Rak szyjki macicy – objawy, przyczyny, czynniki ryzyka, jak zapobiegać, profilaktyka

Kwartalnik KCO

Tekst – lek. med. Zuzanna Szulc-Pluta – absolwentka Śląskiej Akademii Medycznej w Zabrzu. Swoje pierwsze doświadczenie medyczne zdobywała, odbywając praktyki studenckie w Szpitalach w Wielkiej Brytanii, a następnie jako młody lekarz pracując w klinice w Niemczech.

W trakcie dalszego kształcenia odbyła staże specjalizacyjne w Klinice Położnictwa i Ginekologii ŚUM w Katowicach i w Bytomiu oraz w Świętokrzyskim Centrum Onkologii w Kielcach.

Od 2005 roku zatrudniona w Katowickim Centrum Onkologii na Oddziale Ginekologii i Położnictwa z Pododdziałem Ginekologii Onkologicznej, gdzie aktualnie zajmuje stanowisko starszego asystenta. Tytuł specjalisty z dziedziny ginekologii i położnictwa uzyskała w 2012, a w 2017 roku została specjalistą w zakresie ginekologii onkologicznej.

Absolwentka studiów podyplomowych ‘Zarządzanie w ochronie zdrowia’ na Uniwersytecie Ekonomicznym w Katowicach, a obecnie kończy studia podyplomowe ‘Żywienie kliniczne i opieka metaboliczna’ na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie.

Co to jest rak szyjki macicy?

Rak szyjki macicy jest to nowotwór złośliwy rozwijający się w obrębie szyjki macicy, która stanowi dolny odcinek narządu płciowego żeńskiego. Zmiany nowotworowe najczęściej lokalizują się w jej części najbardziej zewnętrznej, znajdującej się w pochwie.

To właśnie na tarczy szyjki znajduje się granica między nabłonkiem gruczołowym wyścielającym jamę i kanał szyjki macicy ,a nabłonkiem płaskim pokrywającym część pochwową szyjki i pochwę.

Ta granica zwana jest strefą transformacji i stanowi miejsce najczęstszego rozwoju zmian nowotworowych szyjki.

Jak często występuje rak szyjki macicy u kobiet?

Rak szyjki macicy wg. danych GLOBCAN z 2018 roku jest czwartym pod względem częstości zachorowań nowotworem u kobiet na świecie oraz drugim u kobiet w krajach o średnich i niskich dochodach.

W 2018 roku na świecie odnotowano łącznie 569 847 nowych zachorowań na raka szyjki macicy, a rocznie ponad połowę z tych kobiet umiera. W Polsce w 2013 roku zachorowało na raka szyjki 3000 kobiet z czego 1670 kobiet zmarło. Szczyt zachorowań przypada na 45.-59.

rok życia, jednakże w ostatnich latach zauważa się coraz więcej zachorowań w grupie wiekowej między 35.-44. rokiem życia.

Jakie są czynniki ryzyka rozwoju raka szyjki macicy?

Główną przyczyną rozwoju raka szyjki macicy jest przetrwała infekcja wirusem brodawczaka ludzkiego HPV o wysokim potencjale onkogennym w obrębie nabłonka szyjki macicy. Wirus HPV może się również zagnieździć w obrębie nabłonka pochwy i warg sromowych powodując zmiany chorobowe w tej okolicy. Do tej pory wyodrębniono ok.200 odmian wirusa, z czego ok.

40 odpowiedzialnych jest za powstawanie infekcji, a kilkanaście za rozwój nowotworów. Wirusy HPV dzielimy na niskoonkogenne i wysokonkogenne. Wirusy niskoonkogenne związane są niskim ryzykiem wystąpienia raka szyjki macicy, najczęstsze to typy 6 i 11, które głównie odpowiedzialne są za występowanie kłykcin kończystych u kobiet.

Wirusy wysokoonkogenne są związane z dużym ryzykiem rozwoju nowotworu i najczęstsze typy to: 16 , 18, 31 i 45. Zakażenie wirusem przebiega bezobjawowo i główną drogą zakażenia jest droga płciowa.

Ale nie można zapominać, że do zakażenia wirusem dochodzi również poprzez używanie wspólnych ręczników lub innych przedmiotów higieny osobistej, zwłaszcza gdy zmiany zlokalizowane są na zewnętrznych narządach płciowych.

Większość infekcji HPV ustępuje samoistnie, niestety część przechodzi w infekcję przetrwałą zajmując trwale komórki nabłonka szyjki macicy i ostatecznie przekształcają się w zmiany przednowotworowe tzw. śródnabłonkową neoplazję szyjki macicy CIN 1-3. Pewien procent tych zmian, jeśli nie będą leczone, przekształci się w inwazyjną formę raka.

Do pozostałych czynników ryzyka rozwoju raka szyjki macicy należą: młody wiek inicjacji seksualnej, duża liczba partnerów seksualnych, niski status socjoekonomiczny, nieprawidłowy wynik badania cytologicznego w wywiadzie, zaburzenia w układzie odpornościowym, leki immunosupresyjne, dieta uboga w antyoksydanty. Za czynniki prawdopodobne uznaje się: wieloletnie palenie papierosów, stosowanie doustnej antykoncepcji hormonalnej, częste nieleczone stany zapalne pochwy wywołane przez chlamydię, rzeżączkę i wirusa opryszczki narządów płciowych.

Jakie są objawy?

Zmiany przednowotworowe i wczesny rak szyjki macicy najczęściej przebiegają bezobjawowo.

W momencie, kiedy kobieta skarży się na krwiście podbarwione upławy, które pojawiają się samoistnie lub po stosunku, nasilające się krwawienia o nieprzyjemnym zapachu, bóle w okolicy lędźwiowo-krzyżowej, obrzęki kończyn dolnych czy niewydolność nerek z zajęciem pęcherza moczowego oraz odbytnicy choroba nowotworowa jest już w znacznym stopniu zaawansowana.

Jak mogę zapobiec rozwojowi raka szyjki macicy?

Zapobieganie rozwojowi raka szyjki macicy polega na profilaktyce pierwotnej, czyli na podejmowaniu działań polegających na wdrożeniu odpowiedniego stylu życia i wykonywaniu szczepień przeciwko wirusowi brodawczaka ludzkiego HPV. Szczepienie zmniejsza ryzyko infekcji tym wirusem o ponad 75%.

