Strona główna/Fizjoterapia/Ból stawu krzyżowo-biodrowego
Ból stawu krzyżowo-biodrowego
Ból stawu krzyżowo-biodrowego jest obecnie jedną z częstszych dolegliwości dotyczących aparatu ruchu. Może mieć wiele przyczyn, jednak zawsze wymaga oceny i diagnostyki specjalisty. Ignorowany ból może prowadzić do poważnych zaburzeń postawy i uszkodzeń innych struktur.
Stawy krzyżowo-biodrowe
Stawy krzyżowo-biodrowe charakteryzują się stosunkowo niewielką ruchomością, która wynosi około 4 stopni rotacji i 1,6 mm translacji. U mężczyzn zakresy te są dodatkowo nieznacznie mniejsze.
Omawiane stawy odgrywają niezwykle ważną rolę, ponieważ stabilizują kręgosłup podczas przenoszenia obciążeń oraz pełnią funkcję lokomocyjną.
Miednica jako łącznik między górną częścią tułowia a kończynami dolnymi odgrywa bardzo ważną rolę dynamiczną w systemie szkieletowym oraz biomechanicznym człowieka.
W pozycji stojącej pomaga w utrzymywaniu równowagi ciała oraz odpowiedniej koordynacji, co zapewnia minimalizację zmęczenia mięśni posturalnych i wydatku energetycznego. W trakcie lokomocji natomiast ułatwia transport sił wygenerowanych przez mięśnie między tułowiem a kończynami dolnymi.
Z czego wynika ból stawu krzyżowo-biodrowego?
Dolegliwości bólowe w obrębie stawów krzyżowo-biodrowych najczęściej wynikają z patologii bezpośrednio w obrębie tych stawów. Przyczyną może być zablokowanie lub nadruchomość, a także patologie w obrębie tkanki miękkiej otaczającej stawy. Poniżej przedstawiono najczęstsze przyczyny bólu w stawie krzyżowo-biodrowym:
- zablokowanie czynnościowe – wynika z przemieszczania się kości krzyżowej względem kości biodrowej. W efekcie ma miejsce zaryglowanie na wyniosłościach stawu, co z kolei uniemożliwia wykonanie ruchu powrotnego, powodując ból;
- hipermobilność – pojawia się rzadziej, a jej przyczyną jest nadmierne rozciągnięcie więzadeł i brak stabilności w trakcie wykonywanych ruchów. Powoduje to rozszerzenie się szpary stawowej, niestabilność stawu i konieczność generowania większego napięcia przez tkanki miękkie;
- ciąża – szczególnie zaawansowana, której następstwem jest szereg zmian w układzie narządu ruchu. Rosnący brzuch zmienia środek ciężkości ciała, co znacznie rzutuje na stawy krzyżowo-biodrowe. Ich ból dotyczy do 80% kobiet w ciąży;
- czynniki zewnętrzne (mechaniczne) – przeciążenia, wypadki komunikacyjne, upadki;
- błędy treningowe – np. podnoszenie ciężarów w niewłaściwy sposób.
Szczególną grupą osób narażonych na występowanie dolegliwości w obrębie stawu krzyżowo-biodrowego są osoby po 45. roku życia oraz osoby prowadzące siedzący tryb życia.
Należy przy tym pamiętać, że dysfunkcja stawu krzyżowo-biodrowego nie musi łączyć się z odczuwaniem bólu.
Możliwa jest sytuacja nieprawidłowej czynności stawu pod postacią sztywności lub niestabilności bez odczuwania dolegliwości bólowych.
Jak wygląda ból stawu krzyżowo-biodrowego?
Ból stawu krzyżowo-biodrowego wynikający z patologii więzadeł, lokalizuje się najczęściej w okolicy kości krzyżowej i samego stawu. Czasem promieniuje on do pachwiny (lub do jąder u mężczyzn) oraz do kończyny dolnej. Bardzo często myli się ten ból z rwą kulszową lub dyskopatią.
