Prawidłowy puls – normy tętna u dzieci, ciężarnych i dorosłych – jak mierzyć tętno?

fot. fotolia fot. fotoliaPrawidłowe tętno płodu to 110-160 uderzeń na minutę, ale zmienia się ono w trakcie rozwoju ciąży. Od kiedy bije serce dziecka? Uznaje się, że jest to 23. dzień życia płodowego. Na dobrym sprzęcie USG możesz usłyszeć bicie serca płodu już około 34. dnia (poniżej 6. tygodnia ciąży). Tętno jest regularnie sprawdzanie podczas wizyt kontrolnych za pomocą echosondy, detektora tętna płodu, a w późniejszej ciąży podczas badania KTG

Czytaj o tętnie i sercu płodu:

Tętno płodu — normy

Tętno zdrowego płodu waha się między 110-160 uderzeniami na minutę. Można je zmierzyć podczas badania USG już około 6. tygodnia ciąży (ale zazwyczaj dzieje się to podczas pierwszej wizyty w 8-10 tygodniu ciąży). W tym czasie wynosi zwykle 100-120/min. Około 10.

tygodnia ciąży tętno wzrasta do 170, a bliżej porodu spada do 130/min. Poniższa tabelka pokazuje wartości dla tętna płodu na poszczególnych etapach ciąży:  

Tydzień ciąży Tętno płodu (uderzenia na minutę)

5-6 t.c.	ok. 110
9-10 t.c.	ok. 170
14 t.c.	ok. 150
20 t.c.	ok. 140
koniec ciąży	ok. 130

Dzięki postępowi współczesnej medycyny serce płodu można usłyszeć na długo przed narodzeniem dziecka.

A im wcześniej wykrywa się nieprawidłowości w jego budowie lub pracy, tym lepiej.

Kiedy słychać bicie serca płodu?

Najprawdopodobniej usłyszysz je podczas pierwszego badania USG, około 10. tygodnia ciąży. Aby usłyszeć bicie serca dziecka wcześniej, ultrasonograf musi być dobrej jakości, badanie wykonane przezpochwowo, a CRL dziecka musi wynosić 1-2 mm. Brak tętna płodu przy CRL większym lub równym 7 najprawdopodobniej oznacza, że zarodek przestał się rozwijać.

Być może niepokoisz się, że serce twojego maleństwa bije bardzo szybko. To zupełnie niepotrzebne obawy. Prawidłowe tętno mającego się urodzić dziecka waha się w granicach 110-160 uderzeń na minutę. To dwa razy szybsze tempo w porównaniu z tętnem dorosłego człowieka (ok. 70 uderzeń).

Sposoby badania tętna płodu

Lekarz może zmierzyć tętno dziecka w okresie płodowym za pomocą:

• słuchawki położniczej — kiedyś do słuchania serca płodu używano zwykłego stetoskopu (słuchawki). Nie jest on jednak dostatecznie czuły, by mógł wychwycić dźwięk uderzeń przed 17. czy 18. tygodniem ciąży.
• USG — około 10. tygodnia ciąży wszystkie przyszłe mamy są kierowane na badanie USG. To ono dostarcza podstawowych informacji o tym, czy ciąża jest pojedyncza, czy widać zarodek itp. Więcej danych można uzyskać podczas kolejnego badania USG, które zazwyczaj jest przeprowadzane ok. 20. tygodnia ciąży.
• echosondy – to nowoczesna wersja słuchawki. Można usłyszeć tętno już w 12. tygodniu ciąży. Na pewno spodoba ci się to, że bicie serca płodu usłyszy nie tylko lekarz, ale i ty!
• badanie Dopplera, czyli specjalistyczne USG – w przypadku wątpliwości przyszła mama kierowana jest na badanie serca dziecka z użyciem aparatu Dopplera (przetwarza ruch krwi na dźwięk). Dzięki niemu można ocenić, jak krew przepływa przez serce i czy nie ma jakichś nieprawidłowości. Coraz popularniejsze wśród przyszłych rodziców są także domowe detektory tętna płodu.

 

• KTG – w zaawansowanej ciąży i przed porodem oceny stanu serca dziecka dokonuje się w trakcie badania kardiotokograficznego, tzw. KTG. Jeśli serce bije regularnie, to znak, że z maleństwem wszystko jest w porządku. KTG rejestruje częstość skurczu serca oraz czynność skurczową macicy. Wydruk graficzny akcji serca pozwala na jej dokładną analizę.

Dzięki badaniu KTG można uchwycić różne niepokojące sytuacje, na przykład związane z niedotlenieniem płodu (mogą być one spowodowane niewydolnością łożyska lub uciskiem na pępowinę). Daje to możliwość szybkiej interwencji lekarskiej, np. w przypadku poważnego zagrożenia dziecka niedotlenieniem natychmiast wykonuje się cesarskie cięcie. Badanie KTG jest całkowicie bezpieczne dla dziecka.

Wysokie tętno płodu: tachykardia

Zbyt szybkie tętno płodu to tachykardia. Określa się ją zazwyczaj, kiedy tętno wynosi więcej niż 160-180 uderzeń na minutę i trwa przynajmniej przez 10 minut. Tachykardia może być spowodowana:

• stanem zapalnym błon płodowych,
• niedotlenieniem płodu,
• oddzieleniem się łożyska,
• gorączką u mamy,
• odwodnieniem u matki podczas porodu,
• ketozą u mamy (gdy organizm czerpie energię z tkanki tłuszczowej, zamiast z cukru),
• lekami (np. antycholinergicznymi, tokolitycznymi),
• tyreotoksykozą ciężarnych (nadczynność tarczycy).

Niskie tętno płodu: bradykardia

Zbyt wolne tętno płodu nosi nazwę bradykardia. Diagnozowane jest przy wartościach poniżej 110 uderzeń na minutę, trwających przynajmniej przez 10 minut. Bradykardię mogą powodować:

• choroba tkanki łącznej u matki,
• słaby przepływ krwi do łożyska,
• oderwanie łożyska,
• niskie ciśnienie u ciężarnej,
• ucisk pępowiny,
• wypadnięcie pępowiny podczas porodu,
• ucisk na główkę dziecka.

Detektor tętna płodu

Coraz popularniejsze stają się domowe detektory tętna płodu, zwane także dopplerami, które pozwalają na posłuchanie serduszka w domu.

