Mania – przyczyny, objawy i leczenie zespołu maniakalnego

Mania to forma zaburzenia nastroju, która objawia się zwiększoną aktywnością, lepszym niż zwykle nastrojem, mniejszym zapotrzebowaniem na sen czy zwiększonym libido.

Czy zatem jest się czym martwić? Skoro są to pozytywne objawy, prawda?

Okazuje się, że równie niebezpieczny jak obniżony nastrój, może być nastrój podniesiony, zwiększona energia i chęć podejmowania nowych wyzwań!

Mogą one bowiem świadczyć o wystąpieniu manii, a pośrednio, o chorobie afektywnej dwubiegunowej.

Zapisz się na bezpłatną konsultację psychologiczną

Jak odróżnić manię od normalnych wahań nastroju?

Tym, co wyróżnia epizod maniakalny (manię), jest fakt, że huśtawki natroju występują z większą częstotliwością i intensywnością, niż jest to właściwe rozwojowo (czyli przeciętne dla danego wieku). Trwają one także znacznie dłużej.

Innymi słowy, jeśli wahania nastroju występują częściej, są intensywniejsze i trawją dłużej niż typowe wahania nastroju dla osoby w danym wieku, to możliwe, że mamy do czynienia z epizodem maniakalnym (manią).

Najczęściej występowanie epizodów manii świadczy o zaburzeniu afektywnym dwubiegunowym (wtedy epizody manii przeplatają się z epizodami depresyjnymi) – mania jest więc tylko jednym ze zwracających uwagę objawów.

Hipomania

Możliwe jest pojawienie się także tzw. hipomanii, czyli łagodniejszej formy manii.

W hipomanii nastrój jest podwyższony, ale stan ten nie utrudnia silnie normalnego funkcjonowania..

Natomiast mania jest na tyle dotkliwa, że dana osoba może nie być w stanie prowadzić normalnego życia. W ekstremalnych przypadkach może nawet potrzebować natychmiastowej opieki szpitalnej.

Chociaż hipomania nie jest tak uciążliwa, jak mania, może być również niebezpieczna i mieć negatywny wpływ na ogólne samopoczucie. Jeśli dana osoba nie otrzyma skutecznego leczenia hipomanii, grozi jej rozwinięcie się w manię (chociaż nie zawsze tak jest).

Więcej o stanach lękowych

Przyczyny powstawania manii

Choć jednoznaczne wyodrębnienie przyczyny epizodu maniakalnego jest bardzo trudne, wyróżniono możliwe przyczyny (czyli czynniki, które zwiększają prawdopodobieństwo znalezienia się w grupie ryzyka zaburzenia afektywnego dwubiegunowego). Są to:

czynniki neurologiczne (np.: udar mózgu, padaczka, guz mózgu, uraz głowy, stwardnienie rozsiane);
czynniki endokrynologiczne (np.: nadczynność tarczycy);
przyjmowanie niektórych typów leków (takich jak np.: sterydy, leki przeciwdepresyjne, meflochina, INH – lek przeciwgruźliczy, leki cytotoksyczne – wykorzystywane w chemioterapii),
korzystanie z narkotyków (np.: konopii indyjskich, kokainy, amfetaminy),
ekspozycja na toksyny

Objawy epizodu maniakalnego

Istotną cechą występowania epizodu maniakalnego jest wyraźny okres, w którym występują zarówno podwyższony lub drażliwy nastrój oraz zwiększona aktywność.

Okres ten jest opisywany jako większość dnia, prawie każdego dnia, przez okres co najmniej tygodnia.

Nastrój w manii

Nastrój w epizodzie maniakalnym jest często opisywany jako euforyczny i nieadekwatnie do sytuacji wesoły.

Może charakteryzować się:

przypadkowym entuzjazmem (tj. bez racjonalnych i widocznych przyczyn)

wielką chęcią do podejmowania interakcji interpersonalnych, seksualnych lub zawodowych

Często dominującym nastrojem jest drażliwość. Mogą także wystąpić gwałtowne zmiany nastroju w krótkich okresach.

Takie wahania (naprzemienne napady euforii, głębokiego zaniepokojenia i drażliwości) nazywa się labilnością.

Aktywność w manii

Podczas epizodu maniakalnego jednostka może chętnie angażować się w wiele nakładających się nowych przedsięwzięć.

Nowe działania są często inicjowane mimo znikomej znajomości tematu – osoba taka zachowuje się, jakby nic nie było dla niej zbyt trudne. Na przykład uczy się nowego zawodu, otwiera firmę, kupuje dom, buduje coś lub tworzy, praktycznie bez żadnego przygotowania.

Zwiększone poziomy aktywności mogą objawiać się także w nietypowych porach dnia (np. nagłe zabieranie się za porządki lub pracę późnym wieczorem).

Zawyżona samoocena

Podwyższona samoocena w manii widoczna jest zwykle jako bezkrytyczna pewność siebie, a czasem także urojenia dotyczące własnej wielkości.

Pomimo braku jakiegokolwiek doświadczenia lub talentu, jednostka może podjąć złożone wyzwania, np. takie jak pisanie powieści.

Powszechne są także złudzenia dotyczące wyjątkowości własnej osoby (np. posiadania szczególnego talentu, związków z powszechnie znaną osobą, itp.).

Zaburzenia snu

Jednym z najczęstszych objawów manii jest zmniejszona potrzeba snu. Stan taki różni się od bezsenności, w której dana osoba chce spać lub odczuwa silną potrzebę snu, ale nie jest w stanie zasnąć lub utrzymać sen.

W manii osoba może spać bardzo mało lub może na przykład obudzić się kilka godzin wcześniej niż zwykle i czuć się wypoczęta i pełna energii.

Kiedy zaburzenia snu są poważne, dana osoba może spędzić kilka dni bez snu, a mimo to nie czuć się zmęczona.

Rozgorączkowana mowa

Mowa osoby w epizodzie manii może być przyspieszona, głośna i trudna do przerwania.
Osoba w manii może rozmawiać w sposób ciągły i nachalny, bez obawy o znaczenie tego, co się mówi.
Mowa charakteryzuje się żartami, ciągłymi dygresjami i teatralnością połączoną z nadmiernym gestykulowaniem.

Często myśli osoby w manii przychodzą i przemijają szybciej, niż możnaby je wyrazić za pomocą słów.