W przypadku podrażnienia więzadła krzyżowo-guzowego odczuwa się dolegliwości w obrębie całej kończyny dolnej i pleców. Ból promieniuje często wzdłuż nogi, dochodząc aż do pięty. W efekcie następuje odruchowe napięcie mięśni tylnej części kończyny dolnej, co może dawać objawy pseudoneurologiczne lub pseudonaczyniowe.
Zablokowanie stawu odczuwa się najczęściej jako ból punktowy, dzięki czemu można dokładnie wskazać jego lokalizację. Mogą temu oczywiście towarzyszyć inne dolegliwości, głównie ze strony układu nerwowego (jeśli dochodzi do ucisku struktur nerwowych).
Wizyta u fizjoterapeuty
Do zdiagnozowania dysfunkcji stawu krzyżowo-biodrowego niezbędne jest przeprowadzenie wywiadu oraz badania przedmiotowego zawierającego: badania czynnościowe zakresu ruchu, specjalne testy uznane za specyficzne dla stawu krzyżowo-biodrowego. Wśród wspomnianych testów specyficznych wyróżnić należy pozycyjne testy palpacyjne, ruchowe testy palpacyjne oraz testy prowokacyjne. Do najpopularniejszych testów wykonywanych celem oceny czynności stawów krzyżowo-biodrowych należą:
Dobór poszczególnych testów następuje po przeprowadzeniu wywiadu i wstępnej oceny pacjenta. Na poniższym filmie fizjoterapeuta Kamil z Centrum Fizjoterapeuty pokazuje przykład jednego z testów, czyli jak wywołać objaw wyprzedzania, który może wskazać na zablokowanie stawów krzyżowo-biodrowych:
W przypadku gdy dochodzi do podejrzenia zaburzeń układu nerwowego warto dodatkowo wykonać testy neurologiczne.
Fizjoterapeuta po zdiagnozowaniu problemu i dobierze najbardziej optymalną terapię dla danego pacjenta. Leczenie zależy bowiem od dokładnej przyczyny bólu. Przykładowo, jeśli ból wynika z zablokowania stawu, najskuteczniejsza będzie terapia manualna w połączeniu z kinezyterapią.
Należy bowiem nie tylko przywrócić stawu do prawidłowej pozycji, ale również wzmocnić lub rozciągnąć otaczające go struktury. Fizjoterapeuta poinstruuje również pacjenta, w jaki sposób funkcjonować poza gabinetem. Bardzo często zmiana pozycji podczas snu zmniejsza lub całkowicie likwiduje ból.
Dobrym pomysłem jest spanie na boku z nogami ugiętymi do 90 stopni, przy czym między kolanami powinna znajdować się poduszka.
Bibliografia
- Jagucka-Mętel W., Machoy-Mokrzyńska A., Nowicki A., Sobolewska E., Dolegliwości bólowe wynikające z zaburzeń stawów krzyżowo-biodrowych oraz więzadeł działających bezpośrednio i pośrednio na stawy, Pomeranian Journal of Life Sciences, 4/2017.
- Cichosz M., Kochański B., Dziweżek I., Kobylańska M., Polczyk A., Kałużny K., Zukow W., Aktualne standardy diagnostyki i leczenia dolegliwości bólowych miednicy ze źródłem w stawach krzyżowo-biodrowych, Journal of Education, Health and Sport, 6/2016.
- Majchrzycki M., Mrozikiewicz P., Kocur P., Bartkowiak-Wieczorek J., Hoffmann M., Stryła W., Seremak-Mrozikiewicz A., Grześkowiak E., Dolegliwości bólowe dolnego odcinka kręgosłupa u kobiet w ciąży, Ginekologia Polska, 81/2010.
Polecane produkty:
Kolagen
- Kwas hialuronowy
- Spirulina
- Chlorella
- Czarnuszka
- Koenzym Q10
Zapalenie stawu krzyżowo biodrowego – objawy, ból, testy, blokada | Lekarz od kręgosłupa Warszawa – Andrzej Kroszczyński
Objawem zapalenia stawu krzyżowo biodrowego jest ból krzyża. Leczenie stanowią ćwiczenia i blokada stawu, która jest również testem diagnostycznym. Przyczyną zapalenia oraz bólu jest często uraz miednicy, na przykład doznany w wyniku upadku. Dolegliwości bywają uciążliwe i przewlekłe. Chorzy często długo czekają na właściwą diagnozę oraz uśmierzenie bólu.