Zaleca się, aby szczepionka podana została dziewczętom przed rozpoczęciem współżycia płciowego, najlepiej około 12. roku życia. Obecnie na rynku mamy do dyspozycji 3 szczepionki przeciw HPV: 2-walentna, 4-walentna i 9-walentna. Wszystkie chronią przed najbardziej onkogennymi typami wirusa 16 i 18.

Szczepienia te służą do ochrony przed zmianami przednowotorowymi i rakiem szyjki macicy, sromu i pochwy i odbytu oraz brodawek narządów płciowych.

Profilaktyka wtórna ma za zadanie rozpoznanie stanów przedrakowych i wczesnych postaci raka szyjki macicy oraz wdrożenie odpowiedniego leczenia.

Podstawowym badaniem w profilaktyce raka szyjki macicy jest cytologia, która polega na pobraniu przez ginekologa lub położną przy pomocy specjalnej szczoteczki powierzchownych komórek z kanału i tarczy szyjki macicy. Jest to badanie szybkie i bezbolesne. Każda kobieta od 21.-25. r.ż.

i maksymalnie do 3 lat od rozpoczęcia współżycia powinna się zgłaszać na regularne badania cytologiczne wykonywane nie rzadziej niż co 3 lata, a w pewnych stanach chorobowych, grupach ryzyka nawet co rok.

Pomimo funkcjonującego w Polsce Populacyjnego Programu Profilaktyki i Wczesnego wykrywania Raka Szyjki, który zapewnia bezpłatne badania cytologiczne co 3 lata dla kobiet w przedziale wiekowym 25-59 lat, nadal tylko 27% Polek zgłasza się na badania cytologiczne. Natomiast w Wielkiej Brytanii 78%, a w Szwecji nawet 90% kobiet korzysta z tych badań.

• Dlatego aż 40% noworozpoznanych raków szyjki macicy jest w stadium zaawansowanym, gdzie szanse na pełne wyleczenie są niemal zerowe.
• Poza badaniem cytologicznym dostępne jest również badanie w kierunku nosicielstwa wirusa HPV w nabłonku szyjki macicy, które pobiera się za pomocą specjalnej szczoteczki.
• Jak przygotować się do badania cytologicznego?

• na badanie należy się zgłosić co najmniej dwa dni po ostatnim dniu krwawienia miesiączkowego (nie podczas miesiączki),
• 24 godziny przed pobraniem wymazu zrezygnuj ze współżycia,
• 24-48 godzin przed pobraniem wymazu cytologicznego nie używaj żadnych leków dopochwowych, nie wykonuj irygacji.

Co w przypadku nieprawidłowego wyniku badania cytologicznego?

Jeśli wynik badania cytologicznego jest nieprawidłowy, ginekolog kieruje pacjentkę na dalszą diagnostykę polegającą na badaniu kolposkopowym, polegającym na ocenie szyjki pod mikroskopem i ewentualnie dodatkowo zaleci wykonanie badania w kierunku wykrycia wirusa HPV w obrębie szyjki. W przypadku nieprawidłowego obrazu kolposkopowego pobiera się celowane wycinki z tarczy szyjki macicy i na podstawie uzyskanego wyniku badania histopatologicznego lekarz ustala dalsze postępowanie.

Rozpoznano raka szyjki macicy i co dalej?

Jeśli w pobranych wycinkach został rozpoznany rak szyjki macicy pacjentka otrzymuje skierowanie do szpitalacelem wykonania diagnostyki i kwalifikacji do odpowiedniego leczenia.

W naszym Szpitalu w Katowickim Centrum Onkologii w Oddziale Ginekologii i Położnictwa z Pododdziałem Ginekologii Onkologicznej u każdej pacjentki z rakiem szyjki poza badaniem ginekologicznym wykonanym przez doświadczonego ginekologa, ginekologa-onkologa i badaniami laboratoryjnymi, wykonujemy badania obrazowe takie jak: badanie ultrasonograficzne miednicy i jamy brzusznej, badanie rentgenowskie płuc, rezonans magnetyczny miednicy, ewentulanie tomografię komputerową miednicy i jamy brzusznej. Wymienione badania pozwalają nam właściwie określić stopień zaawansowania nowotworu, przez co możemy wybrać najbardziej optymalne leczenie dla pacjentki. Decyzja o wyborze leczenia podejmowana jest przez zespół specjalistów: ginekologa-onkologa, radioterapeutę, onkologa klinicznego, anestezjologa. Ponadto u pacjentek z dodatkowymi współistniejącymi schorzeniami przeprowadzamy dodatkowe konsultacje i wdrażamy odpowiednie leczenie internistycznie, które pozwala nam na odpowiednie przygotowanie pacjentki do planowego zabiegu i zminimalizowanie ryzyka powikłań okołooperacyjnych.

Jakie są sposoby leczenia raka szyjki macicy?

Wybór odpowiedniej metody leczenia raka szyjki macicy uzależniony jest od stopnia zaawansowania choroby i stanu klinicznego pacjentki. Zgodnie z założeniem nowoczesne leczenie powinno być tak radykalne, jak to jest konieczne i tak oszczędzające, jak to jest możliwie.

We wczesnych postaciach raka najlepsze efekty leczenia uzyskuje się poprzez zabieg operacyjny.

U młodych kobiet pragnących zachować płodność jeśli proces chorobowy jest na bardzo wczesnym etapie wystarczy usunąć część szyjki tzw. konizację lub całą szyjkę tzw.

radykalną trachelektomię z usunięciem węzłów chłonnych miedniczych. Jednak najczęstszym zabiegiem operacyjnym nadal pozostaje radykalne wycięcie macicy z usunięciem węzłów chłonnych miedniczych.

Niestety w Polsce nadal nowotwory szyjki macicy rozpoznawane są w stadium zaawansowanym i tutaj metodą leczenia z wyboru jest radioterapia. Radioterapia polega na skierowaniu na guza i jego okolicę wiązki promieniowania jonizującego, która powoduje śmierć komórek rakowych, przez co prowadzi do zniszczenia guza nowotworowego.

Napromienianie może być stosowane z założeniem leczenia radykalnego, którego celem jest uzyskanie wyleczenia chorego lub może być napromienianiem paliatywnym, którego zadaniem jest zahamowanie procesu nowotworowego, zmniejszenie dolegliwości i przedłużenie życia chorej.

