Schizofrenia jest chorobą przewlekłą, ale nie oznacza to, że chorzy całe życie muszą borykać się z jej objawami. Wczesne rozpoznanie schorzenia pozwala na szybsze leczenie, a to z kolei umożliwia normalne funkcjonowanie. Jak wygląda terapia schizofrenii dziecięcej?
Wczoraj omówiliśmy przyczyny i objawy schizofrenii dziecięcej, a dzisiaj pora na rozpoznanie, leczenie i rokowanie.
Schizofrenia u dzieci – rozpoznanie
Podstawą w rozpoznaniu schizofrenii dziecięcej są nie tylko badania psychiatryczne, ale i wywiad z rodziną pacjenta. Zebranie informacji od rodziców, dziadków, a nawet i szkolnych wychowawców jest niezastąpioną pomocą w diagnozowaniu choroby, bowiem kontakt z samym chorym bywa utrudniony, a nieraz i nielogiczny.
Prócz badań psychiatrycznych wymagane są także dodatkowe czynności diagnostyczne, które pozwolą na wykluczenie innych dolegliwości.
Należy wyeliminować schorzenia neurologiczne, zaburzenia hormonalne oraz stosowanie substancji psychoaktywnych, a także inne choroby psychiczne, których przebieg mógłby przypominać schizofrenię dziecięcą (zaburzenia psychotyczne i schizoafektywne, autyzm, zaburzenie lękowe, choroba afektywna dwubiegunowa, zespół stresu pourazowego).
Diagnoza choroby stawiana jest na podstawie podobnych kryteriów, co te wykorzystywane w przypadku osób dorosłych (korzysta się z kwestionariuszy i skali ocenienia symptomów). Różnica polega na czasie występowania objawów – w przypadku najmłodszych muszą się one utrzymywać minimum 4 tygodnie.
Schizofrenia – leczenie
Jak zaznaczyliśmy na wstępie, schizofrenia jest chorobą przewlekłą, ale nie oznacza to, że jej objawy dokuczają choremu całe życie. Zaznaczmy jednak, że długo trwająca psychoza jest o wiele trudniejsza do leczenia niż ta szybko wykryta.
Celem terapii jest uzyskanie remisji, czyli stanu zmniejszania lub braku objawów, co umożliwia normalne funkcjonowanie, a w przypadku schizofrenii dziecięcej prawidłowy rozwój i uzyskanie niezależności oraz podjęcie samodzielnych wyborów, które wpływają na sytuację życiową i zawodową.
Po ustaniu objawów pacjent musi kontynuować stosowanie leków w celu utrzymania stanu remisji, jednak po długim okresie pozbawionym braku objawów, możliwe jest stopniowe odstawienie medykamentów.
Nie wolno jednak samodzielnie przerywać leczenia, ponieważ zwiększa to prawdopodobieństwo nawrotu choroby, a kolejna stabilizacja stanu będzie o wiele trudniejsza niż poprzednia.
Zobacz: Schizofrenia – co to jest? Jakie są jej objawy, przyczyny i czy można całkowicie się z niej wyleczyć?
Podstawą leczenia schizofrenii zarówno u dzieci, jak i dorosłych, jest farmakoterapia połączona z oddziaływaniami terapeutycznymi. Jest to optymalne połączenie przynoszące najlepsze efekty. W przypadku ostrych psychoz i zagrożenia dla siebie i otoczenia pacjent poddawany jest hospitalizacji.
Farmakoterapia schizofrenii dziecięcej polega na stosowaniu leków przeciwpsychotycznych. Dobierający je psychiatra uwzględnia ograniczenie objawów niepożądanych i dopasowuje je indywidualnie do pacjenta. W trakcie leczenia pacjent regulanie musi stawiać się na kontrolach oraz przechodzić dodatkowe, zalecone przez lekarza badania (np. krwi, moczu, EKG).
Uzupełnieniem farmakoterapii są oddziaływania psychoterapeutyczne. Jakie? Bardzo ważną rolę w leczeniu schizofrenii dziecięcej odgrywa psychoedukacja dziecka i jego rodziców albo osób, które biorą udział w jego wychowaniu. Dzięki dostarczeniu informacji o przyczynach, objawach i leczeniu choroby będą oni mogli wspomóc oddziaływania terapeutyczne.
Prócz psychoedukacji stosuje się psychoterapię indywidualną nastawioną na wspieranie i wzmacnianie zdolności dziecka do rozpoznawania objawów choroby i radzenia sobie z nimi.
Lekarz może zaproponować również terapię grupową dla malucha i jego bliskich lub terapię rodzinną, która pomoże w rozwiązywaniu konfliktów i radzeniu sobie ze stresem. Wspomaga ona również tworzenie klimatu zrozumienia chorego.
