fot. Adobe Stock
Spis treści:
Rodzaje raka kości
Rak kości to złośliwy nowotwór kości. Potocznie terminu „rak” używa się zamiennie z „nowotworem”, jednak należy zaznaczyć, że nowotwory kości można ogólnie podzielić na łagodne i złośliwe (czyli raki kości).
Nowotwory kości możemy podzielić na pierwotne (pierwotne nowotwory złośliwe kości występują stosunkowo rzadko) oraz wtórne (będące przerzutami innych raków, najczęściej płuca, piersi, gruczołu krokowego, nerki lub tarczycy).
Jeszcze bardziej szczegółowo podzielić można nowotwory kości na kilka rodzajów:
- Mięsak kościopochodny (kostniakomięsak, osteosarcoma) – to najczęściej występujący pierwotny rak kości, rozwija się w okresie dojrzewania (10-30 lat) oraz po 50.-60. roku życia (ta druga grupa obejmuje ok. 20% przypadków). U dzieci kostniakomięsak stanowi 2% wszystkich nowotworów wieku dziecięcego. Rozwija się najczęściej wokół stawu kolanowego.
- Chrzęstniakomięsak – drugi pod względem częstotliwości występowania pierwotny rak kości. Najczęściej dotyka osób w wieku od 30 do 60 lat i rozwija się przeważnie w kości miednicy lub obręczy barkowej.
- Mięsak Ewinga – to rak kości z grupy prymitywnych guzów neuroektodermalnych (PNET), najczęściej rozwija się u dzieci i młodzieży (10-20 lat), rzadko przed 5. rokiem życia. Szczególnie narażeni są na niego chłopcy. Miejsca jego lokalizacji to częściej kość udowa, miednica i żebra (lecz mięsak Ewinga może może rozwinąć się w każdej kości).
- Chrzęstniak, wyrośl chrzęstno-kostna – to łagodne nowotwory kości wywodzące się z tkanki chrzęstnej. Wyrośl chrzęstno-kostna jest najpowszechniejszym łagodnym nowotworem kości.
- Guz oblrzymiokomókowy – zazwyczaj łagodny nowotwór kości, jednak może rozwijać się w kierunku zmiany złośliwej, może agresywnie wzrastać, rzadko daje odległe przerzuty. Chorymi są głównie osoby między 20. a 40. rokiem życia.
- Kostniak – łagodny nowotwór kości rozwijający się w kościach czaszki, miednicy, kościach długich, paliczkach.
Nowotwory łagodne kości (chrzęstniak, guz olbrzymiokomórkowy, kostniak) wiążą się z dobrymi rokowaniami i są wyleczalne za pomocą klasycznej operacji chirurgicznej. Oczywiście po zabiegu bardzo ważna jest kontrola i zbadanie wyciętych tkanek pod kątem histopatologicznym (to ocena złośliwości zmiany).
Raki kości (nowotwory złośliwe) mają mniej optymistyczne prognozy. Terapia tych guzów jest skomplikowana i wymaga indywidualnego podejścia. Wiele zależy od stopnia zaawansowania w momencie wykrycia.
Objawy raka kości
Rak kości może długo rozwijać się bezobjawowo. Pierwszym sygnałem jest najczęściej ból (szczególnie w czasie snu, przerywający odpoczynek w nocy), następnie domniemany uraz, złamanie.
Inne objawy nowotworu kości to obrzęk, pogrubienie zarysu zmienionego chorobowo miejsca. Niekiedy pierwszym objawem raka kości, skłaniającym do wizyty u lekarza, jest obrzęk. Z czasem rozwijają się trudności w poruszaniu.
W zależności od lokalizacji guza nowotworowego, u chorych pojawiają się też inne, niespecyficzne objawy: gorączka, kaszel, duszność (w przypadku przerzutów do klatki piersiowej), objawy ze strony dróg moczowych, przypominające infekcję (rak kości miednicy, żeber), zmiany zachowania, niedowłady, porażenia (w przypadku przerzutów raka kości do mózgu), a także wyniszczenie organizmu i nieplanowane chudnięcie.
Kiedy nowotwór kości jest złośliwy?
Nie da się od razu stwierdzić, czy dana zmiana w kości jest złośliwa. O raku kości, a więc o złośliwym nowotworze, świadczą najczęściej wyniki dokładniejszych badań radiologicznych. To np.:
- zniszczenia kości (tzw. kość ‘wyjedzona przez mole’),
- naciekanie otaczających tkanek,
- zniszczenie kory kości,
- nawarstwienia blaszkowate, cebulkowate w okostnej (tzw. łuski cebuli).
Rozpoznanie raka kości
Rozpoznanie raka kości ustala lekarz na podstawie wywiadu lekarskiego, badania przedmiotowego pacjenta, badań radiologicznych (RTG) oraz badania histopatologicznego.
Bardzo istotna jest przy tym współpraca lekarzy z różnych dziedzin: ortopedy, radiologa i histopatologa. Spośród badań obrazowych w diagnostyce raka kości wykonuje się oprócz RTG kości i stawu, także tomografię i magnetyczny rezonans jądrowy.
Leczenie raka kości
Leczenie nowotworów kości zależy od rodzaju guza i stadium zaawansowania choroby.
