Afazja – co to jest, jakie są rodzaje, objawy i leczenie?

29 czerwca 2020Opieka długoterminowa

Afazja, czyli zaburzenie funkcji generowania i rozumienia mowy, to jeden z najczęściej występujących skutków udaru mózgu. Zależnie od rodzaju afazji poudarowej trudności z komunikowaniem się z otoczeniem mogą przybrać odmienną formę. Jakie są rodzaje afazji? Czy osoba z afazją rozumie wypowiadane słowa? Jak wygląda rehabilitacja? Czy zaburzenie może minąć?

Co to jest afazja?

Terminem afazja określa się zaburzenia funkcji mowy występujące na tle zmian mózgowych u osób, u których zdolności językowe działały dotąd w sposób prawidłowy.

Obok niedowładu połowiczego afazja stanowi główne powikłanie udaru niedokrwiennego mózgu, choć mogą wywołać ją także infekcje, urazy głowy czy zmiany neurodegeneracyjne w przebiegu choroby Parkinsona lub Alzheimera.

Utrata zdolności wypowiadania i rozumienia słów spowodowana jest uszkodzeniem ośrodkowego układu nerwowego.

Szacuje się, że zaburzenia afatyczne występują u około jednej trzeciej pacjentów poudarowych. Do objawów afazji zalicza się m.in.: zaburzenia artykulacji, płynności słownej, prozodii (właściwego brzmienia mowy), trudności z zachowaniem prawidłowej formy gramatycznej używanych słów czy z powtarzaniem wyrazów.

Poudarowa reedukacja chodu stanowi ogromne wyzwanie. Sprawdź, jak wygląda nauka chodzenia po udarze

Jakie są rodzaje afazji po udarze?

W literaturze medycznej można znaleźć wiele definicji afazji opracowanych przez specjalistów z różnych dziedzin, m.in. logopedów, psychologów i lingwistów. Wiele jest także klasyfikacji próbujących opisać odmienne jej rodzaje. Najczęściej wskazuje się dwa główne typy afazji, takie jak:

• afazja ruchowa (afazja motoryczna, afazja Broca) – objawia się przede wszystkim problemami z generowaniem mowy przy zachowanej zdolności jej rozumienia; słownictwo pacjenta staje się znacznie ograniczenie, ma on problem z budowaniem złożonych zdań, czemu może towarzyszyć zanik umiejętności czytania (aleksja) i pisania (agrafia); z afazją ruchową w wielu przypadkach współwystępuje apraksja języka i ust, czyli utrata zdolności wykonywania precyzyjnych ruchów (np. gwizdania);
• afazja czuciowa (afazja sensoryczna, afazja Wernickiego) – w tym przypadku dominują objawy związane z zaburzeniem rozumienia mowy własnej oraz innych; chory zna słowa, jednak nie potrafi powiązać wyrazów z ich prawidłowym znaczeniem (zastępowanie właściwych słów innymi określa się mianem parafazji); jego mowa jest płynna i melodyjna, pacjent mówi bardzo dużo, wręcz wpada w słowotoki, jednak wypowiadane zdania są nielogiczne i niezrozumiałe, można odnieść wrażenie, że buduje je z losowo dobranych wyrazów, przy czym sam może tego nie zauważać; podobnie jak w afazji ruchowej występują trudności z czytaniem i pisaniem.

Przywrócenie zdolności mowy po udarze wymaga odpowiedniej rehabilitacji.

• Klinicyści mówią również o afazji sensomotorycznej, czyli afazji mieszanej, w której jednocześnie występują zaburzenia mówienia i rozumienia; afazji amnestycznej, kiedy to największy problem sprawia pacjentowi nazywanie przedmiotów przy zachowanej świadomości ich zastosowania, oraz afazji globalnej (całkowitej) – całkowitym zniesieniu zarówno zdolności rozumienia słów, jak i wypowiadania się.
• W terapii zaburzeń afatycznych konieczne jest jak najszybsze wprowadzenie odpowiedniej rehabilitacji pod okiem wykwalifikowanego logopedy.
• Czy wiesz, czym jest spastyczność po udarze i jak ją leczyć?

Afazja po udarze – leczenie

Wystąpienie afazji poudarowej wymaga, w pierwszej kolejności, rozpoznania zakresu upośledzenia mowy.

Konieczna jest dokładna obserwacja chorego oraz podejmowanie prób nawiązania z nim kontaktu – werbalnego i pozawerbalnego (wzrokowego, emocjonalnego).

Nagła utrata możliwości sprawnego komunikowania się z otoczeniem jest dla pacjenta traumatycznym doświadczeniem, dlatego w pierwszym okresie po epizodzie udarowym ważne jest zapewnienie mu poczucia bezpieczeństwa oraz przygotowanie do terapii.

Jak wygląda rehabilitacja afazji poudarowej?

Praca specjalisty z pacjentem z afazją poudarową musi przebiegać według ściśle określonych zasad.

Usprawnianie należy rozpocząć tak wcześnie, jak to tylko możliwe, a jego plan trzeba dopasować do indywidualnych potrzeb pacjenta, wynikających z charakteru dysfunkcji oraz jego osobniczych możliwości i temperamentu.

