi utrzymaniu Wirusa Zachodniego Nilu w środowisku jest:

• wysoka temperatura,
• duża wilgotność powietrza,
• płytkie, stojące zbiorniki wodne.

Wirus może zimować w ciele hibernujących samic, a następnie w sprzyjających warunkach atmosferycznych, rozprzestrzenia się po ich całym organizmie.

Ustalono, że namnażanie wirusa w śliniankach komarów i innych muchówek jest możliwe w temperaturze powyżej 22°C występującej przez co najmniej 12 dni.

Przenoszenie wirusa na zwierzęta i ludzi następuje poprzez ukąszenie komara. Po namnożeniu się w tkankach obwodowych wirus dociera do ośrodkowego układu nerwowego, gdzie wywołuje poważne konsekwencje zdrowotne.

Wirus zachodniego Nilu – zagrożenie dla ptaków

Obecność wirusa potwierdzono aż u 326 gatunków ptaków, które są jego głównym  rezerwuarem (dane na rok 2017). Najbardziej narażone są:

• ptaki krukowate (wrony, kruki, sójki),
• ptaki drapieżne (jastrzębie, sokoły, sowy),
• drób (np. gęsi).

Zakażone ptaki są osłabione i wykazują szereg zaburzeń neurologicznych, takich jak:

• drgawki,
• niezborność ruchów,
• wygięcie głowy i szyi,
• pływanie w kółko.

Zmiany morfologiczne obejmują m.in. przekrwienie mózgu, wybroczyny w mięśniu sercowym, zanik mięśni piersiowych, martwicę śledziony i powiększenie węzłów chłonnych.

Z powodu wirusa Zachodniego Nilu wielokrotnie odnotowywano epidemie związane z masowym umieraniem ptactwa, np. w 1997 roku w Izraelu czy w 2003 roku na Węgrzech.

Czy wirus jest niebezpieczny dla ludzi?

Niestety zarażenie wirusem Zachodniego Nilu dotyczy nie tylko ptaków i ssaków, ale także człowieka, co jest zazwyczaj skutkiem ukąszenia przez zainfekowanego komara.

W naszym ciele wirus namnaża się najpierw w komórkach skóry, a następnie przedostaje się do węzłów chłonnych, skąd wraz z krwią przenika do wątroby i nerek.

Następnie po zakażeniu komórek immunologicznych dociera do ośrodkowego układu nerwowego, gdzie wywołuje szereg zaburzeń neurologicznych.

Dobrą informacją jest fakt, że aż 80% zakażeń przebiega bezobjawowo, a namnażanie wirusa w organizmie (wiremia) trwa krótko i kończy się przed manifestacją pierwszych objawów.

Dodatkowo zarażenie wirusem u dzieci przebiega z reguły dość łagodnie.

Trzeba także jasno zaznaczyć, że u człowieka i ssaków obserwowane są przypadkowe zakażenia WNV, a jego głównym źródłem do chwili obecnej pozostają ptaki. 

Przeciętny okres inkubacji choroby u człowieka wynosi od 2 do 10 dni. Zaniepokoić powinny nas następujące objawy zakażenia wirusem Zachodniego Nilu:

• ból i zawroty głowy,
• gorączka,
• ogólne złe samopoczucie i bóle mięśniowe,
• brak apetytu i nudności,
• powiększone węzły chłonne,
• grudkowata wysypka.

Powyższe objawy gorączki Zachodniego Nilu (WNF) zwykle ustępują samoistnie po 3-6 dniach, jednak w 1:150 przypadków może dojść do ciężkiego przebiegu choroby o charakterze neuroinwazyjnym, z wystąpieniem zapalenia mózgu włącznie. Dochodzi wówczas do zapalenia nerwu wzrokowego i nerwów rdzenia kręgowego, niedowładu oraz ataksji, czyli braku koordynacji ruchowej.