Objawy zapalenia stawu krzyżowo biodrowego
Objawem zapalenia stawu krzyżowo biodrowego jest przede wszystkim ból krzyża, pośladka oraz pleców. Może również pojawiać się sztywność, szczególnie poranna.
Gdzie boli staw krzyżowo biodrowy?
Ból jest dominującym objawem. Jest najczęściej jednostronny, umiejscowiony w górnej części pośladka oraz dolnej części pleców, z boku kręgosłupa. Często poniżej tak zwanych dołeczków Wenus.
Czasami najbardziej odczuwany jest ból kości krzyżowej, a w innych przypadkach dolegliwości są bardziej uogólnione i czasem chory sam dokładnie nie wie, gdzie dokładnie znajduje się ból.
Uciśnięcie kości na bok i nieco w górę od górnego końca szpary pośladkowej może powodować bardzo silny ból.
Ból w krzyżach może promieniować do pośladka, pachwiny, tylnej i bocznej części uda oraz tylno bocznej łydki. Między innymi dlatego jest często mylony z rwą kulszową.
Charakter bólu
Charakter bólu może być tępy, albo ostry i przeszywający. Dolegliwościom mogą towarzyszyć objawy takie jak wzmożone napięcie mięśni dolnego grzbietu oraz sztywność.
U kogo powstaje ból stawu krzyżowo biodrowego?
Ból najczęściej pojawia się u osób, które przeszły uraz miednicy, na przykład stłuczenie biodra w wyniku upadku lub u osób po operacji na kręgosłup lędźwiowy. Zapalenie stawu krzyżowo biodrowego pojawia się też czasem u młodych mężczyzn w wyniku choroby zwanej ZZSK.
Co nasila ból stawu krzyżowo biodrowego?
Ból nasila się podczas długotrwałego stania lub siedzenia, przewracania się w łóżku, wstawania z łóżka i z krzesła, wsiadania do samochodu, zakładania na stojąco skarpetek oraz długotrwałej jazdy samochodem.
Co przynosi ulgę?
Leki przeciwzapalne i przeciwbólowe oraz odpoczynek.
Przebieg zapalenia stawu krzyżowo biodrowego
Ból może pojawić się nagle, na przykład przy podnoszeniu ciężaru ze skrętem tułowia. Najczęściej jednak rozwija się powoli i jest poprzedzony urazem miednicy. Ból narasta powoli, doprowadzając do tego, że pacjent ma problemy z codziennym funkcjonowaniem.
Do bólu często dołączają się przykurcze mięśniowe oraz sztywność. W wyniku przewlekłego napięcia mięśni pośladków może rozwinąć się zespół mięśnia gruszkowatego oraz punkty spustowe.
Gdy boli staw krzyżowo biodrowy, nastrój pacjentów staje się obniżony i drażliwy, może nawet pojawić się depresja.
Ile trwa zapalenie stawu krzyżowo biodrowego?
Nie ma reguły co do czasu trwania bólu i zapalenia, ale w wielu przypadkach nieleczone lub leczone nieskutecznie dolegliwości potrafią trwać długie miesiące i lata.
Anatomia stawu krzyżowo biodrowego
Staw krzyżowo biodrowy (po angielsku: sacroiliac joint) stanowi połączenie między kością krzyżową oraz kością biodrową. Przenosi on ciężar górnej połowy ciała do kości biodrowej i kończyn dolnych.
Kości biodrowa i krzyżowa ściśle przylegają do siebie na dużej powierzchni. Szpara stawowa jest bardzo wąska. Silne więzadła stawu krzyżowo biodrowego stabilizują staw. Należą do nich: więzadło krzyżowo biodrowe, krzyżowo kolcowe i krzyżowo kolcowe.
Ruchy w stawie są niewielkie i umożliwiają amortyzowanie sił działających na kręgosłup.