Ćwiczenia rehabilitacyjne powinny angażować wszelkie zachowane umiejętności chorego. Ważne jest kompleksowe prowadzenie terapii – we współpracy z różnymi specjalistami, np. fizjoterapeutą czy psychologiem.

Bardzo istotny jest również aktywny udział samego poszkodowanego, dlatego należy go umiejętnie motywować do dalszych działań, uświadamiać nawet najmniejsze postępy. Specjaliści podkreślają ponadto rolę systematyczności oraz stopniowalności trudności ćwiczeń.

Warto zaznaczyć również, że w proces rehabilitacji należy zaangażować nie tylko personel medyczny, ale także bliskich chorego. Rodzina powinna nauczyć się, jak rozmawiać z osobą z afazją w taki sposób, by wspierać terapię, oraz wiedzieć, jakich efektów leczenia można się spodziewać.

Jak wybrać sprzęt rehabilitacyjny dla osób po udarze mózgu?

Ćwiczenia w rehabilitacji afazji

Przebieg właściwej rehabilitacji zaburzeń mowy po udarze zależy od typu afazji, z jakim mamy do czynienia.

W przypadku afazji motorycznej zachęca się chorego do spontanicznych wypowiedzi. Ważną rolę odgrywa wywoływanie mowy zautomatyzowanej – dobrym ćwiczeniem jest, przykładowo, liczenie do 10 czy wymienianie kolejnych nazw dni tygodnia bądź miesięcy. Drogą powtarzania uczy się pacjenta wypowiadać pojedyncze głoski, słowa i całe zdania.

Rehabilitacja afazji sensorycznej w pierwszej kolejności zakłada zahamowanie potoku słów oraz naukę słuchania wypowiedzi innych. Nacisk kładzie się na rozumienie nieskomplikowanych poleceń wzmacnianych gestem, gramatyczno-logicznych związków wyrazów w zdaniu oraz odczytywania kontekstu.

Czy afazja po udarze mija?

O tym, jak długo trwa afazja po udarze, decyduje szereg czynników. Efektywność prowadzonej terapii zależy od stopnia deficytu, co z kolei warunkują m.in.: lokalizacja zmian naczyniowych i czas, w jakim została udzielona mu pomoc medyczna, wiek pacjenta oraz dotychczasowa kondycja zdrowotna.

Celem rehabilitacji jest maksymalna poprawa jakości życia chorego, stopniowe przywracanie go do samodzielności i uczestnictwa w życiu społecznym. Afazja mija nawet w 60 proc. przypadków. I choć nie zawsze udaje się w pełni przywrócić utracone funkcje, dzięki regularnym ćwiczeniom można w znacznym stopniu je poprawić.

Afazja u osób dorosłych – diagnoza i terapia, czyli kiedy udać się do neurologopedy?

Afazja to schorzenie polegające na utracie zdolności mowy na skutek uszkodzenia mózgu. Najczęstszą przyczyną afazji jest udar mózgu lub wypadek komunikacyjny, ale mogą to być także nowotwory, procesy zapalne, procesy neurodegeneracyjne np. choroba Alzheimera, uszkodzenia mózgu w wyniku zatrucia toksynami. Afazja zaliczana jest do zaburzeń komunikacji językowej. Zaburzenie może dotyczyć różnych aspektów mowy – tworzenia, rozumienia oraz odtwarzania. Dlatego też objawy afazji różnią się u poszczególnych osób i zależą od kilku czynników – rodzaju uszkodzenia mózgu, dynamiki, etiologii choroby, ale także od rozległości uszkodzenia mózgu.

Jakie są rodzaje afazji?

W medycynie stosuje się kilka klasyfikacji afazji. Jedna z takich klasyfikacji dzieli afazję następująco:

• afazja ruchowa to utrata zdolności tworzenia mowy spontanicznej lub znaczne upośledzenie mówienia
• afazja czuciowa – występują zaburzenia rozumienia mowy, ale osoba chora wypowiada wiele słów, często niezrozumiałych, wstawia niewłaściwe słowa w zdaniach
• afazja mieszana, ruchowo-czuciowa – osoba chora ma problemy z mówieniem i rozumieniem mowy
• afazja nominalna (amnestyczna) – występują głównie problemy z nazywaniem i odnajdywaniem słów
• afazja globalna, czyli całkowita utrata zdolności mówienia i rozumienia

W trakcie terapii, afazja może zmieniać charakter. Całkowita utrata mówienia i rozumienia przechodzi w afazję czuciową lub ruchową albo z afazji mieszanej w czuciową. Dlatego tak ważne jest, aby osoba z afazją była prawidłowo zdiagnozowana, leczona i rehabilitowana.

Rehabilitacja mowy po udarze – neurologopeda

Afazja jest skutkiem nagłych schorzeń mózgu, które wymagają natychmiastowego leczenia plus zwykle hospitalizacji. Najczęstszą przyczyną afazji jest udar mózgu. Poza afazją, skutkiem udaru są także poważne objawy. Może dochodzić do utraty przytomności, porażeń lub niedowładów połowiczych kończyn.

Niektórzy pacjenci przez wiele tygodni pozostają w łóżku i są niesamodzielni. Rehabilitacja afazji musi się rozpocząć jak najszybciej, gdy tylko chory odzyska przytomność.