Diagnostyka i leczenie gorączki Zachodniego Nilu

Wykrycie wirusa w organizmie jest możliwe za pomocą następujących metod:

• oznaczanie antygenu WNV w płynie mózgowo-rdzeniowym z wykorzystaniem metod genetycznych (PCR, RT-PCR lub Real-time PCR),
• oznaczanie przeciwciał klasy IgM w surowicy i płynie mózgowo-rdzeniowym metodą ELISA,
• test neutralizacji przeciwciał (PRNT, ang. plaque reduction neutralization test),
• wykorzystanie specyficznych przeciwciał monoklonalnych,
• oznaczanie mocznika i kreatyniny w surowicy krwi pacjenta.

Pacjentom zakażonym WNV podaje się leki przeciwzapalne oraz rybawirynę, która hamuje efekt cytopatyczny w postaci zmian morfologicznych i degeneracyjnych, występujących w komórkach organizmu pod wpływem namnażania wirusa.

W trakcie leczenia stosuje się także leki przeciwbólowe, odpowiednie nawodnienie oraz w niektórych przypadkach także interferony.

Odporność po przebytym zakażeniu jest trwała, a ryzyko ponownego zachorowania na gorączkę Zachodniego Nilu jest niewielka.

Warto wspomnieć, że dotychczas nie wynaleziono szczepionki przeciwko gorączce Zachodniego Nilu, chroniącej człowieka przed wirusem, aczkolwiek dostępne są cztery preparaty wywołujące odporność u koni.

Daje to dużą nadzieję na możliwość wprowadzenia w najbliższym czasie skutecznych szczepionek dla ludzi, co może przełożyć się na profilaktykę zachorowań na gorączkę Zachodniego Nilu na najbardziej narażonych terenach.

Aby zminimalizować ryzyko zakażenia WNV, należy:

• stosować środki odstraszające komary i chroniące przed ich ukąszeniami,
• nosić odpowiednią odzież ochronną,
• unikać przebywania na podmokłych terenach.

Jak rozprzestrzenia się wirus Zachodniego Nilu?

Główną przyczyną ekspansywnego rozprzestrzeniania się wirusa jest migracja ptaków oraz import i przemyt zainfekowanych zwierząt. Współistniejącym czynnikiem jest globalne ocieplenie klimatu, co sprzyja rozwojowi wirusa w coraz to nowych miejscach na świecie.

Wiadomo, że do rozprzestrzeniania się wirusa konieczne są wektory, głównie komary, ale w sporadycznych przypadkach możliwe jest także bezpośrednie zakażenie od innych ludzi. Dotychczas potwierdzono przypadki przeniesienia wirusa poprzez transfuzję krwi, transplantację organów, a także poprzez mleko matki podczas karmienia piersią.

Duże niebezpieczeństwo  zakażenia występuje wśród naukowców wykonujących sekcję martwego ptactwa i innych zwierząt.

Czy wirus jest obecny w Europie i w Polsce?

W Europie po raz pierwszy potwierdzono obecność wirusa u ludzi w 1996 roku, kiedy to w Rumunii zidentyfikowano ponad 500 przypadków zakażeń, charakteryzujących się 10% śmiertelnością.

Trzy lata później wirus pojawił się na terenie Stanów Zjednoczonych jako skutek przeniesienia chorej izraelskiej papugi do jednego z amerykańskich ogrodów zoologicznych.

W 2000 roku potwierdzono obecność WNV we Francji, a w 2013 zidentyfikowano go w Czechach i Niemczech.

Pierwszy przypadek obecności wirusa w Polsce datowany jest na lata 1995-1996. Wykryto wówczas przeciwciała skierowane przeciwko WNV u wróbla domowego i wróbla mazurka zamieszkujących Puszczę Kampinoską. Kolejne przypadki zakażenia u ptaków zidentyfikowano w 2006 roku. Późniejsze lata przyniosły liczne potwierdzenia obecności wirusa w Polsce, także wśród ludzi.

