Wirylizacja – co to jest i jak się leczy to zaburzenie?

Nadmierne owłosienie u kobiet to nie zawsze problem jedynie kosmetyczny. U niektórych pań włosy mogą pojawiać się w miejscach odpowiadających męskiemu typowi owłosienia. Mówimy wówczas o hirsutyzmie. W takich sytuacjach niezbędna jest diagnostyka endokrynologiczna, ukierunkowana na przyczynę występowania zaburzeń. Czy istnieje skuteczne leczenie nadmiernego owłosienia i czy można mu zapobiec? Kiedy zbyt duża ilość włosów powinna budzić niepokój i być powodem konsultacji lekarskiej?

Z nadmiernym owłosieniem związanych jest kilka pojęć, do których zalicza się niżej opisane.

• Hirsutyzm – występująca u kobiet nadmierna ilość włosów dojrzałych na obszarach hormonalnie wrażliwych, takich jak warga górna, klatka piersiowa, wewnętrzne powierzchnie ud, plecy i brzuch, układających się w męski typ owłosienia.
• Wirylizacja – poza hirsutyzmem pojawiają się inne zmiany świadczące o nadmiernym stężeniu androgenów w organizmie.
• Hipertrychoza – uogólnione nadmierne owłosienie, nieograniczone jedynie do obszarów hormonowrażliwych i niespowodowane zwiększonym stężeniem androgenów. Może być dziedziczne, idiopatyczne (przyczyna nieznana) lub wywołane niektórymi lekami. Występuje też u kobiet z niedoczynnością tarczycy, jadłowstrętem psychicznym, porfirią lub zapaleniem skórno-mięśniowym.

Hirsutyzm pojawia się najczęściej u kobiet w wieku rozrodczym (to znaczy 15–49 lat), nie występuje u dziewczynek przed pierwszą miesiączką.

Hirsutyzm – przyczyny

Hirsutyzm wywołany jest zwiększonym stężeniem męskich hormonów płciowych (androgenów) w organizmie kobiety. Zaburzenia hormonalne mogą być wywołane schorzeniem związanym z nieprawidłową pracą gruczołów bądź też przyjmowaniem niektórych leków. Najczęstsze przyczyny nadmiaru androgenów u kobiet to:

• choroby jajników – zespół policystycznych jajników (PCOS), guz wirylizujący jajnika;
• choroby nadnerczy – guz nadnerczy produkujący androgeny, zespół Cushinga, wrodzony przerost nadnerczy wywołany niedoborem enzymatycznym;
• leki – androgeny, steroidy anaboliczne, danazol, doustne środki antykoncepcyjne z androgennym progestagenem;
• hiperprolaktynemia wywołana niekiedy guzem przysadki wydzielającym prolaktynę;
• zespół oporności na insulinę;
• hirsutyzm idiopatyczny (przyczyna nieznana) – szczególnie ta postać często jest dziedziczona, stąd istotny jest wywiad rodzinny występowania choroby.

Hirsutyzm – objawy to nie tylko nadmierne owłosienie

Objawom hirsutyzmu mogą towarzyszyć również inne zaburzenia, które związane są z nadmierną ilością androgenów w organizmie. Zalicza się do nich:

• łysienie typu męskiego (rozpoczynające się w okolicach skroniowych i na czubku głowy),
• zmiany skórne z nasilonym łojotokiem, trądzikiem na twarzy i plecach,
• zaburzenia cyklu miesięcznego,
• nadwagę i otyłość,
• zaburzenia płodności,
• zaburzenia nastroju.

Jak diagnozuje się hirsutyzm?

Hirsutyzm może być potwierdzony lub wykluczony przez lekarza endokrynologa.

Poza informacjami dotyczącymi samego owłosienia oraz jego lokalizacji, istotne są takie kwestie, jak przyjmowane leki, występujące zaburzenia miesiączkowania, mlekotok czy stwierdzany przyrost masy ciała.

Bardziej niepokoi nagły początek choroby od stopniowo narastającego owłosienia w niepożądanych okolicach – może on sugerować pojawienie się zmiany wydzielającej androgeny.

W przypadku podejrzenia hirsutyzmu określa się typ włosów (końcowe czy pierwotne) i owłosienia (męski czy żeński). Ocena stopnia nasilenia hirsutyzmu opiera się na skali Ferrimana-Gallweya.

