Menopauzie towarzyszy obniżone stężenie estrogenu, co zmniejsza gęstość mineralną kości i zmienia struktury kostne, a tym samym naraża kobiety na zwiększone ryzyko osteoporozy i złamań.
Okres zmian hormonalnych wiąże się również z różnymi chorobami autoimmunologicznymi i zapalnymi.
Zrozumienie udziału mikrobioty i zależności między nią a stężeniem estrogenu oraz układem odpornościowym może umożliwić opracowanie metod leczenia profilaktycznego lub radykalnego kobiet w okresie menopauzy jako alternatywy dla standardowej hormonalnej terapii zastępczej (HTZ).
Naturalne sposoby leczenia osteoporozy? Aby zapobiegać ryzyku wystąpienia osteoporozy i złamań, kobiety w okresie menopauzy mogą zdecydować się na HTZ albo leczenie skojarzone wapniem i witaminą D.
Jednak w Stanach Zjednoczonych, gdzie rodzaje hormonów i ich dawki różnią się od tych stosowanych we Francji, HTZ pozostaje kontrowersyjną kwestią, ponieważ podejrzewa się, że zwiększa ona ryzyko wystąpienia u kobiet pewnych rodzajów nowotworów zależnych od hormonów, w tym raka piersi. Jakie są alternatywne metody?
Według przeprowadzonego w Chinach badania10 probiotyki w skojarzeniu z izoflawonami (związkami naturalnie występującymi w roślinach) mogą być skuteczną i obciążoną niskim ryzykiem metodą leczenia osteoporozy
Skuteczność probiotyków wykazano w ramach badań na myszach
W badaniach nieklinicznych wykazano, że mikrobiota jelitowa odgrywa rolę w regulacji metabolizmu kości. Pierwszy możliwy mechanizm działania: w wyniku interakcji z układem odpornościowym lub wewnątrzwydzielniczym (tj. hormonami), które wpływają na metabolizm kości.
Drugi możliwy mechanizm działania: w wyniku wspomagania wchłaniania wapnia, składnika mineralnego niezbędnego do tworzenia i wzmacniania tkanki kostnej. Mikrobiota może więc wspomagać tworzenie tkanki kostnej i w mniejszym stopniu ograniczać powstawanie ubytków tkanki kostnej.
Wszystkie te wyniki doprowadziły badaczy do oceny korzyści stosowania probiotyków w zapobieganiu osteoporozie i ich skuteczności na modelu zwierzęcym.
Probiotyki odgrywają rolę na dwóch poziomach: z jednej strony zwiększają różnorodność mikrobioty poprzez przywracanie bariery jelitowej i modulowanie odpowiedzi immunologicznej, a z drugiej stymulują wchłanianie wapnia i wytwarzanie związków podobnych do estrogenu. Te obiecujące wyniki należy jednak jeszcze potwierdzić u kobiet.
Izoflawony w ramach leczenia skojarzonego
Izoflawony to związki występujące naturalnie w niektórych roślinach, szczególnie w soi i koniczynie łąkowej. Wykazują działanie przeciw osteoporozie, wzmocnione w przypadku jednoczesnego stosowania probiotyków.
Naśladują określone mechanizmy działania estrogenów, jednocześnie przeciwdziałając innym, tj. ograniczają występowanie zaburzeń związanych z menopauzą i chronią przed rakiem piersi.
Przeprowadzone w Danii badanie11 wykazało, że izoflawony podawane w skojarzeniu z probiotykami wraz z suplementacją wapnia i witaminy D były skuteczniejsze w zmniejszaniu osteopenii (utraty gęstości tkanki kostnej) niż sama suplementacja wapnia i witaminy D.
Probiotyki podawane w monoterapii albo w skojarzeniu z lekami przeciwdziałającymi osteoporozie mogą stanowić alternatywną metodę leczenia dla kobiet, które chętniej sięgają po naturalne rozwiązania pomagające spowolnić progresję osteoporozy
10 Xu X, Jia X, Mo L, Liu C, Zheng L, Yuan Q, Zhou X. Intestinal microbiota: a potential target for the treatment of postmenopausal osteoporosis. Bone Res. 2017 Oct 4;5:17046. doi: 10.1038/boneres.2017.46. eCollection 2017.
11 Lambert MNT, Thybo CB, Lykkeboe S, Rasmussen LM, Frette X, Christensen LP, Jeppesen PB. Combined bioavailable isoflavones and probiotics improve bone status and estrogen metabolism in postmenopausal osteopenic women: a randomized controlled trial.
Am J Clin Nutr 2017;106:909–20. doi: https://doi.org/10.3945/ ajcn.117.153353.
Osteoporoza: objawy i sposoby leczenia
Osteoporoza to choroba szkieletu charakteryzująca się zmniejszoną wytrzymałością kości, która prowadzi do zwiększonego ryzyka złamań. Osteoporozę można podzielić na pierwotną i wtórną. Najczęściej występuje osteoporoza pierwotna która jest konsekwencją starzenia się układu szkieletowego.