Widać to po częstych i nagłych zmianach tematu.

Mowa może także stać się niezorganizowana i niespójna.

Bezcelowa aktywność

Wzrost aktywności często polega na planowaniu zbyt wielu działań i uczestnictwie w wielu czynnościach, w tym seksualnych, zawodowych, politycznych lub religijnych.

Często występują zwiększone popędy, fantazje i zachowania seksualne. Osoby w epizodzie maniakalnym zwykle wykazują zwiększoną towarzyskość (np. nagłe odnawianie starych znajomości), lecz ich relacje w tym okresie mają charakter natrętny, dominujący i wymagający.

Często wykazują pobudzenie psychoruchowe lub niepokój (tj. bezcelową aktywność) poprzez ciągłe stymulowanie się wieloma bodźcami lub np. prowadzenie wielu rozmów jednocześnie.

Negatywne konsekwencje życiowe

Ekspansywny nastrój, nadmierny optymizm i osłabiona umiejętność osądu często prowadzą do lekkomyślnego zachowania, szaleństwa, rozdawania rzeczy, nierozważnej jazdy, nieprzemyślanych inwestycji i rozwiązłości seksualnej.

Aby objawy prowadziły do diagnozy epizodu maniakalnego, musi nastąpić znaczne ograniczenie codziennego funkcjonowania społecznego lub zawodowego.

Czy mania jest groźna?

Największym problemem z manią i leczeniem jej, jest to, że dla niektórych może wydać się… kusząca.
Kto z nas nie chciałby potrzebować mniej snu, mieć więcej energii i woli do podejmowania nowych wyzwań oraz mieć lepszy nastrój?
Dlaczego więc manię powinno się leczyć?
Ponieważ fazy maniakalne często są destrukcyjne.

Osoba w stanie maniakalnym może wyczyścić do zera swoje konto oszczędnościowe. Może nieodpowiedzialnymi decyzjami zrujnować swoje małżeństwo.

Najbardziej niebezpieczne ze wszystkich konsekwencji manii jest to, że nieleczona może sprawić, że będziesz robić rzeczy, które bezpośrednio narażą życie i zdrowie Twoje lub innych.
A po maniakalnym „wzlocie” często następuje głęboka depresja.
Chociaż w krótkiej perspektywie mania może kojarzyć się dobrze, na dłuższą metę będziesz szczęśliwszy, zdrowszy i bardziej produktywny, jeśli utrzymasz stabilny nastrój.
Jak pewnie się domyślasz, faza maniakalna nie jest również obojętna wobec zdrowia fizycznego.
Długotrwałe niedobory snu, zmieniony apetyt (a więc i wahania wagi), czy permanentnie podwyższone tętno eksploatuje organizm w bardzo szybkim tempie.
Bardzo szybko mogą się pojawić objawy takie jak przyspieszony metabolizm (a czasem także biegunka), bóle mięśniowe, czy trudności z oddychaniem.
Na dłuższą metę – organizm będzie wykończony, działając na ciągle zwiększonych obrotach, nie dostając przy tym odpowiedniego czasu na sen (i regenerację).

Jak poradzić sobie z manią?

Ustaliliśmy już, że mania (a nawet hipomania) może być bardzo groźna, a czasem wręcz może wymagać natychmiastowej hospitalizacji.
Ze względu na tak groźne dla zdrowia i normalnego funkcjonowania objawy, mania powinna być konsultowana z lekarzem psychiatrą.
Nie oznacza to jednak, że nie możesz zrobić nic ponadto zgłoszenie się do lekarza.

Unikaj wyzwalaczy, które pogarszają Twoją manię

Alkohol, narkotyki, czy niektóre leki zmieniające nastrój mogą przyczynić się do wystąpienia epizodu maniakalnego.

Unikanie tych substancji może pomóc w utrzymaniu równowagi emocjonalnej. Może to również ułatwić powrót do stabilności po wystąpieniu manii.

Najczęstszymi „wyzwalaczami” manii u osób zmagających się z chorobą afektywną dwubiegunową, są:

nadużywanie substancji psychoaktywnych – picie alkoholu lub używanie narkotyków
zaburzenie zwykłego harmonogramu snu (np. zarwanie nocy)
spotykanie się z niektórymi osobami, o których wiadomo, że mają zły wpływ na Ciebie (na przykład próbują przekonać Cię do spożywania alkoholu),
nagła zmiana w regularnej diecie lub programie ćwiczeń,
przerwanie przyjmowania leków, pominięcie dawki lub przyjmowanie leków o różnych porach,
pomijanie sesji psychoterapeutycznych.

Utrzymuj regularność jedzenia i snu

Kiedy żyjesz z chorobą afektywną dwubiegunową, niezbędna w życiu codziennym jest systematycznie utrzymywana rutyna.
Obejmuje to przestrzeganie zdrowej diety (w tym unikanie kofeiny i słodyczy, które mogłyby wpłynąć na Twój nastrój).
Zapewnienie sobie wystarczającej ilości regularnego snu może również pomóc w uniknięciu epizodów maniakalnych lub depresyjnych.

Ponadto może pomóc zmniejszyć nasilenie występujących epizodów.

Jeżeli psychiatra przepisał Ci leki – szczególnie ważne jest codzienne przyjmowanie ich o tej samej porze.

Zapewnij sobie pomoc w utrzymaniu kontroli

Gdy wiesz już, że zbliża się epizod maniakalny, warto ustalić z najbliższymi sposoby, w jakich mogą pomóc Ci przetrwać ten czas.

Ważną i częstą obawą jest panowanie nad finansami – warto ograniczyć sobie łatwość dostępu do swoich finansów na ten czas, na przykład oddając karty kredytowe i dostęp do kont komuś bliskiemu, zostawiając sobie tylko gotówkę w ilości wystarczającej na pokrycie podstawowych potrzeb.