Uwzględniając 9 hormonalnych miejsc na skórze (górna warga, podbródek, klatka piersiowa, kark, okolica lędźwiowa, górna część brzucha, dolna część brzucha, ramiona i uda) oraz określając ich nasilenie od 0 (brak włosów końcowych) do 4 punktów, zdecydowano, że hirsutyzm można rozpoznać u kobiet, gdy uzyskały one 8 lub więcej punktów.

Wykonywana jest szeroka diagnostyka laboratoryjna (oznaczenia androgenów: testosteronu, DHEAS i 17–hydroksyprogesteronu , a przy podejrzeniu zespołu policystycznych jajników również FSH i LH oraz ich wzajemnego stosunku). W uzasadnionych przypadkach zlecane są badania obrazowe jamy brzusznej (USG, tomografia komputerowa), celem wykluczenia obecności guza wydzielającego androgeny.

Na czym polega leczenie hirsutyzmu?

Jeśli hirsutyzmowi nie towarzyszą inne objawy wirylizacji, decyzję o leczeniu uzależnia się od samopoczucia chorej – wskazaniem do leczenia jest każdy stopień choroby, o ile wywołuje ona dyskomfort pacjenta.

Hirsutyzm można leczyć farmakologicznie, chirurgicznie (w przypadku guzów wydzielających androgeny) lub mechanicznie – usuwając nadmierne owłosienie.

W leczeniu hirsutyzmu u większości kobiet z istotnym nieprawidłowym owłosieniem, które nie starają się o ciążę, zwykle w pierwszej kolejności stosuje się doustne środki antykoncepcyjne.

W cięższej postaci choroby dołączane są leki z grupy antyandrogenów (spironolakton, finasteryd).

Miejscowe leczenie hirsutyzmu polega na mechanicznym usuwaniu i niszczeniu niepożądanego owłosienia lub kontrolowaniu wzrastania włosów.

Stosowanie zabiegów kosmetycznych bez ustalenia właściwego rozpoznania często nie przynosi oczekiwanych efektów ze względu na istniejące zaburzenia hormonalne.

Niemniej, jeśli nie udaje się stwierdzić hormonalnej przyczyny zaburzeń (hirsutyzm idiopatyczny) postępowanie takie pozostaje leczeniem z wyboru. Dużą skuteczność mają zabiegi laserowego usuwania owłosienia, jeśli powtarzane są cyklicznie.

Bibliografia:

1. www.mp.pl/endokrynologia/wytyczne/194403,rozpoznawanie–ileczenie–hirsutyzmu–u–kobiet–w–wieku–prokreacyjnym,1
2. Martin K. A., Chang R. J., Ehrmann D. A., Ibanez L., Lobo R. A., Rosenfield R., Evaluation and treatment of hirsutism in premenopausal women: an Endocrine Society Clinical Practice Guideline. J. Clin. Endocrinol. Metabolism, 2008, 93: 1105–1120.
3. Azziz R., Knochenhauer E. S., Moran C., Androgen excess in women: experience with over 1000 consecutive patients. J. Clin. Endocrinol. Metab., 2004, 89: 453–462.
4. Skalba P., Postępy w endokrynologii ginekologicznej. Ginekol. Pol., 2008, 79: 877–888.

Jak oceniasz artykuł?

Średnia: 0.00 (0) Zostaw swoją ocenę.

Dziękujemy!

Wirylizacja – objawy, leczenie i diagnostyka nadmiernej ilości androgenów u kobiet

Fot: 5m3photos / gettyimages.com

Wirylizacja płodu płci żeńskiej wpływa jedynie na narządy płciowe zewnętrzne. U kobiet najczęstszą przyczyną wirylizacji jest zespół policystycznych jajników. By leczyć, konieczne jest uchwycenie przyczyny wirylizacji.

Wirylizacja jest zespołem objawów rozwijającym się na skutek nieprawidłowej gospodarki hormonalnej u kobiet. Za wirylizację odpowiadają androgeny, czyli męskie hormony płciowe. To właśnie one, np.

testosteron, odpowiadają za owłosienie (broda, klatka piersiowa) bądź łysienie (łysienie androgenowe) typu męskiego, zmiany budowy ciała, przerost łechtaczki.

Nadmiar androgenów może wynikać z różnych schorzeń nadnerczy lub jajników.

Czym jest wirylizacja?

Wirylizacja to pojawienie się u kobiet cech, które u mężczyzn nie budzą żadnych zastrzeżeń. Chodzi tu o zmianę budowy ciała, rozwój tkanki mięśniowej, nadmierne owłosienie i owłosienie typu męskiego, obniżenie tembru głosu, łysienie androgenowe, a także przerost łechtaczki czy nadmiernie nasilony trądzik.

