Zespół hiperstymulacji jajników – przyczyny, objawy, badania, leczenie, zapobieganie, powikłania

Jesteś w trakcie przygotowań do in vitro. Niestety po kilku dniach od pobrania komórek jajowych brzuch urósł Ci jak balon i zaczęło Cię mdlić. To może być tzw. zespół hiperstymulacji jajników. Dlaczego do tego doszło? Czy to jest bezpieczne? Przeczytaj!

Jesteś w trakcie przygotowań do in vitro. Niestety  już po kilku dniach od pobrania komórek jajowych brzuch urósł Ci jak balon i strasznie zaczęło Cię mdlić. Od lekarza dowiedziałaś się, że to tzw. zespół hiperstymulacji jajników, czyli niekontrolowany wzrost pęcherzyków jajnikowych wywołany hormonami, które przyjęłaś. 

Zachodzisz w głowę, co poszło nie tak? Dlaczego stymulacja jajeczkowania wymknęła się spod kontroli? Czy można było tego uniknąć? W naszym artykule postaramy się udzielić odpowiedzi na wszystkie te pytania. 

Zespół hiperstymulacji jajników – co się za tym kryje?

Zespół hiperstymulacji jajników jest najczęściej efektem działania gonadotropiny kosmówkowej podanej pod koniec stymulacji. Pojawia się albo do 10 dni od pobrania oocytów (postać wczesna) albo po upływie 10 dni (postać późna).

Zespół hiperstymulacji jajników może mieć  przebieg od łagodnego po ciężki. Łagodna hiperstymulacja objawia się niewielkim bólem brzucha, zwiększeniem jego obwodu oraz nudnościami. Przy umiarkowanej hiperstymulacji jajników dodatkowo mogą się pojawić wymioty i biegunka.

W postaciach ciężkiej i krytycznej oprócz  dużego wodobrzusza występują zaburzenia oddychania, skąpomocz lub bezmocz i niewydolność nerek. Bardzo charakterystycznym objawem jest również zagęszczenie krwi.

Zarówno postać ciężka jak i krytyczna mogą stanowić bezpośrednie zagrożenie życia. Na szczęście zdarzają się niezwykle rzadko!  

Przy łagodnej hiperstymulacji jajników objawy wystarczy po prostu przeczekać. Gonadotropina kosmówkowa utrzymuje się bowiem w organizmie jedynie przez kilka dni. W pozostałych przypadkach kobieta wymaga już jednak leczenia szpitalnego. Zastanawiasz się teraz pewnie, po co w ogóle wykonywać całą tę stymulację, skoro wiąże się z takim ryzykiem? 

Stymulacja jajeczkowania – co ma na celu? 

W ten sposób klinika przygotowuje Cię do zapłodnienia pozaustrojowego. Aby szanse na powodzenie procedury in vitro były jak największe, musimy bowiem uzyskać większą liczbę komórek jajowych.

Podczas naturalnego cyklu menstruacyjnego z jajnika uwalnia się przeważnie tylko jedna komórka jajowa. Pobudzając Twoje jajniki do pracy przy pomocy odpowiednich hormonów, lekarze są w stanie otrzymać ich znacznie więcej.

Dzięki temu wzrasta szansa, że zabieg in vitro zakończy się sukcesem. 

Czy to aby na pewno bezpieczne? 

Stymulacja hormonalna jest tym elementem procedury in vitro, której kobieta boi się chyba najbardziej. No bo, czy taka ilość przyjętych hormonów nie jest przypadkiem szkodliwa dla zdrowia? Jak będę się po niej czuć? Wszystkie panie, które mają podobne rozterki, uspokajamy.

Tak, stymulacja jajeczkowania jest procedurą bezpieczną, a zespół hiperstymulacji jajników to naprawdę rzadkie powikłanie! Pamiętajmy jednak, że ma takiego leku, który pozostawałby całkowicie obojętny dla organizmu.

Po zażyciu hormonów, podobnie jak po zażyciu każdego innego leku, mogą wystąpić skutki uboczne. I np. w trakcie stymulacji jajeczkowania kobieta może odczuwać uderzenia gorąca, zmęczenie, rozdrażnienie, bóle głowy, spadek libido czy suchość w pochwie.

Lekarze dbają jednak o to, aby ryzyko wystąpienia tego typu dolegliwości było jak najmniejsze. 

Przeczytaj też: 6 najczęstszych obaw przed in vitro 

Rodzaj i dawki hormonów lekarz dobiera indywidualnie do pacjentki 

Wzrost pęcherzyków jest też bez przerwy monitorowany za pomocą USG, tak aby ograniczyć ryzyko hiperstymulacji do minimum, a kobieta czuła się dobrze. Pamiętaj, że lekarz nie prowadzi stymulacji hormonalnej, jak mu się podoba.

Wszystko odbywa się według określonego protokołu – długiego lub krótkiego.  To jaki rodzaj protokołu lekarz wybiera dla swojej pacjentki zależy od wielu czynników, m.in.

od jej wieku, wyników badań hormonalnych, przebiegu dotychczasowego leczenia oraz stanu jajników w obrazie USG.

Więcej dowiesz się z artykułu: Stymulacja jajeczkowania – dlaczego tak ważna przy IVF? 

To dlaczego doszło u mnie do hiperstymulacji?