Jeszcze niedawno było to możliwe tylko w gabinecie lekarskim, a teraz przyszli rodzice mogą słuchać bicia serca płodu także w domowym zaciszu, mogą nawet zapisać ten dźwięk na pamiątkę! Domowy detektor nie szkodzi zdrowiu mamy i dziecka, może jednak powodować niepotrzebny niepokój, jeśli np.

poprzez ułożenie płodu, rodzice nie mogą wychwycić jego tętna. Dlatego, jeśli zdecydujesz się na zakup tego urządzenia, pamiętaj, żeby niepotrzebnie się nie denerwować i zachować zdrowy rozsądek. Prawidłowej oceny tętna płodu może dokonać tylko lekarz!  

ZOBACZ W SKLEPIE

Jak rozwija się serce płodu?

Serce płodu na początku przypomina mały pulsujący przewód. W 6. tygodniu ciąży powstaje własny krwiobieg płodu. Później formują się wszystkie narządy, a serce dzieli się na prawą i lewą komorę.

W 17. tygodniu, gdy dziecko ma około 11-12 cm, jego serce przepompowuje już 24 litry krwi na dobę. Całkowicie ukształtowane jest pod koniec 9. miesiąca. Odtąd dziecko jest gotowe, by żyć poza łonem mamy.

Tętno płodu a płeć dziecka

Niektórzy ludzie wierzą, że tętno płodu może wskazywać na płeć dziecka. Wg tych przekonań tętno niższe niż 140 uderzeń na minutę oznacza chłopca, a wyższe – dziewczynkę. Dwie grupy naukowców, niezależnie od siebie, sprawdzały tę zależność i obaliły tę tezę. Jeśli chcesz wiedzieć, czy będziesz mieć syna, czy córkę, powinnaś więc polegać na wyniku badania USG.

Serce dziecka po porodzie

W łonie mamy krew dociera do dziecka przez łożysko. W trakcie porodu oddziela się ono od ściany macicy, a gdy noworodek zaczerpnie powietrza, pępowina przestaje dostarczać krew. Rozpoczęcie oddychania prowadzi do zmian w budowie serca i tętnic.

Dzięki nim krew zaczyna dopływać do płuc. Ponieważ w życiu płodowym płuca nie pracują, krew omija je, płynąc przez przewód łączący tętnicę płucną z aortą (przewód tętniczy Botalla).

W pierwszym dniu po urodzeniu przewód ten obkurcza się i zamyka.

Po narodzinach także możesz dbać o bezpieczeństwo dziecka, kontrolując jego oddech podczas snu za pomocą specjalnych monitów oddechu. Takie urządzenia alarmują opiekunów, gdy wykryją bezdech lub nieregularny i płytki oddech dziecka.

Źródła (bibliografia):

• Smith R.P. Netter’s Obstetrics and Gynecology E-Book. Philadelphia: Elsevier Health Sciences; 2017
• Stephanie Pildner von Steinburg et al., What is the “normal” fetal heart rate? PeerJ. 2013; 1: e82. 
• Laboda LA, Estroff JA, Benacerraf BR. First trimester bradycardia. A sign of impending fetal loss. J Ultrasound Med. 1989;8 (10): 561-3. 
• Hornberger LK, Sahn DJ. Rhythm abnormalities of the fetus heart. 2007;93 (10): 1294-300.
• ACOG Practice Bulletin numer116,2010, Postępowanie w przypadku różnych zapisów czynności serca płodu w trakcie porodu, Ginekologia Po Dyplomie 2011:82-89
• McKenna D.S. et al., Gender-Related Differences in Fetal Heart Rate during First Trimester, Fetal Diagn Ther 2006;21:144–147 
• L.A. Bracero et al., First trimester fetal heart rate as a predictor of newborn sex, J Matern Fetal Neonatal Med. 2016 Mar; 29(5): 803–806. 

Zobacz też:  

Prawidłowe ciśnienie i tętno u dzieci – jakie powinno być ciśnienie i puls u dziecka

2017-10-26 9:28 lek. Tomasz Nęcki Autor: thinkstockphotos.com

Jakie powinno być prawidłowe ciśnienie i tętno u dzieci? I jak je mierzyć, by mieć pewność, że otrzymujemy wartości prawidłowe? Przeczytaj albo posłuchaj, co warto wiedzieć na temat ciśnienia u dziecka i sprawdź, jak określić, czy dziecko ma zbyt wysoki puls.

Posłuchaj, jakie jest prawidłowe ciśnienie i tętno u dzieci. To materiał z cyklu DOBRZE POSŁUCHAĆ. Podcasty z poradami

To view this video please enable JavaScript, and consider upgrading to a web browser that supports HTML5 video

Dlaczego warto mierzyć ciśnienie u dziecka?

Zbyt wysokie ciśnienie u dziecka to pierwszy wskaźnik nieprawidłowości, które mogą sugerować istnienie chorób serca i układu sercowo-naczyniowego. Właśnie dlatego ważne jest regularne sprawdzanie ciśnienia krwi.

Nawet jeśli twoje dziecko do tej pory nie miało żadnych problemów z ciśnieniem, na wizycie kontrolnej poproś pediatrę o wykonanie badania. Możesz również dokonać pomiaru samodzielnie w domu.

Jest to jednak trochę bardziej skomplikowane niż w przypadku robienia pomiarów u dorosłych.

Obecnie przyjmuje się, że u dzieci powyżej 3. roku życia ciśnienie powinno być mierzone co najmniej raz w roku. U dzieci poniżej 3. roku życia wskazaniem do wykonania pomiaru są:

• obciążony wywiad okołoporodowy (dotyczy to m.in. urodzenia się z niską masą urodzeniową czy wcześniactwa),
• częste infekcje układu moczowego lub wady układu moczowego,
• wady serca (np. koarktacja aorty),
• schorzenia, które mogą być związane ze zbyt wysokim ciśnieniem (takie jak np. stwardnienie guzowate).

Jak mierzyć ciśnienie u dziecka?

• Posadź dziecko na krześle
• Poczekaj 5-10 minut – niech oddech dziecka się uspokoi. Jeśli dziecko będzie zdyszane czy rozemocjonowane, pomiar nie będzie prawidłowy
• Podeprzyj prawe ramię dziecka na stole
• Użyj aparatu do mierzenia ciśnienia z mankietami zakładanymi na ramię
• Wybierz mankiet odpowiedni do rozmiaru ramienia dziecka. Zbyt szeroki mankiet może zaniżyć wynik pomiaru, a zbyt wąski zawyżyć zmierzoną wartość ciśnienia tętniczego u dziecka
• Trzykrotnie zmierz ciśnienie. Zapisz wynik drugiego i trzeciego pomiaru

Wymiary standardowo używanych mankietów do mierzenia ciśnienia to:

• dla noworodka: szerokość 4 cm, długość 8 cm;
• dla niemowlaka: szerokość 6 cm, długość 12 cm;
• dla starszego dziecka: szerokość 9 cm, długość 18 cm;

Autor: mjakmama.pl

Jak interpretować wynik ciśnienia krwi?