Gorączka Zachodniego Nilu budzi spory niepokój i wymusza konieczność odpowiedniej współpracy naukowców, służb leśnych, ornitologów i lekarzy z instytucjami nadzorującymi kwestie zdrowotne, np. Państwowym Zakładem Higieny (PZH) czy Głównym Inspektoratem Sanitarnym (GIS), aby uniknąć rozprzestrzeniania się wirusa Zachodniego Nilu w Polsce.

Źródła:

• Glinski, Z., & Kostro, K. (2016). Udział ptaków w ekologii wirusa Zachodniego Nilu. Życie Weterynaryjne, 91(06),
• Knap, J. P., & Kubica-Biernat, B. (2003). Czy gorączka Zachodniego Nilu (WNF) dotarła do Polski? Stanowisko zespołu ekspertów powołanych przez Głównego Inspektora Sanitarnego. Epidemiol, 57, 399-404,
• Niczyporuk, S. J. (2017). Wirus Zachodniego Nilu w Polsce—realne zagrożenie w świetle doniesień prezentowanych na konferencji „Aktualne problemy dotyczące czynników zakaźnych przenoszonych przez krew”(10 marca 2017 r., Warszawa). Journal of Transfusion Medicine, 10(2), 54-62,
• Pancewicz, S., Dunaj, J., Czupryna, P., & Moniuszko-Malinowska, A. (2017). Znaczenie kliniczne zakażeń wirusem Zachodniego Nilu w Europie w świetle doniesień prezentowanych na konferencji „Aktualne problemy dotyczące czynników zakaźnych przenoszonych przez krew”(10 marca 2017 r., Warszawa). Journal of Transfusion Medicine, 10(2), 63-66,
• Samorek-Salamonowicz, E., Niczyporuk, J. S., & Wijaszka, T. (2008). Wirus Zachodniego Nilu–zagrożenie dla zdrowia publicznego. Medycyna Wet, 64, 1368-1370.

Odpowiedzi na pytania naszych czytelników

Choroba Zachodniego Nilu – przyczyny i skutki

Wybierając się na egzotyczne wakacje warto zapoznać się z zagrożeniami, jakie mogą nas spotkać podczas urlopu. Jednym z nich jest gorączka Zachodniego Nilu (ang. West Nile fever, WNF),  choroba powodowana przez wirusa Zachodniego Nilu. Jak dochodzi do zakażenia, jakie są objawy i co należy wiedzieć, aby się przed nią ustrzec?

Po raz pierwszy wirusa wyizolowano w latach 40-tych ubiegłego wieku w regionie Zachodniego Nilu w Ugandzie, do chwili obecnej wykryto go w wielu rejonach klimatu tropikalnego i umiarkowanego, gdzie okresowo występowały epidemie choroby. Obszarami stałego występowania wirusa są Afryka, Australia i Azja, ale ostrożność należy zachować odwiedzając Stany Zjednoczone, Kanadę, Bliski Wschód i kraje Europy południowej.

Jak dochodzi do zarażenia wirusem Zachodniego Nilu?

Wirus Zachodniego Nilu przenoszony jest przez komary i niektóre gatunki kleszczy, a także ukąszone przez zakażonego owada ptaki i ssaki.

Udokumentowano również przypadki przeniesienia wirusa u ludzi podczas transfuzji krwi, transplantacji szpiku kostnego, wątroby i serca.

Źródłem zarażenia wirusem może być także niedogotowane, skażone mięso oraz wypadki laboratoryjne z udziałem zakażonego materiału biologicznego.

Jakie są objawy gorączki Zachodniego Nilu?

Na terenach endemicznych występowania wirusa Zachodniego Nilu 80% przypadków zarażenia przebiega bezobjawowo, w pozostałych 20% choroba przybiera postać od łagodnej do bardzo ciężkiej, prowadzącej nawet do śmierci. Objawy ciężkiego przebiegu choroby i powikłania zdarzają się rzadko i dotyczą głównie osób starszych i z osłabioną odpornością.