Nowotwory łagodne można usunąć podczas operacji chirurgicznej. W wielu przypadkach nie jest wcześniej potrzebna biopsja, czyli pobranie fragmentu tkanek do badania histopatologicznego w celu oceny złośliwości guza.
W innych przypadkach najpierw przeprowadza się biopsję, następnym punktem terapii może być tzw.
chemioterapia indukcyjna (przedoperacyjna), a później, jeśli to możliwe, zabieg radykalny (szeroka resekcja – usunięcie guza, fragmentu kości, okolicznych tkanek). Po operacji pacjent musi kontynuować chemioterapię.
W niektórych przypadkach stosuje się radioterapię. Chemioterapia nie zawsze jest skuteczna, np. w zróżnicowanych chrzęstniakomięsakach nie przynosi oczekiwanych efektów.
Inną możliwą formą leczenia jest tzw. terapia celowana. Polega ona na zastosowaniu leku, który skierowany jest przeciwko konkretnej komórce nowotworowej z daną mutacją genetyczną. Jeśli zmiana genetyczna nie występuje w guzie, to postępowanie nie będzie skuteczne. Terapia celowana musi być poprzedzona dokładnym badaniem genetycznym.
Leczenie może przebiegać jeszcze inaczej, gdy występują przerzuty.
Rokowanie u pacjentów z rakiem kości
Rokowanie w przypadku raka kości jest różne. Zależy od typu nowotworu i stadium zaawansowania choroby.
W przypadku kostaniakomięsaka po leczeniu radykalnym (szeroka operacja chirurgiczna) 5 lat przeżywa 45-80% pacjentów. W grupie z chrzęstniakomięsakiem 5-letnie przeżycie udaje się osiągnąć u co drugiego chorego. Trudno jednak przewidzieć dalekosiężne perspektywy zdrowotne, ponieważ nawet po 20 latach mogą się pojawić u tych pacjentów odległe przerzuty.
Mięsak Ewinga szybko daje przerzuty i to pogarsza rokowania. Udaje się wyleczyć ok. 65% dzieci i 40% dorosłych bez przerzutów.
Ze względu na fakt, że objawy raka kości nie są specyficzne i mogą być bagatelizowane, bardzo ważne jest, aby w przypadku jakichkolwiek niepokojących sygnałów udać się do lekarza. Zwłaszcza u dzieci opóźnienie w postawieniu diagnozy drastycznie zmniejsza szanse na wyleczenie guza.
Źródła: R. Kordek (red.), Onkologia. Podręcznik dla studentów i lekarzy, Via Medica, Gdańsk 2013, R.Wyszkowska i inni, Nowotwory kości: nowe możliwości terapeutyczne, „Wiadomości Chemiczne”, 2019,
E.Kluczewska i inni, Symptomatologia guzów kości u dzieci, Onkologia i radioterapia 4(6)2008.
Więcej na temat chorób kości:Na czym polega badanie gęstości kości? Czy osteoporoza boli – pierwsze objawy rozpoznanie i diagnostyka osteoporozyZłamanie. Co należy wiedzieć o złamaniach wieloodłamowych?Złamanie nogi – objawy, rodzaje, pierwsza pomoc i sposoby leczeniaOsteoporoza – jak ją zdiagnozować?
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
Rak kości i przerzuty do kości – objawy i leczenie
Zmiany nowotworowe rozwijające się w kościach dzielimy na pierwotne lub przerzutowe. Pierwotny rak kości występuje dość rzadko, dużo istotniejszy problem kliniczny stanowią przerzuty raka do kości, które dotyczą blisko połowy chorych na nowotwory złośliwe.
Częstość występowania przerzutów do układu kostnego zależy od rodzaju nowotworu. Zmiany przerzutowe w kościach rozwijają się najczęściej u pacjentów ze szpiczakiem plazmocytowym, chorobą jaką jest rak gruczołu krokowego, rakiem piersi, rakiem tarczycy, nowotworem złośliwym płuca i czerniakiem.
Proces powstawania przerzutów raka do kości jest skomplikowany i złożony – zbuntowane komórki nowotworowe po przedostaniu się z krwią do kości namnażają się, a następnie wydzielają różne czynniki – prowadząc do zaburzenia równowagi w obrębie struktury kostnej. U pacjentów onkologicznych diagnozuje się w kościach przerzuty osteoplastyczne, osteolityczne lub mieszane.
Ryzyko występowania przerzutów w kościach istotnie wzrasta w przypadku choroby zaawansowanej ogólnoustrojowo. Należy mieć na uwadze, że u części pacjentów przerzuty nowotworowe w kościach mogą być pierwszym objawem niezdiagnozowanej dotychczas choroby.
Rak kości
Przerzuty w kościach stanowią często powikłanie obserwowane u pacjentów onkologicznych. Występują u ponad 70% chorych na zaawansowanego raka piersi lub raka gruczołu krokowego.
Najczęstszymi okolicami układu kostnego, w których lokalizują się ogniska przerzutowe raka są: kręgosłup, miednica, żebra, mostek, kość udowa, ramienna i kość czaszki.