Leczenie choroby afektywnej dwubiegunowej

Metody leczenia choroby afektywnej dwubiegunowej koncentrują się na „wygładzeniu” wzlotów i upadków nastroju i energii – czyli na maksymalnym ustabilizowaniu nastroju.
Stabilizację nastroju osoby chorej, osiąga się przede wszystkim przez zastosowanie farmakoterapii oraz psychoteraoii.
Istnieje kilka nurtów psychoterapeutycznych, które dają obiecujące wyniki w pracy z epizodami maniakalnymi.
Należą do nich:

Wszystko o psychoterapii poznawczo-behawioralnej

Podsumowanie

Nastrój i poziom energii każdego człowieka zmieniają się z czasem – to całkiem normalne.
Mania natomiast jest poważną zmianą w stosunku do sposobu, w jaki dany człowiek zwykle myśli lub się zachowuje, i może trwać tygodniami, a nawet miesiącami.
Epizod maniakalny może powodować poważne problemy w relacjach międzyludzkich, w pracy i w szkole.

Jak możesz sobie pomóc

Źródła

American Psychiatric Association. (2017). Diagnostic and statistical manual of mental disorders: Dsm-5. Arlington, VA.
Kupfer, D. J. (2008). Oxford American handbook of psychiatry. Oxford: Oxford University Press.
Myths and Realities About Bipolar Disorder. (n.d.)., https://www.apa.org/news/press/releases/2012/10/bipolar-disorder

Co to jest epizod maniakalny i mania?

Manię kojarzymy jako nierozerwalną część choroby afektywnej dwubiegunowej. Sporadycznie zdarza się jednak, że występuje także jako oddzielne schorzenie. Jak je rozpoznać? I co ważniejsze – jak sobie z tą chorobą radzić?

Co to jest epizod maniakalny?

Mania, epizod maniakalny, zaburzenia maniakalne – to różne określenia na tę samą chorobę. Wszystkie oznaczają zaburzenie psychiczne, a dokładniej zaburzenia afektywne – czyli takie, w których dochodzi okresowo do zmian emocji, nastroju i aktywności. Mania charakteryzuje się stanem podwyższonego nastroju i drażliwości, czasem mogą pojawiać się objawy psychotyczne.

Diagnoza epizodu maniakalnego, szczególnie występującego jako samodzielne zjawisko, nie jest łatwa, gdyż chory nie odczuwa go jako coś złego. Przy manii o łagodnym przebiegu (hipomanii) osoba chora ma lepszy nastrój, jest bardziej aktywna niż na co dzień, gadatliwa, ma większą energię, odczuwa mniejszą potrzebę snu.

Jednocześnie, ta zwiększona aktywność nie wpływa na jej relacje społeczne ani na wykonywaną pracę. Mania bez objawów psychotycznych charakteryzuje się utrzymywaniem zaburzeń przez co najmniej tydzień. W tym czasie chory odczuwa:

nienaturalne podniecenie,
gonitwę myśli,
jest nadreaktywny.

Jest to stan znacznie łatwiejszy do zaobserwowania, gdyż w tym czasie osoba chora często przestaje spać, pojawia się brak zahamowań, szczególnie w kontaktach społecznych oraz duża skłonność do ryzykownych zachowań i znacznie zawyżona samoocena. Takiej osobie wydaje się, że może wszystko. Epizod maniakalny ma znaczny wpływ na kontakty z drugą osobą oraz uniemożliwia codzienną pracę.

Epizod maniakalny czyli mania z objawami psychotycznymi często mylona jest ze schizofrenią

Pojawiają się tutaj:

zachowania agresywne,
gonitwa myśli,
chora osoba zaczyna mieć natrętne myśli, tak zwane „głosy”, namawiające do różnych niepożądanych zachowań.

Epizod maniakalny psychotyczny często objawia się urojeniami – wśród nich mogą być urojenia prześladowcze lub religijne. Mania (epizod maniakalny) w takiej postaci może być niebezpieczna zarówno dla pacjenta, jak i dla jego otoczenia.

Ile trwa epizod maniakalny?

Według oficjalnych wytycznych, aby uznać zaburzenie za manię, epizod maniakalny musi trwać co najmniej tydzień, jednak czas ten jest trudny do określenia, gdyż jest to cecha indywidualna każdego pacjenta.

Jakie są przyczyny epizodu maniakalnego?

Przyczyny nie są dokładnie poznane. Obecnie przypuszcza się, że za zaburzenia maniakalne odpowiada zjawisko przeciwstawne do depresji, czyli wzrost stężenia hormonu szczęścia – serotoniny oraz noradrenaliny. Taki stan może pojawić się w przebiegu różnych chorób, takich jak nadczynność tarczycy, niewydolność nerek, stwardnienie rozsiane, pląsawica Huntingtona, czy zespół Cushinga.

Inną przyczyną występowania epizodu maniakalnego jest przyjmowanie leków i/lub substancji psychoaktywnych

Wśród nich są między innymi amfetamina, kokaina, lewodopa (stosowana w leczeniu choroby Parkinsona), kortykosteroidy (hormony kory nadnerczy, między innymi należy do nich hydrokortyzon) czy kaptopryl (lek na nadciśnienie).

Powstawaniu epizodu maniakalnego może sprzyjać spożywanie alkoholu, substancji odurzających lub silnie stresogenne sytuacje.

Jak leczyć epizod maniakalny?

Przede wszystkim, przed wprowadzeniem jakiegokolwiek leczenia, pacjent musi zostać poddany dokładnej diagnozie różnicowej.

Lekarz musi stwierdzić, czy dany epizod maniakalny był odrębnym, izolowanym zaburzeniem, czy pacjent cierpi np. na chorobę dwubiegunową (tzw. dwubiegunowość).

Niezwykle trudna jest także prawidłowa diagnoza pomiędzy schizofrenią a manią z objawami psychotycznymi. Dokładna diagnoza jest ważna, aby móc wdrożyć najlepsze, spersonalizowane leczenie.

Epizod maniakalny leczy się przede wszystkim za pomocą leków. W leczeniu hipomanii stosuje się zazwyczaj tylko leki stabilizujące nastrój (lit, lamotrygina, karbamazepina). Przy manii lub manii z objawami psychotycznymi zostają wprowadzone również leki przeciwpsychotyczne (olanzapina, kwetapina, risperidon).

Lekarz może w tym przypadku zadecydować, czy zasadne będzie stosowanie połączenia obu leków, czy tylko środków przeciwpsychotycznych.

Jeśli pacjent ma duże problemy ze snem (pamiętajmy, że przy większym nasileniu zaburzeń zdarza się, że nie śpi on w ogóle lub potrzeba snu jest zmniejszona), lekarz przepisuje środki nasenne.