Dodatkowo można zastosować trening umiejętności społecznych czy terapię zajęciową.
Schizofrenia dziecięca – rokowanie
Schizofrenia dziecięca stanowi około 5% wszystkich zachorowań na tę chorobę, jednak im wcześniej się objawi, tym ciężej jest doprowadzić do stanu remisji. Brak rozpoznania niestety prowadzi do pogorszenia się ocen dziecka i jego relacji interpersonalnych. Z tego powodu bardzo ważne jest jak najszybsze wdrożenie działań terapeutycznych, które zwiększą szanse sukcesu.
Czym się różni psychoza od nerwicy? Objawy i leczenie zaburzeń psychotycznych
Fotografia: Shutterstock.com
Psychoza to zaburzenie psychiczne charakteryzujące się utratą kontaktu z rzeczywistością. Chory na nerwicę boi się, ale pozostaje krytyczny wobec swoich objawów. Osoba z psychozą nie odróżnia tego co realne od wytworów jej wyobraźni. Zobacz jakie są rodzaje psychoz i jak wygląda ich leczenie.
Psychoza to zaburzenie psychiczne, w którym upośledzony jest odbiór rzeczywistości. Osoba z psychozą nie potrafi odróżnić rzeczywistości od fikcji. Ma urojenia i halucynacje.
Wierzy w rzeczy, które inni postrzegają jako dziwne i nierealne. Chory z zaburzeniami psychotycznymi stanowi zagrożenie dla samego siebie oraz swoich bliskich i może popełnić samobójstwo, dlatego ważne jest szybkie wdrożenie leczenia.
Najczęściej diagnozowaną formą psychozy jest schizofrenia.
Na psychozę zapadają najczęściej osoby młode. Płeć nie ma znaczenia. Psychoza dotyka mężczyzn między 15. a 30. rokiem życia i kobiet między 15. a 35. rokiem życia. Szacuje się, że od 4 do 5 proc. młodych ludzi w którymś momencie życia przechodzi epizod psychotyczny. Większość z nich jest całkowicie uleczana.
Zobacz także: Zaburzenia osobowości – rodzaje, objawy i sposoby leczenia
Psychoza – objawy
Najczęstsze objawy psychozy to:
- halucynacje – chory słyszy głosy, widzi rzeczy, czuje dotyk oraz zapachy, które nie istnieją;
- urojenia – osoba z psychozą może wierzyć w to, że jest sledzona lub wyobrażać sobie, że inni mogą czytać w jej myślach.
- dziwne, ekscentryczne zachowanie;
- napady lęku,
- apatia, spowolnienie ruchowe lub pobudzenie,
- problem z utrzymywaniem i nawiązywaniem bliskich kontaktów,
- alienacja, izolowanie się,
- wypowiadanie się w niezrozumiały sposób (krótko i zdawkowo – nieadekwatnie do sytuacji);
- odcięcie emocji (poczucie pustki uczuciowej);
- mimika i gestykulacja mogą być ograniczone lub nieadekwatne.
Zobacz także: Stale odczuwasz lęk? Sprawdź, czy nie dopadły cię objawy nerwicy
Psychoza – rodzaje
Wyróżniamy następujące psychozy:
Psychoza – a nerwica
Osoba chorująca na psychozę w przeciwieństwie do chorego na nerwicę nie wie, co jest realne, a co jest wytworem jej wyobraźni. Utrata kontaktu z rzeczywistością jest głównym kryterium odróżniającym zaburzenie psychotyczne od nerwicy. Neurotyk pozostaje krytyczny wobec swoich objawów, chory z psychozą uznaje swoje symptomy za prawdziwe.
Psychoza – przyczyny
Dokładna przyczyna psychoz nie jest znana, ale specjaliści zwracają uwagę na zaburzenia neuroprzekaźników (dopaminy i serotoniny).Psychozy może powodować także nadużywanie alkoholu i substancji psychoaktywnych oraz choroby somatyczne (nerek, wątroby, tarczycy, mózgu).
W przypadku schizofrenii lub zaburzeń schizotypowych najbardziej prawdopodobna wydaje się teoria o wpływie czynników genetycznych, psychologicznych oraz środowiskowych.
Psychoza – leczenie
W przypadku psychoz obecnie dostępne leczenie jest bardzo skuteczne. Stosuje się leki przeciwpsychotyczne, które hamują powstawanie omamów i urojeń.
Ważne jest, aby diagnozę postawić szybko. Wtedy możliwe jest całkowite wyleczenie psychozy.
W leczeniu psychoz stosuje się także psychoterapię kognitywno-behawioralną oraz różnego rodzaju grupy wsparcia.
Zobacz także: Nerwica lękowa może spotkać każdego. Jak ją rozpoznać i leczyć?