Leczenie raka szyjki napromienianiem najczęściej składa się z dwóch rodzajów w zależności od lokalizacji źródła promieniowania. Wyróżniamy teleradioterapię polegającą na napromienianiu guza od zewnątrz poprzez skórę i zdrowe tkanki przy użyciu akceleratora, często w połączeniu z chemioterapią.

Dodanie chemioterapii wzmaga działanie promieniowania jonizującego na guza, przez co poprawia wyniki leczenia. Drugim rodzajem napromieniania jest brachyterapia, polegająca na umieszczeniu źródła promieniowania w bezpośredniej styczności z guzem.

Radioterapia i brachyterapia stanowią często leczenie uzupełniające po zabiegu operacyjnym w zależności od obecności niekorzystnych czynników rokowniczych. Natomiast samodzielna chemioterapia ma ograniczone znaczenie w leczeniu raka szyjki macicy, ponieważ jest to nowotwór o umiarkowanej chemiowrażliwości i stosowana jest w przypadku choroby nieuleczalnej, gdy zastosowanie innych metod jest niemożliwe.

Jakie jest rokowanie po leczeniu?

Im wcześniej zmiana nowotworowa szyjki macicy została wykryta, tym większe szanse na całkowite wyleczenie. W pierwszym stopniu zaawansowania raka szyjki macicy szanse wyleczenia wynoszą ponad 90%.

Dlatego apelujemy do wszystkich kobiet, aby wykonywały regularne badania ginekologiczne i cytologiczne, które pozwolą na wykrycie choroby, jeszcze w stadium przedrakowym lub na etapie wczesnej inwazji, która jest całkowicie wyleczalna.

Ponadto niezmiernie ważne jest, aby leczenie odbywało się w specjalistycznym ośrodku onkologicznym zapewniającym pacjentowi kompleksowe leczenie od diagnostyki, poprzez operację wykonaną przez doświadczonego operatora, aż po ewentualne uzupełniające leczenie pooperacyjne: chemio-, radioterapię. Takie kompleksowe podejście do leczenia onkologicznego znacznie zwiększa szanse na wyleczenie pacjenta.

Artykuł pochodzi z nr 2(6) 2019 kwartalnika KCO dla Pacjentów Katowickiego Centrum Onkologii. Kopiowanie i wykorzystywanie całości lub fragmentów publikacji bez zgody Katowickiego Centrum Onkologii jest zabronione

Rak szyjki macicy – jak mu zapobiec? – Czynniki ryzyka i objawy

Polska ma jedne z najwyższych wskaźników zachorowań i umieralności z powodu nowotworów złośliwych szyjki macicy w Europie. Co roku około 2,5 tys. Polek słyszy diagnozę – rak szyjki macicy! Ponad połowa z nich nigdy nie wyzdrowieje, ponieważ zgłosiła się do lekarza zbyt późno.

A zatem na 10 kobiet, u których wykryto nowotwór szyjki macicy, pięć nie ma szans na wyleczenie.

Co najsmutniejsze w tym, to że problem dotyczy najczęściej kobiet młodych, aktywnych zawodowo, świadomych zagrożeń zdrowotnych oraz konieczności badań profilaktycznych ale ich nie wykonujących.

Dlatego też część z nich nie zdążyła lub odkładała na później wykonanie badania cytologicznego. W Polsce aż 40% nowo diagnozowanych przypadków raka szyjki macicy jest bardzo zaawansowanych i szanse na wyleczenie tych kobiet są niewielkie.

A warto podkreślać, że raka szyjki macicy można stosunkowo łatwo wykryć, nawet we wczesnym stadium rozwoju, właśnie dzięki badaniom cytologicznym – prostym i bezinwazyjnym. Jednak zaledwie 27% Polek wykonuje regularne, coroczne badania cytologiczne.

Na czym polega cytologia?

To, co jest kluczowe, to że badanie cytologiczne zajmuje nie więcej niż 15 minut, a wykonane raz w roku może uratować życie, bo pozwala na wykrycie raka szyjki macicy w początkowym jego stadium.

Bardziej szczegółowo cytologię można opisać, jako mikroskopową ocenę komórek pobranych za pomocą specjalnej szczoteczki ze ścianek szyjki macicy. Takie badanie pozwala wyłapać przez lekarza nawet niewielkie zmiany zachodzące w szyjce macicy.

A wcześnie postawiona diagnoza pozwala na szybką reakcję, a tym samym możliwość całkowitego wyleczenia.

Zatem dlaczego pomimo tej wiedzy Polki nie korzystają wystarczająco często z badań cytologicznych?

Jak wskazują badania i rozmowy z kobietami, które zachorowały na raka szyjki macicy, wynika to najzwyczajniej z lęku przez diagnozą. To metoda chowania głowy w piasek – nie boli, nie badam się, a zatem nic mi nie jest.

A to działanie na własną szkodę, bo w sytuacji jeśli pojawią się komórki rakowe, jedynie dajemy im szansę na rozwój w naszym organizmie. Dlatego lepiej szybciej wiedzieć o ewentualnej chorobie i dać sobie szansę na szybką reakcję, leczenie i powrót do zdrowia.

Stąd też liczne akcje i kampanie zachęcające do regularnych wizyt u lekarza i raz w roku wykonywanych badań profilaktycznych. To niewielki wysiłek, ale wielki gest wobec własnego zdrowia.

Jak jest w innych krajach

W krajach, w których badania przesiewowe w kierunku raka szyjki macicy zaczęły być wykonywane wiele lat temu, mają bardzo dobre rezultaty. Na przykład w Szwecji w 1965 r. wskaźnik zachorowalności na ten nowotwór wynosił 20 na 100 tys. kobiet, podczas gdy w 2012 r. zmalał do 6,5 na 100 tys.

Liczba kobiet, zgłaszających się na  badanie cytologiczne, wzrosła w tym czasie z 40 do 90 proc. W Wielkiej Brytanii współczynnik umieralności został prawie trzykrotnie zredukowany, dzięki temu, że Brytyjki zaczęły regularnie wykonywać cytologię (początkowo cytologię robiło 10 proc. kobiet, a w 2008 r. już 78 proc.).

Tak wysoką skuteczność mają badania, które wykonywane są regularnie u kobiet w wieku 25-60 lat.