Być może zadecydował Twój młody wiek (zespół hiperstymulacji jajników częściej występuje u kobiet przed 35. rokiem życia). Być może miałaś wysoką rezerwę jajnikową (poziom AMH) jeszcze przed stymulacją, jesteś bardzo szczupła albo cierpisz na zespół policystycznych jajników (PCOS). Wszystkie ww.

czynniki wiążą się niestety z większym ryzykiem wystąpienia tego powikłania. Najczęściej jeśli lekarz stwierdzi, że prawdopodobieństwo przestymulowania jajników jest zbyt duże, podaje leki nieposiadające hCG. Niestety nigdy nie jesteśmy w stanie całkowicie wyeliminować ryzyka powikłań.

Każdy organizm reaguje bowiem inaczej na zastosowany preparat i nawet najbardziej doświadczony specjalista nie jest w stanie wszystkiego przewidzieć. 

Zespołowi hiperstymulacji jajników można zapobiec poprzez odpowiedni dobór protokołu stymulacji, poprzedzony wywiadem i odpowiednimi badaniami. Jeśli w najbliższym czasie czeka Cię stymulacja jajeczkowania i obawiasz się możliwych powikłań, porozmawiaj ze swoim lekarzem.   

Szukasz więcej informacji na temat stymulacji jajeczkowania? Zadzwoń: 32 506 57 77

Napisz: [email protected]

Konsultacja merytoryczna:

dr n.med. Anna Bednarska-Czerwińska Ginekolog i położnik, endokrynolog Lekarz z ponad 20-letnim doświadczeniem zawodowym. Specjalista w zakresie leczenia niepłodności i endokrynologii rozrodu w Klinice Leczenia Niepłodności i Diagnostyki Prenatalnej Gyncentrum. Członek polskich i zagranicznych towarzystw ginekologicznych.

Zrozumieć OHSS – zespół hiperstymulacji jajników

OHSS niepokoi wiele kobiet, które przygotowują się do procedury in vitro. Zespół hiperstymulacji jajników, bo o nim mowa, może być bardzo groźny, jeśli zbagatelizuje się jego objawy. O tym, jak do niego dochodzi, jak się objawia i jak się go leczy, rozmawiamy z ginekologiem lek. med. Łukaszem Lewandowskim.

OHSS (z ang. oviarian hiperstimulation syndrome), czyli zespół hiperstymulacji jajników najczęściej pojawia się u pacjentek przygotowywanych do zabiegu in vitro. Pierwsze objawy zespołu występują zazwyczaj po kilku dniach od pobrania komórek jajowych do zapłodnienia. Choć nie występuje często, może być zagrożeniem dla życia.

Jak, jednym słowem, można określić to, czym jest zespół hiperstymulacji jajników?

To powikłanie –najczęściej występujące przy technikach wspomaganego rozrodu, np. przy in vitro. Chociaż może wystąpić również w przebiegu naturalnie uzyskanej ciąży.

Prawdopodobną przyczyną zespołu hiperstymulacji jajników jest wtedy mutacja receptora FSH, która zwiększa jego wrażliwość na naturalnie wydzielaną gonadotropinę kosmówkową. Zdecydowana większość przypadków zespołu wynika jednak ze sztucznej stymulacji jajników.

Czym charakteryzuje się OHSS?

Powiększeniem jajników i przemieszczaniem płynów ustrojowych do przestrzeni pozanaczyniowej na skutek nadmiernej przepuszczalności naczyń.

Jeśli chodzi o charakterystyczne objawy, to mogą być różne. W postaci łagodnej pacjentka odczuwa nudności, wzdęcia, nabrzmienie brzucha.

Gdy do objawów dołącza ból brzucha, jego powiększenie, biegunka czy wymioty, mówimy o umiarkowanie nasilonym zespole OHSS.

Postać ciężka i krytyczna to stan z obecnością masywnego wodobrzusza, zaburzeniami oddychania, bardzo powiększonymi jajnikami. 

Brzmi bardzo niebezpiecznie…

I takie jest. Krytyczna postać hiperstymulacji jajników może prowadzić do niewydolności nerek, niewydolności krążenia, zaburzeń krzepnięcia, a nawet zgonu.

Jeśli pacjentka zgłasza jakiekolwiek objawy, które mogłyby sugerować hiperstymulację, każdy ginekolog powinien na nie zareagować i podjąć takie działania, które w danym przypadku będą najkorzystniejsze dla zdrowia pacjentki.

Dlaczego w ogóle dochodzi do hiperstymulacji, przecież pobudzanie przebiega pod kontrolą lekarza?

Hiperstymulacja jajników spowodowana jest nadmierną podażą hormonów płciowych i uwolnieniem substancji naczynioruchowych w trakcie stymulacji jajników. Dochodzi do niej po podaniu hormonu hCG, czyli ludzkiej gonadotropiny kosmówkowej, która ma wywołać owulację i dojrzewanie oocytów.

Mówiąc krótko, do OHSS dochodzi, ponieważ stymulacja jest ingerencją w naturalne procesy występujące w organizmie.

W naturalnym cyklu dojrzewa najczęściej tylko jeden pęcherzyk jajnikowy, który uwalnia tylko jedną komórkę jajową.

Na potrzeby in vitro staramy się stymulować ich przynajmniej o kilka więcej, aby dzięki punkcji pozyskać więcej oocytów, co zwiększa szanse na uzyskanie prawidłowego zarodka.

W jakich przypadkach ryzyko hiperstymulacji może być większe? 

Do grupy bardziej narażonej na OHSS należą kobiety młodsze, szczupłe, ze stwierdzonym zespołem policystycznych jajników, z wysoką rezerwą jajnikową.

Istotne są również niektóre parametry kontrolowane w trakcie leczenia. To poziom estradiolu oraz liczba stymulowanych pęcherzyków. Im większa, tym jest ono wyższe.