Fizjologicznie bowiem poziom androgenów u kobiet jest kilkukrotnie niższy niż u mężczyzn, dlatego są one kojarzone głównie z płcią męską. Odpowiadając za rozwój drugo- i trzeciorzędowych cech płciowych, odgrywają kluczową rolę w procesie dojrzewania. To dzięki androgenom chłopcy mają inne predyspozycje fizyczne, inną budowę ciała.

Poziom androgenów wpływa też na popęd seksualny.

Czytaj także: Androgeny, czyli męskie hormony płciowe. Kiedy wykonać badanie?

Dlaczego dochodzi do wirylizacji?

Bezpośrednim mechanizmem wirylizacji jest nadmiar androgenów. Dochodzi do tego na skutek rozwoju niektórych patologii jajników bądź nadnerczy. Najczęściej obserwowanym współcześnie zespołem doprowadzającym do wirylizacji kobiet jest zespół policystycznych jajników (PCOS). Wśród innych patologii wymienia się:

• nowotwory wirylizujące jajnika bądź nadnerczy,
• wrodzony przerost nadnerczy,
• sterydy egzogenne.

Wirylizacja płodu

Jedną z form zaburzeń różnicowania płci jest wirylizacja narządów płciowych u płci genetycznej żeńskiej (kariotyp 46,XX). Dochodzi do tego w trzech mechanizmach:

• wzrost produkcji androgenów,
• spadek metabolizmu androgenów,
• androgeny pochodzące od matki.

Najczęściej do wirylizacji płodu przyczynia się wrodzony przerost nadnerczy. U jego podstaw leży w większości przypadków mutacja genetyczna obejmująca gen kodujący 21-hydroksylazę.

W wyniku tej mutacji dochodzi do zmniejszenia syntezy kortyzolu przez nadnercza i tym samym wzrostu wydzielania hormonu adrenokortykotropowego (ACTH) przez przysadkę mózgową.

ACTH nie tylko współdziała w sprzężeniu z kortyzolem, lecz jego wzrost nasila wydzielanie androgenów, co powoduje wirylizację zewnętrznych narządów płciowych. Wewnętrzne narządy płciowe są rozwinięte prawidłowo.

Zobacz film i dowiedz się jak jest zbudowany kobiecy układ rozrodczy: 

Przyczyną wirylizacji płodów żeńskich jest również zaburzenie metabolizmu androgenów. Fizjologicznie testosteron pochodzi z dehydroepiandrosteronu produkowanego zarówno przez płód, jak i przez matkę.

Dzięki aromatazie zostaje przekształcony do estradiolu i dzięki temu płód żeński jest chroniony przed nadmiarem androgenów.

Gdy aromatazy zabraknie przy niedoborze aromatazy łożyskowej, nadmiar androgenów nie jest neutralizowany i powoduje wirylizację płodu żeńskiego.

Ostatnim mechanizmem wirylizacji płodu żeńskiego jest nadmierna ekspozycja płodu na androgeny matki produkowane przez nowotwory nadnerczy czy jajników. Na szczęście ta ekspozycja ustępuje po porodzie, wobec czego wirylizacja nie pogłębia się.

Diagnostyka wirylizacji

W przypadku wirylizacji płodu spowodowanej niedoborem 21-hydroksylazy czy 11-hydroksylazy wykonuje się profil steroidowy moczu za pomocą chromatografii gazowej ze spektrometrią mas. Niedobór tych enzymów może prowadzić do zagrażającej życiu niewydolności nadnerczy, utraty soli, nadciśnienia wtórnego czy innych komplikacji.

W przypadku pojawienia się objawów hiperandrogenizmu, czyli wirylizacji kobiet, konieczne jest oznaczenie poziomu androgenów we krwi. Oznacza się poziom testosteronu, siarczanu dehydroepiandrosteronu (DHEA-S), jak również innych hormonów. Warto zawsze wykonać odpowiednie badania obrazowe celem wykluczenia guza nadnerczy czy PCOS.

Czytaj także: Czym jest hiperandrogenizm? Jakie są jego objawy i przyczyny? Czy dieta pomaga w leczeniu?