Rodzice mogą mieć problem z określeniem, czy zmierzona wartość ciśnienia u dziecka jest prawidłowa. U osób dorosłych to, czy ich ciśnienie tętnicze krwi jest prawidłowe, ocenia się po prostu poprzez porównanie wyniku uzyskanego pomiaru z obowiązującymi normami.

W przypadku dzieci sprawa jest jednak zupełnie inna. U dzieci prawidłowe ciśnienie krwi określa się z wykorzystaniem siatek centylowych. Narzędzia te są szeroko wykorzystywane przez pediatrów.

W przypadku ciśnienia tętniczego krwi norma tego parametru zależna jest zarówno od płci dziecka, jak i od jego wzrostu oraz wieku.

Jakie ciśnienie u dziecka jest prawidłowe?

Prawidłowe ciśnienie tętnicze u dziecka powinno przybierać wartości przypadające poniżej 90. centyla. U małego pacjenta, którego ciśnienie przypada na 90-95.

centyl, rozpoznaje się ciśnienie wysokie prawidłowe, czasami nazywane granicznym – stan taki wymaga rutynowej kontroli ciśnienia, ponieważ zwiększa on ryzyko wystąpienia nadciśnienia tętniczego u dziecka.

W sytuacji zaś, kiedy wartości ciśnienia tętniczego małego pacjenta przekraczają 95. centyl, wtedy jest już u niego rozpoznawane nadciśnienie tętnicze.

O słuszności pomiarów ciśnienia u dzieci przekonać może również to, że zbyt wysokie ciśnienie tętnicze nie dotyczy wcale małej liczby dzieci. Według obecnych statystyk nadciśnienia tętnicze spotykane jest u nawet 4 proc. wszystkich dzieci, z kolei wysokie prawidłowe ciśnienie ma nawet do 9 proc. małych pacjentów.

Autor: mjakmama.pl

Zasady rozpoznawania nadciśnienia tętniczego u dzieci

Nadciśnienie tętnicze może być stwierdzone wtedy, kiedy tylko jedna z wartości ciśnienia przypada na powyżej 95. centyl. Do zdiagnozowania nadciśnienia nie muszą być podniesione obie składowe ciśnienia – schorzenie można rozpoznać wtedy, kiedy nadmiernie wysokie jest samo ciśnienie skurczowe lub samo tylko ciśnienie rozkurczowe.

Jednokrotne stwierdzenie za wysokiego ciśnienia u dziecka nie umożliwia rozpoznania u niego nadciśnienia. Chorobę stwierdza się dopiero wtedy, kiedy zbyt wysokie wartości ciśnienia zostaną wykryte w trzech niezależnych pomiarach.

Za wysokie ciśnienie u dziecka niekoniecznie wynika z choroby

Niektóre dzieci wcale nie mają nadciśnienia, a podczas wizyt w gabinecie lekarskim wynik pomiaru ciśnienia wychodzi u nich zbyt wysoki.

Taka sytuacja może się zdarzyć ze względu na możliwość występowania u pacjentów tzw. „efektu białego fartucha”.

Najprościej można to wytłumaczyć w ten sposób, że u takich osób lęk i inne emocje związane z wizytą u lekarza prowadzą do wzrostu ciśnienia tętniczego krwi.

Aby wyeliminować taką przyczynę podwyższonego ciśnienia u dzieci, konieczne jest wykonywanie pomiarów ciśnienia w warunkach domowych. Jeżeli uzyskiwane w nich wartości odpowiadają normie, to wtedy winą za zawyżone w gabinecie lekarskim wyniki pomiarów można obarczać właśnie wspomniane wyżej zjawisko.

Nadciśnienie u dziecka a inne choroby

Tak jak u dorosłych, najczęstszą postacią nadciśnienia tętniczego jest postać pierwotna, tak u dzieci nadciśnienie typowo pojawia się wtórnie do innych schorzeń. Mogą nimi być np. choroby nerek (jak zwężenie tętnicy nerkowej), choroby endokrynologiczne (np. zespół Cushinga czy nadczynność tarczycy), jak i nawet nowotwory (np. guz Wilmsa).

Patrząc na powyższe, doskonale widać, że poprzez mierzenie ciśnienia u dzieci i wykrycie w tych pomiarach nieprawidłowości, możliwe jest rozpoczęcie diagnostyki w kierunku różnych dziecięcych schorzeń. 

Pomiar tętna u dziecka

Tętno (puls), obok ciśnienia tętniczego krwi, jest drugim podstawowym parametrem wskazującym na stan układu sercowo-naczyniowego. Norma tętna jest różna i zależna jest ona przede wszystkim od wieku pacjenta.

Prawidłowe tętno u niemowlaka

Najwyższe, a jednocześnie uznawane za prawidłowe wartości tętna dotyczą noworodków i niemowląt. W tej grupie pacjentów prawidłowe są bowiem wartości pulsu sięgające 100 do nawet 220/minutę.

W samej zresztą skali Apgar, stosowanej do oceny stanu nowo narodzonych dzieci, w przypadku oceny czynności serca maksymalną punktację przyznaje się po stwierdzeniu u dziecka więcej niż 100 uderzeń serca na minutę.

 U rocznego dziecka prawidłowy puls może sięgać od 100 do 170/min.

Prawidłowe tętno u dziecka

Wraz z wiekiem czynność serca stopniowo zwalnia. U dzieci od 2. do 10. roku życia wartość ta sięga 70-110/min. Wraz z procesem dojrzewania czynność serca stopniowo staje się zbliżona do tej, która obserwowana jest u dorosłych i u nastolatków prawidłowe tętno zaczyna sięgać od 60 do 100/minutę.

Wymaga podkreślenia, że w przypadku tętna istotna jest nie tylko jego wartość, ale i inne jego cechy. Tętno może być bowiem nieprawidłowe ze względu na to, że jest ono np. chybkie, dwubitne, nitkowate czy dziwaczne. Określanie takich cech pulsu nie jest jednak łatwe i stwierdzanie ich rodzice powinni pozostawić jednak lekarzom.