Czynniki ryzyka i objawy

Najczęstszą przyczyną zachorowania na raka szyjki macicy jest wirus HPV. Istnieje kilka typów tego wirusa, ale tylko część z nich ma charakter rakotwórczy, powodujący rozwój raka szyjki macicy.

Jak można zarazić się wirusem? Podczas stosunku płciowego, jak również poprzez bezpośredni kontakt ze skórą osoby już zakażonej.

A zatem wszystkie kobiety, które rozpoczęły zycie seksualne, są narażone na kontakt z wirusem (około 80% kobiet aktywnych seksualnie ulega zarażeniu wirusem HPV przynajmniej raz w ciągu całego życia). Oczywiście część z wirusów to HPV niskiego ryzyka, ale istnieje zagrożenie wirusem HPV o charakterze rakotwórczym.

To, co sprzyja rozwojowi raka szyjki macicy, to brak objawów, bezbolesność. Taka sytuacja może trwać nawet kilka lat, co powoduje, że przy braku badań cytologicznych, rak ma szansę rozwoju bardzo groźnej postaci.

Rak szyjki macicy nie jest również chorobą dziedziczną, ani uwarunkowaną genetycznie. Natomiast z badań wynika, że wraz z wiekiem kobiet rośnie  występowanie HPV.

Można zatem wnioskować, że w okresie okołomenopauzalnym, gdy obniża się sprawność działania układu odpornościowego, regulowana do pewnego stopnia także przez poziom hormonów, rośnie podatność na infekcje, a tym samym następuje uaktywnienie wirusa HPV.

Profilaktyka pierwotna – Szczepienia przeciwko HPV

Coraz powszechniejszą metodą profilaktyki raka szyjki macicy są szczepienia przeciw wirusowi HPV, u osób które nie rozpoczęły współżycia płciowego. Szczepienia według prowadzonych badań eliminują w znacznym stopniu ryzyko zachorowania. Dotychczas 10 krajów europejskich wydało już oficjalne rekomendacje dotyczące szczepień przeciw wirusowi brodawczaka ludzkiego.

Rak szyjki macicy

Rak szyjki macicy jest nowotworem złośliwym rozwijającym się z nabłonka pokrywającego szyjkę lub kanał szyjki macicy. Na świecie w ciągu roku rozpoznaje się 500 000 przypadków raka, a ponad połowa chorych umiera. Szacuje się, że do 2050 roku liczba zachorowań może sięgać ponad 1 milion rocznie.

W ujęciu globalnym 80% nowych zachorowań na raka szyjki przypada na państwa rozwijające się, gdzie, w porównaniu z innymi nowotworami narządów płciowych, zajmuje on pierwsze miejsce jako przyczyna zgonów wśród kobiet.

Tendencje spadkowe zachorowalności oraz niską umieralność w krajach rozwiniętych wiąże się z wdrożeniem powszechnej i ciągłej profilaktyki oraz z lepszym dostępem do systemu opieki zdrowotnej.

W Polsce rak szyjki macicy jest drugim co do częstości występowania nowotworem narządów płciowych u kobiet do 45 roku życia. Co roku około 3500 Polek dowiaduje się, że ma raka szyjki macicy, a połowa z nich umiera, bo zgłosiła się do lekarza zbyt późno. Oznacza to, że z dziesięciu kobiet, u których codziennie wykrywa się w Polsce ten nowotwór, pięć umiera.

Dane epidemiologiczne o zachorowalności i umieralności na raka szyjki w naszym kraju, w porównaniu z innymi państwami Europy są alarmujące. Paradoksalnie, szyjka macicy dostępna jest badaniom oraz posiada dobrze opisane stany przedrakowe, które można łatwo wyleczyć, jeśli są odpowiednio wcześnie zdiagnozowane.

Dlatego kobiety, dzięki regularnym badaniom cytologicznym, mogą zmienić te zatrważające statystyki.

Na raka szyjki macicy chorują kobiety młodsze niż na pozostałe nowotwory narządów płciowych. Krzywa zachorowalności kobiet na raka szyjki wzrasta począwszy od 25 – 29 roku życia. Następnie liczba chorych gwałtownie rośnie, osiągając szczyt w grupie pacjentek między 45 a 49 rokiem życia. Niestety, w Polsce systematycznie wzrasta umieralność młodych kobiet z powodu tego nowotworu.

Etiologia raka szyjki macicy

HPV – Jedną z głównych przyczyn zachorowania na raka szyjki macicy jest wirus brodawczaka ludzkiego HPV (Human Papillomavirus ). Zależność przyczynowa pomiędzy wirusem HPV a rakiem szyjki macicy została udokumentowana ponad wszelką wątpliwość – Światowa Organizacja Zdrowia już w 1996 roku uznała typy wirusa HPV 16 i 18 za czynniki rakotwórcze dla człowieka. Do tej pory wyodrębniono około 100 typów wirusa, a wśród nich wirusy wysokiego ryzyka (onkogenne) m.in.; 16, 18, 31, 45. Zakażenia HPV są najbardziej powszechną infekcją przenoszoną drogą płciową. Na kontakt z wirusem w ciągu swojego życia narażona jest większość osób aktywnych seksualnie. Chociaż zakażenie HPV ma zwykle charakter przemijający, u części kobiet może przejść w postać przetrwałą. Natomiast utrzymujące się przez kilka lat przewlekłe zakażenie onkogennymi typami wirusa wiąże się ze znacznym wzrostem ryzyka zachorowania na raka szyjki macicy. W nabłonku pokrywającym ściany pochwy i szyjkę macicy wykrywanych jest około 30 typów wirusa HPV. 15 z nich to typy o wysokim potencjale onkogennym, które odpowiadają za inicjowanie zmian prowadzących do rozwoju raka szyjki macicy. Pozostałe typy HPV odpowiadają za rozwój niezłośliwych zmian brodawkowatych najczęściej typ 6 i 11. Sposób leczenia HPV nie jest obecnie znany. W przypadku zdiagnozowania zakażenia onkogennymi typami HPV zaleca się regularne kontrole cytologiczne celem jak najwcześniejszego wykrycia i leczenia ewentualnych zmian atypowych.