Typowymi objawami o łagodnym przebiegu choroby Zachodniego Nilu są:

• Wysypka skórna obejmująca klatkę piersiową, plecy i kończyny górne;
• Osłabienie;
• Gorączka;
• Ból głowy;
• Bóle mięśni, pleców i stawów;
• Ból gardła;
• Kaszel;
• Powiększenie węzłów chłonnych;
• Nudności, wymioty, utrata apetytu.

Objawy ciężkiego przebiegu i powikłania choroby Zachodniego Nilu:

• Zapalenie mózgu i/lub opon mózgowo-rdzeniowych (silne bóle głowy, wysoka gorączka, sztywność karku, zaburzenia orientacji, nadwrażliwość na światło, drgawki, osłabienie mięśni, niedowłady kończyn, paraliż),
• Skaza krwotoczna,
• Zapalenie mięśnia sercowego, wątroby i trzustki.

Gorączka Zachodniego Nilu – diagnostyka 

Objawy choroby w jej łagodnym przebiegu przypominają przeziębienie lub grypę, dlatego mogą zostać zbagatelizowane. Osoby, u których po powrocie z wakacji wystąpiły podobne objawy, powinny zgłosić się do lekarza i poinformować go o odbytej podróży.

Najskuteczniejszą metodą wykrywania wirusa Zachodniego Nilu jest oznaczanie swoistych przeciwciał klasy IgM w surowicy przy użyciu testu ELISA i imunofluorescencji pośredniej. Przeciwciała te można wykryć już w drugiej dobie od wystąpienia objawów choroby i mogą one przetrwać w surowicy nawet kilka miesięcy.

Wirus Zachodniego Nilu

Wirus Zachodniego Nilu (West Nile virus, WNV) powoduje chorobę zakaźną (gorączkę Zachodniego Nilu), po raz pierwszy odnotowaną w Ugandzie (w Afryce) w 1937 r. Choroba występowała potem na Bliskim Wschodzie, w Europie Wschodniej i Zachodniej Azji, a ostatnio również w Stanach Zjednoczonych – pierwsze przypadki odnotowano w 1999 r.

w Nowym Jorku. Od tego czasu wirus szerzy się w całym kraju, wywołując rosnącą liczbę zachorowań wśród ludzi: choroba występowała w większości stanów z wyjątkiem Alaski i Hawajów. Wirus Zachodniego Nilu należy do grupy wirusów chorobotwórczych zwanych flawiwirusami.

Wiele z nich przenoszonych jest przez owady, zwykle komary, co powoduje zakażenia zwierząt i ludzi. Większość zakażeń u ludzi ma łagodny przebieg, ale zdarzają się przypadki ciężkie.Zakażenie wirusem Zachodniego Nilu następuje najczęściej w wyniku ugryzienia komara.

Komar może przenieść infekcję z zakażonego ptaka (zwykle kruka – ptaki te są szczególnie wrażliwe) na inne zwierzę. Liczba zachorowań najczęściej wzrasta wczesną wiosną, kiedy pojawiają się dorosłe komary, i utrzymuje się do jesieni. Ocenia się, że przeciętnie 1 na 200 komarów jest nosicielem wirusa.

Choć wirus Zachodniego Nilu zwykle nie przenosi się z człowieka na człowieka, odnotowano przypadki zakażenia w wyniku przetoczenia krwi, przeszczepu narządów i rzadkie przypadki zakażenia niemowląt przez mleko matki. W lipcu 2003 r. większość stacji krwiodawstwa w USA wdrożyła badania wykrywające wirusa w oddawanej krwi; w lipcu i sierpniu 2003 r.

przebadano 2,5 miliona jednostek krwi.Aktualne dane można znaleźć na stronach internetowych Centrum Zapobiegania i Zwalczania Chorób (Centers for Disease Control and Prevention, CDC), poświęconych gorączce Zachodniego Nilu.