Objawy i leczenie psychozy
Psychoza – co to takiego
Psychoza jest stanem umysłu, w którym występują poważne zaburzenia w postrzeganiu rzeczywistości. Nazwa pochodzi od dwóch greckich słów (psyche – umysł oraz osis – szaleństwo).
Mianem psychozy lub stanu psychotycznego określa się zachowania odbiegające od szeroko pojętej normy lub po prostu niezrozumiałe. Choroba jest stanem rozregulowania i zakłócenia różnych sfer funkcjonowania psychicznego, takich jak: postrzeganie rzeczywistości (w tym siebie i otoczenia), formy toku myślenia, przeżywania i wyrażania emocji oraz nastroju.
Zaburzenia prowadzą do tego, że pacjent zaczyna żyć w wyimaginowanym świecie. Chory może doświadczać omamów wzrokowych i słuchowych, dużo rzadziej czuciowych, węchowych, bądź paranoidalnych urojeń i halucynacji.
Osoba z psychozą głęboko wierzy w rzeczy, które są wytworem wyobraźni i nie jest tego świadoma. Nie potrafi w sposób krytyczny spojrzeć na symptomy choroby biorąc je za rzeczywistość.
Chorzy nie przyjmują żadnych uwag dotyczących ich stanu zdrowia, co może prowadzić do konfliktów, a w konsekwencji odtrącenia i izolacji.
Wypowiedzi pacjenta często są niespójne i odrealnione, ma on problemy ze skupieniem uwagi na rozmowie. Charakterystyczne jest też to, że nastrój bywa nieadekwatny do sytuacji, ale jednocześnie tożsamy z przeżywanymi urojeniami lub omamami. Pacjent całkowicie zatraca granicę między wewnętrznymi przeżyciami, a tym, co dzieje się naprawdę.
Psychoza – przyczyny
Dokładne przyczyny schorzenia nie zostały poznane, ale dziś przyjmuje się, że u źródeł je wywołujących są zaburzenia w prawidłowym funkcjonowaniu neuroprzekaźników (komórek nerwowych odpowiedzialnych za komunikację w mózgu).
Z kolei wśród czynników mogących prowadzić do zachwiania równowagi wymienia się: alkohol, substancje psychoaktywne, zwłaszcza narkotyki, dopalacze oraz różne choroby somatyczne i psychiczne. Psychozę można zdiagnozować także u osób starszych z pogarszającą się pamięcią. Dodatkowym czynnikiem ryzyka jest depresja, bo może doprowadzić do rozwoju psychozy depresyjnej.
W przypadku zaburzeń takich jak schizofrenia, czy zaburzenia schizotypowe, przyczyna jest złożona (kombinacja czynników środowiskowych i genetycznych).
Do grupy zaburzeń psychotycznych zalicza się:
- schizofrenię – choroba przewlekła z zaburzeniami psychicznymi o wielu podtypach, gdzie oprócz urojeń i halucynacji występują reakcje nieadekwatnymi emocjami, brak odczuwania przyjemności z czegokolwiek;
- zaburzenia schizoafektywne – podobnie jak schizofrenia są chorobą przewlekłą. Występują objawy psychotyczne w połączeniu z zaburzeniami nastroju (depresja lub mania);
- psychozy reaktywne – wywołane są przez bardzo silny stres lub traumatyczne doświadczenie. Najczęściej objawy przechodzą samoistnie;
- psychozy egzogenne – objawy psychozy spowodowane są czynnikami zewnętrznymi, np. zażywaniem substancji psychoaktywnych. Ich leczenie uzależnione jest od przyczyny, która je wywołała.
Psychoza – objawy
Przy wszystkich typach zaburzeń psychotycznych do najbardziej charakterystycznych symptomów zalicza się: urojenia oraz halucynacje. Oprócz nich wymienia się też: obsesje, gwałtowne zmiany osobowości, brak przeżywania i wyrażania uczuć, dezorganizację zarówno myślową, jak i behawioralną.
Urojenia są zaburzeniami myślenia polegającymi na złym osądzaniu i błędnych przekonaniach wobec świata zewnętrznego. Chory mocno wierzy, mimo braku dowodów i nie jest w stanie rozważyć zdania innych. Bardzo często chorym może wydawać się, że ktoś czyta w ich myślach, że są śledzeni lub ktoś przejmuje nad nimi kontrolę.
Osoba w stanie psychozy nie potrafi dostrzec bezsensowności swoich przekonań. Halucynacjami można określić doświadczenia zmysłowe (wszystkie zmysły), które nie są spowodowane czynnikiem zewnętrznym. W tej kategorii mieszczą się wszelkiego rodzaju omamy: wzrokowe, zapachowe, czuciowe oraz słuchowe.
Chory uważa, że halucynacje są prawdziwe.