Jak podkreślają eksperci, liczba chorych na nowotwory z przerzutami w kościach zwiększa się w następnie wzrostu ogólnej liczby zachorowań na raka oraz wydłużenia przeżycia chorych.
Wielu pacjentów nie zdaje sobie sprawy z rozwijających się zmian przerzutowych w kościach, dopóki naciek nowotworowy nie nacieka silnie unerwionej okostnej lub nie dojdzie do tzw. zdarzenia szkieletowego (SRE), będącego wynikiem rozwoju przerzutów raka w kościach.
Zdarzenia takie mają najczęściej charakter patologicznych złamań kręgów lub kości (ich struktura jest osłabiona i podatna na uszkodzenia), ucisku rdzenia kręgowego (np.
w następstwie złamania kręgu) lub hiperkalcemii będącej efektem rozwoju raka kości.
Przerzuty raka do kości rozwijają się najczęściej w okolicy lędźwiowej kręgosłupa, następnie w jego odcinku piersiowym, kościach miednicy, żebrach, kościach udowych i ramieniowych.
Pierwszy objaw raka kości stanowi z reguły silny ból. Może mieć on charakter miejscowy, promieniujący lub wszechogarniający. Szczegółowy charakter symptomów związany jest z lokalizacją, w której rozwija się rak kości lub przerzuty do kości
Podejrzenie przerzutów raka do górnych kręgów szyjnych może nasuwać ostry ból promieniujący do tylnej części czaszki oraz dyskomfort pojawiający się podczas ruchów. Głęboki i stały ból w okolicy przykręgowej, międzyłopatkowej promieniujący do barków lub jednostronny ból korzeniowy promieniujący do barku jest charakterystyczny dla przerzutów rozwijających się w odcinku C7-Th1 kręgosłupa.
Bóle nowotworowe wynikające z rozwoju guza w okolicy kości miednicy nasilają się w ciągu miesięcy, stają się coraz bardzie ostre, a ich intensywność często wzrasta w nocy.
U części pacjentów z przerzutami nowotworu do układu kostnego dochodzi do hiperkalcemii (wzrost stężenia wapnia we krwi). Objawami hiperkalcemii są zaparcia, nudności, utrata apetytu, zmęczenie i senność.
Przerzuty do kręgosłupa i kości
Kręgosłup jest najczęstszym miejscem występowania przerzutów nowotworów złośliwych w obrębie kości. Szacuje się, że lokalizuje się w nim blisko 60% wszystkich przerzutów do kości. Przerzuty do kręgosłupa najczęściej lokalizują się w piersiowym odcinku kręgosłupa, objawiają się one najczęściej powikłaniami neurologicznymi.
Do powstawania przerzutów w kręgosłupie dochodzi trzema sposobami: poprzez naciekania guza na kręgi (rak płuca), poprzez naczynia tętnicze w formie zatorów nowotworowych oraz poprzez żylne sploty Batsona oraz naczyniami chłonnymi
Pacjentów onkologicznych można podzielić na dwie grupy – chorych z rozpoznaniem choroby i w trakcie leczenia, u których rozpoznanie przerzutu do kręgosłupa jest istotne dla prawidłowego leczenia i zmniejszenia dolegliwości bólowych oraz chorych, u których guz w obrębie kręgosłupa jest pierwszym objawem choroby. W takim przypadku wymagana jest bardziej rozbudowana diagnostyka przebiegająca w kilku kierunkach.
Pomimo coraz doskonalszych metod obrazowana i diagnostyki, w około 10% przypadków przerzutów do kręgosłupa nie udaje się wskazać pierwotnego ogniska nowotworu. W takim wypadku biopsja wskazuje wówczas ogólnie typ zmiany – najczęściej jest to rak gruczołowy.
Rak kości – objawy i diagnostyka
Istotną rolę w zdiagnozowaniu przerzutów raka do kości odgrywa wywiad lekarski oraz badanie przedmiotowe. Należy zwrócić uwagę na ruchy, jakie wykonuje chory (np. przyjmuje określoną pozycję ciała, utyka).
W wielu przypadkach u pacjentów z rakiem kości występuje tzw. szok bólowy, w którym pacjent jest całkowicie skupiony na trudnych dolegliwościach bólowych i cierpieniu.
Istotną rolę odgrywa badanie uciskowe – miejsca zmienione przerzutowo są najczęściej bolesne.
Blisko połowę przerzutów nowotworowych do kości wykrywa się za pomocą badania rentgenowskiego kości. Czułość tej metody nie jest jednak doskonała.
Tomografia komputerowa kości
Metodą bardziej precyzyjną w diagnozowaniu zmian do kości jest tomografia komputerowa. Jest to jedno z fundamentalnych badań obrazowych wykorzystywanych przez onkologów do oceny stopnia zaawansowania choroby oraz efektów leczenia. Tomografia komputerowa pozwala na uwidocznienia naciekania przez przerzuty w kościach struktur sąsiadujących z nimi (np. rdzenia kręgowego)
Duża wartość w obrazowaniu zmian nowotworowych ma badanie rezonansem magnetycznym. Rezonans jest szczególnie przydatny w kontekście zmian w obrębie kanału rdzenia kręgowego i zmian około kręgowych.