Przyczyny bólu stawu krzyżowo biodrowego
Przyczyną bólu i zapalenia stawu krzyżowo biodrowego są przyczyny mechaniczne, na przykład urazy oraz choroby zapalne, których przykładem jest ZZSK.
Przyczyny mechaniczne
Powierzchnie tworzące staw powinny być gładkie i idealnie dopasowane.
Jeżeli na tych powierzchniach pojawią się nierówności lub zostaną one przesunięte wobec siebie albo siły na nie działające będą działać pod niewłaściwym kątem, wówczas zamiast łagodnie ślizgać się o siebie, będą one o siebie tarły.
Z biegiem czasu stanowiąca wyściółkę stawu chrząstka stawowa zostanie wytarta i pojawi się ból, zwyrodnienie oraz zapalenie stawu krzyżowo biodrowego. Zwyrodnienie stawu krzyżowo biodrowego ma podobną naturę jak zwyrodnienie innych stawów, na przykład biodra lub kolana.
Ten mechanizm dysfunkcji stawu ma miejsce w następujących przypadkach:
- Uraz miednicy, na przykład w wyniku upadku. Może on powodować podwichnięcie, zablokowanie lub jedynie minimalne przesunięcie powierzchni stawowych, co może powodować ich tarcie o siebie.
- Przewlekłe, asymetryczne obciążanie miednicy, które ma miejsce w: skrzywieniu kręgosłupa (skoliozie), różnicy długości kończyn dolnych, przykurczach w kończynach dolnych, przewlekłej rwie kulszowej.
Innymi mechanicznymi przyczynami bólu są jego hipermobilność lub hipomobilność.
Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa – ZSSK
Obustronne, przewlekłe zapalanie stawów krzyżowo biodrowych jest charakterystyczne dla zesztywniającego zapalenia stawów kręgosłupa, czyli ZZSK (synonimy: choroba Bechterewa, ang. ankylosing spondylitis) . Jest to choroba z autoagresji atakująca przede wszystkim stawy krzyżowo biodrowe oraz stawy międzywyrostkowe kręgosłupa.
Innymi objawami ZZSK jest poranna sztywność, która zmniejsza się w trakcie chodzenia oraz zapalenie tęczówki oka. Zapadają na nią przeważnie młodzi mężczyźni. Chorobę rozpoznaje reumatolog opierając się głównie na obecności antygenu HLA B27 (badanie laboratoryjne z krwi) oraz RTG stawów krzyżowo biodrowych i kręgosłupa.
W pewnych przypadkach konieczny jest rezonans magnetyczny stawów krzyżowo biodrowych.
Osteitis condensans illii
Osteitis condensans illii to schorzenie atakujące kość biodrową przy stawie krzyżowo biodrowym. W zasadzie schorzenie nie powoduje zapalenia stawu krzyżowo biodrowego, a jedynie kości biodrowej, jednak daje bardzo podobne objawy.
Ból najczęściej jest obustronny i pojawia się przeważnie u kobiet. Na zdjęciu RTG można zobaczyć charakterystyczne zagęszczenia kostne przy stawie. Ból może być bardzo uciążliwy, jednak najczęściej w końcu ustępuje.
Leczenie poprzez precyzyjny zastrzyk blokada do stawu może pomóc w uśmierzeniu bólu.
Przyczyny hormonalne
Hormony podczas ciąży i porodu rozluźniają połączenia miednicy powodując zwiększoną mobilność stawów, co może prowadzić do ich dysfunkcji oraz bólu krzyża w ciąży.
Diagnostyka bólu stawu krzyżowo biodrowego
Najważniejsze jest dokładne badanie przez doświadczonego specjalistę, który stosuje odpowiednie testy diagnostyczne. Pomocne mogą być również badania obrazowe takie jak RTG celowane na stawy krzyżowo biodrowe, tomografia komputerowa lub/i rezonans magnetyczny.
W pewnych wypadkach potrzebne są też badania laboratoryjne takie jak: OB, morfologia krwi obwodowej, czynnik reumatoidalny, CRP, OB, przeciwciała przeciwjądrowe (ANA), antygen HLA-B27.