Jak zmierzyć tętno u dziecka?

Pomiaru tętna u dziecka dokonać jest stosunkowo łatwo.

• Posadź dziecko na kolanach lub na krześle
• Daj mu chwilę odpocząć
• Przyłóż dwa palce (środkowy i wskazujący) w okolicy nadgarstka, tam, gdzie znajduje się tętnica promieniowa
• Policz liczbę wyczuwanych fal tętna. Skorzystaj z sekundnika
• Mierz puls przez minutę. Możesz również mierzyć go przez 15 sekund, a uzyskany wynik pomnożyć przez 4

PRAWIDŁOWE TĘTNO = spoczynkowe, maksymalne, norma tętna

fot. Fotolia

Tętno (puls) to efekt ruchu naczyń krwionośnych na skutek skurczów serca. Jego norma jest różna w zależności od wieku (np. u dzieci i dorosłych) a także stanu fizjologicznego (np. w ciąży) lub sytuacji (spoczynkowe, maksymalne).

Zaburzenia tętna mogą być pierwszym objawem stanu chorobowego organizmu. Jego przyspieszenie może być wynikiem nadczynności tarczycy, niedokrwistości (anemii czyli niedoboru krwinek czerwonych lub żelaza), niewydolności serca.

Wolna (poniżej 50 uderzeń/min) czynność serca może objawem zaburzeń funkcji układu przewodzącego impulsy w sercu, ale także niedoczynności tarczycy lub zbyt wysokiego stężenia potasu we krwi– wyjaśnia kardiolog dr n. med.

Małgorzata Sikora-Frąc.

Sprawdź, o jakie jest prawidłowe tętno, jak zmierzyć puls i o czym świadczy zbyt niskie i wysokie tętno!

Jakie jest prawidłowe tętno spoczynkowe (normy)?

Normy prawidłowego pulsu są różne dla osób w różnym wieku i stanie fizjologicznym. Różnią się też w zależności od tego, co akurat robimy – prawidłowa wartość będzie inna dla tętna spoczynkowego i inna dla tzw. maksymalnego. Prawidłowe tętno spoczynkowe wynosi:

• u płodu: 110-150/min[1]
• u niemowlęcia: 130/min
• u dziecka: 100/min
• u nastolatka: 85/min
• u dorosłego: 60-90/min
• u osoby starszej: 60/min

Należy jednak pamiętać, że osoby młode i uprawiające sport mogą mieć rytm serca wolniejszy niż 50 uderzeń na minutę i jeśli nie towarzyszą temu objawy chorobowe (zasłabnięcia, utraty przytomności) nie jest to objaw choroby ale rezultat treningu fizycznego. Nierówne tętno może świadczyć o zaburzeniach rytmu serca– dodaje dr n. med. Małgorzata Sikora-Frąc.

Jaki powinien być prawidłowy puls?

Jak obliczyć prawidłowe tętno maksymalne?

Tętno maksymalne to najwyższe prawidłowe tętno z jakim powinno bić twoje serce (tej granicy nie powinnaś przekraczać np. podczas wysiłku). Oblicza się je odejmując swój wiek od liczby 220.

Jakie powinno być tętno biegacza?

Prawidłowe tętno – od czego zależy wynik?

Czynność serca zależy od sytuacji, w której się znajdujemy: emocje pozytywne i negatywne, odwodnienie, wysiłek fizyczny przyspieszają tętno. W czasie snu nasze serce odpoczywa i zwalnia swoją pracę. Adaptacja układu krążenia do stałego, regularnego wysiłku fizycznego też skutkuje zwolnieniem pracy serca– wyjaśnia dr n. med. Małgorzata Sikora-Frąc.

Jak zmierzyć tętno samemu?

Gdy sprawdzasz sobie ciśnienie krwi nowoczesnym ciśnieniomierzem, na jego wyświetlaczu zwykle pokazuje się też tętno.Zobacz, jaki wynik oznacza normę, a także, jak dokonać pomiaru bez użycia medycznego sprzętu.

Jak prawidłowo zmierzyć tętno bez ciśnieniomierza?

Do sprawdzenia tętna potrzebny ci będzie stoper lub zegarek z sekundnikiem. Połóż go obok siebie, a potem poszukaj miejsca, w którym czujesz wyraźny puls. Najłatwiej je znaleźć na:

• tętnicy szyjnej – z boku szyi, w zagłębieniu tuż pod żuchwą;
• tętnicy promieniowej – na nadgarstkach. Do miejsca, w którym wyczuwasz puls przyłóż opuszki palców: wskazującego i środkowego. Nie przyciskaj ich za mocno! Teraz zerknij na zegarek i przez 20 sekund licz uderzenia tętnicy. Pomnóż wynik przez 3, a uzyskasz ilość uderzeń na minutę.

Pamiętaj! Jeśli kilkukrotny pomiar pokazuje, że puls jest za wolny, za szybki, czy niemiarowy, powiedz o tym lekarzowi. W razie potrzeby skieruje cię on na badania kontrolne.

Na podstawie artykułu z dwutygodnika ‘Przyjaciółka’.

Ekspert: dr n. med. Małgorzata Sikora-Frąc, kardiolog. Zainteresowania w obrębie specjalizacji: kardiodiabetologia, umiejętność przebadania pacjentów z zaawansowanymi chorobami układu krążenia i cukrzycą; choroby serca u kobiet. Obecnie pracuje w Centrum Medycznym Damiana. Dodatkowe umiejętności, certyfikaty: badanie echokardiograficzne przezklatkowe i przezprzełykowe, certyfikaty i akredytacja Sekcji Echokardiografii PTK.

Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!

Prawidłowy puls – przedział: za niski puls, tętno prawidłowe, tętno spoczynkowe, za wysoki puls

Prawidłowe tętno (puls) mieści się w przedziale od 60 do 100 uderzeń serca na minutę. Za wysoki puls serca (powyżej 100 uderzeń na minutę) to tachykardia (częstoskurcz), za niski puls (poniżej 60 uderzeń na minutę) to bradykardia. Zarówno wysoki puls w spoczynku, jak i niski puls mogą świadczyć o chorobie – taki stan wymaga dalszej diagnostyki.

Puls serca to potoczne określenie częstotliwości bicia serca, czyli liczby wyczuwalnych uderzeń serca w ciągu minuty. Normy pulsu zależą od wieku, płci i kondycji fizycznej.

Puls po dużym wysiłku może wynosić nawet 180 uderzeń na minutę i nie jest to zjawisko patologiczne.