Specjalista – neurologopeda powinien jeszcze na oddziale przeprowadzić diagnozę neurolingwistyczną, w celu oceny rodzaju deficytów a także określenia typu afazji. Takie badanie umożliwia zaplanowanie terapii logopedycznej, która wymaga zaangażowania neurologopedy oraz rodziny pacjenta.

Jednocześnie fizjoterapeuta prowadzi rehabilitację ruchową. Rokowania są na ogół pomyślne – następuje stopniowa poprawa mowy i sprawności ruchowej.

Efekty jednak zależą od współpracy różnych specjalistów, między innymi neurologopedy lub logopedy, ale także najbliższych osób w otoczeniu chorego, które codziennie wykonają zalecone ćwiczenia. Doświadczony neurologopeda prowadzi indywidualną terapię neurlogopedyczną, lub co pewien czas, ocenia efekty rehabilitacji domowej.

Czym się zajmuje neurologopeda

Neurlogopeda to specjalista, który zajmuje się zaburzeniami mowy i języka powstałych po uszkodzeniu ośrodkowego układu nerwowego – na przykład afazją czy dyzartrią.

U osób dorosłych takie zaburzenia mogą być efektem udaru, ale także urazów komunikacyjnych, demencji starczej, choroby Alzheimera, Parkinsona czy stwardnienia rozsianego. Terapia powinna być uzależniona od stanu chorego, objawów, czyli jest to zwykle indywidualna terapia neurologopedyczna.

Neurologopeda prowadzi również terapię u wcześniaków, niemowląt i dzieci. Dotyczy to zaburzeń żucia, połykania i gryzienia, a także opóźnionego rozwoju mowy.

Diagnoza neurologopedyczna ma na celu ocenę budowy aparatu mowy, napięcia mięśniowego okolicy oralnej, prawidłowość odruchów neurologopedycznych w obrębie twarzoczaszki oraz czynności i funkcje pokarmowe (żucie, połykanie).Należy podkreślić, że takie deficyty mowy o typie afazji mogą być skutecznie leczone w każdym wieku.

Warunkiem jest właściwa diagnoza, a następnie konsekwentnie realizowany program leczenia logopedycznego, który może obejmować także ćwiczenia pamięci, myślenia, orientacji przestrzennej, przywrócenie lub poprawę umiejętności czytania i pisania.

Nagła utrata mowy, jak w przypadku afazji, to nagła utrata możliwości komunikacji ze światem, przekazywania swoich potrzeb, emocji. Osoba chora, która do tej pory sprawnie komunikowała się ze swoim otoczeniem, nie umie wykorzystać umiejętności, które nie zostały zaburzone z powodu choroby. Efekty terapii widoczne są dopiero po pewnym czasie. Stąd tak ważne, by zwrócić się do neurlogopedy, który opracowując indywidualną rehabilitację mowy po udarze, uwzględnia aktualny stan i możliwości chorego.

Afazja – utrata zdolności mówienia. Przyczyny i leczenie

Mianem afazji określa się zaburzenia funkcji językowych, będące wynikiem uszkodzenia mózgu. Dysfunkcje te mogą objawiać się problemami w odbieraniu i nadawaniu mowy, także w formie pisanej. Do wystąpienia afazji dochodzi, gdy uszkodzeniu ulega dominująca półkula mózgu – u większości osób (praworęcznych) jest to półkula lewa.

Afazja bywa mylona z dyzartią, jednak są to skrajnie różne przypadłości.

W przypadku dyzartrii chory rozumie, co mówią inni oraz doskonale wie, co chce powiedzieć, jednak nie potrafi się wysłowić ze względu na zaburzenia aparatu mowy.

Zaburzenie to spowodowane jest uszkodzeniem pnia mózgu, w którym mieszczą się ośrodki nerwów czaszkowych, odpowiedzialnych za prawidłowe funkcjonowanie aparatu mowy.

ZOBACZ TEŻ: Padaczka (epilepsja) – co ją wywołuje? Jak postępować w przypadku ataku padaczki?

Afazja czuciowa i afazja ruchowa

Wyróżnia się dwa główne typy afazji – ruchową i czuciową.

• Afazja ruchowa (motoryczna) – osoby cierpiące na ten typ afazji wprawdzie rozumieją mowę innych osób, jednak same nie potrafią poprawnie się komunikować. Charakterystyczne jest mylenie znaczenia słów, trudności w dobraniu właściwego wyrazu. Pacjent wie, co chce powiedzieć i w jego głowie dana wypowiedzieć ma sens, jednak nie potrafi jej prawidłowo zakomunikować, przez co z ust wydobywają się nieskładne słowa, które nie układają się w logiczną całość.
• Afazja czuciowa (sensoryczna) – w tym wypadku pacjent ma problem z rozumieniem języka mówionego bądź pisanego. Nie rozumie wypowiadanych słów, zdań i pytań, ma również problem z formułowaniem logicznych wypowiedzi. W łagodnych przypadkach problemy te dotyczą tylko bardziej złożonych wypowiedzi, jednak u pacjentów z poważniejszą postacią afazji rozumienie mowy może być całkowicie zniesione.

Afazja jest niezwykle złożonym zjawiskiem, dlatego powyższy podział nie jest jedynym.