U około 80% osób zakażonych wirusem Zachodniego Nilu nie występują objawy kliniczne. Natomiast u około 20% osób zakażonych  tym wirusem występują tzw. objawy grypopodobne:

• gorączka,
• zaburzenia żołądkowo-jelitowe
• bóle mięśni i stawów,
• może także wystąpić wysypka i powiększenie węzłów chłonnych.

Choroba trwa zwykle kilka dni i nie ma odległych konsekwencji dla zdrowia.

Poważniejsza postać choroby, z zajęciem mózgu, rozwija się u poniżej 1% (ok. 1 na 150) chorych. Zakażenie może prowadzić do zagrażającego życiu zapalenia mózgu lub zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych (błon otaczających mózg i rdzeń kręgowy).

Objawy obejmują wysoką gorączkę, znaczne osłabienie mięśni, sztywność karku, zaburzenia świadomości (osłupienie, splątanie, śpiączkę), drgawki i rzadziej porażenia. Śmiertelność waha się od 3 do 15% i jest większa u starszych osób.

Ciężka postać choroby występuje częściej u pacjentów z osłabioną odpornością.

‍

Gorączkę Zachodniego Nilu zwykle rozpoznaje się na podstawie objawów występujących u pacjenta i wywiadu potwierdzającego możliwość zakażenia, rozpoznanie potwierdzają badania krwi i płynu mózgowo-rdzeniowego.

Badania laboratoryjne pozwalają ustalić, czy pacjent jest lub niedawno był zakażony wirusem Zachodniego Nilu. Wykonuje się je również w celu oceny krwi pobranej od dawców i w badaniach epidemiologicznych nad szerzeniem się wirusa.

Oznacza się przeciwciała przeciw wirusowi Zachodniego Nilu (białka wytwarzane przez układ immunologiczny w odpowiedzi na zakażenie) lub DNA (materiał genetyczny) wirusa.

Badania serologiczne

Badania przeciwciał przeciw wirusowi Zachodniego Nilu zleca się u pacjentów z objawami, aby stwierdzić, czy są lub niedawno byli zakażeni tym wirusem. Wyniki badań pozwalają też śledzić szerzenie się wirusa w populacji. Oznacza się przeciwciała w dwóch klasach immunoglobulin: IgM i IgG.

U większości osób przeciwciała IgM pojawiają się po 8 dniach od zakażenia, a IgG po kilku tygodniach. Dwa niedawno wprowadzone, dostępne na rynku testy immunochemiczne ułatwiły wykrywanie zakażenia wirusem Zachodniego Nilu u pacjentów z objawami choroby, jednak zdarzają się wyniki fałszywie dodatnie u osób zakażonych innymi flawiwirusami.

Przed postawieniem rozpoznania i zgłoszeniem przypadku wystąpienia choroby do CDC, dodatnie wyniki tych testów należy potwierdzić inną metodą.

Badania materiału genetycznego

Badania polegają na amplifikacji i oznaczeniu materiału genetycznego RNA wirusa Zachodniego Nilu i pozwalają bezpośrednio stwierdzić obecność wirusa we krwi lub tkankach. Dwa testy tego typu są obecnie wykonywane w stacjach krwiodawstwa do wykrywania wirusa w oddawanej krwi.

Wykrywanie materiału genetycznego umożliwiają przebadanie martwych ptaków i komarów, co pozwala udokumentować i śledzić występowanie wirusa w środowisku. Ptaki i komary są naturalnym rezerwuarem wirusa Zachodniego Nilu; można go u nich wykryć znacznie częściej niż u ludzi. Dzięki takim badaniom można stwierdzić obecność wirusa na danym terenie, zanim wystąpią zachorowania wśród mieszkańców.

‍

Obecnie gorączkę Zachodniego Nilu leczy się objawowo. W ciężkich przypadkach może być konieczne leczenie szpitalne.