Niestety, w przypadku objawów psychotycznych bardzo często dochodzi do hospitalizacji pacjenta, gdyż może być on zagrożeniem dla siebie i dla innych.

Psychoterapia z farmakoterapią

Podobnie jak przy innych zaburzeniach psychicznych, bardzo istotnym elementem terapii, wspomagającym farmakoterapię, jest psychoterapia.

Stosuje się ją najczęściej w okresie remisji choroby, a dużą jej częścią jest psychoedukacja.

Podczas takich spotkań pacjent ma szansę poznać siebie i swoje zachowania, dowiaduje się, jakie są charakterystyczne objawy choroby, tak, aby uchwycić jej ponowne pojawienie się jak najwcześniej.

Kolejnym ważnym elementem jest rola rodziny i innych bliskich osób w leczeniu pacjenta. Oni również powinni przejść dokładną psychoedukację. Zazwyczaj to bliscy pacjenta są pierwszymi osobami, które zauważają nawrót choroby.

Dzięki wsparciu rodziny pacjent może łatwiej wrócić do życia sprzed remisji choroby. Należy pamiętać, że jedną z charakterystycznych cech tej choroby są ryzykowne zachowania. Zdarza się, że osoba w manii rzuca pracę lub nagle traci wszystkie pieniądze w wyniku ryzykownych inwestycji. W takich sytuacjach wsparcie bliskich jest niezbędne, aby chora osoba na nowo odnalazła grunt pod nogami.

Niezwykle ważne jest, aby chora osoba nie zaprzestawała leczenia nawet w okresie remisji – o ile lekarz nie da na to wyraźnego przyzwolenia.

Jak unikać nawrotów epizodu maniakalnego?

Przestrzeganie zasad higieny zdrowia psychicznego jest fundamentalnym elementem zapobiegania nawrotom choroby.

Zaliczamy tu unikanie stresu, ograniczone do minimum spożywanie alkoholu, substancji psychoaktywnych oraz kawy, regularny, unormowany tryb życia, wysypianie się, regularne przyjmowanie leków, zdrowa dieta. Dobrze, gdy w takie codzienne funkcjonowanie włącza się cała rodzina.

Epizody maniakalne są zaburzeniami bardzo uciążliwymi dla pacjenta, mogącymi nie w mniejszym stopniu niż depresja utrudnić lub wręcz uniemożliwić mu normalne życie.

Jednak dzisiejsza psychiatria stoi na tak wysokim poziomie, że wczesne i trafne zdiagnozowanie choroby, a także odpowiednie leczenie mogą doprowadzić do całkowitej remisji i przywrócić pacjentowi prawidłowe funkcjonowanie w społeczeństwie.

Materiał nie stanowi i nie zastąpi porady lekarskiej.

Psychoza maniakalno-depresyjna: objawy i leczenie

Nieco odwrotnym stanem psychicznym, są zaburzenia maniakalne. Raczej nieczęsto się o nich wspomina, jako o zaburzeniu samym w sobie. Zwykle łączymy je z chorobą afektywną dwubiegunową, zwaną psychozą maniakalno-depresyjną.

Jakie są objawy manii?

Mania jest stanem, który trwa co najmniej tydzień. Podobnie jak w przypadku depresji, jej objawy zostały podzielone na dwie grupy:

objawy osiowe, czyli podstawowe,
wtórne, zwane niespecyficznymi.

Do pierwszej grupy zaliczamy wygórowanie nastroju, euforię, ogromne zadowolenie, radość, ale również drażliwość, popadanie w konflikty, wybuchowość i agresję, co określa się mianem dysforii.

Ponadto osoba w manii czuje pobudzenie, które w pewnym momencie staje się męczące dla niej samej. Przeżywa natłok i gonitwę myślową, ma słowotok, jej wypowiedzi to „sałata słowna”, jest gadatliwa, co często jest trudne do opanowania. Szybko rozprasza się jej uwaga, nie może skupić się na jednym problemie, szybko zmienia temat na inny.

Zauważa się rozerwanie związków myślowych, hipermnezję (niewiarygodna poprawa pamięci, ponadnormalna zdolność pamięciowa, zdolność do nieograniczonego odtwarzania zapamiętanych przeżyć psychicznych), aż po skrajne nasilenie wymienionych objawów, zwane szałem maniakalnym, który wymaga leczenia na oddziale psychiatrycznym.

Oprócz tego można zaobserwować problemy ze snem – bezsenność (chory uważa, że nie ma czasu na spanie) trwającą nawet kilka nocy i dni.

Jeżeli chodzi o funkcjonowanie fizyczne, człowiek jest pobudzony ruchowo (odczuwa przymus poruszania się, nie może usiedzieć w miejscu, leżeć, odpoczywać), ma zwiększony popęd płciowy (skłonność do przygodnych stosunków płciowych z nieznanymi partnerami).

Mania tak wycieńcza, że może dojść do spadku masy ciała. Chory zaczyna jeść nieregularnie lub pomija posiłki. Może wpaść w nałogi (ciągi alkoholowe, nadmierne palenie papierosów).

Często ma problemy z utrzymaniem higieny – na którą „szkoda mu czasu”, jak również ma trudności w doborze ubrań (niepasujące ubrania, przypadkowe zestawienia), czy w wykonaniu makijażu (przesadny, ostry, jaskrawy) – co zwraca uwagę innych i bywa przedmiotem kpin i docinek (wzbudzających agresję).

Poczucie wyjątkowości i „galopu życia” występujące w manii, może zwiększyć próg odczuwalnego bólu fizycznego. Osoba w manii jest dosłownie wszędzie obecna, pełna energii i nie odczuwa zmęczenia.

Niespełnienie ambicji wynikającej ze stanu chorobowego wzmaga objawy manii. Dochodzi wtedy do zachowań gwałtownych i agresywnych skierowanych na otoczenie i na samego siebie, stąd konieczna jest pomoc psychiatryczna.

Druga grupa objawów dotyczy zaburzeń treści myślenia oraz zaburzeń aktywności złożonej. Zaburzenia treści myślenia obejmują przesadny bezkrytycyzm, wygórowane poczucie własnej wartości, znaczne zawyżenie samooceny, poczucie wyjątkowych zdolności (urojenia).