Lekarze wyróżniają także afazję globalną (całkowitą), gdy chory cierpi na zaburzenia rozumienia i nadawania mowy, a także afazję amnestyczną, w przypadku której pojawiają się trudności ze znalezieniem odpowiedniego słowa, by skonstruować wypowiedź (zapominanie imion i nazwisk, nazw przedmiotów). Badacze skonstruowali także podział tych zaburzeń ze względu na lokalizację uszkodzenia, stąd wyróżnia się afazję czołową (należąca do afazji ruchowej, uszkodzeni uległ ośrodek Broki w strukturach czołowych), afazję ciemieniową (należąca do afazji czuciowo-ruchowej, uszkodzeniu ulega płat ciemieniowy) oraz afazję skroniową (uszkodzeniu ulega płat skroniowy).

ZOBACZ TEŻ: Melatonina – jak działa i dlaczego jej potrzebujemy?

Jakie są przyczyny afazji?

Przyczyną afazji najczęściej są poważne uszkodzenia mózgu, będące konsekwencją udarów mózgu (niedokrwiennego lub krwotocznego). W takich przypadkach afazja przybiera ciężką postać, szczególnie u starszych pacjentów.

Powodem wystąpienia afazji mogą być także urazy mózgu, występujące miejscowo stany zapalne, guzy, czy miażdżyca tętnic mózgowych. Nasilająca się afazja to także jeden z objawów choroby Alzheimera oraz innych schorzeń neurodegeneracyjnych.

Zdarza się, że afazja ma charakter przejściowy, co ma miejsce przy przemijających atakach niedokrwiennych mózgu (TIA), napadach padaczkowych, czy nawracających migrenach.

ZOBACZ TEŻ: Stwardnienie rozsiane: rodzaje, rozpoznanie, sposoby leczenia

Umów wizytę u neurologa

Wystąpienie afazji – co robić?

Afazja zazwyczaj pojawia się nagle, wskazując na ciężki stan osoby chorej, dlatego konieczna jest jak najszybsza konsultacja lekarska. Specjalista musi sprawdzić, czy zachodzi bezpośrednie zagrożenie życia chorego oraz jaki jest stan pacjenta.

W trakcie diagnostyki wykonuje się szereg badań obrazowych (tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny), laboratoryjnych i neurologicznych, a także przeprowadza się szczegółowy wywiad z chorym oraz rodziną, by ustalić, jak głębokie są zaburzenia świadomości i problemy rozumieniem mowy oraz artykułowaniem zdań.

ZOBACZ TEŻ: Zawroty głowy – skąd się biorą i co mogą oznaczać?

Afazja – jak leczyć?

Terapia afazji polega przede wszystkim na leczeniu choroby, która afazję spowodowała. U chorych po przebytym udarze połączenie odpowiedniego leczenia i rehabilitacji przynosi poprawę już po kilku tygodniach. W przypadku chorób neurodegeneracyjnych rehabilitacja często nie przynosi żadnej poprawy, mimo włożenia w nią ogromu pracy.

Pacjent powinien być pod stałą opieką neurologa, ważna jest też współpraca z neuropsychologiem i neurologopedą, a także wsparcie najbiższych.

Chcesz się zapisać na wizytę do neurologa? Skorzystaj z LekarzeBezKolejki.pl i wybierz dogodny dla siebie termin, bez wychodzenia z domu!

Wszystkie treści zamieszczone w Serwisie, w tym artykuły dotyczące tematyki medycznej, mają wyłącznie charakter informacyjny. Dokładamy starań, aby zawarte informacje były rzetelne, prawdziwe i kompletne, jednakże nie ponosimy odpowiedzialności za rezultaty działań podjętych w oparciu o nie, w szczególności informacje te w żadnym wypadku nie mogą zastąpić wizyty u lekarza.

Afazja – co to jest i jak ją leczyć?

Afazja jest zaburzeniem, które dotyczy zarówno dorosłych, jak i dzieci. Polega ono na utracie zdolności mowy, jej rozumienia lub nieumiejętności nazywania przedmiotów, zjawisk i stanów. Osoba dotknięta afazją nie może porozumieć się z otoczeniem.

Wyróżnia się trzy rodzaje afazji:

1. afazja ruchowa (motoryczna albo ekspresyjna),
2. czuciowa (odbiorcza, sensoryczna, recepcyjna),
3. amnestyczna (nominalna, anomia).

Wszystkie typy afazji mogą występować łącznie (afazja mieszana).

Afazja ruchowa charakteryzuje się tym, że dotknięta nią osoba rozumie mowę, ale nie  potrafi artykułować poprawnych dźwięków. Oznacza to całkowitą utratę zdolności mówienia lub też znaczne upośledzenie tej czynności.

Ten rodzaj afazji powstaje w wyniku uszkodzenia przednich odcinków pola afazji w korze mózgowej. Jej ekstremalną odmianą jest afazja Broki – wówczas chory rozumie mowę, ale nie jest w stanie wydobyć z siebie żadnego dźwięku.

Objawy afazji motorycznej to między innymi: zaburzenia w płynności mowy, stosowanie form niepoprawnych gramatycznie, błędna artykulacja czy trudności w nazywaniu przedmiotów. Ta odmiana afazji łączy się często z utratą umiejętności pisania i czytania.

Osoba dotknięta afazją czuciową nie rozumie mowy – ani swojej, ani innych, choć nie traci zdolności mówienia.