Wirylizacja – leczenie

Leczenie wirylizacji uzależnione jest od jej przyczyny. W przypadku wrodzonego przerostu nadnerczy stosowane mogą być glikokortykoidy i antyandrogeny. Guzy są usuwane chirurgicznie. W związku z tym nie ma jednej konkretnej metody leczenia. Konieczne jest zawsze ustalenie przyczyny, aby terapia przyniosła pożądany efekt.

Czy artykuł okazał się pomocny?

Hiperandrogenizm (nadmiar androgenów) – objawy i dieta

Hiperandrogenizm spowodowany jest nadmiarem androgenów w organizmie i wiąże się z występowaniem nieprzyjemnych objawów – hirsutyzmu i wirylizacji. Sprawdź jakie są przyczyny zaburzenia i w jaki sposób je zdiagnozować.

Czym jest hiperandrogenizm?

Androgeny (hormony androgenowe) to hormony płciowe, które są odpowiedzialne za rozwój męskich narządów płciowych i wykształcenie wtórnych cech płciowych (takich jak sylwetka, głos czy owłosienie). Wpływają także na procesy spermatogenezy i metabolizm.

Androgeny są więc przede wszystkim hormonami męskimi, ale w niewielkich ilościach występują także u kobiet. Wywierają u nich wpływ na procesy metaboliczne, funkcje seksualne i nastrój.

Nadmiar androgenów u kobiet prowadzi do wirylizacji, czyli rozwoju męskich cech fizycznych i zwany jest hiperandrogenizmem.

Hiperandrogenizm – objawy

Hiperandrogenizm prowadzi do maskulinizacji, czyli rozwoju cech typowo męskich u kobiet.

Najczęstszą manifestacją kliniczną hiperandrogenizmu jest hirsutyzm, czyli nadmierna ilość owłosienia typu męskiego: nad wargą górną, na brodzie, na klatce piersiowej i wokół brodawek sutkowych, na brzuchu, na plecach, i na wewnętrznej powierzchni ud.

W bardziej nasilonym hiperandrogenizmie, może wystąpić także zmniejszenie piersi i macicy, powiększenie łechtaczki, obniżenie barwy głosu, wzrost masy mięśniowej i męska budowa ciała, łojotok i trądzik, łysienie typu męskiego oraz zaburzenia miesiączkowania. U dzieci, hiperandrogenizm może odpowiadać za przedwczesne dojrzewanie.

Pamiętaj, że hirsutyzm określa nadmierne owłosienie w strefach androgenowrażliwych. Uogólnione, wzmożone owłosienie ciała, czyli hipertrychoza nie jest spowodowane hiperandrogenemią.

Diagnostyka hiperandrogenizmu

Jeśli zaobserwujesz u siebie niepokojące objawy, koniecznie udaj się do lekarza.

Zastanów się, kiedy pojawiły się pierwsze symptomy i jak szybko narastają (jeśli hirsutyzm pojawił się nagle i gwałtownie się rozwija, nie zwlekaj z wizytą lekarską, wirylizacja może być bowiem objawem guza nowotworowego).

Zwróć uwagę na wszelkie zaburzenia swojego cyklu miesiączkowego oraz zmiany masy ciała w ostatnim czasie. Zastanów się, czy objawom maskulinizacji, towarzyszą jakiekolwiek inne dolegliwości (np.

mlekotok, zwiększone pragnienie, nadmierny apetyt, bóle głowy, pogorszenie tolerancji wysiłku lub inne). Poinformuj też lekarza o wszystkich zażywanych przez Ciebie lekach i innych chorobach przewlekłych. Ilość, rodzaj i rozmieszczenie owłosienia, lekarz ocenia przy użyciu tzw. skali Ferrimana-Gallweya.

W diagnostyce hirsutyzmu i wirylizacji, wykorzystuje się badania hormonalne: stężenie testosteronu, DHEA-S, prolaktyny i 17- OHP. Wszystkie badania możesz wykonać w Diagnostyce. Pamiętaj, że aby wynik poziomu testosteronu był wiarygodny, badanie należy wykonać rano, między 4 a 10 dniem cyklu miesiączkowego.

Dalsze postępowanie zależy od uzyskanych wyników. W razie potrzeby wykonuje się inne badania laboratoryjne (np. LH, FSH, kortyzol, test hamowania deksametazonem, stymulację syntetycznym ACTH) lub badania obrazowe (np. TK nadnerczy i jajników, USG jamy brzusznej, USG transwaginalne, MR przysadki mózgowej).

Hiperandrogenizm – jakie są jego przyczyny?