Rozwija się ona u osób po 50 roku życia i dotyczy 30% kobiet i 8% mężczyzn. Jej ryzyko rośnie wraz z wiekiem, w przypadku kobiet zasadniczą przyczyną jest menopauza, która powoduje nagłe obniżenie poziomu estrogenów co prowadzi do utraty masy kostnej i zmniejszenia gęstości tkanki kostnej.
Rzadziej występuje osteoporoza wtórna, która może być wynikiem zaburzeń hormonalnych (cukrzyca, niedoczynność lub nadczynność tarczycy) lub skutkiem długotrwałego przyjmowania leków np.
glikokortykosteroidów, leków zmniejszających krzepliwość krwi, leków immunosupresyjnych czy też leków przeciwpadaczkowych.
Na powstanie tej choroby wpływa także: wiek, uwarunkowania genetyczne, niskie spożycie wapnia (mleko, przetwory mleczne), nadmierne spożycie alkoholu i sodu oraz palenie tytoniu.
ZOBACZ TEŻ: Profilaktyka osteoporozy – uchroń się przed chorobą kości!
Jak zdiagnozować osteoporozę?
W celu zdiagnozowania osteoporozy wykonuje się badanie densytometryczne czyli oznaczenie gęstości mineralnej kości (BMD). Za miejsce pomiaru uznaje się bliższy koniec kości udowej lub odcinek lędźwiowy kręgosłupa.
Program aparatu porównuje pomiary danego pacjenta z wynikami w grupie kontrolnej i na tej podstawie oblicza się tzw.
wskaźnik T-score, który mówi, o ile u danego pacjenta obniżyła się gęstość mineralna kości w stosunku do osób zdrowych.
Zgodnie z wytycznymi Światowej Organizacji Zdrowia wartość wskaźnika gęstości kości podzielona została na zakresy:
- zdrowa kość – T-score -1,0
- osteopenia – T-score między -1,0 a -2,5
- osteoporoza – T-score mniejszy od -2,5
Do innych obrazowych badań diagnostycznych, które można wykonać w celu oznaczenia BMD i rozpoznania osteoporozy, zalicza się tomografię komputerową (TK), zdjęcia radiologiczne i badania ultrasonograficzne.
Do przesiewowej oceny BMD używa się przenośnych urządzeń, w których oznacza się gęstość kości palców u rąk. Badanie nie jest tak precyzyjne jak DXA, ale może stanowić wstępną diagnozę do rozpoznania osteoporozy.
ZOBACZ TEŻ: Jak uzupełniać elektrolity?
Jakie są objawy osteoporozy?
Osteoporoza – rozwija się powoli przez kilka lat, nie dając żadnych objawów. Jednym z pierwszych objawów jest tzw. złamanie samoistne, do którego dochodzi bez wyraźnych przyczyn. Aby do tego nie dopuścić, kobiety po menopauzie i mężczyźni po 65 roku życia., powinni przeprowadzić odpowiednie badania diagnostyczne, które pozwala wykryć osteoporozę w jej stadium bezobjawowym.
Do najczęstszy złamań osteoporotycznych zalicza się: złamanie kości promieniowej, złamania kręgosłupa, kości ramiennej, a także złamanie szyjki kości udowej.
Dieta dla osób chorych na osteoporozę
Jednym z ważniejszych pierwiastków wpływających na kondycję szkieletu, który powinien znaleźć się w codziennej diecie osób cierpiących na osteoporozę jest wapń. Bierze on udział w tworzeniu mineralizacji tkanki kostnej.
Do produktów bogatych w wapń zaliczmy: mleko oraz jego przetwory (żółty ser, jogurt, kefir), a także orzechy, warzywa strączkowe, szpinak. Należy jednak pamiętać, że do prawidłowego wchłaniania wapnia konieczna jest witamina D. Znajdziemy ją w rybach morskich np.: łosoś, dorsz, halibut oraz zółtkach jaj i maśle.
Do odpowiedniej budowy układu kostnego potrzebna jest także witamina K, wpływa ona na aktywność białka (osteokalcyny), co prowadzi do zwiększenia procesu wbudowania wapnia do struktur tkanki kostnej. Bogatym źródłem witaminy K są produkty pochodzenia roślinnego np. brokuły, jarmuż, sałata, szpinak, brukselka.
Także popularna witamina C, konieczna jest do syntezy kolagenu, znajdziemy ją w takich produktach jak: czarna porzeczka czy natka pietruszki. Udowodniono również, że odpowiednia ilość magnezu i potasu w diecie zapobiega utracie masy kostnej oraz skraca czas rehabilitacji po złamaniach osteoporotycznych.
Zaleca się aby podaż potasu i magnezu u osób narażonych na występowanie osteoporozy wynosiła odpowiednio 4700mg/dobę, 350mg/dobę.