Psychoza – leczenie
Najistotniejsze jest rozpoczęcie kuracji na wczesnym etapie rozwoju schorzenia. Podstawową metodą leczenia chorób z grupy psychoz jest farmakologia. W zależności od rodzaju stosuje się różne środki, ale najczęściej są to leki przeciwpsychotyczne, blokujące niektóre neuroprzekaźniki w mózgu, przez co eliminują objawy takie jak halucynacje i urojenia.
Uzupełnieniem leczenia farmakologicznego może być psychoterapia. W wymiarze poznawczo-behawioralnym ułatwia pacjentowi kontrolę nad umysłem i zrozumienie mechanizmów działania choroby. Właśnie połączenie tych dwóch metod daje najlepsze efekty.
Niezwykle istotna jest również pomoc najbliższych, gdyż podczas leczenia bezcenne jest wsparcie i ochrona przed wykluczeniem ze społeczeństwa.
Zaburzenia Psychotyczne, Małgorzata Walęcka Co to jest ‘psychoza’?
Psychoza lub ‘stan psychotyczny’ to stan umysłu, w którym występują poważne zaburzenia w postrzeganiu rzeczywistości.
Osoba chora może widzieć, słyszeć, czuć lub nawet smakować rzeczy, których nie ma w rzeczywistym świecie. Może również doświadczać zaburzeń toku myślenia np. wierzyć, że ktoś chce jej zrobić krzywdę.
Zależnie od objawów wyróżniamy kila rodzajów zaburzeń psychotycznych. Zostaną one omówione poniżej.
Jakie są objawy psychozy?
Objawami, które są charakterystyczne dla wszystkich typów zaburzeń psychotycznych to urojenia i halucynacje.
Halucynacje – doświadczenia zmysłowe (dotyczy to wszystkich zmysłów), które nie są wywoływane żadnym bodźcem z zewnątrz. Na przykład osoba w stanie psychozy Może słyszeć głosy, czuć zapachy (np. pomarańczy) albo dotyk na skórze. Osoba chora jest przekonana, że halucynacje są prawdziwe, mimo że nie ma to poparcia w rzeczywistości.
Urojenia – zaburzenia myślenia polegające na posiadaniu fałszywych przekonań, błędnych sądów, w które osoba zaburzona mocno wierzy, mimo iż te przekonania niedorzeczne. Sądy te i przekonania nie mają odzwierciedlenia w rzeczywistości.
Osoba w stanie psychozy nie bierze pod uwagę dowodów przeczących jej przekonaniom i nie potrafi przyjąć perspektyw innej osoby, która się z nią nie zgadza. Często spotykane urojenia to na przykład przekonanie, że inne osoby potrafią nam czytać w myślach lub myśli są nam prze kogoś ”wkładane” do głowy. Inne często spotykane urojenie to przekonanie, że jakaś zewnętrzna siła nas kontroluje.
Urojenia rzadko są spójnym systemem przekonań, ale osoba w stanie psychozy nie potrafi dostrzec niekonsekwencji, bądź absurdalności takich przekonań.
Jakie są przyczyny psychozy?
Nie jest pewne, jakie są dokładne przyczyny powstawania psychoz. Na dzień dzisiejszy przyjmuje się hipotezę, że wywoływane one są przez zaburzenia w funkcjonowaniu nueroprzekaźników w mózgu ( substancji, które pozwalają na komunikowanie się komórkom nerwowym).
Takie zaburzenie równowagi mogą być wywoływane przez różne czynniki środowiskowe np. narkotyki, alkohol , dopalacze , choroby somatyczne (np. guz mózgu), ale najczęściej przyczyna takiego stanu pozostaje nieznana.
W przypadku zaburzeń takich jak schizofrenia, czy zaburzenia schizotypowe, przyczyna jest najprawdopodobniej złożona (kombinacja czynników środowiskowych i genetycznych ).
Jakie są typy zaburzeń psychotycznych?
Do grup psychoz możemy zaliczyć stany chorobowe, które prezentują szereg różnych objawów, ale wszystkie łączy fakt występowania urojeń i halucynacji. Do najczęściej spotykanych należą:
Schizofrenia – jest to zespół zaburzeń psychicznych o wielu podtypach, gdzie oprócz urojeń i halucynacji występuje spłycony lub niestosowny afekt (osoba nie reaguje prawidłowymi emocjami; odczuwa radość w sytuacjach, kiedy prawidłową reakcją jest smutek, np.
w przypadku śmierci kogoś bliskiego lub wręcz wydaje się nie odczuwać żadnych emocji, jest obojętna.), brak odczuwania przyjemność z jakiekolwiek czynności, w tym wchodzenia w relacje z innymi (wycofuje się z życia towarzyskiego). Występuje również dezorganizacja myślenia, objawiające się na przykład niespójną mowa osłabieniem uwagi, splątaniem.