Do przyczyn nadmiernych ilości androgenów u kobiet należą:

• choroby jajników (najczęściej PCOS czyli zespół policystycznych jajników, ale także guzy jajników wytwarzające androgeny np. otoczkowiak czy ziarniszczak);
• choroby nadnerczy (guzy produkujące androgeny, zespół Cushinga, wrodzony przerost nadnerczy);
• przyjmowanie niektórych leków (np. steroidów anabolicznych, androgenów, danazolu);
• hiperprolaktynemia czyli nadmiar prolaktyny, akromegalia;
• zespół oporności na insulinę, otyłość;
• hirsutyzm idiopatyczny (tutaj poziomy androgenów są prawidłowe, a etiologia nadmiernego owłosienia w obszarach typowo męskich pozostaje nieznana).

Hiperandrogenizm a ciąża

Hiperandrogenizm może być przyczyną problemów z zajściem w ciążę. W przypadku takich trudności, należy pozostawać pod opieką ginekologa, który przeprowadzi odpowiednią diagnostykę i zaleci adekwatne postępowanie.

Czy hiperandrogenizm można wyleczyć? Hiperandrogenizm i dieta

Leczenie hiperandrogenizmu zależy od przyczyny zaburzenia (np. leczenie operacyjne w przypadku guzów jajnika czy nadnerczy lub stosowanie glikokortykosteroidów we wrodzonym przeroście nadnerczy). Ponadto stosuje się doustne środki antykoncepcyjne oraz antyandrogeny (np. spironolakton, finasteryd).

U pacjentek z zespołem policystycznych jajników, insulinoopornością oraz otyłością zwraca się także szczególną uwagę na utrzymanie prawidłowej masy ciała, odpowiedni poziom aktywności fizycznej i zdrową, odpowiednio zbilansowaną dietę.

Warto pamiętać o rozmaitych sposobach usuwania niepożądanego owłosienia (które dla wielu kobiet może stanowić istotny problem) oraz leczeniu innych symptomów wirylizacji – trądziku czy łysienia andorogenowego.

Pamiętaj, że badania laboratoryjne możesz wykonać w Diagnostyce. Jeśli chcesz, możesz także skorzystać z konsultacji online.

Bibliografia:

• Interna Szczeklika – P. Gajewski, A. Szczeklik.
• Położnictwo i Ginekologia- G. H. Bręborowicz.
• Płaczkiewicz-Jankowska E.: Rozpoznawanie i leczenie hirsutyzmu u kobiet w wieku prokreacyjnym. Podsumowanie wytycznych Endocrine Society 2018. Med. Prakt., 2018; 9: 34–39.

Choroby spowodowane nadmiernym wydzielaniem androgenów

Jadwiga Słowińska-Srzednicka

Nadmierne wydzielanie androgenów przez nadnercza lub gonady albo nasilone przekształcanie androgenów w tkankach obwodowych do silnie działającego testosteronu i dihydrotestosteronu może powodować:

• wirylizację
• hirsutyzm
• zaburzenia miesiączkowania
• otyłość
• zespół metaboliczny.

Wirylizacja

Definicje

• Wirylizacja jest zespołem objawów związanych z nadmiernym wydzielaniem androgenów u kobiet. Jej cechami są:
  • hirsutyzm
  • powiększenie łechtaczki
  • zmniejszenie piersi
  • zmniejszenie macicy
  • obniżenie tonu głosu
  • zwiększenie masy mięśniowej
  • trądzik
  • łysienie typu męskiego (zaczynające się od kątów skroniowych i widoczne na czubku głowy).
• Hirsutyzm objawia się wzrostem włosów ostatecznych w obrębie górnej wargi, klatki piersiowej, wewnętrznych powierzchni ud, pleców i brzucha, co u kobiet przybiera charakter owłosienia typu męskiego. Wywołuje go nadmiar androgenów.

  Nasilenie hirsutyzmu ocenia się w skali Ferrimana i Gallweya (w skali 0-4 ocenia się intensywność owłosienia w 9 okolicach ciała zależnych od androgenów). Stwierdzenie hirsutyzmu o nasileniu >8 punktów w tej skali według zaleceń Endocrine Society z 2008 r. wymaga dalszych badań diagnostycznych.