Dlatego bardzo ważne, by leczeniem niepłodności technikami wspomaganego rozrodu, a co za tym idzie – także stymulacją jajeczkowania, zajmowali się wyspecjalizowani i doświadczeni lekarze.

W InviMedzie mamy szeroką wiedzę i praktykę w tym temacie.

Wiedza i doświadczenie ginekologa przekłada się na niższe ryzyko OHSS?

Tak, ale trzeba o tym pamiętać, jeszcze zanim rozpocznie się leczenie i stymulację. Bardzo ważna jest szczegółowa diagnostyka kobiety przed rozpoczęciem leczenia i określenie czynników ryzyka OHSS. Na tej podstawie dobiera się protokół stymulacji i dawki leków.

Później, w trakcie leczenia, aby zapobiec hiperstymulacji jajników, stosuje się też monitorowanie poziomu hormonów płciowych. Przy obecności licznych czynników ryzyka lekarz może, zamiast praparatu hCG, zalecić użycie innego środka wywołującego owulację.

Kluczowa jest współpraca z pacjentką i ścisłe przestrzeganie zaleceń lekarza.

Czy jeśli u pacjentki wystąpiła hiperstymulacja, transfer zarodka powinien być odroczony?

Odpowiedź jest krótka – tak, zwłaszcza gdy hiperstymulacja jest nasilona. Jednak, aby ją uzasadnić, potrzebny jest nieco dłuższy wstęp.

Wyróżnia się dwie postacie choroby – tę o wczesnym początku, gdy objawy hiperstymulacji występują w ciągu 3–7 dni od podania hCG, oraz postać o późnym początku, gdy do wystąpienia objawów dochodzi po więcej niż 10 dniach.

Tylko wczesna postać choroby jest zależna od podawanych w trakcie leczenia niepłodności leków. Postać późna, stanowiąca aż 70% ciężkich przypadków choroby jest stymulowana przez naturalne hormony powstające podczas wczesnej ciąży.

Nałożenie się obu postaci choroby jest potencjalnie bardzo niebezpieczne. Właśnie dlatego odroczenie transferu zarodka jest uzasadnione. 

Jak przebiega leczenie?

W lekkich przypadkach wystarczy stosowanie się do zaleceń lekarza, wśród których może znaleźć się dieta wysokobiałkowa i uzupełnianie elektrolitów np. napojami dla sportowców.

Leczenie szpitalne wdrażamy, gdy konieczne jest uregulowanie podaży płynów dożylnie oraz uzupełnienie elektrolitów, białek i albumin. Monitoruje się parametry laboratoryjne, ilość oddawanego moczu, wydolność oddechową i krążeniową pacjentki.

W leczeniu stosuje się też preparaty heparyn, zapobiegające powikłaniom zakrzepowo-zatorowym. Czasem konieczne jest odbarczenie nadmiernej ilości nagromadzonych płynów z jamy brzusznej czy opłucnej. W najcięższych przypadkach konieczna jest dializoterapia.

Ten materiał dostępny jest dla wszystkich czytelników Chcemy Być Rodzicami. Ale możesz otrzymać więcej posiadając Kontro Premium! Sprawdź Konto Premium Zaloguj się

Zapłodnienie pozaustrojowe – in vitro, badanie nasienia Parens Centrum leczenia niepłodności

In vitro (IVF, ang. in vitro fertilization) to zabieg polegający na pobraniu od kobiety i mężczyzny komórek rozrodczych, (a więc odpowiednio komórek jajowych i plemników), a następnie zapłodnienie ich w warunkach laboratoryjnych. Powstałe w ten sposób zarodki są hodowane do 2, 3, 4 lub 5 dnia ich rozwoju, a następnie podawane do macicy kobiety.

Metoda ta stosowana jest na świecie już od 37 lat. Jej twórca, Robert Geoffrey Edwards, w 2010 roku otrzymał za jej opracowanie Nagrodę Nobla. Louise Brown to pierwsze na świecie dziecko urodzone 12 listopada 1978 roku w Wielkiej Brytanii, przy pomocy metody in vitro.

W Polsce pierwszego udanego zabiegu zapłodnienia pozaustrojowego dokonał Marian Szamatowicz w 1987 roku. Na całym świecie rocznie przeprowadza się ponad 600 000 zabiegów in vitro. Szacuje się, że od 1978 roku już około 5 mln dzieci urodziło się dzięki tej metodzie.

U kogo procedura in vitro może byś stosowana?

Na poniższej infografice przedstawiono wskazania do wykonania zapłodnienia pozaustrojowego:

Jak przebiega procedura in vitro?

1. Stymulacja hormonalna jajników

Protokół stymulacji jest dobierany dla każdej pacjentki indywidualnie (krótki lub długi protokół), w zależności od:

• wieku pacjentki,
• przebiegu leczenia,
• wyników badań hormonalnych (AMH, FSH),
• obrazu jajników w USG.

Głównym zadaniem stymulacji jest pobudzenie wzrostu pęcherzyków w jajnikach, w celu uzyskania dojrzałych komórek jajowych, czyli oocytów. Podczas przyjmowania leków niezwykle ważne jest kontrolowanie wzrostu pęcherzyków co kilka dni, przy użyciu aparatu do USG.

Gdy pęcherzyki osiągną odpowiednią wielkość, pacjentka otrzymuje lek wywołujący owulację. 36 godzin po tym odbywa się zabieg punkcji w czasie którego pobierane są komórki jajowe. Najczęściej uzyskuje się od kilku do kilkunastu dojrzałych komórek jajowych.