W celu zmniejszenia ryzyka wystąpienia osteoporozy warto również sięgnąć po preparaty bez recepty dostępne w aptekach, które wpływają na poprawę gęstości mineralnej kości i uzupełniają dietę wapń oraz witaminę D i K np. Molekin Osteo, Molekin D3+K2+MgB6, Calperos, Vitrum mineralizacja Calcium 600 +D400, Biowap Osteo D3+K2.
Wyniki najnowszych badań potwierdzają również skuteczność wielonasyconych kwasów tłuszczowych omega-3 w prewencji osteoporozy. Udowodniono, że suplementacja tymi kwasami istotnie zwiększa gęstość mineralną kości. Tłumaczy się to przede wszystkim przeciwzapalnymi właściwościami kwasów tłuszczowych omega-3.
ZOBACZ TEŻ: Seniorze, masz 4 kroki do apteki
Leczenie farmakologiczne
Do leków stosowanych w leczeniu osteoporozy zaliczamy: bifosfoniany, denozumab, teryparatyd, raloksyfen, oraz rzadziej stosowaną hormonalną terapie zastępczą (HTZ).
Bifosfoniany to najbardziej znane i najczęściej stosowane leki w profilaktyce i leczeniu osteoporozy. Posiadają udowodnioną skuteczność przeciwzłamaniową w osteoporozie pomenopauzalnej u kobiet, u mężczyzn i w osteoporozie posteroidowej.
Zaliczamy do nich: alendronian (Alendronat Bluefish, Ostolek, Ostemax 70 comfort) ryzedronian (Risendros 35), zolendronian (zmniejsza ryzyko złamań kręgowych i pozakręgowych, w tym także biodra), natomiast ibandronian (Bonviva, Ossica, Osogrand) – odniża tylko ryzyko złamań kręgowych.
Bifosfoniany można podawać doustnie raz w tygodniu (alendronian, ryzedronian) lub raz w miesiącu (ibandronian) oraz dożylnie raz na 12 miesięcy (zolendronian) oraz raz na 3 miesiące (ibandronian). Przykładem koncentratu do sporządzenia roztworu do infuzji, który zawiera w swoim składzie zolendronian jest Fayton.
Ibandronian Acid Polpharma to roztwór do wstrzykiwań zawierający ibandronian. W przypadku stosowania tych preparatów bardzo ważne jest zażywanie tabletek rano, na czczo, bezpośrednio po wstaniu z łóżka, popijając pełną szklanką wody.
Pacjenci nie powinni tabletek rozgrywać, żuć ani dopuszczać do ich rozpuszczenia w ustach, ze względu na ryzyko wystąpienia owrzodzeń jamy ustnej i gardła. Po przyjęciu leku nie powinno też się przyjmować pozycji leżącej.
Demosumab – jest ludzkim przeciwciałem monoklonalnym klasy IgG2 przeciwko ligandowi RANK. Mechanizm działanie tego preparatu polega na hamowaniu resorpcji kości poprzez zablokowanie zarówno osteoklastogenezy, jak i aktywności dojrzałość osteoklastów.
Stosowany w leczeniu osteoporozy u kobiet po menopauzie u których znacząco zmniejsza ryzyko złamań kręgów, złamań pozakręgowych oraz złamań biodra. Denosumab jest także zarejestrowany w leczeniu utraty masy kostnej w przebiegu ablacji hormonalnej u mężczyzn z rakiem gruczołu krokowego u których występuje zwiększone ryzyko złamań.
Lek podaje się w iniekcji podskórnej w dawce 60mg co 6 miesięcy. W aptece dostępny pod nazwą handlową Prolia.
Teryparatyd – analog parathormonu (PTH) – podczas przyjmowania tego leku dochodzi do zwiększenia liczby i aktywności osteoblastów, co powoduje aktywację procesów kościotwórczych. Udowodniono również jego działanie metaboliczne, zwiększa wchłanianie wapnia z przewodu pokarmowego, resorpcję zwrotną wapnia w nerkach oraz wydalanie fosforanów z moczem.
Lek ten podawany jest podskórnie w dawce 20 mikrogramów raz dziennie. Maksymalny czas stosowania tego preparatu u pacjenta wynosi 2 lata. Jednak w celu podtrzymania uzyskanego efektu terapeutycznego zaleca się kontynuację leczenia lekiem antyresorpcyjnym np. należącym do grupy bifosfonianów lub preparatem zawierającym w swoim składzie denosumab.
Teryparatyd występuje w preparacie Forsteo.
Raloksyfen – jest tzw. slektywnym modulatorem receptora estrogenu (SERM). Stosowanie tego leku u kobiet po menopauzie pozwala zapewnić im odpowiedni poziom estrogenów potrzebnych do zachowania odpowiedniej gęstości tkanki kostnej.
Udowodniono, że lek ten w dawce 60 mg/dobę zmniejsza ryzyko złamania kręgów o ponad 30% u chorych z wcześniejszym złamaniem w obrębie kręgosłupa i o około 55% u chorych bez wcześniejszych złamań. Raloksyfen wchodzi w skład preparatu Raloxifene Teva.
