Trzustka – nie mniej ważny organ od wątroby czy nerek, a przy tym bardzo podatny na uszkodzenia tak mechaniczne, jak i wywołane różnymi czynnikami środowiskowymi. Jej funkcje można określić jako dwukierunkowe – działa wewnątrzwydzielniczo, produkując hormony odpowiedzialne za metabolizm węglowodanów, oraz zewnątrzwydzielniczo, wytwarzając sok trzustkowy biorący udział w trawieniu białek, tłuszczów i węglowodanów.
Trzustka umiejscowiona jest w górnej części jamy brzusznej. Jej nieprawidłowe funkcjonowanie może objawiać się np. bólem w nadbrzuszu (po lewej stronie), nierzadko silnie promieniującym w stronę pleców, nudnościami i wymiotami czy podwyższoną temperaturą. Na zaburzenia funkcjonowania trzustki wpływa m.in.
długotrwałe zażywanie leków (np. moczopędnych, przeciwpadaczkowych czy sterydów), nadużywanie alkoholu i palenie tytoniu, stosowanie nieodpowiedniej (wysokotłuszczowej) diety.
Choroby tego organu mogą być także skutkiem ubocznym przebytych infekcji, urazów czy operacji lub mogą pojawić się wskutek odziedziczenia predyspozycji do zachorowania po przodkach.
Samotrawienie się trzustki
Stan zapalny trzustki pojawia się często w momencie występowania złogów w przewodach żółciowych, które łączą się z trzustkowymi. Z powodu istnienia przeszkód w prawidłowym przepływie enzymów do dwunastnicy, następuje ich gromadzenie się oraz samotrawienie organu – trzustka sama siebie zjada.
Nie należy lekceważyć bólu trzustki, gdyż jego przyczyna może być różna – od zwykłego podrażnienia po posiłku czy chwilowego stanu zapalnego, po zapalenie ostre i przewlekłe, a nawet nowotwór. Przy choćby minimalnym ryzyku – niezwłocznie należy wykonać niezbędne badania.
W laboratoriach Diaklin w ramach panelu badań trzustki wykonuje się następujące:
- Amylaza w surowicy i w moczu – ocena aktywności amylazy w krwi, przydatna w diagnostyce i różnicowaniu chorób trzustki. Amylaza jest produkowanym przez trzustkę enzymem, rozkładającym cukry złożone na proste, wchłaniane następnie do przewodu pokarmowego. Podwyższony poziom tego enzymu we krwi może świadczyć o ostrym zapaleniu trzustki czy kamicy przewodów trzustkowych. Dodatkowym wskaźnikiem jest podwyższenie stężenia w moczu. Natomiast zbyt niski poziom amylazy może świadczyć o poważnej degradacji narządu.
- Glukoza – podstawowe badanie w kierunku rozpoznawania cukrzycy. Glukoza to cukier, którego poziomu w organizmie jest regulowany przez hormon trzustkowy – insulinę. Wzrost wskaźnika może oznaczać ostre lub przewlekłe zapalenie, bądź też nowotwór, a spadek – uszkodzenie wątroby, niedobór hormonów tarczycy czy niedoczynność przysadki mózgowej.
- Lipaza – jest enzymem swoistym dla trzustki, dlatego też podwyższenie jej poziomu w surowicy świadczyć może o uszkodzeniu tego narządu. Lipaza trzustkowa to enzym odpowiadający za rozkład tłuszczów (trójglicerydów pokarmowych do kwasów tłuszczowych i glicerolu). Przez trzustkę produkowana jest w formie nieaktywnej, która zmienia się w aktywną w dwunastnicy. Lipaza nie przedostaje się do moczu, więc oznaczenie wykonywane jest tylko na podstawie badania krwi. Podwyższony poziom może świadczyć o ostrym zapaleniu lub nowotworze, natomiast znacznie obniżony – o uszkodzeniu trzustki lub o cukrzycy.
Profil trzustkowy jest niezwykle przydatny także w diagnozowaniu schorzeń wątroby, nerek, a nawet w przypadku cukrzycy. Badania pozwalają także monitorować leczenie chorób trzustki.
Leki na trzustkę – leczenie enzymami trzustkowymi (pankreatyną)
Choroby trzustki przebiegają często z niewydolnością zewnątrzwydzielniczą tego narządu, czyli nieprawidłowym wydzielaniem enzymów trawiennych. Jak uzupełnić niedobór enzymów trzustkowych? Jakie leczenie zastosować?
Zewnątrzwydzielnicza niewydolność trzustki może być spowodowana przez nieodpowiednią syntezę i wydzielanie enzymów trzustkowych, zmniejszoną stymulację, niedrożność przewodów trzustkowych i zmniejszoną aktywność enzymów trzustkowych w jelicie cienkim.
W leczeniu zewnątrzwydzielniczej niewydolności trzustki stosuje się terapię zastępczą enzymami trzustkowymi.