Podczas naturalnie zachodzącej owulacji najczęściej dojrzewa tylko jedna komórka jajowa.

Hiperstymulacja jajników

Zespół hiperstymulacji jajników nazywany jest też OHSS, z ang. ovarian hyperstimulation syndrome. Hiperstymulacja jajników to stan, w którym dochodzi do powiększenia jajników i  niekontrolowanego wzrostu pęcherzyków oraz do przemieszczania się płynów ustrojowych do przestrzeni pozanaczyniowej w związku z nadmierną przepuszczalnością ścian naczyń. Do wystąpienia zespołu hiperstymulacji jajników przyczynić się może obecność gonadotropiny kosmówkowej (hormonu hCG).

Kiedy dochodzi do OHSS?

W większości przypadków hiperstymulacja jajników jest następstwem procesu kontrolowanej stymulacji jajników za pomocą leków z gonadotropinami przysadkowymi, która poprzedza in vitro lub inne techniki wspomaganego rozrodu.

Zaburzenie to może jednak wystąpić także w przebiegu naturalnej ciąży – lekarze podejrzewają, że dochodzi do niej z powodu mutacji receptora hormonu FSH, zwiększającej jego wrażliwość na hormon hCG wydzielany w trakcie ciąży.

Stymulacja jajników w leczeniu niepłodności

Stymulacja hormonalna jajników polega na podaniu kobiecie leków powodujących pobudzenie pęcherzyków jajnikowych do wzrostu a następnie hormonu hCG, który wywołuje owulację i odgrywa istotną rolę w procesie dojrzewania oocytów.

Przeprowadzenie sztucznej stymulacji w ramach przygotowania do in vitro zwiększa szanse pacjentki na uzyskanie odpowiednio wysokiej liczby dojrzałych komórek jajowych, które będzie można następnie zapłodnić w warunkach laboratoryjnych.

Ze względu na fakt, iż zbyt mała liczba oocytów stanowi przeszkodę w kontynuowaniu procedury, stymulację hormonalną stosuje się u większości kobiet podchodzących do in vitro.

Niestety nie pozostaje ona bez wpływu na organizm i może doprowadzić do wystąpienia zespołu hiperstymulacji jajników, który – jak pokazują dane statystyczne – jest drugim w kolejności (po ciąży mnogiej) najczęstszym powikłaniem podczas starań o dziecko z zastosowaniem technik wspomaganego rozrodu.

Objawy zespołu hiperstymulacji jajników OHSS

Hiperstymulacja jajników może mieć jedną z czterech postaci: łagodną, umiarkowaną, ciężką lub krytyczną.

• Postać łagodna zespołu hiperstymulacji jajników objawia się nabrzmieniem brzucha, nudnościami i wzdęciami. U większości kobiet symptomy te ustępują samoistnie po kilku dniach (widoczna poprawa ma zwykle miejsce po miesiączce), ponieważ podana na koniec stymulacji dawka hormonu hCG utrzymuje się w krwiobiegu jedynie przez 6-9 dni.
• Umiarkowanie nasilony zespół hiperstymulacji, oprócz dolegliwości typowych dla postaci łagodnej, przejawia się biegunką lub wymiotami, bólem brzucha oraz powiększeniem jego obwodu.
• W postaci ciężkiej i krytycznej hiperstymulacja jajników powoduje zaburzenia oddychania, masywne wodobrzusze oraz bardzo wyraźne powiększenie jajników. Bez wdrożenia odpowiedniego leczenia może skutkować zaburzeniami krzepnięcia, niewydolnością krążenia, lub nawet śmiercią pacjentki.

Kto jest szczególnie narażony na hiperstymulację jajników?

Prawdopodobieństwo wystąpienia zespołu hiperstymulacji jajników jest większe u kobiet szczupłych, młodszych, posiadających wysoką rezerwę jajnikową, u których zdiagnozowano zespół policystycznych jajników.

W rozwoju zaburzenia istotną rolę odgrywa również liczba stymulowanych pęcherzyków jajnikowych oraz stężenie hormonów płciowych (stężenie AMH przed stymulacją i wzrost estradiolu w jej trakcie), dlatego te parametry poddawane są wnikliwej kontroli podczas leczenia.

Hiperstymulacja jajników – leczenie

Pacjentka, u której stwierdzono zespół hiperstymulacji jajników, powinna znajdować się pod stałą opieką lekarską, zwłaszcza w przypadku cięższych postaci zaburzenia.

Podstawą leczenia szpitalnego jest bieżące uzupełnianie elektrolitów, albumin i białek, oraz odpowiednia podaż płynów dożylnych. Należy monitorować wydolność krążeniową i oddechową kobiety, ilość oddawanego moczu oraz wszystkie najważniejsze parametry laboratoryjne.

W celu niedopuszczenia do wystąpienia powikłań zakrzepowo-zatorowych, pacjentce podaje się preparaty heparyn. Jeśli w opłucnej lub jamie brzusznej nagromadziły się płyny, konieczne jest ich odbarczenie, czyli nakłucie jamy brzusznej lub opłucnej i odprowadzenie nadmiaru płynu.

Zdarza się, że istnieje potrzeba wdrożenia dializoterapii.

Podczas leczenia łagodnej lub umiarkowanej postaci zespołu hiperstymulacji jajników wskazane jest stosowanie diety bogatobiałkowej i przyjmowanie płynów izotonicznych. Ze względu na zwiększone ryzyko zakrzepowo-zatorowe należy zachować aktywność ruchową i unikać długotrwałego siedzenia lub leżenia w łóżku.