Hormonalna terapia zastepcza (HTZ) – obecnie rzadko stosowana w leczeniu osteoporozy, ze względu na duże ryzyko wystąpienia działań niepożądanych takich jak: choroba niedokrwienna serca czy też choroba zakrzepowo-zatorowa. Przykładem preparatu jest Divina.
Wszystkie treści zamieszczone w Serwisie, w tym artykuły dotyczące tematyki medycznej, mają wyłącznie charakter informacyjny. Dokładamy starań, aby zawarte informacje były rzetelne, prawdziwe i kompletne, jednakże nie ponosimy odpowiedzialności za rezultaty działań podjętych w oparciu o nie, w szczególności informacje te w żadnym wypadku nie mogą zastąpić wizyty u lekarza.
Osteoporoza – kiedy ginekolog powinien podejrzewać chorobę, jak jej zapobiegać, jaką diagnostykę i leczenie wdrożyć
Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych, Diabetologii i Nefrologii, Zakład Chorób Metabolicznych Kości, Zabrze, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach
Adres do korespondencji: prof. dr hab. n. med. Wojciech Pluskiewicz, Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych, Diabetologii i Nefrologii, Zakład Chorób Metabolicznych Kości, Zabrze, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach, ul. 3-Maja 13/15, 41-800 Zabrze; e-mail: [email protected]
Wprowadzenie
Odwiecznym problemem dotyczącym osteoporozy jest pytanie: kto powinien ją leczyć? Czy lekarzem prowadzącym diagnostykę i terapię powinien być lekarz rodzinny, ortopeda lub reumatolog, czy endokrynolog? A może ginekolog? Można sądzić, że odpowiedź jest prosta: osteoporozą powinien zajmować się lekarz, który jest w tej dziedzinie kompetentny. To jednak nie rozwiązuje sprawy, ponieważ nawet najbardziej doświadczony lekarz sam nie poradzi sobie w każdej sytuacji.
Osteoporoza to jednostka chorobowa znajdująca się w obszarze wielu specjalności lekarskich i tylko odpowiednia współpraca daje szansę na otoczenie pacjenta optymalną opieką.
Szczególnie istotne są przypadki osteoporozy wtórnej, a zaangażowanie lekarzy różnych specjalności jest wówczas niezbędne (gastrolog, pulmonolog, alergolog, dermatolog i wielu innych).
W niniejszym artykule skupię się na roli lekarza ginekologa.
Dawniej, gdy hormonalna terapia zastępcza (HTZ) stanowiła w zasadzie terapię pierwszego wyboru w osteoporozie po menopauzie, rola ginekologa była oczywista.
Przełomowe wyniki badań z początku XXI wieku skutecznie ograniczyły stosowanie HTZ i niejako wypchnęły osteoporozę z obszaru zainteresowania ginekologii.
1 Sądzę, że ta sytuacja przyniosła wiele negatywnych skutków w kompleksowym ujęciu problemu; spróbuję przedstawić znaczenie ginekologii jako specjalności lekarskiej ciągle ważnej w zakresie opieki lekarskiej nad chorą na osteoporozę.
Ginekolog przede wszystkim zapobiega hormonalnym przyczynom zaniku kostnego, takim jak zaburzenia cyklu miesiączkowego, amenorrhea, wczesna menopauza, menopauza chirurgiczna, przedłużona laktacja. Uczestniczy także w procesie leczniczym w wielodyscyplinarnym zespole lekarskim. W jego gestii jest prowadzenie hormonalnej terapii zastępczej.
Nim przejdę do meritum, czyli zadań stojących przed ginekologiem, przedstawię niezbędne ogólne informacje dotyczące osteoporozy.
Patogeneza osteoporozy j jej podział
Osteoporoza to proces zaniku tkanki kostnej, któremu towarzyszą zmiany typu jakościowego struktury kostnej, w wyniku czego dochodzi do złamań już przy niewielkim urazie, np. upadku z wysokości własnego ciała.2
Osteoporoza może mieć charakter miejscowy (o tej postaci nie będę pisał) lub uogólniony.
Osteoporoza ogólnoustrojowa zwykle jest wynikiem procesu inwolucyjnego i wyróżnia się dwa podstawowe typy: osteoporozę pomenopauzalną (typ 1) oraz starczą (typ 2).
3 Do typu uogólnionego osteoporozy zalicza się także osteoporozę wtórną, która stanowi około 20% wszystkich przypadków choroby, a także osteoporozę młodzieńczą oraz idiopatyczną.
Menopauza a osteoporoza – bóle kości i stawów
Wiele kobiet w trakcie menopauzy skarży się na bóle kości i stawów. Nie wolno lekceważyć tych objawów, gdyż mogą one oznaczać pojawienie się osteoporozy. Gęstość mineralna kości maleje wraz ze starzeniem się organizmu, ale u kobiet, u których jajniki przestają produkować żeńskie hormony płciowe, osteoporoza może pojawić się szybciej, powodując groźne złamania.