Badaniem czułym, ale niespecyficznym, które wykorzystuje izotop technetu jest scyntygrafia kości.
U pacjentów onkologicznych coraz częściej wykonuje się obrazowanie z wykorzystaniem pozytonowej tomografii emisyjnej z tomografią komputerową. Badanie to niejednokrotnie ujawnia obecność przerzutów raka w kościach, nie jest jednak dedykowane rutynowej diagnostyce. PET-CT pozwala na wykrycie wczesnych i małych zmian przerzutowych w układzie kostnym.
Leczenie raka kości
Leczenie pacjentów onkologicznych, u których wystąpiły przerzuty nowotworowe do kości opiera się na postępowaniu skojarzonym i wielodyscyplinarnym. W każdym przypadku należy rozważyć wdrożenie leczenia przyczynowego mającego na celu zmniejszenie lub zlikwidowanie przerzutów w układzie kostnym.
Leczenie przyczynowe guzów przerzutowych opiera się na chemoterapii, hormonoterapii lub terapii celowanej molekularnie.
Istotnym elementem postępowania jest niwelowanie i leczenie farmakologiczne bólu. Stosuje się zazwyczaj leki z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych oraz paracetamol. Przerzuty raka do kości mogą wymagać zastosowania opioidów.
Wystąpienie przerzutów nowotworowych do układu kostnego stanowi wskazanie do zastosowania radioterapii na określoną okolicę układu kostnego zajęta przez zmiany nowotworowe. Napromienianie jest metodą leczenia miejscowego, która prowadzi do zmniejszenia masy guza u rozwijającego się w kościach oraz powoduje efekt przeciwbólowy i przeciwzapalny.
U pacjentów z mnogimi bolesnymi zmianami przerzutowymi w kościach, które wychwytują znacznik w badaniu scyntygraficznym, należy rozważyć terapię radioizotopową.
Działanie radioizotpowów polega na gromadzeniu się ich w ognisku choroby, czego efektem jest napromienienie zmienionej chorobowo tkanki kostnej.
Największą skuteczność leczenia radioizotopowego przerzutów do kości obserwuje się w przypadku zmian osteoplastycznych i mieszanych.
Leczenie farmakologiczne raka kości
Związek zdarzeń kostnych ze wzrostem aktywności osteoklastów uzasadnia wykorzystanie leków z grupy bisfosfonianów.
W codziennej praktyce klinicznej u chorych z przerzutami raka do kości stosuje się bisfosfoniany takie jak: klodronian, pamidronian i kwas zoledronowy.
Bisfosfoniony nie stanowią metody, która leczy przerzuty, ale ich efekt pozwala na zmniejszenie ilości występowania groźnych powikłań kotnych oraz zmniejszenia bólu.
W ostatnim czasie w leczeniu dorosłych pacjentów, u których występuje rak kości wprowadzono denosumab – przeciwciało monoklonalne ukierunkowane przeciw cząsteczce RANKL. Celem działania denosumabu jest zapobieganie wystąpieniu zdarzeń szkieletowych.
U chorych z przerzutami raka do kości powszechnie stosuje się również intensywne nawadnianie, którego celem jest zwiększenie wydalania wapnia z organizmu wraz z moczem celem ograniczenia hiperkalcemii.
Leczenie mięsaka Ewinga – Instytut Matki i Dziecka
Mięsak Ewinga u dzieci i młodzieży
Autor prof. nadzw. dr hab.n.med. Anna Raciborska
Kierownik Kliniki Onkologii i Chirurgii Onkologicznej Dzieci i Młodzieży w Instytucie Matki i Dziecka w Warszawie
Obecnie leczenie mięsaka Ewinga (opracowane na podstawie wcześniejszych badań klinicznych) ma charakter skojarzony. W skład tego leczenia wchodzi chemioterapia (CHT), leczenie operacyjne i radioterapia (RT). Takie postępowanie daje największą szansę na całkowite wyleczenie.
Obecnie u pacjentów ze zlokalizowaną postacią choroby (choroba w jednym miejscu) można uzyskać wyleczenie na poziomie 60-65%, co oznacza, że 6 – 6.5 dzieci na 10 będzie całkowicie zdrowych. Niestety w przypadku współistnienia innych ognisk choroby (tzw. zmian przerzutowych) ten % jest znacznie niższy.
Dlatego tak ważne jest wczesne wykrycie choroby oraz prawidłowe jej leczenie.
Aby rozpocząć leczenie należy wykonać biopsję zmiany – czyli pobrać wycinek z chorego miejsca. Technika przeprowadzonej biopsji wpływa na rokowanie i jakość życia pacjentów po zakończonym leczeniu. Z tego powodu zaleca się, aby biopsję wykonywać w ośrodkach, które będą przeprowadzały ostateczne leczenie chirurgiczne.
Na podstawie pobranego wycinka histopatolog stawia rozpoznanie. Postawienie właściwego rozpoznania jest warunkiem dobrze dobranego leczenia.
Dlatego też zaleca się, aby biopsję wykonywać w miejscu, w których znajduje się pracownia patomorfologii dysponująca odpowiednim doświadczeniem w diagnostyce mięsaka Ewinga.