Profilaktyka hiperstymulacji jajników

Prawdopodobieństwo wystąpienia zespołu hiperstymulacji jajników maleje w przypadku właściwego doboru protokołu stymulacji i bezpiecznej dawki leków hormonalnych – jest to możliwe dzięki szczegółowym badaniom diagnostycznym przed podjęciem leczenia i określeniu czynników ryzyka. Dodatkowo stosuje się monitoring stężenia hormonów płciowych, aby możliwie wcześnie wykryć ewentualne nieprawidłowości.

Jeśli na etapie przygotowania do in vitro lekarz stwierdzi obecność wielu czynników ryzyka, a co za tym idzie – podwyższoną podatność na rozwój zespołu hiperstymulacji, może zalecić pacjentce skorzystanie z innego preparatu, nie zawierającego hormonu hCG. Właśnie dlatego niezwykle ważne jest prowadzenie stymulacji jajników przez doświadczonego i wyspecjalizowanego lekarza w klinice leczenia niepłodności.

Hiperstymulacja jajników a transfer zarodka

Objawy zespołu hiperstymulacji jajników mogą pojawić się w ciągu 3-7 dni od podania dawki hCG – mamy wówczas do czynienia z chorobą o wczesnym początku, która jest zależna od leków stosowanych podczas leczenia niepłodności.

Jeśli do wystąpienia symptomów hiperstymulacji doszło po upływie dziesięciu lub więcej dni, jest to tak zwana postać późna hiperstymulacji, stymulowana przez naturalne hormony wydzielane na wczesnym etapie ciąży.

Jak pokazują statystyki, choroba o późnym początku stanowi aż 70% ciężkich przypadków hiperstymulacji jajników. 

Aby nie dopuścić do nałożenia się obu postaci choroby, lekarz może zadecydować o odroczeniu transferu zarodka na kolejny cykl.

Hiperstymulacja jajników a ciąża

Gdy kobieta z łagodną postacią zespołu hiperstymulacji jajników zachodzi w ciążę, należy liczyć się z ryzykiem zaostrzenia choroby.

Jest to na szczęście rzadkie zjawisko, a nasilenie objawów nie jest dramatyczne – zwykle postać łagodna przechodzi w umiarkowaną, a leczenie ogranicza się do odpoczynku i przyjmowania dużych ilości płynów (najlepiej tzw.

izotoników). Leczenie szpitalne wdraża się dopiero po wystąpieniu dodatkowych symptomów, takich jak:

• zwiększenie obwodu brzucha,
• nadmierne przybieranie na wadze,
• zmniejszenie ilości wydalanego moczu.

Hiperstymulacja jajników – powikłania i zagrożenia

W wyniku nadmiernego zagęszczenia krwi u kobiet dotkniętych zespołem hiperstymulacji jajników może dojść do wystąpienia zakrzepicy żył głębokich lub do rozwoju zatorowości płucnej.

Hiperstymulacja u pacjentek w ciąży zwiększa ryzyko cholestazy, cukrzycy ciążowej, zakażenia wewnątrzmacicznego, poronienia lub porodu przedwczesnego.

Choroba nie ma wpływu na płód, a ewentualne powikłania u dzieci są – zdaniem lekarzy – związane z powikłaniami ciążowymi.

Konsultacja medyczna artykułu: lek. med. Robert Gizler z InviMed Wrocław oraz lek. med. Łukasz Lewandowski z InviMed Poznań.

Zespół Hiperstymulacji jajników – objawy, leczenie

Zespół hiperstymulacji jajników jest rzadkim, potencjalnie groźnym, powikłaniem będącym następstwem stymulacji jajników. Dowiedz się, jakie zagrożenia niesie ze sobą zespół hiperstymulacji, jak przebiega schorzenie oraz jakie kroki podejmuje się w jego leczeniu.

Czym jest zespół hiperstymulacji

Hiperstymulacja (OHSS – ovarian hyperstimulation syndrome), występuje po podaniu ludzkiej gonadotropiny kosmówkowej (hCG) w celu indukcji owulacji po wcześniejszej stymulacji jajników.

Głównym celem stymulacji owulacji jest uzyskanie większej niż w cyklu naturalnym liczby dojrzałych komórek jajowych.

Zwiększa to szansę na uzyskanie kliku zarodków a tym samym zwiększa całkowite prawdopodobieństwo uzyskania ciąży.

Zespół hiperstymulacji – przyczyny

W OHSS dochodzi do powiększenia jajników stymulowanych przez hCG i Gonadotropiny. Hiperstymulowane jajniki produkują czynnik wzrostu śródbłonka naczyniowego, który wywołuje efekty wewnątrzustrojowe.

Czynniki ryzyka wystąpienia zespołu hiperstymulacji jajników

Do innych czynników podnoszących ryzyko wystąpienia OHSS można podzielić na występujące przed leczeniem oraz ujawniające się podczas stymulacji jajników.

Czynniki ryzyka występujące przed leczeniem:

• przebycie zespołu hiperstymulacji w przeszłości,
• zespół policystycznych jajników (PCOS),
• wiek kobiety poniżej 35 lat,
• ponad 112 pęcherzyków antralnych w jajniku
• wysoki poziom rezerwy jajnikowej (AMH),
• niski współczynnik BMI,
• długi protokół stymulacji z agonistą GnRH,

Czynniki ryzyka występujące podczas leczenia:

• poziom estradiolu we krwi przekraczający 4000 pg/ml.
• liczba pęcherzyków powyżej 20 po stymulacji jajników
• Zastosowane hCG w celu wywołania dojrzewania komórek jajowych,
• Suplementacja II fazy za pomocą hCG,
• ciąża

Objawy hiperstymulacji

Postać łagodna zespołu hiperstymulacji

Do objawów w tym stadium schorzenia należą wzdęcia oraz niewielki ból brzucha spowodowany powiększeniem jajników.