Osteoporoza nazywana cichym zabójcą jest chorobą, która bardzo często dotyka osoby w podeszłym wieku, a w szczególności kobiety. Szacuje się, że już co trzecia kobieta po menopauzie (leki na menopauzę) ma osteoporozę.
Dzieje się tak, ponieważ w okresie menopauzy jajniki produkują coraz mniej estrogenów, hormonów żeńskich, które wpływają korzystnie na metabolizm kostny. Gdy ich brakuje, bardzo szybko może dojść do zmniejszenia masy kostnej.
Dlatego ryzyko wystąpienia złamania kości w wyniku osteoporozy u 50-letnich kobiet wynosi aż 40 procent, a u mężczyzn jedynie 13-22 procent. Problem jest poważny, ponieważ powikłania po osteoporozie to bardzo częste przyczyny zgonów w krajach rozwiniętych.
Osteoporoza – przyczyny choroby
Osteoporoza nazywana kiedyś zrzeszotnieniem kości to fizjologiczna utrata mineralnej gęstości kości. Proces ten nasila się wraz z wiekiem. Od 30. roku życia człowiek traci średnio prawie 1 procent objętości kości.
Proces ten przyspiesza, gdy prowadzimy nieodpowiedni tryb życia, brakuje nam ruchu lub towarzyszą nam inne choroby ogólnoustrojowe.
W 80 procentach pacjentów występuje osteoporoza pierwotna, która jest naturalnym następstwem starzenia się organizmu, reszta to osteoporoza wtórna.
Trudno zatrzymać naturalne procesy związane ze starzeniem się organizmu, jednak ryzyko wystąpienia osteoporozy zależy nie tylko od nich. Częściej na osteoporozę chorują osoby, które:
- palą papierosy
- nadużywają alkoholu
- nie uprawiają żadnego sportu
- preferują dietę ubogą w wapń i witaminę D
- mają drobną budowę ciała
- zbyt wcześnie przeszły menopauzę
- doświadczyły w dotychczasowym życiu wielu złamań, a osteoporozę zdiagnozowano też u innych członków rodziny
- cierpią na cukrzycę, zaburzenia wchłaniania, choroby reumatyczne
- przyjmują niektóre leki (np. heparynę, glikokortykosteroidy, leki przeciwpadaczkowe)
- są długo unieruchomione
- brakuje im światła słonecznego.
Objawy osteoporozy
Osteoporoza jest bardzo podstępną chorobą, ponieważ początkowo nie daje żadnych objawów, bardzo często pacjent dowiaduje się o niej, gdy dochodzi do złamania kości długich, zwłaszcza kości przedramienia, w nadgarstku i szyjki kości udowej.
Niepokojącym objawem, który niestety często jest bagatelizowany przez pacjentów, jest silny ból kręgosłupa, będący wynikiem złamań kręgów.
Jeśli bólowi towarzyszy także ograniczenie ruchowe, zwyrodnienie, problemy w schylaniu się, podnoszeniu przedmiotów, kaszel, drętwienie, a nawet niedowład kończyn – to znak, że interwencja lekarska jest konieczna.
Pamiętajmy, że po złamaniu trzonu kręgowego, które często jest lekceważone i nierozpoznane, co piąty pacjent umiera w ciągu pięciu lat.
Czytaj: Domowe sposoby na menopauzę – naturalne leki i preparaty
Osteopenia – pierwszy ważny sygnał
U kobiet po menopauzie bardzo często w pierwszej kolejności może pojawić się osteopenia, która przez wielu lekarzy jest uważana za pierwsze stadium osteoporozy.
Przy osteopenii pacjent ma już zmniejszoną gęstość kości, ale nadal zachowane są zdolności do właściwej mineralizacji kości, bo fosforany wapnia nadal się w nich odkładają.
Okazuje się, że nie u każdej osoby z osteopenią rozwinie się osteoporoza.
Zobacz: HTZ w okresie menopauzy – leki a skutki uboczne
Densytometria – jak rozpoznać osteoporozę i osteopenię?
Jednym z najlepszych metod diagnostycznych stosowanych w rozpoznawaniu osteoporozy jest badanie densytometryczne, czyli inaczej badanie gęstości kości.
Densytometria to nic innego, jak rodzaj nieinwazyjnego i bezbolesnego badania rentgenowskiego (aparat emituje bardzo małą ilość promieniowania).
Najczęściej bada się bliższy koniec kości udowej i odcinek lędźwiowy kręgosłupa. Wynik badania uzyskuje się porównując gęstość kości badanej osoby z:
- gęstością kości młodych zdrowych osób (tzw. T-score)
- gęstością kości rówieśników (tzw. Z-score)
Jak wygląda badanie densytometryczne?