Leki na trzustkę – leczenie enzymami trzustkowymi
Wskazaniem do zastosowania terapii zastepczej enzymami trzustkowymi są zanik lub upośledzenie czynności zewnątrzwydzielniczej trzustki, w schorzeniach, w których występuje niewydolność egzokrynna tego narządu.
W terapii zastępczej enzymami trzustkowymi stosuje się pankreatynę. Jest tomieszanina enzymów takich jak lipaza, amylaza i proteaza, pochodząca z trzustek wieprzowych.
Co to jest lipaza, amylaza i proteaza?
- Lipaza – jest enzymem trzustkowym wydzielanym do światła przewodu pokarmowego. Lipaza uczestniczy w trawieniu tłuszczy. Jej zadaniem jest rozkład triglicerygów do glicerolu i kwasów tłuszczowych.
- Amylaza – jest enzymem produkowanym przez trzustkę oraz ślinianki, który uczestniczy w trawieniu węglowodanów, rozkłada skrobię oraz inne cukry.
- Proteazy – są podklasą hydrolaz. Proteazy biorą udział w trawieniu białek. Ich rolą jest hydroliza wiązań peptydowych wewnątrz wiązania białkowego lub na jego końcu.
Pankreatyna – jak stosować?
Dawki pankreatyny dobiera się indywidualnie, w zależności od nasilenie problemów z trawieniem. Najczęściej stosuje się 40 000 – 50 000 jednostek leku do każdego głównego posiłku i dawkę o połowę mniejszą do mniejszych posiłków.
Dawkę dobiera się indywidualnie dla pacjenta, w oparciu o nasilenie objawów i odpowiedź na leczenie. Efektywność terapii ocenia się przez poprawę objawów, w tym konsystencję stolca, utratę widocznego tłuszczu lub tłustych kropelek w kale i zwiększenie masy ciała.
Warto podkreślić, że stosowana terapia nie wpływa na ilość elastazy-1 (enzymu trzustkowego, biorącego udział w trawieniu białek) w kale i nie należy tego badania stosować w celu dostosowania dawki pankreatyny. Dawka lipazy nie powinna przekraczać 10 000 j.
lipazy/kg masy ciała/dobę ze względu na możliwość rozwoju kolonopatii włókniejącej (zwężenia odcinka krętniczo-kątniczego i jelita grubego). Zaleca się stosowanie leków w postaci mikrosfer lub minimikrosfer o średnicy
Enzymy trzustkowe
Spośród wszystkich narządów w organizmie ludzkim to właśnie trzustka posiada największą zdolność do syntezy białek, w tym enzymów trawiennych. Enzymy te obejmują lipazy trawiące tłuszcze, amylazy – węglowodany oraz proteazy, rozkładające białka. W skrócie bez sprawnej trzustki nie ma mowy o prawidłowej przemianie materii.
Narząd ten w pełni zasługuje na miano wysokowydajnej chemicznej fabryki, która każdego dnia wytwarza do 3 litrów soków. Trzustka jest w stanie naprawdę długo „chorować” zanim da odczuć jakiekolwiek objawy, stąd tak trudne jest szybkie zdiagnozowanie jej dysfunkcji.
Udowodniono, że funkcje zewnątrzwydzielnicze (produkcja soków trawiennych) są upośledzone dopiero wtedy, gdy uszkodzone jest około 90% jej miąższu. Ostre zapalenie trzustki (OZT) to stan zagrożenia życia, natomiast rak zwykle jest wykrywany u pacjenta w stadium zaawansowanym, kiedy choremu w zasadzie nie sposób pomóc.
Niedobór trzustkowych enzymów jest spowodowany zwykle zapaleniem, mukowiscydozą lub usunięciem narządu z powodu nowotworu. Jeżeli zdolność zewnątrzwydzielnicza sięga zaledwie 10% dochodzi do upośledzenia trawienia tłuszczy i białka co może objawiać się tzw.
steatorrheą (stłuszczone stolce), azotorrheą (nadmiar azotu w kale), zaburzeniem wchłaniania witamin i utratą masy ciała. Niestrawność, nazywana także dyspepsją, może być spowodowana obecnością w śluzówce żołądka np.
Helicobacter pylori, nadużywaniem leków z grupy NLPZ lub mieć swoje podłoże właśnie w powyżej opisanej dysfunkcji wydzielniczej trzustki (dyspepsja czynnościowa). Pomimo, iż niestrawność nie wydaje się zmniejszać sama w sobie długości życia, to na pewno obniża jego jakość. Szacuje się, że 25 % ludzi „zachodniego świata” boryka się z tym problemem.
Aktualne wytyczne zalecają stosowanie leków, które będą zmniejszać wydzielanie kwasu solnego w żołądku, czyli antagonistów receptora H2 (np. ranitydyna) lub inhibitorów pompy protonowej (np. omeprazol).
Niekiedy rekomendowane są także leki prokinetyczne (metoklopramid) i trójpierścieniowe antydepresanty ze względu na ich działanie cholinolityczne (rozkurcz mięśni gładkich).