Postać umiarkowana OHSS

W postaci umiarkowanej ból brzucha nieco się nasila. Pojawiają się również nudności i wymioty. W badaniach ultrasonograficznych widoczne zaczyna być wodobrzusze.

Postać ciężka OHSS

Objawy zaczynają wyraźnie wpływać na pogorszenie się kondycji i stanu zdrowia.

Wodobrzusze staje się wyraźne, a gromadzenie się płynu w organizmie wpływa na trudności z oddychaniem (woda w otrzewnej, opłucnej i osierdziu). Krew jest zagęszczona.

U kobiet z tą postacią OHSS występuje skąpomocz, czyli oddawanie moczu w małych ilościach (400-500 ml na dobę). Możliwa jest również hipoproteinemia, czyli zmniejszenie się stężenia białek we krwi.

Postać krytyczna zespołu hiperstymulacji

Jest to stadium zespołu hiperstymulacji jajników, który zagraża życiu kobiety. Bezpośrednio na zagrożenie życia wpływają takie objawy jak:

• intensywne wodobrzusze,
• duża ilość płynu wysiękowego nagromadzona w otrzewnej, opłucnej i osierdziu,
• duże zagęszczenie krwi (hematokryt przekracza 55%),
• bezmocz (nieoddawanie moczu),
• problemy z pojawianiem się zakrzepów i zatorów,
• zespół ostrej niewydolności oddechowej,

Objawy te mogą prowadzić do wstrząsu hipowolemicznego. Dochodzi wówczas do zmniejszenia objętości krwi, gwałtownego spadku ciśnienia, a w efekcie niedotlenienia organów, które prowadzi do śmierci.

Leczenie zespołu hiperstymulacji jajników

W łagodnych zespołach hiperstymulacji, zaleca się leczenie ambulatoryjne z informacją o konieczności zgłoszenia się do lekarza w sytuacji nasilenia się objawów.

Stężenie gonadotropiny w organizmie spada samoistnie po około siedmiu dniach u kobiet niebędących w ciąży, natomiast po około dwudziestu u kobiet ciężarnych.

W przebiegu cięższych przypadków OSHE konieczna jest hospitalizacja ze stałym monitorowaniem objawów, utrzymaniem odpowiedniej diurezy oraz wyrównywaniem gospodarki wodno-elektrolitowej.

Dieta przy hiperstymulacji

Przy hiperstymulacji bardzo ważne jest odpowiednie nawadnianie organizmu, zaleca się picie płynów bogatych w sód.

Zapobieganie zespołowi hiperstymulacji

W procesie zapłodnienia pozaustrojowego ciężkie przypadki OHSS zdarzają się bardzo rzadko. Jeżeli podczas stymulacji wystąpią czynniki zagrażające, które mogą spowodować zespół hiperstymulacji, można zastosować następujące metody.

• Zmniejszenie lub zaprzestanie podawania gonadotropin (do osiągnięcia bezpiecznego stężenia < 2500-3000 pg/ml).
• Transfer odroczony – odstąpienie od transferu zarodków w cyklu stymulowanym i zamrożenie ich. Wystąpienie ciąży przy wysokich wskaźnikach estradiolu może spowodować progresję objawów i wystąpienie ciężkiego zespołu hiperstymulacji.
• Zastosowanie agonistów dopaminy.

Zespół hiperstymulacji jajników

Zespół hiperstymulacji jajników może wystąpić u kobiet, które są przygotowywane do zabiegu in vitro. Choć nie występuje często, może być zagrożeniem dla życia. Jakie są jego przyczyny i objawy? Jak przebiega leczenie?

Zespół hiperstymulacji (OHSS – ovarian hyperstimulation syndrome) jajników może wystąpić u kobiet, które są przygotowywane do zabiegu in vitro.

Zespół hiperstymulacji jajników to skutek dynamicznego leczenia niepłodności. Można powiedzieć, że jest to powikłanie po terapii, do którego dochodzi podczas nadmiernej stymulacji jajeczkowania, która miała zwiększyć szanse na zajście w ciążę.

O zespole hiperstymulacji jajników można mówić, gdy produkcja jajeczek jest większa od zakładanej, czyli kiedy pęcherzyków jest nawet 30, przy czym prawidłowa liczba to maksymalnie 10, a jajniki nienaturalnie się powiększają. Wówczas pojawiają się zaburzenia zagrażające życiu kobiety.

Zespół hiperstymulacji jajników może wystąpić zarówno u kobiet, które starają się o dziecko, jak i u tych, które już są w ciąży.

Badania wskazują, że wówczas ciąża jest obarczona ryzykiem: poronienia, przedwczesnego porodu lub obecności łożyska przodującego.

Częściej diagnozowana jest również cukrzyca ciężarnych, cholestaza ciążowa i zakażenie wewnątrzmaciczne. Co ważne nic nie zagraża dziecku.