Zakażeniom można skuteczniej zapobiegać, zabezpieczając się przed ukąszeniami komarów za pomocą repelentów i odpowiedniego ubrania (długie rękawy i nogawki), pozostając w pomieszczeniach o wschodzie słońca i o zmierzchu oraz osuszając zbiorniki stojącej wody, które przyciągają komary.

‍

‍

Czy istnieje szczepionka przeciwko wirusowi Zachodniego Nilu?

Dotychczas nie opracowano szczepionki przeciwko gorączce Zachodniego Nilu ani też swoistej metody leczenia tej choroby, jednak wyniki badań naukowych są obiecujące. Od siedemdziesięciu lat stosuje się szczepionki przeciw innym chorobom wywołanym przez flawiwirusy (np.

przeciw żółtej gorączce), działania uboczne i skuteczność tych szczepionek jest dobrze znana. Ostatnio, w wyniku zmieszania wirusa Zachodniego Nilu i szczepionki przeciw żółtej gorączce, zmieniając przez to białka opłaszczające stosowaną już szczepionkę.

Nową szczepionkę z powodzeniem testowano na zwierzętach, obecnie trwają badania kliniczne u ludzi.Wstępne badania przeszła już również inna szczepionka, zawierająca inaktywowane białka wirusa Zachodniego Nilu (zamiast żywego wirusa).

Taka szczepionka mogłaby być podawana każdemu, nawet kobietom ciężarnym i osobom z osłabioną odpornością.

• ‍
• ‍
• ‍

Wirus Zika

Co to jest wirus Zika, jak mogę się zarazić i jakie są objawy towarzyszące zakażeniu tym wirusem

Wirus Zika jest spokrewniony z wirusami wywołującymi m.in. gorączkę denga, żółtą gorączkę, gorączkę Zachodniego Nilu, kleszczowe zapalenie mózgu (KZM) czy japońskie zapalenie mózgu.

Główną drogą zakażenia człowieka są ukąszenia komarów należących do wybranych gatunków z rodzaju Aedes. Komary te wykazują aktywność w ciągu dnia, w szczególności o poranku oraz późnym popołudniem i występują zarówno na terenach wiejskich, w lasach tropikalnych, jak i w miastach.

Drugą możliwą drogą szerzenia zakażeń wirusa Zika jest transmisja przez łożysko (od zakażonej matki do płodu), z czego wynikają wady wrodzone u płodów i nowonarodzonych dzieci w postaci głównie małogłowia (mikrocefalii).

Notowano także pojedyncze sytuacje przeniesienia zakażenia drogą płciową (w USA, Argentynie, Chile, Nowej Zelandii, Francji, Włoszech, Peru, Portugalii, Kanadzie, Niemczech, Hiszpanii oraz Holandii) na partnerki mężczyzn, którzy podróżowali w regiony występowania transmisji wirusa. W lipcu 2016 r.

w USA potwierdzono natomiast 1 przypadek zakażenia wirusem Zika u mężczyzny, który miał kontakt płciowy z zakażoną kobietą.

Zakażenia wirusem Zika najczęściej przebiegają łagodnie. Chorobie towarzyszą zwykle umiarkowana gorączka, bóle głowy, mięśni lub stawów, bóle zagałkowe, zapalenie spojówek, swędzącą wysypka grudkowa. Objawy występują zwykle po kilku dniach od ukąszenia komara (z reguły 3-12 dni) i zwykle nie trwają dłużej niż tydzień.

60-80% przypadków choroby ma przebieg bezobjawowy. Ze względu na mało charakterystyczny obraz kliniczny choroba może zostać nierozpoznana lub omyłkowo zdiagnozowana jako inna choroba np. gorączka denga. Leczenie zakażenia wirusem Zika ma charakter wyłącznie objawowy.