Powodem do niepokoju są dodatkowe objawy: duszności, ból w klatce piersiowej, zawroty głowy, płytki oddech.

Puls – normy. Jaki jest prawidłowy puls?

Prawidłowy puls mieści się w przedziale od 60 do 100 uderzeń serca na minutę.

• puls niemowląt – ok. 130 uderzeń na minutę;
• puls dzieci starszych – ok. 100 uderzeń na minutę;
• puls młodzieży – ok. 85 uderzeń na minutę;
• puls dorosłych – ok. 70 uderzeń na minutę;
• puls ludzi starszych – ok. 60 uderzeń na minutę.

Sprawdź: Preparaty na wzmocnienie serca

Jak mierzyć puls?

Badanie tętna wykonuje się zwykle na tętnicy promieniowej, czyli jednej z dwóch (obok tętnicy łokciowej) większych tętnic na przedramieniu. Tętno można zbadać też na innych tętnicach:

• tętnica szyjna zewnętrzna;
• tętnica ramienna;
• tętnica udowa;
• tętnica podkolanowa;
• tętnica grzbietowa stopy;
• tętnica podkolanowa.

UWAGA! Europejska Rada Resuscytacji (ERC – European Resuscitation Council) zajmująca się opracowaniem zasad udzielania pierwszej pomocy, nie rekomenduje, aby sprawdzać tętno w trakcie resuscytacji na tętnicach obwodowych. Zaleca się dokonywać pomiaru tętna na tętnicach szyjnych.

Sprawdź: Ciśnieniomierze

Pomiar pulsu – jak mierzyć puls krok po kroku:

1. palcem środkowym i wskazującym prawej dłoni uciśnij zagłębienie na szyi pod żuchwą (tętnica szyjna) lub nadgarstek (tętnica promieniowa); Uwaga: nie należy przykładać kciuka!
2.  jeśli wyczujesz tętno, włącz stoper i zacznij liczyć uderzenia;
3. uzyskaną po 15 sekundach pomiaru liczbę pomnóż przez cztery – uzyskasz przybliżoną liczbę uderzeń na minutę.

Szczegółowej oceny tętna powinien dokonać lekarz, który zbada nie tylko częstotliwość pulsu, ale także inne czynniki.

Prawidłowa ocena tętna

W badaniu tętna zwraca się uwagę na sześć czynników:

Częstotliwość pulsu (częstość pulsu)

Częstość tętna to liczba uderzeń serca na minutę – u dorosłych od 60 do 80 uderzeń na minutę. Wyróżnia się tętno szybkie (pulsus frequens) oraz tętno wolne (pulsus rarus).

Miarowość tętna

Wartość ta określa odstępy między uderzeniami i siłę uderzeń; miarowe tętno – odstępy między uderzeniami są jednakowe, uderzenia mają jednakową siłę. Jeśli stwierdza się nieprawidłowości, tętno jest niemiarowe. Wyróżnia się trzy rodzaje nadmiarowości: niemiarowość zupełna; niemiarowość ekstrasystoliczna; niemiarowość oddechowa.

Napięcie tętna

Napięcie tętna to siła oporu tętnicy, którą można wyczuć przy badaniu palpacyjnym oraz cecha pulsu, która związana jest z ciśnieniem tętniczym. Wyróżnia się tętno miękkie (pulsus mollis) i tętno twarde (pulsus dursus). Możliwa przyczyna tętna twardego: zwężenie zastawki aortalnej.

Wypełnienie tętna

Wypełnienie tętna (wysokość fali tętna) zależne jest od wartości wypełnienia tętnicy krwią. Wypełnienie zależne jest od różnicy skurczowo-rozkurczowej, czyli amplitudy ciśnienia tętniczego. W zależności od wypełnienia wyróżniamy:

• tętno wysokie (pulsus altus, pulsus magnus) – duża fala, dobrze wypełnione;
• tętno małe (pulsus parvus) – mała fala;
• tętno nierówne i dziwaczne (pulsus paradoxus) – wypełnienie zmniejszone zupełny zanik w momencie głębokiego wdechu, większa fala w czasie wydechu;
• tętno nitkowate, równe (pulsus equalis) – tętno słabe, ledwo wyczuwalne, częste
• tętno naprzemienne (pulsus alterans) – naprzemienne fale: słabiej / silniej wypełniona.

Chybkość tętna

Chybkość zależna to inaczej szybkość opróżniania i wypełniania tętnicy. Tętno szybkie (pulsus celer) stwierdza się, gdy fala równie szybko podnosi się i opada; tętno leniwe (pulsus tardus) – płaska fala tętna przy rozciągniętej różnicy skurczowo-rozkurczowa.

Symetria tętna

Przykładowo: jeśli pomiaru dokonuje się na tętnicy promieniowej – wartości tętna powinny być takie same zarówno po lewej, jak i po prawej stronie.

Za wysoki puls – przyczyny

Podwyższony puls może być spowodowany spożyciem alkoholu, kawy, zielonej herbaty, yerba mate, napojów energetycznych.

Wysoki puls (nawet 180-200 uderzeń na minutę) może być wynikiem silnego pobudzenia emocjonalnego, silnego stresu, dużego wysiłku fizycznego.

W takich sytuacjach występuje tachykardia zatokowa, czyli prawidłowa reakcja organizmu w momencie zwiększenia zapotrzebowania metabolicznego. Tachykardia zatokowa może wynikać zarówno z przyczyn fizjologicznych, jak i patologicznych.

Przyczyny wysokiego pulsu:

• stres;
• używki;
• wysiłek fizyczny;
• wady serca;
• niedotlenienie;
• niewydolność serca;
• niewydolność krążenia;
• anemia;
• gorączka, infekcje;
• utrata krwi;
• odwodnienie;
• nadczynność tarczycy;

Prawidłowe tętno – jaki powinien być prawidłowy puls?

Tętno – czyli inaczej puls – to określenie falistego ruchu naczyń tętniczych, zależnego od skurczu serca i od elastyczności ścian tętnic.

Tętno równomierne, o właściwej ilości uderzeń na minutę, wskazuje na zdrowie organizmu – przynajmniej jeśli chodzi o zakres układu krwionośnego i pracy serca.

Z tętna niewłaściwego – czyli nieregularnego, o wyraźnych skokach, zbyt słabego, albo też zbyt szybkiego – znawca może wyczytać bardzo wiele. Co między innymi?