Suplementacja enzymów trzustkowych nie jest często wykorzystywaną metodą, tymczasem pierwsze doświadczenia z ich udziałem wykazują bardzo korzystny profil działania redukując wzdęcia, gazy i uczucie rozpierającej pełności po spożyciu zwłaszcza tłustego posiłku. Leczenie enzymami trzustkowymi poprawia również wchłanianie witamin A, D, E, K oraz z grupy B.
Przed 2005 rokiem na rynku było dostępnych zaledwie kilka preparatów będących substytutem enzymów trzustkowych. Produkty te zawierały pankreatynę, czyli lipazę, amylazę i proteazę, pochodzenia świńskiego lub bydlęcego.
FDA w odpowiedzi na pozytywne efekty suplementacji zaleciła, aby do 2010 roku producenci leków z tej kategorii przedstawili dowody ich skuteczności, bezpieczeństwa stosowania i jakości.
W ten sposób na światowym rynku leków dziś obecnych jest 7 preparatów będących zatwierdzonymi przez FDA : Kreon ®, Pancreaze ®, Pertzye ™ , Ultresa ™ , Viokace ™ , Zenpep ® i Pancrelipase ™ 5000. Niektóre z wymienionych leków zawierają pankreatynę (mieszankę enzymów w różnych proporcjach), inne jeden konkretny enzym.
W zasadzie wszystkie preparaty mają postać kapsułek dojelitowych, aby mogły zadziałać w miejscu docelowym. Dodatkowo leki nowszej generacji zawierają wewnątrz kapsułki setki mikrogranulek, które w ciągu zaledwie 2 minut ulegają rozpuszczeniu w żołądku by jak najszybciej trafić do dwunastnicy- miejsca swojego działania.
Enzymy trzustkowe są dostępne także jako dodatki żywieniowe i suplementy. Od ich producentów nie są wymagane badania biodostępności, stąd trwałość tych produktów w żołądku, a przez to skuteczność w jelicie cienkim jest nieznana.
Komu więc powinniśmy polecać enzymy trzustkowe? Na pewno osobom chorym na mukowiscydozę. Zewnętrzna suplementacja pomaga zwalczać niedożywienie związane z zaburzeniami trawienia i wchłaniania.
Preparaty poleca się także osobom cierpiącym na przewlekłe zapalenia trzustki, zespół upośledzonego wchłaniania, z niedrożnością przewodu trzustkowego lub żółciowego oraz osobom starszym z dysfunkcją tego narządu. Enzymy nie leczą natomiast ostrego zapalenia trzustki, ale są wymieniane jako użyteczna suplementacja w okresie rekonwalescencji po OZT.
Dawkowanie powinien ustalić lekarz gastrolog indywidualnie, zależnie od potrzeb chorego. Lek powinno przyjmować się w tuż przed lub/i w trakcie posiłku popijając wodą, aby enzymy dobrze wymieszały się ze zmiażdżonym pokarmem. Na dyspepsję czynnościową mogą cierpieć także niemowlęta i małe dzieci.
Wówczas zaleca się wymieszanie zawartości kapsułki z sokiem lub pokarmem o kwaśnym czy obojętnym odczynie. Nie zaleca się mieszania z mlekiem ze względu na jego charakter zasadowy i zbyt wczesną aktywację enzymów.
A jak w inny sposób mogą sobie pomóc pacjenci ze stwierdzoną dyspepsją czynnościową? Niebagatelną rolę jak zawsze odgrywa tutaj tryb życia, unikanie posiłków o wysokiej zawartości tłuszczu, spożywanie posiłków częstszych i mniejszych objętościowo w ciągu dnia, wykluczenie alkoholu z diety (alkohol jest przyczyną około 50% przypadków ostrego zapalenia trzustki). Leki zobojętniające kwas żołądkowy również u znacznej części pacjentów powinny przynieść ulgę.
red. Magdalena Habuz
Badania i Diagnostyka Trzustki – Najczęstsze Choroby Trzustki
Trzustka zbudowana jest z kilku rodzajów komórek. Komórki, które wytwarzają hormony, zgromadzone są w skupiskach – tzw. wyspach Langerhansa.
Wśród komórek tych wyróżnia się komórki beta produkujące insulinę (która obniża poziom glukozy we krwi), komórki alfa wytwarzające glukagon (który podnosi poziom glukozy we krwi) oraz komórki delta produkujące somatostatynę (która hamuje wydzielanie insuliny).
Część zewnątrzwydzielnicza trzustki wytwarza natomiast sok trzustkowy, który zawiera enzymy – m.in. trypsynogen, chymotrypsynogen (trawią białka), rybonukleazę i deoksyrybonukleazę (trawią kwasy nukleinowe), lipazę trzustkową (trawi tłuszcze) czy amylazę trzustkową (rozkłada cukry).