Pacjent jest mierzony i ważony, następnie kładzie się na stole, do którego przymocowany jest aparat wykonujący zdjęcia. Pacjent nie musi być na czczo przed badaniem, jednak dobrze, jeśli 12 godzin wcześniej nie będzie przyjmował wapnia. W trakcie badania pacjent nie powinien mieć na sobie żadnych metalowych przedmiotów.
Zgodnie z wytycznymi Światowej Organizacji Zdrowia wyniki należy odczytywać w następujący sposób:
- norma: T-score powyżej -1
- osteopenia: T-score od -1 do -2,5
- osteoporoza: T-score poniżej – 2,5
Osteoporoza leczenie
Nie można wyleczyć osteoporozy pierwotnej, tak jak nie można zatrzymać procesów starzeniowych ludzkiego organizmu. Nie oznacza to jednak, że nie powinno się leczyć osteoporozy.
Wręcz przeciwnie, jest to konieczne, żeby zahamować przebieg choroby. Odpowiednio dobrane leki pozwalają zmniejszyć ryzyko złamań kręgów o 60 procent, a innych kości o 40 procent.
Do leczenia osteoporozy stosuje się:
- bisfosfoniany
- anelinian strontu
- teryparatyd
- kalcytoninę łososiową
- raloksyfen
- denozumab
- hormonalną terapię zastępczą.
Oprócz stosowania leków bardzo ważne w leczeniu osteoporozy są zmiany w dotychczasowym życiu, które pozwalają nawet o jedną trzecią zmniejszyć utratę tkanki kostnej. Warunkiem prawidłowej terapii osteoporozy jest suplementacja wapnia i witaminy D. Ważne jest, żeby co pewien czas kontrolować poziom wapnia we krwi.
Dobowe zapotrzebowanie na wapń zależy od wieku pacjenta i wynosi:
- dla dzieci do 10. roku życia – 800 mg
- dla młodzieży i dorosłych – 1000 mg
- dla kobiet w ciąży, w trakcie karmienia piersią i po menopauzie oraz seniorów – 1500 mg
Osteoporoza dieta
Komponując dietę dla osoby z osteoporozą trzeba pamiętać, że wapń słabo wchłania się z przewodu pokarmowego (dodatkowo zmniejsza jego wchłanianie obecność w jadłospisie szpinaku, szczawiu, otrąb pszennych, herbaty). Najwięcej wapnia dostarczają mleko i jego przetwory. 1000 mg wapnia znajdziemy w:
- 3 szklankach mleka
- 2 szklankach mleka
- 2 plasterkach żółtego sera
- 3-4 kefirach
- 1000 mg białego sera
- 3 jogurtach
Dobrymi źródłami witaminy D są tłuste ryby, takie jak śledź, makrela, sardynki, tran, mleko, margaryny i jaja. Nie zapominajmy jednak, że niedobory witaminy D można też uzupełnić w trakcie ekspozycji na słońce (2-3 razy w tygodniu po 15 minut ekspozycji).
W diecie przy osteoporozie trzeba dbać także o odpowiednie ilości fosforu, który znajdziemy w serach, jajach, mięsie, rybach, pieczywie.
Groźne przy osteoporozie są także: niedobór białka (u osób starszych powoduje utratę masy kostnej i zmniejszenie siły mięśniowej), magnezu, witaminy C i witaminy K.
Przy osteoporozie trzeba uważać ze zbyt dużymi ilościami kawy, rzucić palenie tytoniu i ograniczenie alkoholu.
Osteoporoza leczenie naturalne – ćwiczenia przy osteoporozie
Osoba z rozpoznaną osteoporozą powinna dbać o kondycję fizyczną, trzeba jednak zwrócić uwagę na to, że nie każdy rodzaj aktywności jest wskazany dla osób ze zmniejszoną gęstością kości.
Zalecane są długie spacery, marsze, pilates, stretching, pływanie, jazda na rowerze i ćwiczenia poszczególnych części ciała – ćwiczenia wzmacniające mięśnie pleców i ramion, mięśnie klatki piersiowej, mięśnie pośladków i zewnętrznej części ud.
Podczas ćwiczeń trzeba zadbać o to, żeby nie obciążać nadmiernie kręgosłupa. Najlepiej unikać jazdy konnej, akrobacji, nagłych zwrotów i skłonów. Ćwiczenia powinny być wykonywane regularnie, a zakresu ruchu powinien być zwiększany stopniowo.
Sprawdź też: Dieta w menopauzie. Co jeść w okresie klimakterium?
Menopauza a osteoporoza
U co trzeciej kobiety obniżenie poziomu hormonów jako skutek menopauzy niekorzystnie odbija się na gęstości kości. Deficyt estrogenów jaki ma wówczas miejsce zakłóca blisko 400 przemian metabolicznych organizmu. Kobiety częściej niż mężczyźni zapadają na osteoporozę na skutek obniżania się u nich poziomu estrogenów podczas menopauzy.