By zdiagnozować schizofrenię, objawy muszą się utrzymywać przez co najmniej pół roku.
Schizofrenia jest chorobą przewlekłą, ale dzięki prawidłowemu leczeniu osoba chora ma duże szanse na prowadzenie normalnego trybu życia.
Zaburzenia schizoafektywne – jest to stan chorobowy cechujący się występowaniem zarówno objawów z grupy psychoz (urojenia, halucynacje, dezorganizacja) jak również zaburzeniami nastrojów takimi jak depresja (obniżony nastrój) lub mania (podwyższony i drażliwy nastrój). Mogą również występować objawy psychozy, depresji oraz manii u jednego pacjenta (typ mieszany). Objawy psychotyczne występują razem z zaburzeniami nastroju, ale pojawiają się też pomiędzy epizodami depresji lub manii.
Tak jak i schizofrenia, zaburzeia schizoafektywne są chorobą przewlekłą i wymagają leczenia farmakologicznego.
Psychozy reaktywne – jest to stan z objawami psychozy (urojeniami i halucynacjami), który jest reakcją na bardzo stresującą sytuację i traumatyczne doświadczenia.
Jest to bardzo indywidualne; dla każdego człowieka inne wydarzenie jest traumatyczne może wywołać psychozę. Takim stresującym doświadczeniem może być wypadek, śmierć kogoś bliskiego, bycie ofiarą przestępstwa, utrata pracy.
W przeciwieństwie do schizofrenii, epizod psychozy reaktywnej najczęściej mija samoistnie.
Psychozy egzogenne – stan z objawami psychozy wywołany przez czynniki zewnętrzne, takie jak na przykład nadużywanie leków, zażywanie dopalaczy, zatrucia grzybami, nadużywanie alkoholu, choroby zakaźne bądź urazy mózgu. Ich leczenie, przebieg i rokowania są zależne od przyczyny, która je wywołała.
Jak się leczy psychozy?
Głównym sposobem leczenia psychoz jest leczenie farmakologiczne. Zależnie od rodzaju psychozy, stosuje się różne leki. Najczęściej są to leki przeciwpsychotyczne, które blokuję niektóre neuroprzekaźniki w mózgu, przez co eliminują objawy wytwórcze (halucynacje i urojenia).
Psychoterapia jest pomocna, jednak działa tylko pomocniczo, na przykład trening poznawczo-behawioralny ułatwia pacjentowi kontrolowanie stanu umysłu i rozpoznanie objawów. Poprawia również funkcjonowanie w czasie remisji, przez pomoc w zrozumieniu choroby i radzeniu sobie z jej skutkami.
Jak postępować z osobą chorą?
Postarać się być spokojnym, unikać podnoszenia głosu, zagrażających gestów i przede wszystkim nie wdawać się w kłótnie na temat urojeń, bądź halucynacji. Osoba chora nie jest w stanie przyjąć racjonalnych argumentów, próby przekonywania mogą w niej wzbudzić agresję.
Inicjować zwykłe konwersacje, nie wyłączać osoby chorej z życia rodzinnego. Bardzo często osoby chore mają poczucie odrzucenia, ponieważ choroby psychiczne wzbudzają w społeczeństwie lęk.
Osoby zaburzone to też istoty ludzkie, które zasługują na szacunek. Nie mów przykrych rzeczy, których nie powiedziałbyś osobie zdrowej i nie wysnuwaj fałszywych wniosków ani oskarżeń tylko z powodu choroby.
Oltmans F.T; Emery E.R „Abnormal Psychology” (2008) Person; New Jersey
Kandel R.E.; Shwartz H.J.; Jessel M.T “Principles of Neuroscience” (2007) Mc Graw Hill
Namysłowska I. “Psychiatria Dzieci I Młodzieży” Wydawnictwo Lekarskie PZWL (2007) Warszawa
http://allpsych.com/disorders/psychotic/index.html
Pewność diagnozy schizofrenii u nastolatków zawsze będzie mniejsza niż u pacjenta dorosłego
O trudnościach w postawieniu diagnozy schizofrenii wśród dzieci i młodzieży, częstości jej występowania oraz pierwszych niespecyficznych objawach tego rzadkiego psychicznego schorzenia rozmawiamy z dr hab. n. med. Barbarą Remberk, kierownikiem Kliniki Psychiatrii Dzieci i Młodzieży, konsultantem krajowym w dziedzinie psychiatrii dzieci i młodzieży.