Trzustka jest gruczołem bardzo ważnym dla prawidłowego funkcjonowania organizmu, dlatego jej uszkodzenie jest bardzo niebezpieczne. Do uszkodzenia trzustki może dojść na skutek między innymi:
- nadużywania alkoholu,
- nadużywania leków,
- palenia tytoniu,
- nieprawidłowej (wysokotłuszczowej) diety,
- przebytych infekcji,
- przebytych urazów,
- uwarunkowań genetycznych (sprawdź badania genetyczne).
Do najczęściej diagnozowanych schorzeń trzustki należy: stan zapalny trzustki, kamica trzustkowa czy rak trzustki.
Jak przebiega zapalenie trzustki?
Wyróżnia się dwie postacie zapalenia trzustki – zapalenie ostre oraz zapalenie przewlekłe. Zapalenie ostre objawia się uporczywym, nagłym bólem całej jamy brzusznej (ból oznacza trawienie własnego białka i tłuszczu przez enzymy trzustkowe).
Ponadto spada ciśnienie tętnicze krwi, a akcja serca zostaje przyspieszona – w niektórych przypadkach może dojść nawet do zapaści krążeniowej. Ostre zapalenie trzustki może stanowić zagrożenie dla życia chorego, dlatego objawy koniecznie należy skonsultować z lekarzem.
Pacjentowi podaje się silne leki przeciwbólowe i leki zmniejszające wydzielanie soku trzustkowego, który zawiera enzymy niszczące komórki narządu.
Przebycie ostrego zapalenia trzustki zwiększa ryzyko zachorowania na jego przewlekłą postać. Wystąpienie przewlekłego zapalenia trzustki może być także związane z predyspozycjami genetycznymi – mutacjami w genach PRSS1 i SPINK1.
Do objawów przewlekłego zapalenia trzustki należy przede wszystkim problem z trawieniem niektórych pokarmów (zwłaszcza tłustych), a także wzdęcia, zaparcia, biegunki i tępy ból brzucha. Częstym objawem jest również podwyższenie temperatury ciała, osłabienie i utrata wagi.
Leczenie polega natomiast na wprowadzeniu odpowiedniej (nieobciążającej trzustki) diety i przyjmowaniu środków farmakologicznych.
Na czym polega kamica trzustkowa?
Kolejną z dość często występujących chorób trzustki jest kamica trzustkowa. W jej przebiegu dochodzi do powstawania kamieni w przewodzie trzustkowym, co znacznie utrudnia dostęp soku trzustkowego do przewodu pokarmowego.
W wyniku tego u chorego pojawia się ból w górnej części jamy brzusznej, który promieniuje do lewej strony ciała. Po spożytym posiłku dolegliwości bólowe zazwyczaj się nasilają – zwłaszcza, gdy posiłek zawierał tłuste produkty.
W niektórych przypadkach bólowi towarzyszy podwyższona temperatura ciała, żółtaczka oraz wymioty. Kamicę trzustkową leczy się poprzez przeprowadzenie zabiegu – endoskopowej cholangiopankreatografii wstecznej (ECPW) – dzięki któremu możliwe jest usunięcie kamieni z organizmu.
Czasem zdarza się, że kamienie są zbyt duże aby usunąć je endoskopowo – w tych przypadkach konieczne jest wykonanie zabiegu chirurgicznego.
Markery nowotworowe to związki, stężenie których we krwi zwiększa się znacznie u chorych na nowotwory złośliwe. Jeżeli chcesz skontrolować swój stan zdrowia, wykonaj badanie w tym kierunku. Im wcześniej wykryty nowotwór, tym większa jest szansa na wyleczenie.
Dostępne badania markerów nowotworowych to:
Markery nowotworowe u kobiet
Markery nowotworowe u mężczyzn
Dowiedz się więcej
Co to jest rak trzustki?
Rak trzustki to to jeden z najbardziej niebezpiecznych i agresywnych nowotworów – stanowi on ok. 3% wszystkich nowotworów złośliwych. Choroba ta przez długi okres nie daje żadnych objawów, a te, które się pojawią są niespecyficzne (np.
ból brzucha, utrata masy ciała, wzdęcia, biegunki, nocne poty, zmiany skórne, osłabienie organizmu) – dlatego rak trzustki jest bardzo trudny do zdiagnozowania. Ponadto, rak trzustki słabo reaguje na leczenie i stosowane leki przedłużają życie pacjentom tylko o kilka miesięcy.
Nowotwory złośliwe trzustki dotyczą w około 95% przypadków części zewnątrzwydzielniczej trzustki (są to gruczolakoraki najczęściej umiejscowione w głowie trzustki). W 5% przypadków raki natomiast wywodzą się z części wewnątrzwydzielniczej trzustki (są to guzy neuroendokrynne trzustki).
Nadal nie są jednak znane konkretne przyczyny zachorowania na raka trzustki – badania wskazują, że ryzyko pojawienia się tej choroby wzrasta wraz z wiekiem, a także zwiększa je stan zapalny trzustki, choroba wrzodowa czy cukrzyca.