• Nadmierne owłosienie dowolnej części ciała bez nadmiernej sekrecji androgenów nosi nazwę „hypertrichosis”. Najczęściej jest ono wywołane przez leki (jak fenytoina, penicylamina, diazoksyd, minoksydyl, cyklosporyna). Hypertrichosis może towarzyszyć:
  • niedoczynności tarczycy
  • jadłowstrętowi psychicznemu
  • porfirii
  • zapaleniu skórno-mięśniowemu.

Etiologia

Najczęstsze przyczyny hirsutyzmu i wirylizacji to:

• choroby jajników
  • zespół policystycznych jajników (PCOS – polycystic ovary syndrome)
  • guz wirylizujący jajnika
• pierwotne choroby nadnerczy
  • guz nadnercza produkujący androgeny
  • zespół Cushinga
• hipersekrecja ACTH
  • wrodzony przerost nadnerczy w przebiegu niedoboru 21-hydroksylazy lub 11β-hydroksylazy
  • zależny od ACTH zespół Cushinga
  • zespół oporności na glikokortykosteroidy
  • niedobór 11β-dehydrogenazy hydroksysteroidowej typu 1
• egzogenne hormony anaboliczne
  • androgeny
  • steroidy anaboliczne
  • danazol
  • doustne środki antykoncepcyjne z androgennym progestagenem
• hiperprolaktynemia
• zespół oporności na insulinę.

Nagłe pojawienie się i szybkie narastanie objawów wirylizacji sugeruje złośliwy guz jajnika lub nadnerczy.

Obraz kliniczny

Objawy nadmiaru androgenów nadnerczowych zależą od wieku i płci.

Okres przedpokwitaniowy

U chłopców wzmożona sekrecja androgenów powoduje przedwczesne dojrzewanie płciowe GnRH niezależne:

Zespół policystycznych jajników (PCOS)

Inne określenie: PCOS, Zespół Steina i Leventhala

  Zespół policystycznych jajników (PCOS), zwany również zespołem Steina i Leventhala, to schorzenie, które dotyka 5 – 10% kobiet w wieku rozrodczym.

Wprawdzie nie do końca poznano jego przyczynę, lecz wiadomo, że w schorzeniu tym dochodzi do nadmiernego wydzielania androgenów (hormonów męskich – zazwyczaj testosteronu), braku owulacji, braku miesiączki (amenorrhea) lub menometrorrhagia (nieregularne, obfite krwawienia miesięczne), hirsutyzmu, insulinooporności o różnym natężeniu.

Jajniki i nadnercza zdrowej kobiety wytwarzają niewielkie ilości androgenów. Nawet nieznaczny wzrost aktywności tych hormonów może powodować objawy takie jak hirsutyzm (nadmierne owłosienie np. na twarzy i klatce piersiowej) i trądzik. W skrajnych przypadkach dojść może do wirylizacji – wystąpienia męskich cech fizycznych, takich jak niski głos, zarost i/lub łysienie.

Brak równowago hormonalnej ma również wpływ na cykl miesiączkowy i powoduje problemy z płodnością. Cykle u większości pacjentek z PCOS są nieregularne. Często występuje również przewlekły brak owulacji i brak miesiączki, lub nieregularne miesiączkowanie i nieprawidłowe krwawienia maciczne.

W PCOS jajniki zazwyczaj zwiększają swój rozmiar, nawet trzykrotnie. U 90% pacjentek w badaniu ultrasonograficznym na powierzchni jajników widoczne są torbiele – niewielkie pęcherzyki z niedojrzałymi komórkami jajowymi. Często są one połączone na wzór „sznura pereł”.

Jeżeli komórka jajowa nie zostaje uwolniona i nie dochodzi do menstruacji, organizm kobiety nie wytwarza wystarczającej ilości progesteronu. Prowadzi to do zaburzenia równowagi hormonalnej i braku “przeciwwagi” dla estrogenów.

Może to prowadzić do przerostu błony wyściełającej macicę (przerost endometrium) i zwiększyć ryzyko wystąpienia nowotworu endometrium. U pacjentek z PCOS, które jajeczkują i zachodzą w ciążę, występuje podwyższone ryzyko poronienia.

Wprawdzie przyczyny PCOS nie zostały do końca poznane, jednak niektórzy naukowcy uważają, że kluczowym czynnikiem jest insulinooporność. Insulina jest niezbędna do transportu i gromadzenia glukozy w komórkach.

Pomaga kontrolować stężenie glukozy we krwi i odgrywa rolę w metabolizmie węglowodanów i lipidów. Organizm próbuje skompensować oporność komórek na insulinę poprzez jej wzmożone wytwarzanie. Prowadzi to do hiperinsulinemii – podwyższonego stężenia insuliny we krwi.