Zwykle dochodzi do samoistnego ustąpienia objawów bez powikłań

Gdzie występuje wirus Zika

Transmisja wirusa Zika występuje w krajach znajdujących się w zasięgu geograficznym komarów mogących przenosić wirusa (wektora wirusa), zwłaszcza z gatunku Aedes aegypti. Jak dotąd została ona udokumentowana w 72 państwach i rejonach świata.

Jednocześnie obszar występowania zakażeń Zika w dużej mierze pokrywa się z obszarem występowania dengi, żółtej gorączki i gorączki chikungunya, które są przenoszone przez te same gatunki komarów.

Na obszarach tych występuje także ryzyko zachorowania na malarię.

Aktualne rozprzestrzenienie wirusa ZikaInformacja dla osób podróżujących w regiony występowania Zika

W Polsce brak jest warunków środowiskowo-klimatycznych, które mogłyby spowodować rozprzestrzenianie się choroby w naszym kraju. Dlatego też, ryzyko wystąpienia przypadków zakażeń i zachorowań wywołanych wirusem Zika u osób zamieszkujących w Polsce jest związane z wyjazdami turystycznymi do regionów geograficznych powszechnego występowania komarów przenoszących wirusa Zika.

Jak mogę ochronić się przed zakażeniem Zika

1. Ponieważ nie istnieje ani szczepionka, ani profilaktyka lekowa przeciw wirusowi Zika, osoby wyjeżdzające w rejony występowania wirusa powinny stosować się do rekomendacji, które obowiązują również w przypadku innych chorób tropikalnych przenoszonych przez komary.Rekomendowane jest:
   • stosowanie repelentów (zawierających takie substancje jak: DEET, ikarydyna/pikarydyna, IR35/35) w ciągu dnia jak i w nocy, podczas przebywania na zewnątrz jak i wewnątrz pomieszczeń,
   • noszenie odpowiedniego ubioru chroniącego przed pokąsaniem przez komary (ubrania jasne, najlepiej zakrywające ciało – z długimi nogawkami i rękawami, zakrywające stopy, nakrycie głowy)
   • używanie moskitier,
   • pozostawanie w pomieszczeniach w okresie pór dnia, w których aktywność komarów jest największa (najlepiej klimatyzowanych lub posiadających wiatraki).
2. Kobiety w ciąży, a także kobiety planujące ciążę powinny zdecydowanie odłożyć podróż w rejony występowania Zika.
3. Kobiety w ciąży oraz kobiety planujące ciążę, które powróciły z regionów występowania wirusa Zika powinny skonsultować się lekarzem ginekologiem-położnikiem, który podejmie decyzję dotyczącą dalszego postępowania diagnostycznego albo udzieli porady w zakresie planowania ciąży.
4. Pary spodziewające się dziecka, w przypadku kiedy mężczyzna powraca z regionów występowania wirusa Zika, powinny stale i we właściwy sposób stosować metody barierowe przez cały okres ciąży lub powstrzymać się w tym okresie od wszelkich kontaktów seksualnych.
5. Osobom powracającym z regionów występowania choroby, zaleca się abstynencję seksualną lub stałe i prawidłowe stosowanie metod barierowych przez okres przynajmniej 6 miesięcy.
   •    Zalecenie to dotyczy zarówno mężczyzn jak i kobiet, bez względu na fakt czy wystąpiły u nich objawy zakażenia czy też zachorowanie przebiegało bezobjawowo.
   • Zalecenie to jest ważne dla osób planujących ciążę w okresie następującym bezpośrednio po pobycie w regionach występowania wirusa Zika.
6. Osoby, u których stwierdza się przewlekle przebiegające choroby takie jak: cukrzyca, choroby płuc, niewydolność nerek, niewydolność krążenia powinny skonsultować się z lekarzem przed podjęciem decyzji o wyjeździe w regiony występowania zakażeń Zika.

źródło: Główny Inspektor Sanitarny (gis.gov.pl)