U ok. 10% chorych rak trzustki rozwija się na skutek uwarunkowań genetycznych – w tym przypadku choroba może pojawić się w młodszym wieku. Ze zwiększonym ryzykiem rozwoju raka trzustki związane są mp.
mutacje w genu LKB1 (prowadzą do zespołu Peutza-Jeghersa – sprzyjają zachorowaniu na raka trzustki, piersi, jelita cienkiego, grubego żołądka, płuc jajnika i macicy).
Ponadto, mutacje obecne w genach BRCA1 i BRCA2 mogą predysponować oprócz raka piersi i jajnika do raka trzustki, jelita grubego czy raka prostaty. W dziedzicznym raku jelita grubego wzrasta ryzyko zachorowania na raka trzustki za sprawą mutacji w genach MLH1 i MSH2.
Mutacje w genie CDKN2A są natomiast przyczyną rodzinnego zespołu czerniak – rak trzustki (zespół FAMMM), ich posiadanie znacznie zwiększa ryzyko zachorowania na raka trzustki.
Jeżeli chcesz dowiedzieć się o własnym ryzyku zachorowania na raka trzustki, wykonaj badanie genetyczne – jest ono jedyną metodą, która pozwala na określenie prawdopodobieństwa wystąpienia nowotworów złośliwych w przyszłości.
Badanie wskaże poziom ryzyka związanego z zachorowaniem na:
raka trzustki
czerniaka
raka płuc
Dowiedz się więcej
Do raka trzustki predysponuje również rodzinna polipowatość gruczolakowa (mutacje w genach APC, DCP4, ATM) oraz przewlekłe zapalenie trzustki (mutacje w genach PRSS1, SPINK1).
Badania stosowane w diagnostyce chorób trzustki
Do podstawowych badań diagnostycznych w chorobach trzustki należy pomiar stężenia enzymów trzustkowych we krwi i moczu. Jeżeli ich poziom jest obniżony lub podwyższony, trzustka nie funkcjonuje prawidłowo.
Jednym z najważniejszych enzymów jest amylaza trzustkowa, która odpowiada za rozkładanie wielocukrów do cukrów prostych. Podwyższony poziom amylazy może świadczyć o ostrym lub przewlekłym zapaleniu trzustki, zapaleniu pęcherzyka żółciowego, nadużywaniu przez pacjenta alkoholu, a także chorobach wątroby i nerek.
Obniżony poziom natomiast może wskazywać na zaawansowany etap przewlekłego zapalenia trzustki czy ciężkie uszkodzenie wątroby.
Innym, bardzo ważnym enzymem trzustkowym jest lipaza trzustkowa (enzym rozkładający tłuszcze) – jej aktywność można ocenić tylko poprzez badanie krwi, ponieważ nie przechodzi ona do moczu.
Lipaza, którą produkuje trzustka, jest nieaktywna – aktywacji ulega w dwunastnicy pod wpływem kwasów żółciowych, białka kolipazy i fosfolipidów.
Stężenie lipazy trzustkowej może być podwyższone w przebiegu ostrego zapalenia trzustki, zapalenia otrzewnej, perforacji wrzodu dwunastnicy, a także nowotworu złośliwego trzustki.
Kolejną metodą diagnostyczną w chorobach trzustki jest badanie ultrasonograficzne (USG) jamy brzusznej. Dzięki jego przeprowadzeniu możliwa jest ocena poszczególnych narządów jamy brzusznej – wątroby, nerek, pęcherza, gruczołu krokowego czy trzustki.
USG pozwala na wykrycie nieprawidłowości i zmiany w budowie tych narządów. Wskazaniem do wykonania USG jamy brzusznej są wszelkie dolegliwości bólowe w jej obrębie.
W przypadku trzustki jednakże wynik USG może być nieprecyzyjny, ze względu na trudną do dokładnego zbadania lokalizację tego organu.
Badaniem, dzięki któremu uzyskamy bardziej precyzyjne informacje na temat trzustki, jest tomografia komputerowa jamy brzusznej.
Tomografia komputerowa jest nowoczesną metodą diagnostyczną, która pozwala na otrzymanie wyraźnych i bardzo dokładnych obrazów przekrojów poszczególnych tkanek i narządów przy pomocy obróbki komputerowej uzyskanych obrazów radiologicznych.
Przeprowadzenie tego badania jest więc bardzo użyteczne w diagnostyce chorób trzustki, zwłaszcza w przypadku nowotworów.
Przydatną metodą jest również pozytronowa tomografia emisyjna (PET), podczas której wykorzystywana jest 18F-fluorodeoksyglukoza gromadząca się wybiórczo w komórkach nowotworowych – dzięki temu badaniu możliwa jest dokładniejsza diagnostyka różnicowa zmian nowotworowych ze zmianami zapalnymi.