1. Ilość krwi pompowanej na minutę przez serce.
2. Reakcję tętnic na przepływającą krew.
3. Rozległość zwężenia konkretnego naczynia krwionośnego.

Warto wiedzieć, że tętno jest często niezależne od czynników, uważanych za związane z nim. Wielu ludzi przyzwyczaiło się na przykład myśleć, że jeśli ciśnienie krwi jest prawidłowe, to tętno również jest w normie.

Tymczasem można mieć prawidłowe ciśnienie krwi i niewłaściwe tętno – dlatego współczesne, nowoczesne aparaty do pomiaru ciśnienia wskazują również wysokość tętna.

Oba te pomiary pozwalają wyciągnąć inne wnioski i inne informacje, dlatego warto kontrolować tak jedno, jak i drugie.

Jakie powinny być cechy poprawnego tętna? Istotne są:

• częstotliwość uderzeń na minutę
• miarowość, czyli odstępy pomiędzy kolejnymi uderzeniami, które powinny być takie same
• symetria, czyli tętno wyczuwalne w ten sam sposób po prawej i po lewej stronie ciała
• wypełnienie, czyli wysokość fali tętna zależna od wypełnienia tętnicy krwią
• napięcie, które może być twarde, miękkie lub dwubitne
• chybkość, zależna od szybkości wypełniania się tętnicy oraz od zapadania jej światła w okresie jednego cyklu pracy serca, przy czym puls może być chybki lub leniwy

Kiedyś tętno mierzono ręcznie – ale od kiedy pod koniec wieku XIX włoski pediatra Scipion Riva-Rocci wynalazł ciśnieniomierz, to właśnie przy jego pomocy mierzyło się i wysuwało wnioski, które kiedyś musiały być określane na podstawie właśnie badania tętna.

Oczywiście, przez dziesięciolecia medycyna poszła w tym względzie znacząco do przodu, a i urządzenia znacznie się polepszyły. Dzięki temu obecnie tworzy się ciśnieniomierze, które wraz z pomiarem ciśnienia mierzą również i wysokość oraz regularność tętna.

Dzięki temu można obecnie z o wiele większą dokładnością zmierzyć wartość i charakter pulsu, co pozwala doświadczonym lekarzom wysnuć ważne wnioski dotyczące zdrowia pacjenta.

Wciąż najistotniejsza wydaje się być jednak wysokość tętna. By określić, czy jest ono właściwe, należy znać zakres obowiązujących obecnie norm:

• u płodu i noworodka to 110-150 uderzeń na minutę
• u niemowląt około 130 uderzeń na minutę
• u dzieci około 100 uderzeń na minutę
• u młodzieży i młodych dorosłych około 85 uderzeń na minutę
• u dorosłych około 70 uderzeń na minutę
• u osób starszych około 55-60 uderzeń na minutę

Oczywiście, są to jedynie dane orientacyjne, bo każdy organizm jest nieco inny, a przede wszystkim przeróżne sytuacje potrafią znacznie zmienić tętno.

Na przykład nie warto jest mierzyć pulsu, gdy jesteśmy po kłótni z partnerem/partnerką, w pracy zestresował nas jakiś problem, albo oglądało się jakiś przerażający film.

Człowiek reaguje na takie codzienne sytuacje zmianą tętna na szybsze – co dzieje się również i wtedy, gdy uprawiamy sport. Dlatego tętno należy mierzyć w spoczynku i w zwykłych, codziennych sytuacjach, które nie są szczególnie nerwowe.

Dla dorosłych norma jest najszersza – z uwagi na specyfikę każdego organizmu, za właściwe przyjmuje się nawet normę od 60 do 100 uderzeń na minutę.

Wskazana wcześniej wartość jest średnią z tego zakresu, przy czym prawidłowy puls to również ten wynoszący na przykład 50 uderzeń na minutę u osoby po 50 roku życia, ale wysportowanej.

Jak więc widać, wskazania zależą w dużej mierze od konkretnego przypadku, dlatego też ich weryfikacją powinien zająć się specjalista. Wszelkie problemy, zapytania i wątpliwości powinny być właśnie przez niego – choćby lekarza pierwszego kontaktu – wyjaśniane.

Jeśli chodzi o domowe mierzenie i obserwację tętna, zaniepokoić powinny nas przede wszystkim wszelkie odchylenia od normy. Jeśli na przykład serce, które dotąd pracowało prawidłowo nagle zaczyna bić nieregularnie, jest to powód do zgłoszenia się do lekarza. I to nawet wówczas, jeśli pod względem częstotliwości to prawidłowe tętno.

Jeśli człowiek jest zdrowy, nie odczuwa żadnych dolegliwości i pod względem zdrowotnym nie dzieje się w jego życiu nic podejrzanego, tak naprawdę w ogóle nie musi mierzyć tętna.

Warto jednak od czasu do czasu sprawdzić, czy wszystko jest w normie, żeby ewentualne problemy zaobserwować wcześniej, gdy będą łatwiejsze do wyleczenia. Każdy powinien więc umieć samodzielnie zmierzyć puls i to nie tylko przy użyciu profesjonalnego sprzętu.

Może się bowiem zdarzyć, że nie ma go pod ręką, a badanie trzeba natychmiast wykonać. Jak się do tego właściwie zabrać?

Tętno najczęściej mierzy się na tętnicy promieniowej.

Używa się do tego dwóch palców, ale nie kciuka – warto o tym pamiętać, jeśli mierzymy puls innej osobie, na przykład poszkodowanemu w wypadku, udzielając mu pierwszej pomocy.

Używając kciuka, moglibyśmy mylnie zmierzyć tętno, wyczuwając również i własne. Prócz tętnicy promieniowej (mierzymy puls powyżej nadgarstka), puls jest łatwo wyczuwalny również na:

• tętnicy szyjnej zewnętrznej
• tętnicy ramiennej
• tętnicy udowej
• tętnicy podkolanowej
• tętnicy skroniowej
• tętnicy grzbietowej stopy

Dlaczego umiejętność poprawnego mierzenia pulsu i ocena czy jest to prawidłowy puls jest tak potrzebna? Bo jeśli badamy pacjenta – na przykład rannego w wypadku – weryfikacja tego czy oddycha i czy ma puls ma znaczenie dla jego życia.

Jeśli nie wyczuwamy tętna, konieczna jest reanimacja, czyli sztuczne oddychanie oraz masaż serca. Jeśli nie oddycha, ale puls jest wyczuwalny, wówczas stosuje się sztuczne oddychanie. Jeśli zaś tętno jest wyczuwalne, a poszkodowany oddycha, należy go po prostu ułożyć w pozycji bezpiecznej.