Osoba z tym typem afazji może mówić płynnie, jest w stanie powtarzać to, co usłyszy, ale jej wypowiedzi są potokiem słów pozbawionym sensu – słowa są zniekształcone, chory używa ich bez zrozumienia.

Afazja czuciowa objawia się utratą zdolności czytania i pisania. Ten typ zaburzenia powstaje wskutek uszkodzenia tylnych odcinków pola afazji, zwłaszcza ośrodka słuchowego mowy.

Afazja amnestyczna jest trzecią odmianą zaburzeń mowy, które są konsekwencją uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego. Osoba dotknięta afazją amnestyczną nie umie nazywać rzeczy, zjawisk czy stanów, choć jest w stanie je opisać.

Przyczyną afazji jest uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego, najczęściej w wyniku urazu czaszkowo-mózgowego czy udaru mózgu.

Obszar mózgu, który uległ uszkodzeniu, można zlokalizować na podstawie rodzaju występującego zaburzenia. Afazja może towarzyszyć takim chorobom jak choroba Alzheimera, choroba Parkinsona, nowotwór mózgu, udar mózgu czy uraz struktury mózgu.

Przyczyny afazji dziecięcej nie są do końca jasne. Wśród przyczyn wskazuje się: infekcje mózgu, wrodzone wady budowy mózgu, nieprawidłowe wykształcenie części mózgu odpowiedzialnych za mowę, a także uszkodzenie struktury mózgu – zarówno w okresie życia płodowego, podczas porodu, jak i w okresie noworodkowym bądź niemowlęcym.

Pierwsze symptomy afazji można dostrzec u dwulatków. Podejrzewa się ją u dzieci, które nie robią postępów w nauce mówienia. Nie zawsze jednak świadczy to właśnie o afazji.

Na występowanie afazji może również wskazywać:

• brak rozumienia znaczenia słów,
• zniekształcanie słów,
• problem z wypowiadaniem słów dłuższych niż dwusylabowe,
• kłopot z powtarzaniem dłuższych słów,
• ubogie słownictwo,
• dzielenie słów na sylaby,
• zapominanie poznanych słów.

Leczyć można każdy rodzaj afazji. Terapia polega na wykonywaniu ćwiczeń zaleconych przez logopedę. Zdarza się, że zaburzenia cofają się samoistnie, ale i bywa, że w wypadku afazji nabytej wymagane jest leczenie farmakologiczne.

Przy podejrzeniu afazji należy jak najszybciej skonsultować się z lekarzem, zaś po zdiagnozowaniu zaburzenia- zwrócić się o pomoc do specjalisty. Rozpoznanie afazji jest stawiane na podstawie badania mowy.

To także może cię zainteresować:

Afazja (zaburzenie mowy): czym jest oraz jakie są jej objawy i przyczyny?

Afazja jest utratą zdolności językowych na skutek uszkodzenia mózgu. Do afatycznych zaburzeń mowy prowadzą najczęściej urazy czaszkowo-mózgowe, udary i guzy mózgu. Jakie są objawy afazji sensorycznej, a jakie motorycznej? Co zrobić, gdy podejrzewa się afazję u dziecka?

Co to jest afazja?

Afazja jest utratą zdolności do rozumienia i tworzenia wypowiedzi na skutek uszkodzenia mózgu (ośrodkowego układu nerwowego). Oprócz terminu afazja, w medycynie i logopedii funkcjonuje termin dysfazja, który dotyczy nawet niewielkiego stopnia zaburzeń językowych.

Zaburzeniom mogą towarzyszyć trudności w pisaniu, liczeniu, czytaniu, a także deficyty w zakresie rozpoznawania bodźców oraz planowania i realizowania ruchów dowolnych. Chory może mieć problemy z zapamiętywaniem i innymi funkcjami poznawczymi. Mogą pojawić się u niego kłopoty z żuciem i połykaniem, ograniczenia lokomocyjne i manualne.

Równocześnie lub w konsekwencji afazji występują trudności w sferze emocjonalno-motywacyjnej, objawiające się apatią, depresją czy wzmożoną męczliwością.

Jakie są objawy afazji?

U osób z uszkodzeniem mózgu może wystąpić wiele objawów afazji na polu zachowań językowych. Zalicza się do nich:

• trudności w nazywaniu (anomia),
• zaburzenia gramatyki i składni, polegające na opuszczaniu wyrazów czy zniekształceniach w realizacji związków składniowych,
• zniekształcenia artykulacyjne i trudności w realizacji fonetycznej formy wypowiedzi,
• trudności w rozumieniu tekstu mówionego (pojedynczych słów lub relacji składniowych).

Wyróżnia się kilka czynników powodujących afazję mowy. Do najczęstszych zalicza się:

• udary będące zwykle konsekwencją naczyniowych chorób mózgu,
• urazy czaszkowo-mózgowe na skutek wypadków komunikacyjnych i innych,
• guzy mózgu (nowotworowe, zapalne, naczyniowe i inne).

Afazja u dzieci może być ponadto spowodowana:

• schorzeniami układu sercowo-naczyniowego,
• stanem zapalnym mózgu na skutek czynników bakteryjnych i wirusowych,
• procesem zwyrodnieniowym,
• zapaleniem ślinianek przyusznych,
• schorzeniami neurologicznymi, takimi jak padaczka,
• zaburzeniami endokrynologicznymi.

Jak lekarz diagnozuje afazję?