Obecnie w skład badania histopatologicznego wchodzi badanie charakterystycznych zmian w materiale genetycznym (badanie molekularne).
Przed rozpoczęciem leczenia konieczne jest również wykonanie badań oceniających funkcję pozostałych narządów, jak i miejsca ewentualnych przerzutów. Na podstawie otrzymanych wyników lekarz określa stopień zaawansowania choroby i sposób jej leczenia.
Podstawą leczenia jest chemioterapia; stosowana jest ona przed zabiegiem (tzw. indukcyjna, wstępna, neoadiuwantowa lub przedoperacyjna) i po zabiegu (tzw. adiuwantowa lub pooperacyjna).
Lekami standardowo wykorzystywanymi w leczeniu mięsaka Ewinga są: winkrystyna, etopozyd, ifosfamide, aktynomycyna, cyklofosfamid oraz adriamycyna. U niektórych pacjentów stosuje się tzw.
chemioterapię wysokodawkową (megachemioterapia) – czyli podaje wysokie dawki leków – zwiększa to szansę na zabicie wszystkich przetrwałych po standardowym leczeniu komórek nowotworowych; po takiej chemioterapii konieczny jest autologiczny przeszczep szpiku.
W ramach prowadzonego leczenia chirurgicznego dąży się do wykonania operacji radykalnej wg oceny onkologicznej (wycięcie guza z marginesem tkanek zdrowych). W dużej mierze to właśnie decyduje o ostatecznym wyniku terapii. Usunięte tkanki poddawane są badaniom histopatologicznym.
Dobra odpowiedź histopatologiczna na prowadzaną chemioterapię oznacza stwierdzenie w badaniu histologicznym w guzie pierwotnym po chemioterapii indukcyjnej powyżej 90% komórek martwych. Zła odpowiedź histopatologiczna definiowana jest jako obecność mniej niż 90% martwicy w guzie po chemioterapii przedoperacyjnej.
Odpowiedź histopatologiczna jest bardzo istotnym czynnikiem rokowniczym. Zła odpowiedź histopatologiczna zazwyczaj skutkuje modyfikacją leczenia.
Należy pamiętać, ze najczęściej po wstępnej chemioterapii operacje są mniej rozległe, mniej obciążające chorego oraz umożliwiają oszczędzenie tkanek i narządów.
Obecnie uważa się, że chirurgiczne usunięcie ogniska pierwotnego jako leczenie uzupełniające chemioterapię i radioterapię wydłuża czas przeżyć tak leczonych chorych.
W przypadku braku możliwości leczenia operacyjnego, po wstępnej chemioterapii, stosuję się radioterapię. Wg części doniesień odległe wyniki powyższego schematu postępowania są podobne.
Radioterapia jest kolejną metodą leczenia wykorzystywaną w leczeniu mięsaka Ewinga. Mięsak Ewinga jest nowotworem radiowrażliwym – czyli podatnym na leczenie promieniowaniem jonizującym.
Radioterapię zazwyczaj stosuje się po zabiegu operacyjnym zarówno na ognisko pierwotne, jak i na miejsca przerzutów.
Czasami, gdy brak dobrej odpowiedzi na chemioterapię wstępną radioterapię stosuje się razem z chemioterapią indukcyjną.
Należy pamiętać, że rozsiew choroby nie oznacza braku możliwości wyzdrowienia, choć rokowanie jest zdecydowanie gorsze w porównaniu do pacjentów z chorobą zlokalizowaną. Chorzy z rozsianą chorobą nowotworową zazwyczaj leczeni są bardziej agresywnie w stosunku do chorych z chorobą zlokalizowaną.
Istotne jest, aby leczenie chorych na mięsaki kości miało charakter wielodyscyplinarny; dla najlepszego efektu konieczna jest obecność w zespole chirurga onkologa, onkologa, ortopedy i rehabilitanta.
Z tego powodu zaleca się, aby chorzy na mięsaki kości byli leczeni wyłącznie w specjalistycznych ośrodkach lub w jednostkach z dużym doświadczeniem w leczeniu, w których jest leczonych minimum 25 chorych na mięsaki kości rocznie.
Niestety, czasami mimo stosowania opisanego wyżyj kompleksowego leczenia, u części pacjentów nie udaje się zatrzymać choroby lub choroba powraca. Dlatego też obecnie nadal poszukuje się metod terapeutycznych, które mogłyby poprawić wyleczenia w tej grupie chorych.
Poza zwiększaniem intensywności stosowanego leczenia, próbuje się m.in. wprowadzać nowe leki o innym mechanizmie działania. Już w 2019r planowane jest wprowadzenie nowego protokołu leczenia w tej grupie pacjentów z wykorzystaniem takich nowoczesnych terapii.
To wielka szansa dla naszych chorych.
Literatura
- Raciborska A, Bilska K, Drabko K, Chaber R, Sobol G, Pogorzała M, Wyrobek E, Połczyńska K, Rogowska E, Rodriguez-Galindo C, Woźniak W. Validation of a multimodal treatment protocol for Ewing sarcoma – a report from the Polish Pediatric Oncology Group. Pediatr Blood Cancer. 2014 Dec;61(12):2170-4
- Raciborska A, Bilska K, Rychłowska-Pruszyńska M, Drabko K, Chaber R, Pogorzała M, Połczyńska K, Godziński J, Rodriguez-Galindo C, Woźniak W. Internal hemipelvectomy in the management of pelvic Ewing sarcoma – are outcomes better than with radiation therapy? J Pediatr Surg. 2014 Oct;49(10):1500-4.