Ten artykuł czytasz w ramach płatnej subskrypcji. Twoja prenumerata jest aktywna
iStock
Schizofrenii w populacji dzieci i młodzieży nie klasyfikuje się jako odrębnej jednostki chorobowej. Oficjalny system klasyfikacji wyodrębnia chorobę o wczesnym lub bardzo wczesnym początku. Za umowną granicę specjaliści obrali 13. rok życia – jeśli objawy pojawią się u dziecka do 13. r. ż.
stawiamy diagnozę schizofrenii o bardzo wczesnym początku (childhood onset of schizophrenia – COS lub very early onset of schizophrenia – VEOS), schizofrenii o początku w okresie dzieciństwa lub schizofrenii przedpokwitaniowej. Jeśli choroba dotyka pacjenta w okresie adolescencji, czyli pomiędzy 13. a 18.
rokiem życia, mówimy o schizofrenii o wczesnym początku (early onset of schizophrenia – EOS).
Schizofrenia dziecięca jest więc uznawana za wczesną postać tej samej choroby, którą diagnozuje się u dorosłych, ale ten wczesny początek bardzo często wiąże się niestety z cięższym przebiegiem, a w konsekwencji gorszym rokowaniem. W starszej grupie wiekowej (13-18 r. ż.) rokowanie jest zróżnicowane. Część pacjentów choruje jak ludzie dorośli, ale niestety są też tacy chorujący przewlekle, a choroba charakteryzuje się u nich niekorzystnym przebiegiem.
Jaka jest częstotliwość występowania schizofrenii w populacji dziecięcej? Czy istnieją dowody naukowe na poparcie twierdzenia, że częściej chorują na nią chłopcy?
Schizofrenia dzieci i młodzieży jest uznawana za chorobę rzadką. Nie ma w tej chwili danych epidemiologicznych, które pozwalałyby precyzyjnie określić ilość chorych osób. Szacunki z wcześniejszych lat mówią o częstotliwości schizofrenii o wczesnym początku wynoszącej 1 na 10 000 (0,01%).
Brakuje niestety badań populacyjnych, ale nieliczne doniesienia wskazują, że ta częstotliwość zachorowań wzrasta – badacze Taiwańscy na przykład ocenili rozpowszechnienie schizofrenii o wczesnym początku jako czterokrotnie wyższe – 0,042% W Polsce w 2018 roku w publicznych poradniach zdrowia psychicznego leczyło się około 2070 pacjentów z zaburzeniami spektrum schizofrenii (1390 z rozpoznaniem schizofrenii, 680 z rozpoznaniami innych zaburzeń z rozdziału F2 ICD-10) poniżej 18 roku życia, zaś na oddziałach całodobowych – 561 pacjentów, odpowiednio 314 chorych na schizofrenię i 247 na inne zaburzenia tego spektrum.
Choć w populacji ogólnej uważa się, że częściej chorują mężczyźni. Badania z ostatnich lat dotyczące nastolatków donoszą o wyrównaniu proporcji płci w tej grupie wiekowej.
Wśród objawów są jakieś specyficzne dla pacjenta pediatrycznego? Czy poza urojeniami są jakieś np. zaburzenia nastroju lub funkcji poznawczych, które powinny zaalarmować rodziców, nauczycieli lub innych opiekunów?
Dzieci i młodzież z rozwijającą się schizofrenią zazwyczaj od początku życia rozwijają się nie do końca prawidłowo. Trudnością diagnostyczną jest to, że pierwsze objawy są niespecyficzne i nie pojawiają się z dnia na dzień, ale stopniowo narastają. Początkowe symptomy to m.in.
dyskretne opóźnienia w rozwoju-psychoruchowym, przejawiające się poprzez problemy w osiąganiu kolejnych kamieni milowych określających stopień rozwoju. W części przypadków obserwuje się cechy całościowych zaburzeń rozwoju. Dzieci mogą być nadwrażliwe, wycofane z kontaktów społecznych i mało aktywne w relacjach z otoczeniem.
W takich przypadkach rodzice czy inne osoby stykające się z dzieckiem często przez długi czas nie zauważają zaburzeń rozwojowych, które mogą świadczyć o schizofrenii.
Inną trudnością we wczesnym wyłapaniu objawów i postawieniu właściwej diagnozy jest fakt, że pacjent pediatryczny bardzo często nie potrafi ocenić w jak dużym stopniu jego zachowanie czy reakcje odstają od przyjętej normy, jego kompetencje komunikacyjne często są ograniczone.
Oczywiście, brak krytycyzmu jest jedną z cech obserwowanych u chorujących na schizofrenię, ale pacjent dorosły umie obiektywnie ocenić, że większość osób w przeciwieństwie do niego nie ma omamów słuchowych. W praktyce klinicznej zdarza się więc, że dziecko trafia do specjalisty w momencie ostrego epizodu psychotycznego. Dopiero w późniejszym wywiadzie –po ustabilizowaniu stanu chorego – ustalamy, że objawy, np. głosy, występowały u dziecka już od kilku lat, ale nikomu o tym nie powiedziało, bo myślało że wszyscy tak mają.