Niektórzy naukowcy uważają, że hiperinsulinemia jest jedną z przyczyn wzmożonego wytwarzania androgenów w jajnikach.

U większości kobiet z PCOS występuje insulinooporność o różnym natężeniu, otyłość i zaburzenia lipidowe. Insulinooporność jest zazwyczaj większa u kobiet otyłych i tych, które nie jajeczkują. Z tego powodu kobiety z PCOS są w grupie podwyższonego ryzyka wystąpienia cukrzycy typu 2. i chorób sercowo-naczyniowych.

‍

PCOS to choroba niejednorodna – pacjentki mogą doświadczyć różnorodnych objawów o różnym nasileniu. Kobiety często zgłaszają się do lekarza ze względu na zaburzenia cyklu miesiączkowego, niepłodność i/lub objawy związane z nadmiarem androgenów.

Objawy PCOS mogą być następujące:

• nieprawidłowe krwawienie maciczne
• rogowacenie ciemne, czyli ciemnienie i zgrubienie skóry szyi, pod pachami i w fałdach skórnych (czasami jest wynikiem hiperinsulinemii)
• trądzik
• brak miesiączki
• zmniejszenie piersi
• niższy głos (rzadko)
• powiększone jajniki
• hirsutyzm, w tym pojawienie się owłosienia o lokalizacji męskiej, np. twarz, bokobrody, broda, nad górną wargą, podbrzusze, klatka piersiowa, wokół brodawek sutkowych, okolica krzyżowo-lędźwiowa, pośladki i wewnętrzna strona ud
• otyłość, w szczególności górnych partii ciała
• włókniaki miękkie (brodawki skórne) w dołach pachowych i na szyi
• przerzedzone włosy, łysienie typu męskiego.
• bezdech senny

Rozpoznanie PCOS w pewnym stopniu odbywa się przez wykluczenie innych schorzeń, np.: zespołu Cushinga, akromegalię, niedoczynność tarczycy. Nie istnieje konkretne badanie służące rozpoznaniu PCOS i nadal nie ma zgodności co do kryteriów diagnostycznych.

U pacjentek wykonuje się badania wykluczające inne przyczyny braku owulacji i bezpłodności. Zazwyczaj zleca się szeroki zakres badań hormonalnych, co może pomóc w ustaleniu, czy nadmierne wytwarzanie hormonów spowodowane jest PCOS, guzem nadnerczy lub jajników czy też przerostem nadnerczy.

W celu oceny struktury narządów wewnętrznych oraz wykrycia torbieli wykonuje się badania ultrasonograficzne.

‍

Lekarz rozpatruje wyniki badań laboratoryjnych w połączeniu z wywiadem, pod kątem objawów PCOS. W przypadku rozpoznania, można zlecić badanie profilu lipidowego i stężenia glukozy w celu monitorowania ryzyka wystąpienia dalszych powikłań, takich jak cukrzyca i choroby sercowo-naczyniowe.

Badania laboratoryjne:

• FSH (hormon pobudzający pęcherzyki), w przypadku PCOS aktywność prawidłowa lub obniżona
• LH (hormon luteinizujący), aktywność podwyższona
• Stosunek LH/FSH. U kobiet przed menopauzą zazwyczaj wynosi 1:1, powyżej 2:1 lub 3:1 mogą świadczyć o PCOS
• Stężenie prolaktyny prawidłowe lub obniżone
• Testosteron, całkowity i/lub wolny, zazwyczaj podwyższony
• DHEAS (badanie to można wykonać w celu wykluczenia wirylizującego guza nadnercza u kobiet z gwałtownie postępującym hirsutyzmem), zazwyczaj nieznacznie podwyższony
• 17-ketosteroidy (metabolity androgenów w moczu, badanie wykonuje się w celu oceny czynności nadnerczy) – podwyższone lub obniżone?
• Estrogeny – prawidłowe lub podwyższone
• Stężenie globuliny wiążącej hormony płciowe (SBGH)   może być obniżone
• Androstenedion – może być podwyższony
• Stężenie kortyzolu i kreatyniny – w celu wykluczenia zespołu Cushinga
• Stężenie 17-hydroksyprogesteronu – w celu wykluczenia wrodzonego przerostu nadnerczy
• Stężenie  IGF-1 – w celu wykluczenia akromegalii
• hCG (ludzka gonadotropina kosmówkowa), wykonywana w celu stwierdzenia ciąży – ujemna
• Profil lipidowy (niski cholesterol HDL, wysoki cholesterol LDL i całkowity, podwyższone triglycerydy)
• Glukoza na czczo lub w teście tolerancji glukozy – może być podwyższona
• Insulina – często podwyższona
• TSH (hormon tyreotropowy) – u niektórych pacjentek z PCOS występuje również niedoczynność tarczycy