Zaburzenia aktywności złożonej odbierane są jako nienaturalna beztroskość, zachowania ryzykowne, spontaniczne rozwody i małżeństwa, przypadkowe podróże, zbędne zakupy, zaciąganie kredytów, zmiana środowiska, miejsc pracy, zainteresowań oraz przekraczanie norm społecznych i częste konflikty z prawem.

Czy zbliżającą się manię można „wyczuć”?

Istnieją objawy zapowiadające manię, choć nie u wszystkich chorych są one obecne. Zwykle dotyczą zaburzeń snu 1-3 dni przed pojawieniem się stanu maniakalnego.

Osoba gorzej śpi, budzi się, nie może zasnąć, pojawia się bezsenność. W tym czasie warto już zgłosić się do swojego lekarza. Samodzielne leczenie nic nie pomoże.

Stosowanie alkoholu i innych używek w celu „złagodzenia” dyskomfortów, może jedynie przyspieszyć i spotęgować objawy.

Co to jest hipomania?

Hipomania to mania o małym nasileniu. Trwa zwykle kilka dni i nie jest łatwo ją zidentyfikować. Zmiany w zachowaniu osoby dostrzegają wyłącznie znajomi chorego i jego rodzina.

W hipomanii człowiek jest nieznacznie pobudzony, ma wenę do tworzenia, jest chętny do współpracy, agituje innych do działania, czuje się potrzebny, ma dobry nastrój.

Często jednak dzieje się tak, ze podjęte zobowiązania i inicjatywy w stanie hipomanii, zatrzymują się w miejscu i nie są zrealizowane do końca.

Czy mania może być jeszcze bardziej nasilona?

Manii mogą towarzyszyć objawy psychotyczne. Ma ona przykry przebieg zarówno dla osoby chorej, jak i jej rodziny. Trwa minimum tydzień.

Oprócz wspomnianych wyżej objawów dołączają się bowiem urojenia wielkościowe, prześladowcze, ksobne i idee nadwartościowe. Myśli napływają bardzo szybko, zauważa się w trudności w mówieniu z powodu słowotoku. Chory nawet chrypnie.

Częściej zdarzają się napady złości i agresji. Zauważa się skrajny brak dbałości o swój wizerunek, higienę i odżywianie. Może dojść do wyniszczenia organizmu.

Z jakimi zaburzeniami psychicznymi psychiatrzy różnicują manię?

Doświadczony lekarz psychiatra zna większość chorób, którym towarzyszy mania i w procesie diagnostycznym musi je wziąć pod uwagę i dłużej obserwować chorego. Do zaburzeń z manią w tle zaliczamy:

chorobę afektywną dwubiegunową – faza maniakalna,
cylkotymię,
postać maniakalną zaburzeń schizoafektywnych,
anoreksja,
zespół nadpobudliwości psychoruchowej,
schizofrenia,
depresja agitowana.

Warto też wiedzieć, że stan hipomanii może pojawić się po nieprzespanej nocy i dniu lub kilku nieprzespanych nocach. Mania jest również skutkiem ubocznym przyjmowanych leków, jak np.

leki przeciwparkinsonowskie, kortykosterydy (Encorton, Pabi-Dexamethazon), przeciwhistaminowe (Amertil, Loratadyna, Claritine, Allertec), preparaty tarczycowe z lewotyroksyną (Euthyrox), rozluźniający mięśnie baklofen (Baklofen), przeciwwymiotny metoklopramid (Metoclopramidum), przeciwlękowy alprazolam (Xanax, Neurol, Afobam, Zomiren). Amfetamina i kokaina (środki psychoaktywne) także są przyczyną stanu maniakalnego.

Jak opanować manię?

Leczenie powinno być wielokierunkowe i jest długotrwałe. Nie należy do łatwych, ale prowadzone zgodnie z wytycznymi psychiatry pozwala złagodzić nieprzyjemne objawy.

Podstawą jest psychoterapia i edukacja (pacjenta i rodziny), w następnej kolejności leki (sole litu, przeciwdrgawkowe, neuroleptyki, uspokajające i nasenne).

Bywa też pomocne zastosowanie sejsmoterapii, czyli leczenie elektrowstrząsami. Trzeba być w stałym kontakcie z lekarzem psychiatrą i psychoterapeutą.

Stany ostre wymagają leczenia w ramach oddziału psychiatrycznego zamkniętego, z tej uwagi, że chory może stanowić zagrożenie sam dla siebie, ale i innych osób.

Konsekwencje społeczne manii

Mania jest dla większości osób stanem niepojętym, który trudno zrozumieć. Osoba jej doświadczająca może nieświadomie przyczynić się do powstania najróżniejszych problemów. Bardzo dotkliwe stają się konflikty rodzinne, małżeńskie, a nawet rozwody. Stąd konieczność edukacji rodziny i włączenia jej w proces terapeutyczny. Mania jest wycieńczająca dla bliskich chorego.

Na polu zawodowym też może dojść do pojawienia się problemów. Absencje w miejscu pracy, zmiany miejsc pracy, częste zwolnienia skutkują degradacją zawodową i obniżeniem statusu społecznego. Jest to również ciężkie przeżycie dla chorego, zwłaszcza gdy praca była dla niego ważnym elementem życia.

Na sam koniec trzeba wspomnieć o konsekwencjach finansowych manii. Chory często popada w długi, jest łatwowierny i podejmuje niebezpieczne zobowiązania, niekorzystne dla niego. Swoje pieniądze lokuje w nieprzemyślany sposób, stąd też przyczynia się do rozpadu budżetu domowego i brakuje mu środków na życie.

Wskazówki dla rodziny

Najlepszym źródłem informacji o manii, dla członków rodziny chorego jest jego lekarz prowadzący (psychiatra), zatem do niego trzeba zwracać się w razie jakichkolwiek wątpliwości i po wiedzę z zakresu stanu maniakalnego.

Choroba psychiczna członka rodziny jest trudnym przeżyciem, wymagającym od bliskich wyrozumiałości, opanowania, ale i konkretnego działania. W przypadku manii, aby zapobiec całkowitej degradacji poleca się:

ubezwłasnowolnić chorego z powodu choroby psychicznej uniemożliwiającej racjonalne funkcjonowanie (spontaniczne rozwody, zawieranie małżeństw, kupna i sprzedawanie domu, pożyczki, kredyty),
odebrać choremu karty kredytowe i płatnicze,
zablokować konta w banku,
postarać się dostarczyć telefon komórkowy na kartę, a nie na abonament.