Kolejnym problemem diagnostycznym jest to, że schizofrenia o wczesnym lub bardzo wczesnym początku jest chorobą rzadką. Sporo mówi się o schizofrenii, ale w kontekście dorosłych, więc świadomość społeczna dotycząca występowania tego schorzenia u dzieci jest niska.
Prowadzi to do tego, że te pierwsze objawy, takie jak np.
za zmianę zachowania u nastolatka lub pogorszenie funkcjonowania w grupie rówieśniczej, uznaje się za problemy wychowawcze, podejrzewa się uzależnienie od substancji psychoaktywnych albo stawia się diagnozę depresji, podczas gdy to rozwijająca się psychoza.
Co w takim razie powinno zaalarmować otoczenie? Zawsze musi niepokoić otoczenie dziecka zmiana funkcjonowania: taka jak pogorszenie wyników w nauce, które nie jest następstwem jasno dającej się określić, prozaicznej przyczyny jak choćby zmiana szkoły na bardziej wymagającą czy wycofanie z życia społecznego Odmowa chodzenia do szkoły może mieć wiele przyczyn, ale jedną z nich są nastawienia ksobne czy prześladowcze. Podobnie, oprócz wielu innych, powodem pogorszenia relacji z rówieśnikami mogą być objawy wytwórcze – chociażby poczucie odsłonięcia myśli. Ponieważ problem przemocy szkolnej jest niestety powszechny, urojeniowe vs rzeczywiste podłoże zgłaszanych przez pacjenta skarg dotyczących zachowania rówieśników wymaga wnikliwego różnicowania.
Kryteria diagnostyczne dla dorosłych i dzieci są takie same, a więc uwzględniają omamy słuchowe, wzrokowe i cenestetyczne, formalne zaburzenia myślenia, ale też trudności w klarownym komunikowaniu się czy nawiązywaniu prawidłowych relacji z otoczeniem.
Typowy przypadku schizofrenii o początku w okresie dzieciństwa jest powolny, podstępny przebieg z narastaniem objawów negatywnych. Objawy psychotyczne u dzieci i młodzieży często mają charakter zmienny i fragmentaryczny.
Doznania psychotyczne mogą wyrażać się jako dziwaczne lęki, nieadekwatne do poziomu rozwoju.
Psychologia i psychiatria
Specjalistyczny newsletter przygotowywany przez ekspertów
ZAPISZ MNIE
Skłonność do fantazjowania i personifikacji lęków czy obaw jest naturalna na pewnym etapie rozwoju dla większości dzieci. Kiedy może oznaczać zaburzenia psychiczne?
Oczywiście fantazjowanie nie jest objawem psychopatologiczny.
, Jeśli dziecko we wczesnym wieku szkolnym ma wymyślonego przyjaciela lub zwierza się ze swoich dziecięcych problemów pluszakowi, ale nawiązuje przy tym prawidłowe relacje z otoczeniem rówieśniczym, dobrze funkcjonuje w szkole i w rodzinie, wtedy nie ma powodu do podejrzewania psychozy.
W sytuacji gdy obserwujemy u dziecka zmianę, pogorszenie funkcjonowania społecznego, któremu towarzyszy np. zasłanianie okien, odmowa wychodzenia z domu lub inne zachowania świadczące o poczuciu lęku czy zagrożenia – to powinno nas zaalarmować.
Jak wygląda standard diagnostyki różnicowej?
Zacznijmy od tego, że pewność postawionej diagnozy u nastolatków będzie mniejsza niż u pacjenta dorosłego. Zdarza się, że zaburzenie afektywne dwubiegunowe w wieku nastoletnim rozpoczyna się od epizodu, który spełnia kryteria zespołu paranoidalnego.
W przypadku pierwszego epizodu schizofrenii w każdej grupie wiekowej liczymy się także z tym, że przebieg choroby pokaże, że bardziej opowiednią diagnozą okaże się zaburzenie schizoafektywne.
Dzieci i młodzież, ze względu na swoją zależność od dorosłych, są grupą, w której może wystąpić indukowane zaburzenie urojeniowe, choć jest to schorzenie bardzo rzadkie.
Czasami zdarza się także, że objawy interpretowane na początkowym etapie procesu diagnostycznego jako psychotyczne okazują się mieć charakter dysocjacyjny czy też są elementem zespołu stresu pourazowego.
Stabilność diagnozy zależy w dużym stopniu od tego, czy stosujemy się do kryteriów ICD-10 (do postawienia rozpoznania wymagają one manifestacji objawów przez miesiąc) czy klasyfikacji zaburzeń psychicznych zaproponowanej przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne DSM-5 (objawy muszą utrzymywać się przez pół roku).
W ramach diagnostyki różnicowej rekomendujemy wykonanie badania neuroobrazowego, podstawowych badań laboratoryjnych (w tym poziomu TSH), elektroencefalografii.