Badania poza laboratoriumBadanie ultrasonograficzne (przezpochwowe i/ lub przez powłoki brzuszne) wykonuje się w celu oceny stopnia powiększenia jajników. W PCOS jajniki mogą być 1,5 do 3 razu większe niż u kobiety zdrowej.

Charakterystyczne objawy to obecność ponad 8 pęcherzyków o średnicy poniżej 10 mm w każdym jajniku. Torbiele często układają się obok siebie na powierzchni jajników, tworząc  “sznur pereł”.

Wynik badania ultrasonograficznego nie przesądza o rozpoznaniu, ponieważ powyższe objawy występują u 90% kobiet z PCOS, ale również u prawie 25% kobit zdrowych.

W celu oceny jajników i endometrium (błony śluzowej macicy) można również wykonać laparoskopię. Zabieg ten jest również stosowany jako element leczenia chirurgicznego.

‍

PCOS jest chorobą nieuleczalną. Wprawdzie odnotowano przypadki samoistnego wznowienia cykli menstruacyjnych, jednak u większości pacjentek objawy postępują do czasu zakończenia przekwitania. Leczenia polega na łagodzeniu objawów i zapobieganiu powikłaniom.

Celem leczenia jest wywołanie jajeczkowania, zapobieganie przerostowi endometrium, przeciwdziałanie aktywności androgenów oraz zmniejszanie insulinooporności. Dobór metody leczenia zależy od rodzaju i nasilenia objawów u pacjentki oraz od chęci zajścia w ciążę.

W celu ustabilizowania hormonów i przeciwdziałania estrogenom często stosuje się środki antykoncepcyjne o małej zawartości hormonów.

Mogą one w ciągu kilku miesięcy spowodować regulację cykli menstruacyjnych, ustąpienie lub osłabienie krwawień macicznych oraz spadek poziomu androgenów (złagodzić hirsutyzm i trądzik).

W celu złagodzenia znacznego hirsutyzmu i trądziku stosuje się czasami doustne środki antykoncepcyjne w połączeniu z antyandrogenami, takimi jak spironolakton (Aldactone), flutamid (Eulexin) czy cyproteron (Cyprostat). Nadmierne owłosienie można usuwać przy pomocy depilacji, golenia lub elektrolizy, a na trądzik zastosować kurację antybiotykową i retinoidy.

W celu zwiększenia wrażliwości na insulinę podaje się metforminę (Glucophage). Wstępne badania wykazały również skuteczność tego leku w leczeniu hirsutyzmu spowodowanego PCOS oraz w regulacji cykli menstruacyjnych, jednak nieznany jest jeszcze jego wpływ na bezpłodność i inne objawy PCOS.

W celu zmniejszenia insulinooporności, ciśnienia tętniczego oraz zaburzeń lipidowych,  zaleca się obniżyć masę i zwiększyć aktywność fizyczną oraz wzbogacić dietę o zdrowe produkty, takie jak warzywa, owoce, orzechy i produkty pełnoziarniste. Obniżenie masy ciała i może również spowodować spadek stężenia testosteronu, insuliny i LH. Zaprzestanie palenia papierosów również wpływa na obniżenie stężenia androgenów.Zabiegi chirurgiczne w leczeniu PCOS stosuje się niezwykle rzadko. Jednym z zabiegów chirurgicznych jest resekcja klinowa, czyli usunięcie części jajnika, na której znajdują się torbiele, co ma na celu przywrócenie owulacji. Inna opcja to elektrokauteryzacja jajników, czyli niszczenie torbieli przy pomocy igły podłączonej do prądu. Obie te procedury mogą czasowo zwiększyć płodność, lecz mogą również pozostawić blizny i zrosty.

Kobiecie z PCOS, która chce zajść w ciążę podaje się zazwyczaj cytrynian klomifenu (Clomid) – lek stymulujący owulację. Innym lekiem jest gonadotropina ludzka (Pergonal), jednak zwiększa on prawdopodobieństwo ciąży mnogiej.

‍