Inną metodą wykorzystywaną w badaniu trzustki jest rezonans magnetyczny (MRI) – który umożliwia uwidocznienie anatomicznych struktur w dowolnej płaszczyźnie.
Obrazy uzyskane podczas takiego badania cechuje wysoka rozdzielczość przestrzenna i kontrastowa, co pozwala na rozpoznanie wielu różnych, nieuchwytnych w innych badaniach chorób.
Rezonans magnetyczny trzustki stosowany jest w diagnostyce procesów nowotworowych trzustki, w diagnostyce niejednoznacznych procesów zapalnych trzustki i ich powikłań czy w celu oceny przewodu trzustkowego.
W celu diagnostyki nowotworu złośliwego trzustki zalecany są także badania markerów nowotworowych we krwi. Markery nowotworowe to substancje chemiczne o zróżnicowanej budowie, które są wytwarzane w wielu tkankach organizmu.
W tkankach prawidłowych ich stężenie jest jednak niewielkie, podczas rozwoju nowotworu produkcja tych związków znacznie wzrasta. W przypadku raka trzustki zalecane jest zbadanie poziomu CA 19-9, który jest często podwyższony w przebiegu tego nowotworu. U ok.
10% chorych na raka trzustki marker ten nie jest jednak wytwarzany, ze względu na niedobór enzymów biorących udział w jego syntezie.
Innym badaniem związanym z chorobami trzustki jest endoskopowa cholangiopankreatografia wsteczna, która jest wykorzystywana w celu oceny dróg żółciowych i przewodu trzustkowego – jej czułość w przypadku raka trzustki jest jednak niska (ok. 45%), zwłaszcza jeżeli guzy są małe.
W ocenie ryzyka zachorowania na choroby trzustki (nowotwory, przewlekłe zapalenie trzustki) bardzo pomocne są badania genetyczne na raka, które polegają na sprawdzeniu, czy w naszym DNA (pozyskiwanym z krwi lub śliny) obecna jest mutacja predysponująca do rozwoju tych chorób. Dlatego osoby, u których rak trzustki występował rodzinnie bądź w przypadku podejrzenia wystąpienia któregokolwiek z zespołów genetycznych związanych z zachorowaniem na ten nowotwór, powinny wykonać testy genetyczne. Badania te są bardzo czułe, a wystarczy wykonać je tylko raz w ciągu całego życia – ich wynik pozostaje już zawsze aktualny, ponieważ nasz DNA nigdy się nie zmienia. Ponadto, nie są one zależne od aktualnego stanu zdrowia osoby badanej i nie ma żadnych przeciwwskazań do ich wykonania.
Wczesne określenie ryzyka zachorowania przy pomocy testu genetycznego pozwoli na wprowadzenie odpowiedniej profilaktyki (zmiany stylu życia, częstego wykonywania badań kontrolnych), co zminimalizuje ryzyko zachorowania lub zwiększy szanse chorego na przeżycie, jeżeli rak zostanie wykryty we wczesnym etapie rozwoju.
Aktualizacja: 2018-10-08
Bibliografia
- Drewa G., Ferenc T., Genetyka medyczna, Wrocław, Elsevier Urban & Partner, 2011, ISBN 978-83-7609-295-9
- Vincent A., Herman J., Schulick R., Pancreatic cancer, Lancet 2011, 378(9791):607-620
- Trzustka, Krajowy Rejestr Nowotworów, [http://onkologia.org.pl/nowotwory-zlosliwe-ogolem/]
Zapalenie trzustki
Trzustka to wąski, płaski narząd umiejscowiony głęboko w jamie brzusznej, za żołądkiem, poniżej wątroby.
Składa się z tkanek zewnątrzwydzielniczych, które wytwarzają enzymy wspomagające trawienie tłuszczów, białek i węglowodanów w jelicie cienkim oraz wodorowęglany, które biorą udział w neutralizacji kwasu żołądkowego.
W skład trzustki wchodzą również wysepki zbudowane z komórek wewnątrzwydzielniczych, wytwarzającej insulinę i glukagon, niezbędne w dostarczaniu glukozy do komórek w organizmie.
W prawidłowych warunkach enzymy trawienne wytworzone w trzustce transportowane są w formie nieaktywnej do dwunastnicy (pierwszy odcinek jelita cienkiego). Uważa się, że podczas ataku zapalenia trzustki enzymy te nie docierają do dwunastnicy, lecz stają się aktywne się one jeszcze w trzustce, gdzie rozpoczynają niszczący ją proces trawienny.
Wyróżnia się ostre i przewlekłe zapalenie trzustki. Ostremu zapaleniu towarzyszy zazwyczaj silny ból brzucha, który promieniuje od nadbrzusza w stronę pleców.
Skutki takiego zapalenia mogą być różne – od niewielkiego obrzęku trzustki po zagrażającą życiu niewydolność narządu.
Przewlekłe zapalenie trzustki to choroba postępująca, która może objawiać się serią ostrych ataków i powodować przerywany lub stały ból, stopniowo uszkadzając trzustkę.