Warto też zasięgnąć pomocy w grupach samopomocowych i zdobyć kontakt do innych rodzin z podobną sytuacją. Wspólne wspieranie i zrozumienie, pozwala na uzyskanie i wypracowanie właściwych postaw wobec chorego, a tym samym wspiera go w procesie zdrowienia.

Zobacz też:Które leki na depresję są najskuteczniejsze?Jak leczyć depresję?

Źródła:

Heitzman J., Psychiatra. Podręcznik dla studiów medycznych, PZWL, Warszawa 2007Cameron D. A., Sidorowicz S. K. (red. wyd. polskiego), Psychiatria Crash Course, Urban&Prtner, Wrocław 2009

Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!

Choroba afektywna dwubiegunowa – objawy i przyczyny

W dzisiejszych czasach coraz większa ilość ludzi żyje w ciągłym biegu i pędzie. Coraz bardziej brakuje nam czasu na odpoczynek, relaks i spokojne życie w rodzinnym gronie. Natomiast coraz więcej czasu musimy niestety spędzać w pracy, często zostajemy tam po godzinach, wracamy do domu bardzo późno i nie mamy już na nic siły.

Takie życie niestety coraz mocniej ‘daje się nam we znaki’, często mamy problem, żeby pogodzić ze sobą różnego rodzaju obowiązki, których z roku na rok i z miesiąca na miesiąc zaczyna nam przybywać.

Taki tryb życia i brak odpoczynku niestety dość często prowadzi do różnego rodzaju załamań nerwowych czy nawet chorób psychicznych, ponieważ nie jesteśmy w stanie udźwignąć już ciężaru ogromnych obowiązków i codziennych zadań.

W dzisiejszych czasach coraz większa ilość ludzi żyje w ciągłym biegu i pędzie.

Coraz bardziej brakuje nam czasu na odpoczynek, relaks i spokojne życie w rodzinnym gronie. Natomiast coraz więcej czasu musimy niestety spędzać w pracy, często zostajemy tam po godzinach, wracamy do domu bardzo późno i nie mamy już na nic siły.

Takie życie niestety coraz mocniej ‘daje się nam we znaki’, często mamy problem, żeby pogodzić ze sobą różnego rodzaju obowiązki, których z roku na rok i z miesiąca na miesiąc zaczyna nam przybywać.

Jednym z zaburzeń psychicznych, które niestety dość często występuje, jest choroba afektywna dwubiegunowa.

Czym jest zatem choroba afektywna dwubiegunowa?

Choroba afektywna dwubiegunowa inaczej bywa nazywana psychozą maniakalno-depresyjną lub też cyklofrenią. Jest to grupa nawracających zaburzeń psychicznych, w przebiegu których występują zespoły depresyjne i zespoły maniakalne, które mogą (ale nie musza) być rozdzielone okresami bez żadnych objawów.

Jakie są przyczyny powstawania choroby afektywnej dwubiegunowej?

Do powstawania choroby afektywnej dwubiegunowej mogą przyczynić się stresujące wydarzenia w życiu, jak również problemy towarzyszące codziennej egzystencji. Ponadto, według różnego rodzaju badań, bardzo duże znaczenie w rozwoju choroby afektywnej dwubiegunowej przypisuje się też czynnikowi genetycznemu.

Obserwuje się bowiem, że w przypadku, kiedy zachoruje jedno z bliźniąt, często też po pewnym czasie z powodu choroby afektywnej dwubiegunowej będzie cierpieć drugie bliźnie. Często zdarza się też, że choroba afektywna dwubiegunowa występuje rodzinnie.

Ponadto, do rozwoju choroby afektywnej dwubiegunowej może też przyczynić się u niektórych kobiet poród.

Kiedy najczęściej rozwija się choroba afektywna dwubiegunowa?

Objawy choroby afektywnej dwubiegunowej zazwyczaj pojawiają się w okolicy trzydziestego roku życia pacjenta. Jednak nie oznacza to, że nie mogą też na nią zachorować ludzie starsi lub młodsi. Choroba afektywna dwubiegunowa dotyka z taka samą częstością kobiety, jak i mężczyzn.

Jakie są objawy choroby afektywnej dwubiegunowej?

W przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej obecne są nawracające objawy manii i depresji, które często poprzedzielane są okresami, w których pacjent nie odczuwa żadnych objawów. Zdarza się jednak też, że epizod manii płynnie przechodzi w epizod depresyjny (nie ma miedzy nimi odstępu, a u pacjenta cały czas obecne są objawy).

Jakie są objawy w przebiegu depresyjnego epizodu choroby?

W przypadku epizodu depresyjnego pacjent ma przede wszytskim obniżony nastrój, nic nie jest w stanie go cieszyć (mówi się wówczas o tzw. anhedonii). Ponadto, pacjent cierpi też z powodu problemów z koncentracją uwagi, ma też problem w podejmowaniu decyzji nawet tych dotyczących życia codziennego i normalnych obowiązków.

Często zdarza się też, że w tym okresie pacjent ma bardzo niską samoocenę, jak również zdecydowanie wolniej wykonuje wszystkie czynności. Ponadto, w okresie depresyjnym chory może mieć znacząco zwiększony apetyt lub wręcz przeciwnie- może nie chcieć mu sie w ogóle jeść.

Chory nie ma ochoty na żadne kontakty międzyludzkie, unika wychodzenia z domu, przestaje chodzić do pracy, często nie ma ochoty spotkać się nawet ze swoimi najbliższymi, po prostu chce być sam. Dodatkowo, w czasie epizodu depresyjnego, pacjent często też ma problemy ze snem.

Zdarza się, że wybudza się on nad ranem i nie może usnąć lub też wręcz przeciwnie- towarzyszy mu nadmierna senność i mógłby spać przez cały dzień i całą noc.

Jakie są objawy epizodu manii w przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej?

W przypadku epizodu maniakalnego pacjent ma przede wszystkim gonitwę myśli. Za jedną myślą podąża kolejna i kolejna, chory ma mnóstwo pomysłów, cały czas o nich mówi, mówi o tym, jak będzie wspaniałe, kiedy zostaną one wszystkie zrealizowane. Pacjent bardzo dużo mówi, absolutnie nie można mu przerwać słownego wywodu.