Choroba, która manifestuje się czasami pod postacią psychozy, a jest całkowicie schorzeniem neurologicznym, to autoimmunologiczne zapalenie mózgu z przeciwciałami przeciwko receptorom NMDAR (ang. anti-NMDA receptor encephalitis).
Jeżeli obraz kliniczny budzi wątpliwości, na dalszym etapie w diagnostyce różnicowej należy także wziąć pod uwagę wszelkie zaburzenia metaboliczne o charakterze spichrzeniowym, prowadzące do neurodegeneracji. Również konsultacja genetyczna bywa zalecana, ale nie jest postępowaniem pierwszego rzutu.
Badania laboratoryjne, EKG czy pomiar ciśnienia, wzrostu i masy ciała są ważne w kontekście monitorowania późniejszego leczenia.
Co współczesna medycyna mówi o przyczynach schizofrenii o wczesnym lub bardzo wczesnym początku?
Obecnie podstawową hipotezą jest neurorozwojowa koncepcja schizofrenii. Według niej podstawową przyczyną choroby są zmiany w ośrodkowym układzie nerwowych powstałe w okresie prenatalnym i okołoporodowym.
Rola czynników występujących w późniejszym okresie, które mogą zwiększać ryzyko zachorowania, stanowić czynnik spustowy lub pogarszający przebieg choroby objawy również jest przedmiotem badań.
W przypadku schizofrenii o początkach w okresie dzieciństwa uważa się, że wpływ czynników biologicznych jest wyrażony bardziej niż w przypadku choroby o początku w typowym okresie.
Do czynników biologicznych zaliczamy między innymi obciążenie genetyczne, infekcje w trakcie ciąży, doświadczenie przez matkę długotrwałego głodu, powikłania okołoporodowe. Wśród czynników zwiększających ryzyko zachowowania warto wymienić doświadczenia traumatyczne okresu dzieciństwa oraz – temat w moim odczuciu zaniedbywany w debacie publicznej – stosowanie marihuany, zwłaszcza przez pacjentów w wieku rozwojowym.
Jakie formy leczenia ma w tej chwili do zaoferowania pacjentom pediatrycznym polski system opieki zdrowotnej?
Podstawą leczenia schizofrenii o wczesnym i bardzo wczesnym początku jest farmakoterapia, a precyzyjniej mówiąc leki przeciwpsychotyczne.
Przy wyborze drogi leczenia jako specjaliści napotykamy na pewną trudność, ponieważ rekomendacje ekspertów zalecają między innymi leki, które nie są w Polsce zarejestrowane u dzieci i młodzieży. Oczywiście, zaleca się postępowanie zgodne z rekomendacjami.
W takich wypadkach należy więc uzyskać pisemną zgodę rodziców lub samego pacjenta, jeśli skończył 16 lat, na włączenie do terapii leku poza rejestracją.
Dobierając farmakoterapię, należy zwrócić uwagę na fakt, że pacjent pediatryczny jest bardziej niż dorosły podatny na wzrost masy ciała i metaboliczne działania niepożądane.
W tym kontekście warto uważać na niepożądane skutki olanzapiny.
Włączając ten lek do terapii, konieczne jest omówienie z rodzicami i dzieckiem zasad zdrowego trybu życia i odżywania, by zminimalizować ryzyko przyrostu masy ciała.
Monitorowanie działań niepożądanych leków przeciwpsychotycznych jest niezwykle istotne z uwagi na zwiększone ryzyko sercowo-naczyniowe. Jest to znany fakt dotyczący pacjentów starszych.
Tym niemniej wyniki najnowszych badań potwierdzają, że leki z tej grupy, szczególnie w dużych dawkach, również w populacji młodzieży i młodych dorosłych zwiększają ryzyko zgonu z przyczyn sercowo-naczyniowych.
Standardem w opiece nad pacjentami pediatrycznymi jest również psychoterapia indywidualna i rodzinna. Niezwykle ważna jest współpraca ze szkołą. Pacjenci często potrzebują zindywidualizowanej ścieżki kształcenia.
W takiej sytuacji dziecko chodzi do szkoły, ale niektóre lekcje ma sam na sam z nauczycielem. Drugą możliwością jest nauczanie indywidualne w domu – nauczyciel przychodzi do miejsca zamieszkania ucznia. Ta forma wsparcia w psychiatrii jest wybierana rzadziej.
Przede wszystkim zależy nam, by dziecko możliwie jak najdłużej funkcjonowało w swoim naturalnym środowisku rówieśniczym.
PRZECZYTAJ TAKŻE: Psychiatria dziecięca w kryzysie: brakuje lekarzy i miejsc dla pacjentów
Opieka psychiatryczna bliżej miejsca zamieszkania dziecka
Źródło: Puls Medycyny
Podpis: Emilia Grzela