- Woźniak W. Pierwotne złośliwe nowotwory kości. W: Onkologia i Hematologia Dziecięca. Chybicka A, Sawicz-Birkowska K (red), PZWL, Warszawa 2008
- Zalecenia Konsultanta Krajowego w dziedzinie chirurgii onkologicznej oraz Polskiego Towarzystwa Chirurgii Onkologicznej w zakresie diagnostyki i leczenia chorych na mięsaki tkanek miękkich. Dostępne w Internecie: http://ptcho.org.pl/zalecenia
- Zalecenia Konsultanta Krajowego w dziedzinie chirurgii onkologicznej oraz Polskiego Towarzystwa Chirurgii Onkologicznej w zakresie diagnostyki i leczenia chorych na mięsaki kości. Dostępne w Internecie: http://ptcho.org.pl/zalecenia
- Woźniak W. Nowotwory kości, W: Zalecenia postępowania diagnostyczno-terapeutycznego w nowotworach złośliwych – 2011 r., Krzakowski M., Jędrzejczak W., Kowalczyk J., (red), tom II, Via Medica, 2012, 860-867
- Kazanowska B., Chybicka A. Nowotwory tkanek miękkich, W: Zalecenia postępowania diagnostyczno-terapeutycznego w nowotworach złośliwych – 2011 r., Krzakowski M., Jędrzejczak W., Kowalczyk J., (red.) Via Medica, 2012, 868-893
- Clinical Practice Guidelines Annals of Oncology 25 (Supplement 3): iii113–iii123, 2014 doi:10.1093/annonc/mdu256] Bone sarcomas: ESMO Clinical Practice Guidelines for diagnosis, treatment and follow-up. The ESMO/European Sarcoma Network Working Group
- Raciborska A, Rogowska E. Guzy kości u dzieci i młodzieży – ważne informacje dla Pediatry. Pediatr Dyplom 2015, 19(4):34-7
- Raciborska A, Bilska K, Rychłowska-Pruszyńska M, Duczkowski M, Duczkowska A, Drabko K, Chaber R, Sobol G, Wyrobek E, Michalak E, Rodriguez-Galindo C, Woźniak W. Management and follow-up of Ewing sarcoma patients with isolated lung metastases. J Pediatr Surg. 2016 Jul;51(7):1067-71
- Raciborska A, Bilska K, Drabko K, Michalak E, Chaber R, Pogorzała M, Połczyńska K, Sobol G, Wieczorek M, Muszyńska-Rosłan K, Rychłowska-Pruszyńska M, Rodriguez-Galindo C, Dziuk M. Response to chemotherapy estimates by FDGPET is an important prognostic factor in patients with Ewing sarcoma. Clin Transl Oncol 2015. DOI 10.1007/s12094-015-1351-6
- Raciborska A, Bilska K, Drabko K, Rogowska E, Chaber R, Pogorzała M, Wyrobek E, Połczyńska K, Rodriguez-Galindo C, Woźniak W. Chemioterapia u dzieci i młodzieży z opornym na leczenie mięsakiem Ewinga. Med Wieku Rozwoj. 2013 Apr-Jun;17(2):117-25
- Drabko K, Raciborska A, Bilska K, Styczyński J, Ussowicz M, Choma M, Wójcik B, Zaucha-Prażmo A, Gorczyńska E, Skoczeń S, Woźniak W, Chybicka A, Wysocki M, Goździk J, Kowalczyk J. Consolidation of first-line therapy with BU and melphalan, and autologous stem cell rescue in children with Ewing’s sarcoma. Bone Marrow Transplant 2012 Dec;47(12):1530-4. doi: 10.1038/bmt.2012.78
- Raciborska A, Bilska K, Rogowska E, Godziński J, Woźniak W. Leczenie operacyjne pacjentów z rozsianym mieszakiem Ewinga w materiale własnym Kliniki. Ortop Traumatol Rehabil. 2011 May-Jun;13(3):271-7
Przerzuty do kości najczęściej obserwuje się w przebiegu raka piersi i prostaty
Kości są jedną z najczęstszych lokalizacji przerzutów nowotworowych. Zmiany takie prowadzą do bardzo groźnych powikłań, ale gdy są wcześnie wykryte, dają się skutecznie leczyć.
Ten artykuł czytasz w ramach płatnej subskrypcji. Twoja prenumerata jest aktywna
Przerzuty do kości, najczęściej obserwowane w przebiegu raka piersi i raka prostaty, umiejscawiają się głównie w kręgosłupie, żebrach, miednicy, czaszce oraz w kościach udowych i ramieniowych.
Powodują osteoliozę, czyli patologiczny proces niszczenia tkanki kostnej, wywołują wiele groźnych dla życia powikłań i są przyczyną trudnego do zniesienia bólu.