Szacuje się, że osteoporoza dotyczy około 40% kobiet mających ponad 50 lat. Najszybsza utrata masy kostnej występuje w ciągu pierwszych kilku lat po menopauzie i wtedy najczęściej zaczyna się osteoporoza. Im wcześniej zaczyna się okres przekwitania, tym utrata masy kostnej może być większa.
Według Naturalnej Fundacji Osteoporozy może ona osiągnąć wartość nawet do 20% w ciągu pierwszych 5 – 8 lat po menopauzie.
Osteoporozę, ze względu na jej bezobjawowy, długi rozwój, często nazywa się „cichym złodziejem kości”. Choroba ta charakteryzuje się nadmiernym ubytkiem tkanki kostnej, polegającym na stopniowej utracie wapnia.
Jako pierwszy zdefiniował ją amerykański endokrynolog Fuller Albright (1900-1969) i opisał funkcjonującym do dziś określeniem: „niedobór kości w kości”.
Natomiast Światowa Organizacja Zdrowia w 1993 roku przyjęła definicję osteoporozy, jako choroby układowej szkieletu charakteryzującej się niską masą kostną, zaburzoną mikrostrukturą kości i zwiększoną podatnością na złamania.
Osteoporoza jest chorobą społeczną, czemu wyraz dają badania epidemiologiczne. Wynika z nich, że w Polsce na tę chorobę cierpi ponad 6 mln osób, a zdiagnozowaną osteoporozę ma ponad 2 mln ludzi.
Struktura naszych kości ciągle się zmienia. Są one zbudowane z cienkich fragmentów, których tworzywem są wapń i fosfor w siatce z kolagenu oraz białko. Utrata masy kostnej w warunkach fizjologicznych wynosi około 0,5% w ciągu roku. Tkanka kostna zawiera 99% wapnia znajdującego się w organizmie.
Reszta jest w tkankach miękkich, w płynach ustrojowych, we krwi i spełnia ważną rolę w funkcjonowaniu serca. Kiedy poziom wapnia we krwi obniży się, organizm „zabiera” go z kości. Kościec ludzi dorosłych zmienia się co 7 lat, a dzieci – co 2 lata. Mniej więcej w wieku 30 lat kości osiągają największą masę i następuje ich stabilizacja. Po 40.
roku życia proces tworzenia kości słabnie i rozpoczyna się ich powolne niszczenie, spada masa kości. W procesie tym decydującą rolę spełniają dwa rodzaje komórek: osteoklasty, które rozpuszczają i wchłaniają starą kość oraz osteoblasty, które tworzą nową kość. Rocznie tracimy ok. 0,5 – 1% minerałów. W przypadku osteoporozy ta strata jest dużo większa i wynosi ok.
2-5% rocznie. W osteoporozie szybkość rozpadu jest większa niż szybkość powstawania nowej tkanki kostnej.
Wyróżniamy dwa typy osteoporozy:
- Osteoporoza pierwotna – osteoporoza z wysokim obrotem kostnym lub osteoporoza zależna od wieku. Występuje u niektórych kobiet w wieku 50-75 lat w wyniku nagłego spadku stężenia estrogenów w okresie menopauzy. Powoduje szybką utratę wapnia z kości, przez co kobiety stają się podatne na złamania biodra, nadgarstków, przedramion i kompresyjne złamania kręgosłupa. Ten typ osteoporozy może również wystąpić u mężczyzn i kobiet powyżej 75. roku życia, na przykład w wyniku zmniejszonego wchłaniania wapnia czy niedoboru witaminy D.
- Osteoporoza wtórna – osteoporoza z niskim obrotem kostnym. Występuje u mężczyzn i u kobiet, często na skutek chorób takich jak reumatoidalne zapalenie stawów, nadczynność przytarczyc, zespół Cushinga, przewlekła choroba nerek, szpiczak mnogi. Może być również spowodowana przez leki, m. in. środki przeciwpadaczkowe, glikokortykosteroidy czy lit. We wtórnym typie osteoporozy, leczenie choroby pierwotnej może spowolnić utratę gęstości kości.
Czynniki ryzyka
Do najważniejszych z nich należą:
– uwarunkowania genetyczne – przypuszcza się, że wśród nich jest gen sterujący syntezą witaminy D (receptora estrogenowego), geny kolagenu typu 1 i gen kolagenazy
– uwarunkowania rodzinne – jest duże prawdopodobieństwo wystąpienia osteoporozy u kobiety, której matka była chora na tę chorobę, a także u kobiety, która dziedziczy po matce wysoki wzrost, drobną kość czy jasną skórę
– zaburzone wchłanianie wapnia
– niewystarczająca ilość wapnia i witaminy D w diecie
– niedostateczny poziom aktywności fizycznej – nadmierne spożywanie alkoholu
– nadmierne spożywanie kawy
– długotrwały stres – powoduje wydzielanie się adrenaliny, której nadmiar rozpuszcza kości
– leki powodujące osteoporozę – długotrwałe leczenie kortykosterydami, heparyną i antykoagulantami, lekami przeciwdrgawkowymi, hormonami tarczycy, analogami GnRH, cyklosporynami, benzodiazepinami
– osteoporoza może być także konsekwencją innych chorób, jak np. cukrzyca, reumatoidalne zapalenie stawów, nadczynność tarczycy, przytarczyc, choroby żołądkowo-jelitowe, przewlekłe choroby nerek.