Przyczyny zespołu hiperstymulacji jajników

Podczas przygotowań do zabiegu in vitro kobiecie podawane są leki mające pobudzić owulację (gonadoliberyny lub cytrynianu klomifenu). W wyniku kontrolowanej hiperstymulacji jajników, czyli farmakologicznego pobudzenia jajników, ma wzrosnąć produkcja i liczba jajeczek. W rezultacie pobierane są komórki jajowe, biorące udział w procesie zapłodnienia pozaustrojowego.

Przyczyną zespołu hiperstymulacji jajników jest nadmierne pobudzanie owulacji za pomocą preparatów hormonalnych. Wówczas mogą pojawić się zaburzenia zagrażające życiu kobiety.

Zespół hiperstymulacji jajników – czynniki ryzyka

Ryzyko pojawienia się zespołu hiperstymulacji jajników wzrasta, jeżeli w celu stymulacji stosuje się ludzką gonadotropinę kosmówkową (hCG), ponieważ prowadzi to do zwiększenia produkcji estrogenu.

Czynniki ryzyka:

• wiek pacjentki (więcej niż 30 lat)
• zaburzenia miesiączkowania
• zespół policystycznych jajników
• powtarzalność zabiegów przygotowujących do in vitro
• cukrzyca
• wcześniejsze wystąpienie OHSS

Objawy zespołu hiperstymulacji jajników

Objawy zespołu hiperstymulacji jajników mogą wystąpić już po kilku dniach (zazwyczaj 4 do 5 dni) po pobraniu komórek jajowych do zapłodnienia in vitro.

W zależności od nasilenia objawów, wyróżnia się postaci: łagodną, umiarkowaną, ciężką oraz krytyczną. Większość przypadków to postać łagodna i umiarkowana.

• Postaci zespołu hiperstymulacji jajników
• Postać łagodna: wzdęcia, nudności, niewielki ból brzucha i uczucie napięcia podbrzusza
• Postać umiarkowana: ból brzucha, wymioty, wodobrzusze (pojawia się płyn w jamie brzusznej)
• Postać ciężka: wodobrzusze (jajniki powiększone do ok. 12 cm), problemy z oddychaniem, skąpomocz, zagęszczenie krwi i problemy z krzepnięciem, hipoproteinemia

Postać krytyczna: wodobrzusze, duże zagęszczenie krwi (hematokryt> 55%), bezmocz, niewydolność nerek, problemy zakrzepowo-zatorowe, zespół ostrej niewydolności oddechowej. Może dojść do wstrząsu hipowolemicznego.

Jeśli jesteś w grupie ryzyka – poddajesz się stymulacji jajeczkowania – nagle zaczęłaś odczuwać silny bóle brzucha, duszności i kołatania serca, koniecznie zgłoś się do lekarza.

Diagnostyka zespołu hiperstymulacji jajników

Aby zdiagnozować zespół hiperstymulacji jajników należy wykonać badanie USG (by stwierdzić obecność płynu w jamie otrzewnej oraz ocenić wielkość jajników), a także badania laboratoryjne oraz RTG klatki piersiowej.

Zespół hiperstymulacji jajników – leczenie

Leczenie zależy od postaci, w jakiej zespół hiperstymulacji jajników występuje. Jeśli ma łagodny przebieg, stosuje się leczenie zachowawcze, a objawy  ustępują samoistnie aż do chwili krwawienia miesięcznego. Dzieje się tak dlatego, że stężenie gonadotropiny spada po ok. 7 dniach u kobiety, która nie jest w ciąży i do 20 dni u ciężarnej.

Postać umiarkowana i ciężka wymaga hospitalizacji. Niezależni od tego, czy kobieta jest w ciąży czy nie, przeprowadza się badania, punkcję płynu zlokalizowanego w jamach ciała. Dopiero potem wdrażane jest leczenie. 

Powikłania leczenia niepłodności i zabiegów in vitro – hiperstymulacja jajników ALFA-LEK

Zespół hiperstymulacji jajników (OHSS) jest schorzeniem, a dokładnie skutkiem ubocznym, jakie może się pojawić po próbach leczenia niepłodności, czyli na przykład u pacjentek przygotowywanych do in vitro.

Jest to oczywiście jak najbardziej normalne, gdyż wszelkie terapie łączą się z pewnego rodzaju ryzykiem, ale w tym przypadku – zbytniej stymulacji jajników – może dojść do licznych zaburzeń zagrażających nawet życiu kobiety.

Problem niepłodności dotyka dziś co siódmą parę starającą się o dziecko. Sposób leczenia zawsze dostosowany jest do przyczyny. W 40 proc. przypadków problemy pojawiają się ze strony obojga partnerów. W sytuacji kobiet, kłopoty z zajściem w ciążę mogą być spowodowane wieloma czynnikami, m.in. z zaburzeniami hormonów.

Wtedy też zazwyczaj stosuje się leczenie farmakologiczne, mające na celu pobudzenie jajników poprzez stosowanie odpowiednich preparatów – jest to tzw. kontrolowana hiperstymulacja jajników (COH), w rezultacie której następuje pobranie komórek jajowych, mających wziąć udział w zapłodnieniu pozaustrojowym.

Ale niekiedy dochodzi do powikłań w postaci zespołu hiperstymulacji jajników. Występuje ono bardzo rzadko, ale jest niezwykle poważne.

Przyczyny:

Przyczynami pośrednimi, a więc czynnikami powodującymi pojawienie się zespołu hiperstymulacji jajników może być wiek pacjentki (powyżej 30 r.ż.), zaburzenia miesiączkowania, powtarzalność zabiegów przygotowujących do in vitro.