Ostateczną diagnozę zapalenia stawu krzyżowo biodrowego daje dopiero diagnostyczny zastrzyk blokada stawu krzyżowo biodrowego wykonany pod kontrolą RTG i z podaniem kontrastu do szpary stawowej.
Ustąpienie bólu po tak przeprowadzonym zastrzyku daje pewność, że pochodził on właśnie z tego stawu. Taka blokada może również leczyć, jeżeli podane są w niej również leki przeciwzapalne.
Testy w zapaleniu stawu krzyżowo biodrowego
Istnieje wiele testów na zapalenie stawów krzyżowo biodrowych. Poniżej opisuję te, które według mnie są najbardziej pomocne. Oprócz nich istnieją jeszcze testy: Gaenslena, kompresji oraz dystrakcji. Reprodukcja bólu przy wykonywaniu testu sugeruje staw jako przyczynę dolegliwości.
Bolesność szpary stawu krzyżowo biodrowego
Silny ból przy ucisku szpary stawu krzyżowo biodrowego jest według mnie najbardziej wiarygodnym testem. Jednak najpierw trzeba dokładnie wiedzieć, gdzie ten staw się znajduje. W części przypadków potrzebne jest badanie pod kontrolą RTG lub USG może stwierdzić, czy bolesne miejsce to rzeczywiście staw krzyżowo biodrowy, czy też inna struktura.
Test FABER
Test FABER to skrót angielskiego określenia ruchów diagnostycznych w stawie biodrowym: Flexion (zgięcie), Abduction (odwodzenie) External Rotation (rotacja zewnętrzna). Podczas tego badania pacjent leży na plecach, a lekarz dokonuje odpowiednich manipulacji kończyną dolną, które mogą reprodukować ból. Inna nazwa tego badania to test Patricka.
Pelvic thrust test
Pelvic thrust, czyli nacisk miednicy wykonuje się u pacjenta leżącego na plecach. Naciska się w dół kończynę dolną zgiętą w stawie kolanowym i biodrowym pod kątem 90 stopni.
Sklerotyzacja stawu krzyżowo biodrowego
Podchrzęstna sklerotyzacja stawu krzyżowo biodrowego to jeden z objawów zwyrodnienia stawu, czyli artrozy. Kości w sąsiedztwie szpary stawowej stają się bardzo twarde i zbite, co można zobaczyć na zdjęciu RTG.
Objaw próżniowy w stawach krzyżowo biodrowych
Tomografia komputerowa lub prześwietlenie, czyli badanie RTG może wykazać objaw próżniowy w stawach krzyżowo-biodrowych. To zjawisko jest również nazywane objawem vacuum w stawach krzyżowo-biodrowych (ang. vacuum phenomenon of the sacroiliac joint). Jest ono spowodowane obecnością gazu wewnątrz stawu.
Objaw próżniowy powstaje na skutek zwyrodnienia w stawach krzyżowo biodrowych, ale może również pojawiać się u dzieci. Gaz ten to przede wszystkim azot. Mało jest wiadomo na temat tego, czy gaz w stawie powoduje ból.
Leczenie poprzez precyzyjny zastrzyk do stawu krzyżowo biodrowego może w części przypadków odprowadzić gaz na zewnątrz poprzez wprowadzoną igłę.
Leczenie zapalenia stawu krzyżowo biodrowego
W lekkich przypadkach ból przechodzi po lekach przeciwzapalnych oraz fizjoterapii. Jeżeli dolegliwości są silne i nie przechodzą wykonuje się zastrzyk do stawu krzyżowo biodrowego pod kontrolą RTG, który w zdecydowanej większości przypadków przynosi znaczną i trwałą ulgę. W opornych przypadkach dokonuje się odnerwienia stawu lub wykonuje się operację.
Blokada stawu krzyżowo biodrowego
W bólu długotrwałym i uciążliwym najlepszym rozwiązaniem jest precyzyjny zastrzyk przeciwzapalny do stawu krzyżowo biodrowego, czyli tak zwana blokada. Jeżeli jest prawidłowo wykonany, ból znika lub znacznie zmniejsza się około 4.
dnia po zabiegu i z reguły więcej się już nie pojawia. Szpara stawu jest wyjątkowo wąska i może być przesłoniona wyroślami kostnymi (zmiany zwyrodnieniowe). Czyni to prawidłowe wprowadzenie igły do stawu bardzo trudne.