Gdy zaś chcemy sprawdzić częstotliwość pracy serca, liczmy uderzenia ze stoperem, sprawdzając czy upłynęła minuta.

Tętno może bić zbyt szybko, albo też zbyt wolno. Żeby puls był nieprawidłowy, naprawdę nie potrzeba wiele – wystarczy się czymś zestresować.

Stres, gorączka, papieros, alkohol – to czynniki, które mogą zwiększyć częstotliwość bicia serca na co dzień.

Jeśli jednak nie robi się nic, co mogłoby zmienić prawidłowy puls na zbyt szybki, pozostaje się w spoczynku, a serce galopuje w piersi, może to oznaczać pewne zdrowotne nieprawidłowości. Co dokładnie? Na przykład:

• nadczynność tarczycy
• anemię
• chorobę płuc
• chorobę oskrzeli
• chorobę serca
• niedokrwistość

To tylko nieliczne czynniki, które mogą wpływać na przyspieszenie pracy serca. Leczeniem mogą się zaś zajmować różni lekarze, ponieważ wszystko zależy od konkretnego powodu przyspieszonego pulsu – a mogą być one różne.

Warto najpierw wybrać się do lekarza pierwszego kontaktu, bo nawet on często jest w stanie szybko postawić właściwą diagnozę.

Może też skierować w tym celu na dodatkowe badania, na przykład EKG, echo serca, badanie dopplerowskie czy pletyzmografię.

Jeśli zaś chodzi o tętno zbyt niskie, zwane jest ono bradykardią. Może świadczyć o zaburzeniach pracy serca, różnych chorobach metabolicznych, ale również na przykład związanych z układem nerwowym.

Może wynikać z mniej lub bardziej poważnych czynników – nawet ze wzmożonego ciśnienia śródczaszkowego, spowodowanego guzem mózgu.

Warto więc – zamiast stawiać samodzielną diagnozę, czym jest spowodowane nieprawidłowe tętno – po prostu wybrać się do lekarza na badania, wyjaśnić przyczynę i zacząć ją leczyć.

To także może cię zainteresować:

Tętno płodu

Badanie tętna u płodu jest jednym z najczęściej wykonywanych badań w trakcie ciąży.

Nie dzieje się tak bez przyczyny, ponieważ utrzymywanie się częstości akcji serca dziecka w granicach normy z dużym prawdopodobieństwem świadczy o jego dobrostanie, natomiast wszelkie zaobserwowane nieprawidłowości mogą być wynikiem poważnych zaburzeń, na przykład krążenia łożyskowego, co stanowi duże zagrożenie dla życia płodu i wymaga wnikliwej diagnostyki i właściwego postępowania. Poza tym, wysłuchanie czynności serca płodu jest według wytycznych naukowych jednym z objawów pewnych koniecznych do rozpoznania ciąży. Serce płodu bije bardzo szybko, dużo szybciej niż u ludzi dorosłych. Prawidłowa liczba uderzeń na minutę wynosi 110-150, podczas gdy dla osoby dorosłej norma wynosi 60-90 uderzeń na minutę. Tak szybka akcja serca płodu jest zupełnie prawidłowa i świadczy o tym, że jest on zdrowy i dobrze się rozwija. Wysłuchiwanie tętna płodu, poza znaczeniem medycznym, ma także duże znaczenie emocjonalne dla rodziców dziecka. Usłyszenie po raz pierwszy bicia serca swojego dziecka jest niezapomnianym przeżyciem i jednocześnie świadectwem dla rodziców, że ono naprawdę żyje i rozwija się w łonie matki.

1. Metody badania tętna płodu

Do badania tętna płodu wykorzystywane są różne metody. Najstarszą z nich i jednocześnie najbardziej subiektywną jest osłuchiwanie.

Dawniej wykorzystywana była w tym celu słuchawka położnicza Pinarda, obecnie stosowane są różnego rodzaju detektory tętna płodu, tak zwane echosondy. Słuchawka położnicza pozwalała na wysłuchanie tętna u płodu dopiero powyżej 17.-18.

tygodnia ciąży, natomiast niektóre nowoczesne echosondy pozwalają na wysłuchanie tętna nawet już od 12.-14. tygodnia ciąży.

Ponadto, echosonda, w przeciwieństwie do słuchawki, pozwala usłyszeć dźwięk bicia serca przez rodziców, a nie tylko przez osłuchującego lekarza. Aby wysłuchać tętno, lekarz musi najpierw określić położenie płodu, aby wybrać miejsce, w którym będzie ono najlepiej słyszalne, a następnie przykłada do tego miejsca na brzuchu słuchawkę lub echosondę.

Obie te metody jednak są bardzo subiektywne i prawidłowa interpretacja zależy tylko od doświadczenia lekarza. Ponadto, ocena tętna odbywa się jedynie w krótkim czasie i nie jest możliwe graficzne zarejestrowanie wyniku i oceny w późniejszym czasie lub skonsultowania z innym lekarzem.

Podczas rutynowej wizyty ginekologicznej w czasie ciąży najczęściej bada się tętno płodu właśnie za pomocą echosondy.

Zobacz odpowiedzi na pytania osób, które miały do czynienia z tym problemem:

Wszystkie odpowiedzi lekarzy

Inną metodą monitorowania akcji serca dziecka jest kardiotokografia KTG, która umożliwia monitorowanie w sposób ciągły, a ponadto pozwala na graficzny zapis czynności serca.

Badanie KTG jest wykonywane pod koniec ciąży, mniej więcej około 37.-38. tygodnia oraz w trakcie porodu.

Ponadto KTG daje możliwość zapisu czynności skurczowej macicy i dzięki temu umożliwia interpretację czynności serca płodu w odniesieniu do skurczów macicy, co stanowi cenną informację.

Kolejną metodą, która dodatkowo pozwala na zobrazowanie akcji serca płodu, jest badanie ultrasonograficzne USG. Wykazanie bicia serca dziecka za pomocą tego badania jest możliwe już od 6.

tygodnia życia płodowego. Zgodnie z zaleceniami, każda ciężarna jest kierowana na badanie USG około 10. tygodnia ciąży, a celem tego badania jest między innymi właśnie uwidocznienie czynności serca płodu.