• Test DNA HPV Test na obecność DNA wirusa HPV posiada wysoką wartość prognostyczną; wynik dodatni oznacza zakażenie wirusem HPV, wynik ujemny u pacjentki z wynikiem cytologicznym ASCUS stanowi podstawę do podjęcia przez lekarza decyzji o kontroli cytologicznej za 6 do 12 miesięcy.
• Inne czynniki ryzyka rozwoju raka szyjki macicy Oprócz zakażenia HPV wymienia się szereg czynników, które istotnie zwiększają ryzyko zachorowania na raka szyjki macicy. Głównymi czynnikami wpływającymi na powstanie nowotworu są:

• przewlekłe zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego HPV 16 i 18 lub innymi typami onkogennymi
• wiek
• wczesne rozpoczęcie współżycia płciowego
• duża liczba partnerów płciowych
• wieloletnie palenie papierosów
• niski status socjoekonomiczny
• śródnabłonkowa neoplazja szyjki (CIN) w wywiadzie

Spośród czynników prawdopodobnych wymienia się także:

• wieloletnie stosowanie hormonalnych leków antykoncepcyjnych
• dietę ubogą w antyoksydanty
• częste nieleczone stany zapalne pochwy wywołane przez Chlamydia trachomatis, Neisseria gonorrhoea, HSV-2

Metody zapobiegania rakowi szyjki macicy Zapobieganie rakowi szyjki macicy obejmuje profilaktykę pierwotną, czyli działania podejmowane w celu zapobiegania rozwojowi choroby (styl życia, szczepienia przeciw HPV ) oraz profilaktykę wtórną, polegającą na rozpoznawaniu oraz leczeniu stanów przedrakowych i raka szyjki na wczesnym etapie.

Szczepionka Do stworzenia szczepionki profilaktycznej przeciw zakażeniom HPV wykorzystana została naturalna zdolność białek otoczki wirusa HPV do wywoływania reakcji odpornościowej organizmu.

Do dnia dzisiejszego nie udało się jednak opracować szczepionki, która hamowałaby postęp już istniejącego raka szyjki macicy. Pamiętać należy, że szczepienie w znacznym stopniu obniża ryzyko zachorowania na raka, chociaż nie daje 100% gwarancji, że kobieta nie zachoruje.

Natomiast w połączeniu z wymazem cytologicznym stanowi optymalne narzędzie profilaktyki.

Obecnie istnieją dwie szczepionki profilaktyczne: szczepionka czterowalentna, skierowana przeciw HPV 6, 11, 16 i 18, oraz dwuwalentna, zawierająca antygeny skierowane przeciw wirusom HPV 16 i 18. Obie szczepionki wykazują 100% skuteczność w ciągu pięciu lat obserwacji.

Rutynowe stosowanie szczepionki jest rekomendowane dla dziewczynek przed rozpoczęciem inicjacji seksualnej, a także zalecane dla dziewcząt w wieku 13 – 18 lat, jeśli nie zostały zaszczepione wcześniej.

Na obecnym etapie badania kliniczne nie dostarczają jednoznacznych danych klinicznych i ekonomicznych wskazujących, czy należy szczepić kobiety między 19 a 26 rokiem życia i starsze. Decyzja w tej sprawie powinna zostać podjęta na podstawie rozmowy pacjentki z lekarzem.

Jednakże, w przypadku szczepienia kobiet, które rozpoczęły już współżycie, lekarz bezwzględnie powinien wykonać wymaz cytologiczny aby wykluczyć istniejące wcześniej nieprawidłowe zmiany w nabłonku szyjki lub raka. Należy pamiętać, że wszystkie zaszczepione kobiety nadal powinny być poddane regularnej kontroli cytologicznej.

Badanie cytologiczne Badanie to ma na celu wykrycie nieprawidłowych komórek świadczących o rozpoczynającym się procesie nowotworowym w szyjce macicy.

Polega ono na pobraniu przy pomocy specjalnej szczoteczki komórek znajdujących się na szyjce macicy przez ginekologa lub położną. Pobrane komórki zostają następnie poddane ocenie mikroskopowej.

Rozpoczęcie badań cytologicznych zaleca się maksymalnie do trzech lat od rozpoczęcia współżycia, nie później jednak niż w 21 roku życia. Badanie powinno być wykonywane raz w roku, a jeśli wykonuje się cytologię na podłożu płynnym – co 2 lata.

Jeżeli 3 kolejne wyniki są prawidłowe, kobiety 30-letnie lub starsze mogą być badane co 2 – 3 lata. Gdyby każdej kobiecie choć raz w życiu pobrano cytologię, ryzyko śmierci z powodu raka szyjki macicy obniżyłoby się o blisko 40%.

Jak przygotować się do badania?

• na badanie zgłoś się co najmniej dwa po ostatnim dniu krwawienia miesiączkowego
• 8 godzin przed pobraniem wymazu cytologicznego nie używaj żadnych leków dopochwowych, nie wykonuj irygacji
• 24 godziny przed pobraniem wymazu cytologicznego zrezygnuj ze współżycia płciowego
• nie zgłaszaj się na badanie w czasie krwawienia miesiączkowego

Wyniki badania cytologicznego ocenia się według zalecanego obecnie systemu klasyfikacji Bethesda lub w pięciostopniowej skali wg Papanicolau.

System Bethesda określa:

• czy wymaz zawiera materiał odpowiedni do oceny
• ogólne stwierdzenie czy obraz cytologiczny jest prawidłowy czy nie dokładny opis zmian zgodny z obowiązującą terminologią.

1. Zmiany ASCUS, LSIL, HSIL wymagają dalszej diagnostyki.
2. Interpretacja systemu Papanicolau:

• Stopień I – prawidłowe komórki szyjki macicy
• Stopień II – obok prawidłowych komórek nabłonka szyjki obecne są komórki zapalne
• Stopień III – widoczne nieprawidłowe komórki z cechami dysplazji komórkowej
• Stopień IV i V – obecne komórki nowotworowe

Stopień III, IV i V oznaczają wynik nieprawidłowy oraz konieczność dalszej diagnostyki. W przypadku nieprawidłowego wyniku cytologicznego pacjentka często zostaje poddana badaniu kolposkowemu.

Kolposkop umożliwia oglądanie szyjki w powiększeniu 30 – 40 krotnym, co pozwala określić stan nabłonka oraz jego strukturę.