Lekarz ocenia rodzaj patomechanizmu oraz lokalizację uszkodzenia mózgu. Konieczna jest diagnoza lokalizacyjna przy użyciu badań instrumentalnych – EEG, CT, MRI, SPECT, angiografia, EKG i in. Neurolog przeprowadza badanie oceniające stan sprawności motorycznych pacjenta.

Określa, czy chory ma inne choroby współwystępujące. Lekarz przeprowadza też wywiad z chorym i członkami jego rodziny.

Pacjent powinien być skonsultowany również z neurologopedą, który wieloetapowo bada obraz zaburzeń języka i neuropsychologiem, który zajmuje się oceną innych czynności neuropsychicznych (diagnozą funkcjonalną).

Jak leczyć oraz jakie są rokowanie przy afazji?

Pacjent z afazją wymaga rehabilitacji i terapii neurologopedycznej. Metodyka zależy od etapu zdrowienia i ogólnego stanu klinicznego pacjenta, który powinien być pod stałą opieką neurologiczną, fizjoterapeutyczną i psychologiczną. Lekarz zwykle wprowadza leczenie farmakologiczne, np. leki przeciwdrgawkowe lub inne – w zależności od przyczyny choroby.

Możliwości kompensacyjne mózgu są indywidualnie uzależnione od pacjenta – podobnie jak rokowania przy afazji. Dlatego w trakcie terapii przeprowadza się wielokrotną ocenę logopedyczną, co często pociąga za sobą weryfikację hipotez diagnostycznych i strategii terapeutycznych.

W procesie diagnostycznym dziecka z podejrzeniem afazji dziecięcej należy rozróżnić to zaburzenie mowy od innych chorób wieku dziecięcego i przypadków niedokształcenia mowy, np. alalii prolongaty.

W przypadku afazji u dzieci mowa do pewnego etapu rozwija się prawidłowo, po czym – w różnym stopniu – następuje utrata nabytych wcześniej sprawności językowych. Mowa może zostać zahamowana lub spowolniona.

Następuje to w konsekwencji incydentu neurologicznego w obrębie centralnego układu nerwowego (patrz akapit „Przyczyny afazji”). W przypadku zaburzeń afatycznych i dzieci wprowadza się rozróżnienie w nazewnictwie na:

• niedokształcenie mowy o typie afazji – od 2. do 6. roku życia,
• afazję dziecięcą – po 6. roku życia.

W wyniku uszkodzenia mózgu dziecko traci w różnym stopniu zdolności porozumienia się. Zaburzenia językowe mogą mieć podłoże sensoryczne – dziecko traci umiejętność rozumienia wypowiedzi, co wtórnie objawia się w mówieniu, lub motoryczne – wówczas ma problem zwłaszcza przy tworzeniu komunikatów werbalnych.

W głębszych postaciach afazja dziecięca może przybrać postać całkowitego braku możliwości porozumiewania się. W lżejszych jest zakłóceniem rozwoju poszczególnych sprawności językowych i może ujawniać się np.

w problemach z identyfikowaniem głosek, zniekształceniach artykulacyjnych, zaburzeniach percepcji słuchowej, spowolnieniu tempa mowy lub zakłóceniach jej rytmu, ubóstwie konstrukcji gramatycznych i leksyki.

U dziecka z afazją w szkole czy przedszkolu można również zauważyć inne nieprawidłowości rozwojowe, takie jak deficyty pamięci i uwagi, problemy z lateralizacją, trudności emocjonalne i behawioralne, problemy z czytaniem, pisaniem i liczeniem.

Co zrobić, jeśli zauważysz nieprawidłowości w rozwoju mowy u dzieci?

Sprawdź, jak przebiegają skoki rozwoju w pierwszych latach życia. Jeśli zauważysz w rozwoju dziecka nieprawidłowości, skontaktuj się w pierwszej kolejności z lekarzem neurologiem i neurologopedą. Złożoność obrazu klinicznego afazji dziecięcej wymaga procedur interdyscyplinarnych i przede wszystkim badań neurologicznych.

Aby uzyskasz pełny obraz, niezbędne są zwykle wyniki badań psychiatrycznych, psychologicznych, audiologicznych i logopedycznych.

Podczas diagnozowania afazji u dziecka sięga się po wyniki badań medycznych, dane z wywiadu i obserwacji, wyniki badań kwestionariuszowych, próby eksperymentalno-kliniczne oraz analizę nagrań dziecka w swobodnych sytuacjach.

W przypadkach dzieci z afazją mowy powrót sprawności językowych występuje zwykle w szybszym tempie i w pełniejszym zakresie niż u dorosłych z afazją. Dzieje się tak ze względu na plastyczność mózgu – rokowania terapii logopedycznej mogą być pomyślne.

Bibliografia:

• Panasiuk J., Postępowanie logopedyczne w przypadkach afazji [w:] Logopedia. Standardy postępowania logopedycznego, red. S. Grabias, J. Panasiuk, T. Woźniak, Lublin 2015.
• Panasiuk J., Postępowanie logopedyczne w przypadkach alalii i niedokształcenia mowy o typie afazji, [w:] Logopedia. Standardy postępowania logopedycznego, red. S. Grabias, J. Panasiuk, T. Woźniak, Lublin 2015.