2. Ocena tętna płodu

Wysoki puls – przyczyny i sposoby obniżenia wysokiego tętna

Czujesz, że serce kołacze Ci w piersi? Nagle przyspiesza Ci puls? Może to być skutek zakochania lub strachu (np. po obejrzanym horrorze). Jednak czasem kołatania zdarzają się bez wyraźnego powodu.

Jak rozpoznać czy nasze szybko bijące serce to nie stan przejściowy tylko tachykardia? Jakie jest prawidłowe tętno? Jak obniżyć wysoki puls i do jakich powikłań może doprowadzić?

Spis treści

Od czego zależy prawidłowy puls?

Badając i obserwując pracę serca zamiennie możemy używać terminów tętno i puls. Oba oznaczają sposób, w jaki pracują naczynia krwionośne – żyły i tętnice – napędzane przez serce, które pompuje do nich krew. Prawidłowy puls serca zależy również od tego, jak elastyczne są tętnice.

Jak obliczyć prawidłowe tętno?

Jaki jest prawidłowy puls? Powinno się je obliczać biorąc pod uwagę kondycję i wiek badanej osoby, ponadto tętno powinno być badane w stanie spoczynku, przy uspokojonym sercu, oddechu i organizmie i jest to tzw. tętno spoczynkowe.

Jakie są odpowiednie normy dla tętna? Wartości te podaje się jako liczbę uderzeń na minutę. Oto uśrednione pomiary tętna, które u zdrowych osób są w tzw. normie:

• płód – 110-150/min,
• niemowlęta – 130/min,
• dzieci – 100/min,
• młodzież – ok. 85/min,
• dorośli – 64-90/min,
• osoby starsze – 55-60/min.

Reklama

Co wziąć pod uwagę mierząc tętno?

Jakie powinno być tętno? Oprócz ogólnie przyjętych norm w prawidłowym obliczaniu tętna należy wziąć pod uwagę również:

• wiek – tętno spoczynkowe u niemowląt i dzieci będzie wyższe, niż u osób dorosłych i starszych,
• kondycję – jest równie ważnym czynnikiem, osoby wysportowane lub regularnie ćwiczące będą mieć niższy puls niż osoby prowadzące statyczny tryb życia i unikające wysiłku fizycznego.

Zobacz też: Niskie ciśnienie (niedociśnienie, hipotonia) – objawy, przyczyny i leczenie

Jak zmierzyć tętno w domu?

Wiele nowoczesnych aparatów do pomiaru ciśnienia podaje również wynik tętna. Jednak co zrobić, gdy nie dysponujemy ciśnieniomierzem sprawdzającym również puls? Jak go zmierzyć w domowych warunkach? Co należy przygotować?

1. Przygotuj zegarek z sekundnikiem lub stoper, połóż go w miejscu, w którym będzie dla Ciebie doskonale widoczny i w zasięgu ręki.
2. Poszukaj na ciele miejsca, w którym z łatwością wyczujesz puls, najlepsza będzie do tego tętnica na szyi lub tętnica na nadgarstku.
3. Po wybraniu miejsca przyłóż do niego dwa palce lub opuszki (pamiętaj, aby nie zacisnąć palców zbyt mocno).
4. Gdy wyczujesz puls zacznij odmierzać na zegarku lub stoperze czas. Potrzebujesz 20 sekund. W tym czasie dokładnie policz wszystkie uderzenia jakie poczujesz. Uzyskaną liczbę pomnóż przez 3.

Jakie są przyczyny wysokiego pulsu?

Wysokie tętno to stan, w którym bicie naszego serca przyspiesza ponad normę w medycynie określa się mianem tachykardii. Niestety, aby nasze tętno podskoczyło potrzeba naprawdę niewiele.

Najczęstszymi i jednocześnie najbardziej bagatelizowanymi przyczynami wysokiego pulsu są:

• stres,
• strach,
• palenie papierosów,
• gorączka,
• picie alkoholu,
• wypicie zbyt mocnej kawy (za dużo kofeiny),
• zbyt wysoki poziom cukru we krwi,
• za wysoki cholesterol.

Wysoki puls w ciąży

Ciąża to wyjątkowy czas dla kobiety, jej organizm poddany jest wtedy obciążeniu, które ma wpływ na wiele funkcji organizmu, dochodzi do wielu zmian w organizmie, obciążony jest m.in.

układ hormonalny czy sercowo-naczyniowy. Ciało kobiety przez 9 miesięcy odpowiedzialne jest za utrzymacie w dobrej kondycji i dobrym zdrowiu nie tylko przyszłej mamy, ale również i rozwijającego się płodu.

Właśnie dlatego tętno u kobiet ciężarnych jest podwyższone.

Puls u zdrowiej, młodej i średnio wysportowanej kobiety powinien wynosić +/- 70/min. Natomiast tętno u ciężarnej może sięgać nawet 80-90 uderzeń na minutę. Zatem za wysoki puls to ten powyżej 90-100/min.

Co oznacza wysoki puls?

Czym grozi wysoki puls? Kiedy wyczuwamy u siebie przyspieszoną pracę serca (co oznacza podwyższony puls), a żadna z wymienionych wyżej przyczyn nie wystąpiła, w dodatku kołatania powracają, warto udać się do lekarza i wykluczyć następujące choroby:

Jak obniżyć puls?

Jak obniżyć tętno? Sposobów na obniżenie pulsu i uspokojenie kołatającego serca jest kilka. Warto pamiętać o równomiernym oddechu, napiciu się zimnej wody i zaczerpnięciu świeżego powietrza. Najlepiej jednak połączyć te sposoby, krok po kroku:

• otwórz okno i zaczerpnij świeżego powietrza, weź kilka głębokich wdechów,
• wypij duszkiem szklankę zimnej wody,
• nabierz powietrza w płuca,
• napnij mięśnie brzucha,
• odczekaj chwilę, jeśli po upływie paru chwil dolegliwości nie zelżeją należy wezwać lekarza.

Podwyższone tętno: na co dzień warto pamiętać o kilku zasadach, które pomogą kontrolować puls na co dzień:

• codzienny umiarkowany ruch lub wysiłek fizyczny,
• zdrowe, racjonalne i regularne odżywianie się,
• całkowicie zrezygnuj z używek: alkoholu, papierosów,
• w razie potrzeby pij zioła na uspokojenie.

Czytaj również:

Oceń artykuł

(liczba ocen 264)

Dziękujemy za przeczytanie naszego artykułu do końca. Jeśli chcesz być na bieżąco z informacjami na temat zdrowia i zdrowego stylu życia, zapraszamy na nasz portal ponownie!