Chory ma także zazwyczaj bardzo podwyższoną samoocenę, uważa, że jest najlepszy i wszystko wie najlepiej. Bardzo często pacjenci podejmują też bez wahania różne lekkomyślne decyzje, na przykład wydają bardzo duże sumy pieniędzy na rzeczy zupełnie im niepotrzebne.

Chory jest pobudzony psychoruchowo, ma zdecydowanie zmniejszoną potrzebę snu, a jego energia jest niespożyta. Ponadto, pacjent również ma różnego rodzaju halucynacje oraz urojenia, zdarza się, że znacząco wzmaga się też popęd seksualny.

W przebiegu epizodu maniakalnego chory absolutnie nie widzi, że dzieje się z nim coś złego, nie przyjmuje żadnej krytyki i uważa, że jego zachowanie jest całkowicie normalne i w niczym nie odbiega od zachowań innych ludzi.

W jaki sposób stawia się rozpoznanie choroby afektywnej dwubiegunowej?

Rozpoznanie choroby afektywnej dwubiegunowej jest stawiane przez lekarza specjalistę psychiatrii na podstawie całości obrazu klinicznego, jak również bardzo dokładnie zebranego wywiadu (czasami nie tylko od pacjenta, ale również od jego bliskich).

W jaki sposób leczy się chorobę afektywną dwubiegunową?

W leczeniu choroby afektywnej dwubiegunowej, zarówno w przebiegu jej zaostrzeń, jak i remisji, podstawową rolę odgrywa właściwa farmakoterapia. Pacjenci muszą zażywać leki ściśle z zaleceniami swojego lekarza prowadzącego, bowiem nieprzestrzeganie tych zaleceń może niestety powodować zaostrzanie się objawów choroby.

Ponadto, poza właściwymi środkami farmakologicznymi, bardzo ważną rolę w leczeniu choroby afektywnej dwubiegunowej odgrywa też psychoterapia.

Należy pamiętać również o tym, że czasami zaostrzenie epizodów choroby afektywnej dwubiegunowej może być tak silne, że pacjent będzie wymagał hospitalizacji i włączenia właściwego leczenia w warunkach szpitalnych do momentu poprawy stanu jego zdrowia i wyciszenia objawów choroby.

Postępowanie terapeutyczne w zaburzeniach maniakalnych

W artykule omówiono zalecane współcześnie metody leczenia uzupełnione praktycznymi radami dotyczącymi sposobów implementowania tych metod

Choroba afektywna dwubiegunowa (ChAD) należy do grupy złożonych schorzeń psychicznych, a jej występowanie w ciągu życia szacuje się na 1-2,4 proc., w zależności od typu.[1] Jednocześnie jest ona istotną przyczyną gorszego funkcjonowania społecznego osoby chorej i tym samym obniżenia jakości życia.

W opracowaniach dotyczących ChAD poświęca się zwykle dużo miejsca terapii depresji. Ma to swoje uzasadnienie, ponieważ zaburzenia depresyjne często dominują w obrazie choroby – depresje trwają na ogół znacznie dłużej niż manie, często również są oporne na leczenie.

Z drugiej jednak strony dla osób z otoczenia pacjenta, zwłaszcza dla członków rodziny, szczególnie W opracowaniach dotyczących ChAD poświęca się zwykle dużo miejsca terapii depresji.

Ma to swoje uzasadnienie, ponieważ zaburzenia depresyjne często dominują w obrazie choroby – depresje trwają na ogół znacznie dłużej niż manie, często również są oporne na leczenie.

Z drugiej jednak strony dla osób z otoczenia pacjenta, zwłaszcza dla członków rodziny, szczególnie dotkliwe są zespoły maniakalne. Co gorsza, większość pacjentów w stanie manii nie chce się leczyć lub ich zgoda jest jedynie pozorna, co stanowi przyczynę wielu dodatkowych problemów.

Zakres metod leczenia manii, szczególnie farmakoterapia, uległ w ostatnich latach poszerzeniu. Pozwala to na lepsze dopasowanie terapii do obrazu klinicznego i preferencji pacjenta, ale może też być przyczyną trudności w wyborze właściwego leku.

Poszerzenie palety dostępnych metod zmusiło międzynarodowe towarzystwa naukowe do wprowadzenia ścisłych zasad postępowania, które pozwolą podejmować właściwe, z punktu widzenia Evidence Based Medicine, decyzje i uniknąć niejednoznacznego czy wręcz chaotycznego postępowania w praktyce klinicznej.

Spośród wytycznych zaktualizowanych i opublikowanych po 2005 roku największy wkład wnoszą dokumenty wydane przez National Institute of Health and Clinical Excellence (NICE),[2] Clinical Practice Recommendations for Bipolar Disorders,[3] British Association for Psychopharmacology (BAP),[4] International Society for Bipolar Disorders (ISBD), Canadian Network for Mood and AnxietyTreatments (CANMAT)[5] oraz World Federation of Societes of Biological Psychiatry (WFSBP).[6,7]

Zalecenia dotyczące farmakoterapii

Wnioski dotyczące leczenia epizodów maniakalnych i hipomaniakalnych zawarte we wspomnianych dokumentach często różnią się od siebie, głównie ze względu na moc dostępnych dowodów naukowych.

Mimo to we wszystkich przytoczonych zbiorach wytycznych stanowisko ekspertów dotyczące pierwszej linii leczenia epizodu manii jest jednolite: terapia musi być prowadzona za pomocą leków spełniających w badaniach klinicznych kryteria najwyższej skuteczności.

Do takich należą sole litu, walproiniany oraz atypowe leki przeciwpsychotyczne, stosowane w monoterapii lub kombinacjach, jeśli mamy do czynienia z ciężkim epizodem chorobowym.

Monoterapia

Na podstawie wyników badań przeprowadzonych przez Bowdena i wsp.[8,9] oraz metaanalizy opracowanej przez Smitha i wsp.[10] wszystkie wymienione dokumenty podkreślają istotną rolę soli litu jako leku stosowanego z wyboru u pacjentów w manii.