Wprawdzie dokładny mechanizm zapalenia trzustki nie został do końca zbadany, jednak wiadomo, że występuje częściej u mężczyzn i może być związane i nasilane przez alkoholizm oraz kamicę pęcherzyka żółciowego (kamienie żółciowe blokujące przewód żółciowy, który biegnie przez głowę trzustki, w pobliżu ujścia do dwunastnicy). Te dwa stany chorobowe są przyczyną około 80% przypadków ostrego zapalenia trzustki oraz odgrywają znaczącą rolę w zapaleniu przewlekłym. W 10% przyczyna pozostaje nieznana, a pozostałe 10% powodowana jest:
Ostre zapalenie trzustki
Około 75% ataków ostrego zapalenia trzustki uważa się za łagodne, mimo że powodują silny ból brzucha, mdłości, wymioty, osłabienie i żółtaczkę. Ataki te powodują miejscowy stan zapalny, obrzęk i krwawienia, które zazwyczaj ustępują w wyniku odpowiedniego leczenia i nie uszkadzają trzustki, lub uszkodzenie to jest niewielkie.
W około 25% przypadków występują powikłania, takie jak martwica tkanki, zakażenie, niskie ciśnienie krwi, trudności z oddychaniem, udar, niewydolność nerek lub wątroby.
W przypadku objawów wskazujących na zapalenie trzustki należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza, ponieważ ich nasilenie nie zawsze odzwierciedla rozległość uszkodzeń, a i inne schorzenia (wymagające innego sposobu leczenia) mogą objawiać się w podobny sposób.
Przewlekłe zapalenie trzustki
U pacjentów z przewlekłym zapaleniem trzustki mogą występować nawracające ataki o objawach podobnych jak w przypadku ostrego zapalenia trzustki. Częstotliwość ataków zwiększa się w miarę postępu choroby.
Z czasem miąższ trzustki bliznowacieje, a komórki wytwarzające enzymy trawienne ulegają zniszczeniu, co powoduje niewydolność trzustki (niemożność wytwarzania enzymów trawiących tłuszcze i białka), utratę wagi, niedożywienie, puchlinę brzuszną, pseudotorbiele trzustki (zbiorniki płynu i uszkodzone tkanki, które mogą zostać zakażone) oraz stolce tłuszczowe. W wyniku niszczenia komórek wytwarzających insulinę i glukagon, pacjent może zachorować na cukrzycę.
W przewlekłym zapaleniu trzustki ból może być silny i ciągły lub okresowy. Może nasilać się po jedzeniu, piciu i spożywaniu alkoholu
BADANIA LABORATOTYJNE
- Amylaza(enzym trzustkowy odpowiedzialny za trawienie węglowodanów) to najczęściej wykonywane badanie w ostrym zapaleniu trzustki. Jej aktywność wzrasta 2 do 12 godzin po wystąpieniu objawów i jest największa po 12 – 72 godzinach. Stężenie prawidłowe może zostać przekroczone 5 – 10-krotnie i zazwyczaj wraca do normy w ciągu tygodnia. Aktywność amylazy można również monitorować w przewlekłym zapaleniu trzustki – jest ona często umiarkowanie podwyższona do czasu zniszczenia wytwarzających ją komórek. Należy pamiętać, że amylaza jest enzymem, który posiada różne formy zwane izoenzymami: P-amylaza wytwarzana jest w trzustce a S-amylaza w śliniankach. Zazwyczaj oznacza się amylazę całkowitą, chociaż czasami w celu rozróżnienia trzustkowych i pozatrzustkowych przyczyn podwyższonej aktywności amylazy oznacza się izoenzymy.
- Lipaza(enzym, który, wraz z żółcią z wątroby, trawi tłuszcze) we krwi wzrasta w ciągu 4 – 8 godzin od wystąpienia ostrego ataku, a maksymalną aktywność osiąga w 24. Godzinie. Lipaza jest bardziej czuła i swoista niż amylaza w procesie rozpoznania ostrego zapalenia trzustki. Jednak w przewodzie pokarmowym obecne są inne źródła lipazy. W niektórych badaniach wykrywających lipazę pochodzenia pozatrzustkowego, w chorobach niezwiązanych z trzustką może wystąpić nieznaczne podwyższenie aktywności lipazy. Stężenie lipazy może wzrosnąć kilkanaście razy i pozostaje podwyższone dłużej niż w przypadku amylazy. W miarę postępu przewlekłego zapalenia trzustki, zniszczeniu ulegają komórki trzustki, wytwarzanie lipazy spada do 10% normy, a u pacjenta pojawia się biegunka tłuszczowa (tłuszczowe, cuchnące stolce).W miarę postępu przewlekłego zapalenia trzustki, aktywność amylazy i lipazy może być prawidłowa lub obniżona nawet podczas ostrych ataków choroby.