Objawy, w tym bóle kości i stawów
Osteoporoza w większości przypadków przebiega bezobjawowo, przynajmniej we wczesnych fazach rozwoju. Jest to schorzenie rozwijające się powoli w ciągu wielu lat.
Często dopiero złamanie kości, spowodowane niegroźnym upadkiem, może podsunąć lekarzowi odpowiednią diagnozę.
Dlatego badania diagnostyczne warto wykonać wcześniej – złamanie kości stanowi bowiem objaw już zaawansowanej choroby i jest to ostatni moment, by poddać się leczeniu.
Do najczęstszych objawów można zaliczyć bóle kręgosłupa, które niestety rzadko są uznawane za objaw samej osteoporozy, częściej zaś za zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa.
Nierzadko występują również bóle w odcinku piersiowym, a także bóle krzyża i między łopatkami. Przyczyną tego rodzaju urazów jest daleko posunięte odwapnienie kości.
Do najbardziej powszechnych złamań można zaliczyć: złamania nadgarstka, kości udowej, kręgów kręgosłupa i znacznie rzadziej występujące złamania żeber.
Badania
Podstawowym badaniem umożliwiającym rozpoznanie osteoporozy jest obecnie densytometria. Polega ona na pomiarze stopnia pochłaniania przez ciało fotonów emitowanych przez lampę rentgenowską.
Urządzenie służące do tego badania – densytometr – dokładnie odmierza gęstość kości (z dokładnością do 1%). Metoda ta umożliwia niezwykle dokładne i precyzyjne zmierzenie masy kostnej.
W efekcie, dzięki densytometrii możliwe jest stworzenie komputerowego obrazu struktury kości.
Innymi badaniami obrazowymi są zdjęcia przeglądowe kości (prześwietlenia, rentgen). Promienie RTG wychwytywane są przez wapń zawarty w kości, łatwo więc można zauważyć niekorzystne zmiany spowodowane przez osteoporozę – kość wygląda jak obrysowana ołówkiem.
Niestety podstawową wadą tej metody jest fakt, że znaczące ubytki wywołane chorobą widać dopiero, gdy przekroczą 30 proc. masy kostnej.
Ograniczona efektywność metody jest powodowana także współistnieniem innych zmian zwyrodnieniowych kości, co ma często miejsce u osób w podeszłym wieku.
Kolejnym badaniem obrazowym wykorzystywanym do oceny stanu kości jest scyntygrafia kości. Badania tego nie należy mylić z densytometrią, która jest nieinwazyjnym sposobem rozpoznania niskiej gęstości kości, wskazującej na osteoporozę.
Scyntygrafia to metoda diagnostyczna medycyny nuklearnej stosowana w celu wykluczenia innych poważnych chorób kości. Badanie rozpoczyna się od podania do żyły łokciowej radioaktywnego znacznika. Następnie znacznik ten jest rozprowadzany w krwioobiegu i wychwytywany przez kości.
Poziom radioaktywności wykryty w kości może wskazywać na różne choroby kości, takie jak przerzuty nowotworowe czy stany zapalne, pomaga zdiagnozować przyczyny niewyjaśnionych dolegliwości bólowych lub chorobę Pageta.
Ten rodzaj badania pozwala na dużo wcześniejsze wykrycie problemów niż standardowe zdjęcie radiologiczne, dlatego też można je wykonywać u pacjentów z częstymi złamaniami kości.
Inną metodą jest np. ilościowa tomografia komputerowa określająca gęstość mineralną kości na jednostkę objętości.
Najczęściej stosowanymi metodami pomocniczymi w diagnozowaniu osteoporozy są różnego rodzaju testy biochemiczne. Służą one głównie odróżnieniu osteoporozy pierwotnej od wtórnej.
Materiałem badanym dla przeprowadzenia testów biochemicznych jest krew pobrana z żyły łokciowej lub zbiórka dobowa moczu. Wykonując badania tego typu należy pamiętać, że przy osteoporozie bez powikłań wyniki testów będą się mieściły w granicach normy.
Podczas testów biochemicznych sprawdza się:
– poziom hormonów: estradiolu, LH, FSH. W osteoporozie pierwotnej następuje obniżenie poziomu estrogenów
– poziom wapnia – niski poziom we krwi może świadczyć o zaawansowanej osteoporozie. Należy pamiętać, że oznaczenie wapnia we krwi i w moczu nie pozwala stwierdzić, jaki jest poziom wapnia w kościach. Wartości prawidłowe wapnia: we krwi 2.1 – 2.6 mmol/l (8.4 – 10.4 mg/100ml), w moczu (< 6,5 mmol/24 godz. (