Wytyczne opracowane przez WFSBP szczególnie zalecają stosowanie soli litu w przypadkach manii euforycznej. Lit jest mniej przydatny w epizodach maniakalnych z objawami depresyjnymi i drażliwością.

W tym samym dokumencie zaznacza się jednocześnie, że ze względu na działanie sedatywne, powolny początek działania oraz niski indeks terapeutyczny lek ten nie może uzyskać najwyższej klasy rekomendacji, gdy stosuje się go do opanowywania ostrych objawów chorobowych. Znacznie wyższą ocenę otrzymują sole litu stosowane w leczeniu profilaktycznym.

Podobnie w wytycznych opracowanych przez NICE oraz BAP sole litu w monoterapii zalecane są w przypadku mniej nasilonych epizodów choroby i gdy lekarz może spodziewać się pełnego stosowania się pacjenta do wydanych przez siebie zaleceń, co w przypadku manii może oznaczać „nigdy”.

Monoterapia przy użyciu kwasu walproinowego oraz jego soli zajmuje równie ważne miejsce we wszystkich wspomnianych wytycznych.

Opierając się na pozytywnych wynikach licznych badań z randomizacją i kontrolą w postaci placebo, soli litu, haloperydolu lub olanzapiny,[8,9,11-14] eksperci zespołu WFSBP zalecają stosowanie dwuwalproinianów zarówno w epizodach manii euforycznej (niezależnie od współistnienia objawów psychotycznych), jak i manii z dysforią lub cechami depresji. Jednocześnie stosowanie walproinianów w ciąży niesie za sobą ryzyko wystąpienia wad płodu, a w wieku rozrodczym – zespołu policystycznych jajników. Jest to przyczyna, dla której wprowadzanie walproinianów u kobiet w wieku rozrodczym powinno wiązać się z ostrożnością i uwzględnianiem planów rozrodczych pacjentek.

Atypowe leki przeciwpsychotyczne stanowią, obok leków normotymicznych, pierwszą linię leczenia epizodu maniakalnego.

Dodatkowo, poza docelowym działaniem (przeciwpsychotycznym), leki te mają właściwości sedujące, co wydaje się być korzystną cechą wobec trudności w opanowaniu pobudzenia u pacjentów z manią.

Do atypowych neuroleptyków zajmujących ważne miejsce w wytycznych postępowania w manii należą: arypiprazol, olanzapina, kwetiapina, rysperydon, a także zyprazydon i azenapina.

Arypiprazol w wytycznych WFSBP jest wskazywany jako lek pierwszego rzutu w każdym rodzaju manii, włącznie z epizodami mieszanymi i manią psychotyczną. Wyniki badań porównawczych dowodzą przewagi arypiprazolu nad placebo,[15,16] a w zestawieniu z litem lub haloperydolem lek ten wykazywał podobną skuteczność.[17,18]

Olanzapina, podobnie jak arypiprazol, w omawianych wytycznych zajmuje ważne miejsce w pierwszej linii monoterapii leczenia epizodów maniakalnych: manii euforycznych, dysforycznych, psychotycznych i stanów mieszanych.

Skuteczność olanzapiny została udowodniona zarówno w metaanalizach,[10] jak i w badaniach porównawczych z placebo,[19,20] walproinianami,[14,21] litem,[22] rysperydonem[23] i haloperydolem.

[24] Olanzapina, mimo niewątpliwej skuteczności, traci po uwzględnieniu jej niekorzystnych metabolicznie działań niepożądanych.

Kwetiapina jest kolejnym neuroleptykiem atypowym zalecanym w leczeniu manii we wszystkich omawianych wytycznych.

Na podstawie licznych badań klinicznych porównujących skuteczność kwetiapiny z placebo,[25] litem[9] czy haloperydolem,[26] grupy ekspertów podkreślają przydatność kwetiapiny w opanowywaniu stanów mieszanych i epizodów choroby dwubiegunowej z szybką zmianą faz (ang. rapid cycling). Skuteczne w terapii manii dawki kwetiapiny wynoszą między 400 a 800 mg na dobę.

W przypadku ciężkich lub psychotycznych manii wytyczne WFSBP zalecają stosowanie rysperydonu. Jego skuteczność w takich przypadkach została udowodniona w kilku metaanalizach,[10,27,28] badaniach kontrolowanych z placebo,[29,30] a także w badaniach porównawczych z litem [31] i haloperydolem.[32]

Zyprazydon także został uwzględniony w wielu aktualnych wytycznych jako lek możliwy do zastosowania w monoterapii epizodu maniakalnego. Wytyczne WFSBP sugerują jego wysoką skuteczność w stanach mieszanych i manii psychotycznej. Jednocześnie w badaniu porównującym skuteczność zyprazydonu i haloperydolu ten pierwszy nie zyskuje przewagi.[33]

Azenapina została uwzględniona jedynie w wytycznych WFSBP oraz CANMAT/ISBD. Przyczyną tego jest krótki czas, jaki upłynął od jej wprowadzenia na rynek. Tym samym liczba dostępnych badań, w których uwzględniona jest azenapina, i doświadczenia kliniczne jej stosowania, są wciąż niewielkie.

Terapia kilkoma lekami (politerapia)

Opierając się na przeprowadzonych dotychczas metaanalizach,[9,10] można stwierdzić, że większość aktualnych wskazówek podkreśla skuteczność połączeń lekowych soli litu lub walproinianów z atypowymi lekami przeciwpsychotycznymi.

Wytyczne NICE sugerują augmentację nieskutecznej terapii lekiem przeciwpsychotycznym za pomocą walproinianu lub litu.

Dokument stworzony przez BAP, ale także wspomniane wytyczne NICE, uwzględniają sytuację, w której pacjent już przyjmuje leki normotymiczne – jeśli są to walproiniany lub sole litu, należy rozważyć dołączenie atypowego leku przeciwpsychotycznego.

Jeśli dotychczasowym normotymikiem była karbamazepina, wytyczne nie zalecają dołączania innych leków, a jedynie zmianę leku na walproinian lub lit i ewentualne późniejsze dołączenie atypowego leku przeciwpsychotycznego.

W przypadku silnego pobudzenia większość dostępnych wytycznych (CANMAT/ISBD, NICE oraz BAP) zaleca stosowanie domięśniowych iniekcji z olanzapiny lub arypiprazolu.[34]