Kolposkopia umożliwia precyzyjne pobranie do oceny histopatologicznej wycinków z miejsc najbardziej podejrzanych.

Stany chorobowe

Stan przedrakowy Jeśli w komórkach nabłonka pojawią się zmiany atypowe ( CIN ) mamy do czynienia ze stanem przedrakowym. Stan ten w porę wykryty może być wyleczony, co zapobiega przekształcaniu się w raka szyjki macicy.

Rak przedinwazyjny W momencie kiedy komórki przedrakowe przekształcą się w komórki nowotworowe powstaje rak przedinwazyjny. Rak ten ograniczony jest wyłącznie do nabłonka szyjki macicy. Oznacza to, że zmiana taka zwykle nie sięga głęboko i jest całkowicie wyleczalna.

Rak inwazyjny Zwykle rozwija się na terenie nadżerki. Powstaje gdy komórki nowotworowe zaczynają wnikać głębiej i przekraczają granice nabłonka. Rak inwazyjny rozwija się naciekając sąsiednie tkanki.

Poprzez układ krwionośny i limfatyczny może dawać przerzuty do odległych narządów. Rozpoznanie raka inwazyjnego jest sytuacją groźną dla życia i wymaga specjalistycznego leczenia.

Rokowanie pogarsza się w miarę zaawansowania nowotworu.

Objawy kliniczne raka szyjki macicy Rak szyjki we wczesnych stopniach zaawansowania nie daje charakterystycznych objawów. Choroba może rozwijać się nawet kilka lat nie dając żadnych dolegliwości.

Pierwszym nieswoistym objawem związanym z obecnością nowotworowego nabłonka na szyjce macicy są nieprawidłowe, krwiście podbarwione upławy. Najczęstszą przyczyną wizyty u lekarza jest plamienie lub krwawienie mogące wystąpić po stosunku, po irygacji lub po urazie.

W późniejszej fazie choroby mogą pojawić się bóle podbrzusza i okolicy lędźwiowo – krzyżowej. Występowanie bólów łączy się ze stopniowym zajęciem przez proces nowotworowy przymacicz i pojawieniem się przerzutów w węzłach chłonnych.

Stopniowy ucisk guza nowotworowego na naczynia może doprowadzić do zaburzeń odpływu chłonki, czego następstwem mogą być masywne, niesymetryczne obrzęki kończyn dolnych.

Drogi szerzenia się raka szyjki macicy Nowotwór szerzy się naciekając sąsiednie tkanki i narządy: pochwę, przymacicza, pęcherz moczowy i odbytnicę.

Przejście procesu nowotworowego na przymacicza może być przyczyną stopniowego zwężania moczowodu, prowadząc w efekcie do jego niedrożności i niewydolności nerek . W zaawansowanym stadium raka zagrożeniem dla życia mogą być trudne do opanowania krwotoki. Rak szyjki szerzy się drogą naczyń chłonnych.

Może także dawać przerzuty do odległych narządów poprzez naczynia krwionośne. Przerzuty występują najczęściej w kościach, płucach, wątrobie i mózgu.

Leczenie stanów przedrakowych Leczenie stanów przedrakowych zależy od nasilenia zmian, a także rozległości i lokalizacji procesu. Podejmując decyzje kliniczne należy uwzględnić wiek kobiety i jej życzenie dotyczące zachowania płodności. Wybór metody leczenia podyktowany wymienionymi czynnikami, winien być indywidualnie ustalony z pacjentką.

Metody leczenia zmian przednowotworowych:

• krioterapia (zamrażanie)
• zniszczenie tkanki laserem
• wycięcie zmiany pętlą elektryczną o dużej częstotliwości (LEEP)
• chirurgiczne wycięcie zmiany

Leczenie raka szyjki macicy Celem ginekologa-onkologa jest wyleczenie chorej przy równoczesnym utrzymaniu możliwie dobrej jakości życia w trakcie i po leczeniu, a także zmniejszenie liczby i nasilenia powikłań oraz ewentualne zachowanie płodności.

Jednakże, zarówno pacjentka jak i lekarz, muszą mieć świadomość , że zbyt oszczędzające postępowanie może prowadzić do progresji lub wznowy nowotworu. Nowoczesne leczenie powinno być zatem tak radykalne jak to jest konieczne i tak oszczędzające jak to jest możliwe.

Należy podkreślić, że wcześnie rozpoznany, a więc na etapie przedinwazyjnym lub z początkową inwazją, rak szyjki macicy jest całkowicie wyleczalny.

W miarę zaawansowania nowotworu rokowanie jest gorsze, a odsetek przeżyć pięcioletnich – coraz niższy.

Szansę na wyleczenie daje wyłącznie całkowite usunięcie lub zniszczenie nowotworowo zmienionej tkanki. W leczeniu tym wykorzystujemy następujące metody:

• Leczenie operacyjne
• Hipertermia
• Radioterapia
• Radiochemioterapia
• Immunoterapia
• Metody eksperymentalne

Tutaj znajdziesz placówkę, w której możesz wykonać bezpłatne badanie cytologiczne:

• województwo dolnośląskie
• województwo kujawsko – pomorskie
• województwo lubelskie
• województwo lubuskie
• województwo łódzkie
• województwo małopolskie
• województwo mazowieckie
• województwo opolskie
• województwo podkarpackie
• województwo podlaskie
• województwo pomorskie
• województwo śląskie
• województwo świętokrzyskie 
• województwo warmińsko-mazurskie
• województwo wielkopolskie
• województwo zachodniopomorskie

Więcej informacji na stronie: Populacyjnego Programu Profilaktyki i Wczesnego Wykrywania Raka Szyjki Macicy

Rak szyjki macicy — przyczyny i zapobieganie

Według Światowej Organizacji Zdrowia rak szyjki macicy jest drugim co do częstotliwości występowania nowotworem u kobiet. Jego występowanie relacjonuje się z zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV).

Choć dziś wyróżnia się około 100 rodzajów nowotworów szyjki macicy większość z notowanych przypadków związana jest właśnie z infekcjami narządów płciowych przenoszonych drogą płciową, którym można zapobiec jeszcze we wczesnym stadium choroby. Jednak warunkiem, który należy spełnić są regularne wizyty u ginekologa.