• Objawy:
• Pierwsze objawy pojawiają się już po kilku dniach od pobrania komórek. Wyróżnia się wśród nich cztery grupy (postacie):
• – postać łagodna – lekki ból brzucha, wzdęcia;
• – postać umiarkowana – pojawia się umiarkowany ból brzucha, nudności i wymioty, wodobrzusze (USG);
• – postać ciężka – występuje wodobrzusze i problemy z oddychaniem (nagromadzenie się płynu wysiękowego w otrzewnej, opłucnej i osierdziu), skąpomocz, zagęszczenie krwi, hipoproteinemia;
• – postać krytyczna – występuje intensywne wodobrzusze, duże zagęszczenie krwi, bezmocz, problemy zakrzepowo-zatorowe, ostra niewydolność oddechowa – następnie niewydolność nerek, a w konsekwencji śmierć .
• Z pewnością większość przypadków OHSS można zakwalifikować do pierwszych dwóch typów.
• Leczenie:
• W celu rozpoznania zespołu hiperstymulacji jajników wykonuje się badanie ultrasonograficzne, oceniające wielkość jajników oraz obecność płynu w jamie otrzewnej, a także RTG klatki piersiowej.

W przypadku postaci łagodnej stosuje się jedynie leczenie zachowawcze. Postać umiarkowana i ciężka wymaga już natomiast hospitalizacji.

• ginekolog
• leczenie niepłodności

POWRÓT

Tagi:

ciąża, in vitro, hiperstymulacja jajników, leczenie niepłodności, OHSS

Zespół policystycznych jajników. Schorzenie nie tylko ginekologiczne – aktualny stan wiedzy

Zespół policystycznych jajników jest złożonym zaburzeniem endokrynologicznym, dla którego charakterystyczne są zaburzenia miesiączkowania, specyficzny obraz jajników w ultrasonografii oraz hipereandrogenizm przejawiający się jako hirsutyzm, trądzik, łojotok lub łysienie plackowate. U kobiet z rozpoznanym zespołem policystycznych jajników występuje zwiększone ryzyko niepłodności, są one także znacznie bardziej narażone na rozwój wielu zaburzeń metabolicznych, otyłości, insulinooporności, cukrzycy typu 2 i chorób sercowo-naczyniowych.

Zespół policystycznych jajników (polycystic ovary syndrome – PCOS) jest złożonym zaburzeniem endokrynologicznym charakteryzującym się trzema głównymi cechami: nieregularnymi cyklami miesiączkowymi (oligomenorrhea, OM), obrazem policystycznych jajników w ultrasonografii (polycystic ovarian morphology – PCOM) oraz biochemicznymi i/lub klinicznymi wykładnikami hiperandrogenizmu (HA), takimi jak hirsutyzm, trądzik, łojotok, łysienie plackowate. Kryteria rotterdamskie zakładają, że potrzebna jest obecność przynajmniej 2 z 3 powyższych czynników, by rozpoznać PCOS [1]. Dzięki ustalonym kryteriom można wyróżnić 4 fenotypy PCOS: I – klasyczny, z obecnością wszystkich trzech kryteriów, II – HA + OM, III – HA + PCOM, IV – OM + PCOM [1]. Jest to najczęstsza endokrynopatia wieku rozrodczego, występująca u ok. 3–15% kobiet (w zależności od użytych kryteriów diagnostycznych) [2]. Zespół policystycznych jajników uważany jest za najczęstszą przyczynę niepłodności pochodzenia jajnikowego, związanej głównie z zaburzeniami owulacji [3].

Patogeneza tego schorzenia jest wieloczynnikowa, łącząca ze sobą predyspozycje genetyczne oraz wpływ czynników środowiskowych [4].

U kobiet z rozpoznanym PCOS występuje nie tylko zwiększone ryzyko niepłodności.

Uważa się, że są one także znacznie bardziej narażone na rozwój wielu zaburzeń metabolicznych, otyłości, insulinooporności, cukrzycy typu 2 i chorób sercowo-naczyniowych [2, 5].

Zespół policystycznych jajników wiąże się również z częstszym występowaniem zaburzeń nastroju, depresją oraz niższą samoakceptacją kobiet, przede wszystkim ze względu na częstsze występowanie hirsutyzmu, trądziku czy otyłości w tej grupie pacjentek [6].

Diagnostyka PCOS często jest utrudniona ze względu na złożoność objawów mu towarzyszących. Nie udało się ustalić jednych, spójnych kryteriów tego zespołu. Pierwsze próby usystematyzowania tej jednostki chorobowej podjął National Institute of Health (NIH) w 1990 r. podczas konferencji w Bethesda, Maryland, USA.

Zauważono, że PCOS można zdiagnozować przy obecności dwóch kryteriów: klinicznego lub biochemicznego hiperandrogenizmu oraz zaburzeń miesiączkowania, po wykluczeniu innych przyczyn tych zaburzeń [6].

W 2003 r. The European Society for Human Reproduction and Embryology i American Society of Reproductive Medicine (ESHRE/ASRM) podczas konferencji w Rotterdamie ustaliły obowiązujące do chwili obecnej kryteria tego zespołu. Do diagnozy PCOS wymagana jest obecność dwóch z trzech czynników:

• rzadkich owulacji lub braku owulacji,
•  klinicznego i/lub biochemicznego hiperandrogenizmu
• oraz obrazu jajników policystycznych w ultrasonografii, przy wykluczeniu innych chorób, które mogą manifestować podobny obraz (np. wrodzony przerost nadnerczy, zespół Cushinga oraz guzy wydzielające androgeny) [7].

Zespół policystycznych jajników a insulinooporność