Afazja – rodzaje i rehabilitacja

Termin “afazja” pochodzi od greckiego słowa a-fasis i w bezpośrednim tłumaczeniu oznacza niemotę. Budzi to wiele kontrowersji i nie oddaje całości problemu.

Specjaliści wielu dziedzin od dawna pracowali nad stworzeniem adekwatnej definicji tego zaburzenia, a także nad poszerzeniem wiedzy z zakresu anatomii mózgu, która pomogłaby je lepiej zrozumieć.

Czym właściwie jest afazja? Jakie wyróżniamy jej rodzaje? Jak powinna wyglądać rehabilitacja?

Czym jest afazja?

Istnieje wiele definicji afazji, jednak ich wspólnym mianownikiem są dysfunkcje w zakresie komunikacji, a najogólniej można określić to zaburzenie jako problem w nadawaniu i odbieraniu mowy, również pisanej.

Afazja dotyczy uszkodzeń dominującej półkuli mózgu. U większości ludzi jest to półkula lewa, a w przypadku osób z odwróconą lateralizacją (leworęcznych) istotne będą uszkodzenia półkuli prawej.

Konkretnie chodzi o zmiany w obszarze tzw. ośrodków mowy, które mieszczą się w płatach czołowym i skroniowym.

Najczęstszymi przyczynami afazji są udary, choroby neurozwyrodnieniowe, urazy oraz guzy mózgu.

Afazja czuciowa i ruchowa

Kluczową rolę w historii neurologii odegrali dwaj lekarze zajmujący się m.in. neurologią, Paul Broca i Carl Wernicke. Ich badania i obserwacje wniosły istotny wkład w rozumienie afazji.

Na podstawie objawów zaburzeń językowych, jakie obserwowali u swoich pacjentów, określili podstawowe funkcje obszarów mózgu związanych z mową – jej produkcją oraz rozumieniem.

Dzięki pracy tych dwóch badaczy wiedza na temat ośrodków mowy – ruchowego i czuciowego – jest powszechna i na co dzień wykorzystywana przez neurologów, neuropsychologów, neurologopedów oraz innych specjalistów w pracy z pacjentami po uszkodzeniach mózgu, a także z diagnozą chorób neurodegeneracyjnych.

Prace Broki i Wernickego przyczyniły się do powstania najbardziej znanego podziału afazji na czuciową (sensoryczną) i ruchową (motoryczną). Pierwsza z nich oznacza trudności w rozumieniu języka – mówionego i pisanego.

W praktyce oznacza to, że pacjent nie jest w stanie właściwie zrozumieć kierowanych do niego komunikatów, ale także ma istotny problem z formułowaniem sensownych, logicznych wypowiedzi, ponieważ nie jest w stanie w pełni zrozumieć mowy, którą sam się posługuje. Charakterystyczne dla osób z afazją czuciową jest tworzenie tzw.

neologizmów, czyli słów, które nie istnieją w słowniku, lub łączenie sylab w pozbawione znaczenia zlepki. Dla lepszego zrozumienia istoty problemu można porównać to do sytuacji, w której słyszymy słowa wypowiadane w obcym, bardzo słabo znanym przez nas języku.

Mimo to chory wciąż ma zdolność odczytywania intonacji wypowiedzi, a także języka niewerbalnego, dlatego pomimo braku zrozumienia treści komunikatu, w większości przypadków rozumie, czy zadano mu pytanie, czy coś oznajmiono, a także jaki jest ładunek emocjonalny zawarty w komunikacie.

Afazja ruchowa natomiast to zaburzenie, w którym osoba rozumie mowę bez większych problemów, nie jest w stanie jednak nadać komunikatu – myli znaczenie słów, przekręca wyrazy lub, nie mogąc znaleźć właściwego słowa, stara się opisać przedmiot lub pokazać go gestem.

Ważne jest to, że pacjent doskonale wie, co chciałby powiedzieć, nie jest jednak w stanie przełożyć tego na faktyczną wypowiedź.

Przypomina to sytuację, gdy chcemy powiedzieć coś w języku, którego dopiero się uczymy, przez co brakuje nam podstawowych słów lub mylimy wyrazy o podobnym brzmieniu i w konsekwencji trudno nas zrozumieć, mimo że to, co chcieliśmy przekazać, w naszej głowie miało sens.

Afazja – inne podziały

Złożoność zaburzeń afatycznych powodowała, że również inni badacze podejmowali próby zmierzenia się z tym zjawiskiem. W ten sposób powstało wiele typologii afazji. Wśród nich jedne zwracają uwagę na dominujący rodzaj trudności, inne na lokalizację.

Zależnie od rodzaju zaburzeń wyróżnia się wspomniane już: afazję ruchową i czuciową, ale nie tylko. Literatura mówi także o tzw. afazji amnestycznej – w jej przypadku zaburzenia ograniczają się do niemożności “odnalezienia w głowie” właściwych nazw obiektów, a także imion, nazwisk i innych słów, których chcemy użyć w zdaniu.

Szczególnie trudnym i w istotny sposób upośledzającym funkcjonowanie pacjenta typem afazji jest tzw. afazja globalna (całkowita), w której u chorego zaburzone jest zarówno rozumienie, jak i nadawanie mowy.