Innym aspektem, o którym należy pamiętać jest to że wirus ten nie daje uciążliwych i męczących objawów, a nawet może samoistnie zniknąć. Jednak według specjalistów u części osób zakażenie utrzymuje się czego efektem może być rak szyjki macicy, pochwy, sromu czy ustnej części gardła.

W związku z tym, że dziś jest to jedna z najpowszechniejszych chorób, która zagraża zdrowiu i życiu kobiety w artykule postanowiliśmy przyjrzeć się problemowi nieco dokładniej. Tobie również to zalecamy!

Co to jest rak szyjki macicy?

Podobnie jak każdy inny nowotwór ten również swój początek bierze od niekontrolowanego rozrostu i podziału komórek. Zaczynają one nieproporcjonalnie narastać na ściany macicy.

• szyjka macicy łączy ją z pochwą i z upływem czasu jak i wraz z przebytymi porodami ulega zmianom
• proces przekształcania się zdrowych komórek w komórki nowotworowe jest bardzo długi. Pierwsze stadium jakie przyjmują to komórki przedrakowe, które później stają się potencjalnymi komórkami rakowymi

• wykryć można je pod mikroskopem, a badanie, które temu służy jest bardzo proste. Polega na uzyskaniu próbki z tkanki szyjki macicy
• najczęstszym typem raka dotykającym tę część ciała jest rak płaskonabłonkowy

Czasem komórki przedrakowe nie koniecznie muszą przekształcić się w komórki rakowe. Jednak tak czy inaczej pamiętajmy o regularnej kontroli ponieważ mamy do czynienia z poważnym zagrożeniem.

Przyczyny zachorowania na raka szyjki macicy

Jak już zostało wspomniane na początku artykułu, nowotwór ten poważnie zagraża zdrowiu i życiu wielu kobiet na całym świecie. Dlatego wszystkie powinny zapoznać się z możliwymi czynnikami zwiększającymi ryzyko zachorowania.

Przyczyny choroby koncentrują się na kilku czynnikach zwiększających ryzyko, które w towarzystwie innych symptomów mogą doprowadzić do rozwinięcia się komórek rakowych w szyjce macicy. Należą do nich:

• zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV). Jest to najczęstsza przyczyna zachorowania
• nie chodzi tutaj o jeden konkrety wirus, ale o 150 odmian, z których niektóre mogą sprowokować niekontrolowany rozrost i podział komórek
• wirus ten po infekcji poprzez kontakt z naskórkiem powoduje powstawanie kurzajek i brodawek na wargach czy na stopach. Jest również przenoszony drogą płciową

• w tym ostatnim przypadku zarówno narządy układu rozrodczego żeńskiego jak i męskiego mogą zostać zarażone wirusem HPV niskiego bądź wysokiego ryzyka związanego z rozwinięciem się nowotworu

Prawdą jest, że zakażenie brodawczakiem jest dość powszechne i często zwalczane jest dzięki efektywnej pracy naszego układu odpornościowego. Niemniej jednak czasem choroba przyjmuje przewlekłe stadium i może prowadzić do tego, że rozwinie się rak.

U kobiet nałogowo palących, u których doszło do zakażenia wirusem HPV istnieje większe ryzyko tego, że komórki przedrakowe przekształcą się w komórki rakowe. Jest to ważna informacja i należy zdać sobie sprawę z tego, że w takich okolicznościach nasz układ odpornościowy nie będzie w stanie efektywnie walczyć z chorobą.

Jak zmniejszyć ryzyko zachorowania na raka szyjki macicy?

Szczepienia przeciwko wirusowi brodawczaka ludzkiego, a rak

Wielu lekarzy alarmuje o potrzebie zmniejszenia ryzyka zachorowania na raka szyjki macicy poprzez przyjęcie jednej z dwóch istniejących szczepionek.

• dwuwalentna szczepionka (Cervarix) oraz czterowalentna szczepionka (Silgard). Zmniejszają ryzyko występowania infekcji spowodowanej zarażeniem HPV i tym samym nowotworu pochwy i szyjki macicy.
• Może być aplikowana od 9 do 45 lat, a największą skuteczność odnosi w wypadku dziewczynek, które jeszcze nie miały kontaktu z wirusem.
• trzeba jednak zaznaczyć, że szczepionka nie chroni przed wszystkimi rodzajami wirusa powodujących HPV

Okresowe badania

Jak już zostało wspomniane wcześniej, ten rodzaj nowotworów zdiagnozowany wcześnie daje duże szanse na przeżycie. Z tego względu szczególnie zaleca się regularne roczne wizyty w gabinetach ginekologicznych.

Badanie jest bardzo proste i szybkie. Polega na pobraniu komórek z szyjki i ścian macicy, które następnie poddaje się odpowiedniej obserwacji w laboratoriach.

Bezpieczny seks, a rak

Częste zmienianie partnerów seksualnych, czy też rezygnacja z zabezpieczenia to tylko niektóre z czynników, które mogą zwiększyć ryzyko zarażenia się wirusem brodawczaka ludzkiego, ale i innych chorób związanych z układem rozrodczym. Pamiętaj, by zawsze zachować ostrożność!

Palenie papierosów

Papierosy same w sobie nie są przyczyną rozwoju raka szyjki macicy, ale mogą być z nim powiązane. Tak jak zostało wspomniane w artykule, palenie papierosów może znacznie osłabić funkcjonowanie układu odpornościowego organizmu.

Jeżeli ten natomiast będzie musiał stawić czoła infekcji spowodowanej wirusem HPV, po jakiś czasie w końcu komórki przedrakowe mogą przeistoczyć się w te inwazyjne.

Podsumowując, należy odpowiednio zadbać o swoje nawyki i pilnować regularnych terminów wizyt u ginekologa. Pamiętaj, że czas może zagrać na Twoją korzyść lub na niekorzyść!

Rak szyjki macicy – Polskie Towarzystwo Ginekologii Onkologicznej

Rak szyjki macicy jest nowotworem złośliwym zlokalizowanym w obrębie szyjki macicy. Miejscem rozwoju nowotworów szyjki jest przed wszystkim najbardziej zewnętrzna jej część, znajdująca się w pochwie.

Znajduje się na niej granica między dwoma typami nabłonków: gruczołowym, wyścielającym jamę macicy i kanał szyjki oraz płaskim, pokrywającym część pochwową szyjki i pochwę. Właśnie to miejsce, zwane strefą transformacji, jest miejscem rozwoju raka szyjki.