- Trypsyna(odpowiedzialna za trawienie białek) uważana jest za najbardziej czułe badanie krwi w kierunku ostrego zapalenia trzustki, jednak oznaczenie to nie jest powszechnie dostępne ani wykonywane rutynowo. Badania trypsyny w kale wykonywane są w celu wykrycia niewydolności trzustki i mogą stanowić element panelu badań wykonywanych w przewlekłym zapaleniu trzustki, w tym spowodowanego mukowiscydozą.
- Trypsynogen(trypsyna immunoreaktywna) to badanie krwi, które można wykonać w celu sprawdzenia niewydolności trzustki u pacjentów z przewlekłym zapaleniem.
Inne badania, które wykonać można w celu oceny powikłań spowodowanych ostrym zapaleniem trzustki, to:
Badania, które można wykonać w celu rozpoznania przewlekłego zapalenia trzustki:
- tłuszcz w kale
- trypsyna
- trypsynogen (trypsyna immunoreaktywna)
BADANIA POZA LABORATORIUM:
- badanie ultrasonograficzne jamy brzusznej
- endoskopowa cholangiopankreatografia wsteczna (ECPW), obejrzenie i czasem usunięcie kamieni żółciowych przy pomocy giętkiego endoskopu
- tomografia komputerowa (CT)
- badania przy zastosowaniu sekretyny (o ograniczonej dostępności). W dwunastnicy umieszcza się sondę, przy pomocy której pobiera się wydzielinę trzustki po stymulacji sekretyną podaną dożylnie
- rezonans magnetyczny (MRI)
Ostre zapalenie trzustki
Zazwyczaj nie ma możliwości zapobiegania pojedynczym atakom ostrego zapalenia trzustki ani ich wczesnego wykrycia.
Jeżeli zapalenie spowodowane jest alkoholizmem (stan taki może wystąpić po kilku latach spożywania średnich lub dużych ilości alkoholu), atak zazwyczaj wywołany jest spożyciem nadmiernej ilości alkoholu w krótkim czasie.
Wprawdzie nie można zapobiec ostremu atakowi (jeżeli pacjent nadal pije), lecz w wielu przypadkach poprzedzają go objawy, które można złagodzić dzięki interwencji lekarskiej. Jeżeli przyczyną ostrego zapalenia trzustki są m.in. kamienie żółciowe, ataku zazwyczaj nie poprzedzają objawy ostrzegawcze.
Leczenie polega na zmniejszaniu bólu, pozostawaniu na czczo i ‘odciążeniu’ trzustki na okres od kilkunastu dni do kilkunastu tygodni, do czasu ustąpienia objawów.
W tym okresie zachodzi konieczność hospitalizacji pacjenta oraz podawania płynów i substancji odżywczych dożylnie. Powikłania monitoruje się i leczy w miarę ich występowania.
Jeżeli przyczyną ostrego zapalenia trzustki są kamienie żółciowe, konieczne może okazać się usunięcie pęcherzyka żółciowego.
Przewlekłe zapalenie trzustki
Terapia polega na zapobieganiu kolejnym atakom, minimalizacji powstających uszkodzeń trzustki i leczeniu uszkodzeń już istniejących. Niezmiernie istotne dla przebiegu kuracji jest powstrzymanie się pacjenta od spożywania alkoholu. Zalecana jest również dieta niskotłuszczowa, pozwalająca odciążyć trzustkę.
W przebiegu leczenia można podać również enzymy trzustkowe, w celu zmniejszenia niedoborów i łagodzenia zaburzeń wchłaniania. Pacjent może również wymagać suplementacji wapnia oraz witamin rozpuszczalnych w tłuszczach.
Często monitoruje się stężenie glukozy we krwi, a pacjentom, u których w wprzebiegu choroby rozpoznano cukrzycę podaje się zastrzyki insuliny (leczenie doustne nie zawsze jest w tym przypadku skuteczna).Ważnym elementem terapii jest uśmierzanie bólu, którego pacjent może stale doświadczać w stopniu średnim do ciężkiego.
Z tego powodu podaje się środki narkotyczne i przeciwdepresyjne. Stosuje się również wstrzykiwanie alkoholu do nerwów, co zapobiega przewodzeniu bólu, a w niektórych przypadkach dokonuje się chirurgicznego zabiegu przecięcia połączeń nerwowych. W miarę postępu choroby i zmniejszania się czynności trzustki, poziom bólu może się zmniejszać.
U niektórych pacjentów niezbędne jest chirurgiczne usunięcie trzustki lub jej części i/lub usunięcie czy też obejście zwężeń. Należy pamiętać, że operacje trzustki są niezmiernie trudne i musi je wykonywać specjalista z doświadczeniem w tej dziedzinie.
U pacjentów z przewlekłym zapaleniem występuje podwyższone ryzyko rozwoju raka trzustki. Dlatego też oprócz monitorowania przebiegu choroby, lekarz prowadzący sprawdza objawy nowotworu.