Za względu na lokalizację możemy wyróżnić m.in. afazję czołową, ciemieniową i skroniową. Afazja czołowa jest afazją ruchową i wynika z uszkodzenia ośrodka Broki w strukturach czołowych mózgu (stąd nazwa). W obrębie tego zaburzenia istnieje wiele podtypów różniących się subtelnie objawami.

Afazja ciemieniowa, należąca do afazji czuciowo-ruchowych, wynika z uszkodzeń płata ciemieniowego i odpowiada za problemy z czytaniem, pisaniem i liczeniem. Afazja skroniowa jest efektem uszkodzeń płata skroniowego.

To afazja słuchowa i w jej wyniku pacjent ma problemy z rozkodowaniem i zrozumieniem nadanego komunikatu.

Istnieją jeszcze inne podziały afazji, które często, jak powyższe, zazębiają się ze sobą.

Zależnie od przyjętej typologii nazewnictwo poszczególnych zaburzeń może się różnić, choć tak naprawdę istotne jest, w jakim stopniu zaburzenie wpływa na funkcjonowanie pacjenta i powoduje jego wycofanie z życia społecznego oraz rodzinnego. Dlatego tak ważna jest właściwa rehabilitacja.

Terapia afazji

Adekwatna rehabilitacja zawsze powinna zostać poprzedzona rzetelną diagnozą, na którą składają się badania neuroobrazowe (tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny) oraz badanie neurologiczne, a także ocena dokonana przez neuropsychologa i neurologopedę. Współpraca tych specjalistów ma ogromne znaczenie, a naczelnym celem jest poprawa funkcjonowania pacjenta, stąd konieczność kompleksowego podejścia i wzajemnego uzupełniania się profesjonalistów.

Znając diagnozę i charakter objawów, specjaliści będą w stanie opracować indywidualnie dostosowany plan terapii oraz sformułować zalecenia dla rodziny.

Najczęściej obejmują one kontynuowanie pracy rozpoczętej w szpitalu po wypisaniu chorego do domu.

W tym celu warto skorzystać z dostępnych na rynku pomocy terapeutycznych dla osób dorosłych, stworzonych przez psychologów i logopedów znających problemy pacjentów neurologicznych.

Pomoce, przydatne podczas rehabilitacji pacjenta z afazją

Do ćwiczeń wartych szczególnej uwagi należą te związane z nauką różnych kompetencji językowych. Zależnie od głębokości deficytów i możliwości pacjenta, warto sięgać po różnej długości teksty (rozpiętość sięga od pojedynczych zdań aż po całe opowiadania) i wspólnie je czytać.

Następnie można odpowiadać na pytania do nich lub formułować swobodne wypowiedzi na temat ich treści.

Można pisać (lub przepisywać) określone wyrazy, uzupełniać luki w słowach odpowiednimi literami, nazywać przedmioty na obrazkach lub ich cechy (kolor, kształt, wielkość), dopasowywać nazwiska lub imiona do twarzy albo wydarzenie do daty, a w niektórych przypadkach także od nowa uczyć pacjenta wszystkich liter i głosek. Możliwości są ogromne i warto korzystać z nich kreatywnie, tak aby ćwiczenia były z jednej strony dostosowane do problemów danej osoby, ale także by były interesujące i zachęcały do pracy swoją atrakcyjnością i różnorodnością.

Kluczowe znaczenie ma także wsparcie, jakie chory otrzymuje od swoich bliskich w tym trudnym dla niego okresie.

Należy zdawać sobie sprawę, że utrata zdolności do efektywnego komunikowania się jest dla chorego poważnym kryzysem i może rzutować na jego nastrój i aktywność (jeśli coś wyda nam się niepokojące, wskazane jest odbycie konsultacji psychologicznej pod kątem ewentualnych zaburzeń nastroju).

Dodatkowo źródłem frustracji dla pacjenta jest fakt utraty umiejętności, które są “podstawowe” i “łatwe” dla większości zdrowych ludzi – afazja nie tylko upośledza realne funkcjonowanie, ale często rzutuje też na samoocenę chorego.

Rodzina sama musi odnaleźć się w tej trudnej sytuacji opieki nad pacjentem neurologicznym, ważne jednak, aby bliscy pamiętali o tym, że ich podopieczny robi, co w jego mocy, i nie chce mieć afazji, nie wolno go więc winić za to, że nie jest w stanie nas zrozumieć lub czegoś nam powiedzieć.

Rehabilitacja powinna być skupiona na pacjencie, nie na oczekiwaniach rodziny. Z tego powodu podwójnie ważna jest współpraca z psychologiem lub korzystanie z grup wsparcia dla opiekunów, tak aby cały system był w stanie wspierać pacjenta w jego drodze do odzyskiwania sprawności.

Autorka:
Aleksandra Gnacek

Źródła:

• Czarnkowska, M., Lipa, A., Wójcik-Topór, P., Terapia funkcji poznawczych. Część 1-3. Kraków, 2018
• Czarnkowska, M., Lipa, A., Wójcik-Topór, P., Ćwiczenia do terapii afazji. Część 1-6. Kraków, 2017
• Jastrzębowska, G., Kazub, A., Afazja, dysfazja. W: Logopedia – pytania i odpowiedzi. Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, 1999
• Lewicka, T., Wiem, jak to zrobić. Część 1-3. Kraków, 2015Pąchalska, M., Afazjologia. Warszawa, 2011.