Jeśli jednak uda się je wykryć w odpowiednim czasie, można leczyć je znacznie skuteczniej niż inne przerzuty, nie tylko usuwając bezpośrednie dolegliwości, ale wręcz zatrzymując rozwój choroby.
Flickr.com/PROYale Rosen
Ból zlekceważony Z ogólnej liczby chorych na raka piersi w stadium rozsiewu 30 proc. ma przerzuty do kości. Najczęstszym sygnałem powstawania ognisk przerzutowych w kościach jest ból.
Na ogół kojarzony jest on jednak z dolegliwościami reumatycznymi, zmianami zwyrodnieniowymi lub urazami.
Bardzo często bywa więc lekceważony, a kiedy bóle stają się nie do zniesienia, okazuje się, że choroba nowotworowa jest już bardzo zaawansowana.
Efektywność leczenia zależy od czasu rozpoznania, a tym samym od postępu choroby. Zdarza się jednak, że chorzy przez wiele miesięcy są leczeni z innych powodów, zanim okaże się, że cierpią na raka, który przez ten czas rozprzestrzenia się w całym organizmie.
Dlatego jeśli ktoś miał wcześniej rozpoznaną chorobę nowotworową, to odczuwając ból w kościach, powinien zgłosić się do leczącego go onkologa, aby ustalił przyczynę tych dolegliwości’ – radzi dr Wojciech Pawlak z Kliniki Onkologii Centralnego Szpitala Klinicznego Wojskowej Akademii Medycznej w Warszawie.
Jego zdaniem, pytania o bóle w kościach muszą być integralną częścią wywiadu onkologicznego.
Ból nie musi oznaczać przerzutu, ale zawsze trzeba brać pod uwagę i taką ewentualność. Jeśli pacjent zgłasza dolegliwości bólowe, konieczne jest badanie. ,Najczęściej jest to bolesność podczas opukiwania i ucisku kości, czasami pojawia się zmiana zarysu części ciała pod postacią guzów czy deformacji kręgosłupa’ – wymienia dr W. Pawlak.
Objawy hiperkalcemii
Niekiedy na plan pierwszy wysuwają się objawy neurologiczne (przede wszystkim zależne od kompresji rdzenia kręgowego) lub związane z hiperkalcemią. Wynik RTG pozwala na wstępne rozpoznanie obecności zmian nowotworowych w kościach. Dalej niezbędne jest wykonanie badań laboratoryjnych (morfologia i biochemia krwi obwodowej) oraz scyntygrafii kości. W przypadku przerzutowego charakteru zmian dalszym etapem diagnostyki jest poszukiwanie ogniska pierwotnego choroby. Niektórzy pacjenci manifestują przede wszystkim objawy powikłań miejscowych (złamania patologiczne, niestabilność kręgosłupa, powikłania neurologiczne) i ogólnych (hiperkalcemia, supresja szpiku kostnego). Symptomatologia hiperkalcemii jest bardzo bogata, ale jej objawy są na tyle mało charakterystyczne, że często mylona jest z innymi chorobami: osłabienie i uczucie zmęczenia nie jest niczym dziwnym przy chorobie nowotworowej, objawy nerkowe – dość trudne do określenia dla samego pacjenta, a objawy ze strony układu pokarmowego, takie jak nudności, wymioty, zaparcia czy brak apetytu – są identyczne jak objawy uboczne przebytej chemioterapii. ,Pamiętajmy przy tym, że choroby nowotworowe są domeną ludzi w starszym wieku, często więc współistnieją z innymi chorobami, które mają identyczne objawy’ – mówi dr W. Pawlak. Występować mogą również objawy ze strony ośrodkowego układu nerwowego: bóle głowy, zaburzenia neuroendokrynne, a nawet senność czy śpiączka. Te ostatnie są sygnałem przełomu hiperkalcemicznego, który powoduje stan bezpośredniego zagrożenia życia. Na skutek nadmiernego oddawania moczu i uporczywych wymiotów, dochodzi do odwodnienia organizmu i zapaści krążeniowej. I niestety, wciąż wiele przypadków hiperkalcemii rozpoznawanych jest dopiero w tym momencie.
Terapia podstawowa i leczenie wspomagające
Wymienione objawy nie są efektem pierwotnej choroby, lecz przerzutów. I to one są największym utrudnieniem codziennego życia chorych, źródłem bólu, a często przyczyną śmierci. Miejscowe leczenie nowotworów metodą chirurgiczną lub radioterapią nie zabezpieczy przed powstawaniem przerzutów i nie spowoduje ich usunięcia. Dlatego terapię podstawową trzeba prowadzić równolegle z leczeniem wspomagającym, które nie tylko zwiększa skuteczność leczenia nowotworów, ale i podnosi jakość życia chorych. ,Przecież przerzuty do kości często oznaczają długotrwałe unieruchomienie pacjenta. To z kolei prowadzi do zmniejszenia krzepliwości krwi, powstawania zakrzepów i zatorów, co może zakończyć się nawet śmiercią. Oprócz tego po jakimś czasie pojawia się problem zaniku mięśni, upośledzenia wydolności mięśnia sercowego, obniżenia odporności, a przy tym wszystkim dramatycznie pogarsza się nastrój, co często prowadzi do ciężkiej depresji’ – wylicza dr W. Pawlak. Jeśli choroba nowotworowa przebiega agresywnie, czasami nie udaje się zapobiec przerzutom do kości i osteolizie. Można jednak hamować postęp choroby i leczyć jej najczęstsze objawy. W leczeniu systemowym wykorzystuje się metody chemioterapii i hormonoterapii. Stosuje się także leki specyficznie działające na tkankę kostną, hamujące jej niszczenie (inhibitory resorpcji kości). Leczenie miejscowe obejmuje napromienianie oraz leczenie operacyjne, a także zaopatrzenie ortopedyczne.