Rak szyjki macicy jest obecnie trzecim pod względem częstości zachorowań nowotworem u kobiet na świecie. Polska należy do krajów o średniej zachorowalności na ten nowotwór. Najczęściej chorują pacjentki miedzy 50. a 60.

rokiem życia, jednak w ostatnich latach zauważa się więcej zachorowań w grupie wiekowej pomiędzy 35. a 44.` rokiem życia.

Jakie są przyczyny powstawania raka szyjki macicy?

Rak szyjki macicy jest pierwszym spośród nowotworów występujących u kobiet, dla którego zidentyfikowano czynnik ryzyka jego rozwoju. Są nim wirusy brodawczaka ludzkiego (HPV) przenoszone drogą płciową i wywołujące przewlekłe zakażenie.

Zakażenie wirusem HPV jest jedną z najczęstszych chorób przenoszonych drogą płciową, a ponad połowa populacji aktywnej seksualnie jest co najmniej raz w życiu narażona na ryzyko infekcji tym wirusem.

Oprócz tego wśród czynników ryzyka raka szyjki macicy wymienia się:• wczesne rozpoczęcie współżycia płciowego,• dużą liczbę partnerów seksualnych,• dużą (>5) liczbę porodów,• palenie papierosów,• niski status socjoekonomiczny,• dysplazję szyjki macicy,• stosowanie doustnej antykoncepcji hormonalnej,• dietę ubogą w witaminę C,• niektóre infekcje narządu rodnego (chlamydioza, rzeżączka, wirus opryszczki, wirus cytomegalii),• obecność nowotworu w rodzinie.

W przypadku przedinwazyjnego raka szyjki macicy można uzyskać aż 99,9% wyleczeń. Dlatego też znajomość wczesnych objawów raka szyjki macicy, szybkie reagowanie na niepokojące symptomy oraz poddawanie się regularnym badaniom cytologicznym, będącym badaniem profilaktycznym raka szyjki macicy odgrywa istotną rolę w diagnostyce i profilaktyce raka szyjki macicy.

Rozpoznanie raka szyjki macicy

Inwazyjny rak szyjki macicy stwierdzany jest na podstawie badania cytologicznego oraz odchyleńw badaniu fizykalnym. U chorych z nieprawidłowym wynikiem cytologii, ale prawidłowym wynikiem badania fizykalnego wskazane jest przeprowadzanie kolposkopii.

Kolposkopia jest specjalistycznym badaniem ginekologicznym, podczas którego za pomocą kolposkopu (aparat przypominający mikroskop) ocenia stan szyjki macicy i dolny odcinek narządu rodnego, a także można pobrać wycinek do oceny histologicznej.

Badanie należy wykonać w przypadku:• nieprawidłowego wyniku badania cytologicznego,• stwierdzonego zakażenia lub podejrzenie zakażenia wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV),• nieprawidłowego krwawienia w ciąży,• nawracającego zapalenia i zakażenia pochwy i dróg rodnychW przypadku stwierdzenia raka szyjki macicy należy wykonać ultrasonografię dopochwową i przezbrzuszną.

Drugim w kolejności wykonywanym badaniem diagnostycznym jest rezonans magnetyczny. Badanie to pozwala na otrzymanie informacji o wielkości i rozległości guza, obecności nacieku na parametrium oraz pozostałych narządach miednicy, a także ocenę węzłów chłonnych.

Objawem raka szyjki macicy zgłaszanym przez kobiety w okresie przedmenopauzalnym jest krwawienie pomiędzy kolejnymi miesiączkami, obfitsze miesiączki oraz krwotoki miesiączkowe i/lub krwawienie po stosunku. W przypadku regularnie wykonywanych badań profilaktycznych rak szyjki macicy najczęściej rozpoznany jest jako bezobjawowy.

Natomiast brak charakterystycznych i znaczących objawów raka szyjki macicy we wczesnych stadiach choroby, przy jednoczesnym braku regularnych badań profilaktycznych prowadzi często do bezobjawowego rozwoju nowotworu aż do zaawansowanych stadiów choroby, o zdecydowanie gorszym rokowaniu.

Bardzo rzadko zdarzają się chore z prawidłowym wynikiem badania cytologicznego i zmianą w okolicy szyjki macicy jako jedynym objawem choroby nowotworowej.

Leczenie raka szyjki macicy

Obecnie w leczeniu raka szyjki macicy stosuje się 3 metody terapeutyczne: chirurgię, radioterapię i chemioterapię lub łączy się te metody. Często również łączy się te metody lecznicze.

Wybór metody leczenia podejmuje się po uwzględnieniu stopnia zaawansowania nowotworu, stanu ogólnego chorej, wieku, chorób współistniejących oraz innych czynników rokowniczych.

Brana jest również pod uwagę obecność innych chorób w obrębie narządu rodnego.

Jak zapobiegać rakowi szyjki macicy?

Rak szyjki macicy jest jednym z tych nowotworów złośliwych, których można uniknąć, wykonując okresowe badania profilaktyczne. Najlepszym badaniem profilaktycznym jest cytologia szyjki macicy.

Oprócz tego coraz szerzej stosuje się badanie nosicielstwa/obecności wirusa brodawczaka ludzkiego – HPV, które polega (podobnie jak cytologia) na pobraniu z szyjki macicy komórek za pomocą specjalnej szczoteczki.Obecnie dostępne są szczepionki przeciwko wirusowi HPV.

Szczepionka zmniejsza ryzyko infekcji wirusem o ponad 75% a przy tym jest łatwo dostępna i bezpieczna. Powinno się nią szczepić dziewczęta przed rozpoczęciem współżycia płciowego, najlepiej około 12. roku życia.

Profilaktyka raka szyjki powinna opierać się na szczepieniu młodych kobiet i kontynuowaniu cytologicznych badań przesiewowych.

Słowiczek

Chemioterapia – silnie działające leki niszczące komórki nowotworowe, podawane dożylnie, rzadziej dootrzewnowo lub doustnie.

Radioterapia – metoda nieoperacyjnego leczenia nowotworów, polegająca na skierowaniu na zmianę nowotworową wiązki promieniowania jonizującego, powodującego śmierć komórki nowotworowej.

Wirus HPV – wirus brodawczaka ludzkiego (ang. human papilloma virus)