Leczenie objawowe sprowadza się do łagodzenia bólu oraz dolegliwości związanych z hiperkalcemią. Przy zastosowaniu nowoczesnych leków, jakimi są dwufosfoniany (w Polsce zarejestrowane są Aredia – Novartis i Bonefos – Schering) można zahamować proces destrukcji tkanki kostnej, zmniejszyć ból towarzyszący chorobie oraz ograniczyć liczbę złamań.
Przerzuty do kości – opisy przypadków
51-letnia kobieta, wieloletnia palaczka tytoniu, przyjęta została do Kliniki Onkologii z rozpoznaniem raka niedrobnokomórkowego płuca. Od około 8 tygodni kobieta zgłaszała silne dolegliwości bólowe o charakterze rwy kulszowej.
Pierwsze przypuszczenie: dyskopatia lub choroba zwyrodnieniowa kręgosłupa. Wykonany rezonans magnetyczny pozwolił stwierdzić przepuklinę jądra miażdżystego L5/S1. Zastosowano leczenie zachowawcze, które nie przyniosło żadnego efektu. Przed trzema tygodniami kobieta była hospitalizowana na oddziale neurologii.
Na podstawie badania RTG powzięto podejrzenie guza płata dolnego płuca prawego, którego obecność potwierdzono w bronchoskopii.
Wykonana scyntygrafia kośćca, badanie radiologiczne miednicy i kości udowych wykazały, że dolegliwości bólowe wynikały ze złamania szyjki prawej kości udowej i obecności przerzutów osteolitycznych w kościach miednicy.
Pacjentka została zaopatrzona ortopedycznie, zaprotezowano jej staw biodrowy i wypisano ze szpitala w stanie pozwalającym na normalne funkcjonowanie. W omawianym przypadku na początku choroby nie było żadnych typowych dolegliwości sugerujących rozpoznanie raka płuca. Choroba nowotworowa przebiegała początkowo pod maską dolegliwości bólowych związanych z dyskopatią.
Kobieta lat 47 przyjęta została do kliniki w celu ustalenia rozpoznania i podjęcia leczenia. Przed dwoma miesiącami wystąpiły u niej dolegliwości bólowe w piersiowym odcinku kręgosłupa. Na podstawie badania RTG rozpoznano zmiany zwyrodnieniowe.
Przed czterema tygodniami chora była hospitalizowana z powodu zapalenia płuc i w czasie badania przedmiotowego stwierdzono nieprawidłowości w obrębie lewej piersi (guz wielkości ok. 2 cm, wciągnięcie brodawki sutkowej, objaw skórki pomarańczowej).
Wykonano biopsję cienkoigłową, jednak nie znaleziono komórek raka. W Klinice Onkologii przeprowadzono szczegółowe badania: scyntygrafię kości, mammografię z biopsją stereotaktyczną oraz CT klatki piersiowej, brzucha i kręgosłupa.
Rozpoznano raka piersi, który zdążył już dać przerzuty do kręgosłupa i wątroby.
60-letnią kobietę przyjęto do kliniki w celu ustalenia rozpoznania i podjęcia leczenia. Pacjentka, co bardzo istotne, była niepaląca. Od ok. 6 miesięcy narzekała na bóle odcinka lędźwiowo-krzyżowego kręgosłupa, promieniujące do obu kończyn dolnych.
Przed tygodniem hospitalizowana była w Klinice Neurochirurgii z podejrzeniem zmian zwyrodnieniowych w kręgosłupie. W badaniu NMR rozpoznano wielopoziomowe zmiany osteolityczno-osteosklerotyczne.
Po przyjęciu chorej do Kliniki Onkologii nastąpiło gwałtowne pogorszenie stanu ogólnego i nasilenie dolegliwości bólowych.
Po wdrożeniu diagnostyki związanej z poszukiwaniem punktu wyjścia nowotworu, stwierdzono obecność dużego guza w płacie dolnym płuca prawego oraz zmiany o wyglądzie przerzutu w prawym nadnerczu. Bronchoskopia potwierdziła rozpoznanie niedrobnokomórkowego raka płuca.
CZYTAJ RÓWNIEŻ:
- Co Polacy wiedzą o nowotworach?
- Aktywność fizyczna zwiększa szanse na przeżycie chorych na raka prostaty
- Czerniak – jak go poznać?
- Na co umierają Polacy [RAPORT]
- Nowe terapie w raku piersi
Źródło: Puls Medycyny
Podpis: Monika Wysocka; konsultacja: dr med. Wojciech Z. Pawlak, Klinika Onkologii CSK WAM