Badania naukowe dowodzą, że większość zastrzyków wykonanych na ślepo nie trafia do stawu. Dlatego bardzo pomocna w wykonaniu zabiegu jest fluoroskopia (RTG), czyli badanie umożliwiające podgląd i dokładne, celowane wprowadzenie igły do stawu.
Podany kontrast potwierdza, że lek dostanie się tam, gdzie powinien. Zabieg taki jest najczęściej krótki i pacjent idzie po nim do domu tego samego dnia.
Fizjoterapia
Kiedy ból stawu minie, może okazać się, że „pamiątką” po bólu są przykurcze w kończynach dolnych, które wytworzyły się przez miesiące lub lata trwania dolegliwości. Przykurcze te wymagają rozciągania, aby przywrócona została prawidłowa postawa ciała.
W tym celu pacjenci powinni wykonywać odpowiednie ćwiczenia. Bardzo wskazane są również wizyty u fizjoterapeuty. Fizjoterapia dysponuje również innymi pomocnymi metodami terapii takimi jak: mobilizacja stawów krzyżowo biodrowych lub taping , czyli kinesiotaping.
Fizjoterapia ma też zastosowanie w przypadkach hipermobilności lub hipomobilności stawów krzyżowo biodrowych. Odpowiednio dobrane ćwiczenia oraz zabiegi mogą umożliwić odblokowanie zablokowanych oraz ustabilizować nadmiernie ruchome stawy.
Chiropraktycy mogą podjąć się próby nastawienia i odblokowania stawu przez specjalne manipulacje.
Zabiegi na stawie krzyżowo biodrowym nie powinny być zbyt częste i zbyt agresywne, gdyż mogą prowadzić do nadmiernego rozluźnienia więzadła krzyżowo biodrowego i niestabilności stawu.
Ćwiczenia na staw krzyżowo biodrowy
Ćwiczenia na staw krzyżowo biodrowy mają za zadanie przywrócić prawidłową biomechanikę. Pewne mięśnie i więzadła muszą zostać rozciągnięte, a inne mięśnie powinny być wzmocnione.
Część pacjentów pyta jak samemu odblokować staw krzyżowo biodrowy. Diagnozowanie i leczenie samego siebie jest trudne, dlatego najlepiej zgłosić się do specjalisty.
Przyczyn bólu krzyża i pośladka jest wiele, dlatego dobór odpowiednich ćwiczeń należy pozostawić specjaliście.
Odnerwienie
W skrajnych przypadkach lekarz może dokonać odnerwienia stawu krzyżowo biodrowego. Powoduje to brak bólu, ale również i czucia w tych stawach.
Anatomia ich unerwienia umożliwia nieoperacyjne przerwanie włókien czuciowych.
Zabieg ten nazywany jest ablacją i może być wykonany za pomocą miejscowego podania alkoholu, termolezji (wypalenia nerwów za pomocą radiofrekwencji) lub kriolezji, czyli wymrażania nerwów.
Zabieg w moim przekonaniu jest kontrowersyjny, gdyż odnerwienie może przyśpieszać degenerację (zwyrodnienie). Uważam, że odnerwienie stawu powinno być stosowane dopiero po wyczerpaniu innych, mniej inwazyjnych możliwości.
Operacja
Metody operacyjne stosuje się rzadko. Jednym ze wskazań do ich zastosowania są nawracające podwichnięcia.
- Alderink, Gordon J. (1991). „The Sacroiliac Joint: Review of Anatomy, Mechanics, and Function”. Journal of Orthopaedic & Sports Physical Therapy. 13 (2): 71–84. doi:10.2519/jospt.1991.13.2.71. PMID 18796854.
- Schwarzer, A. C.; Aprill, C. N.; Bogduk, N (1995). „The sacroiliac joint in chronic low back pain”. Spine. 20 (1): 31–7. doi:10.1097/00007632-199501000-00007. PMID 7709277.
- Maigne, J. Y.; Aivaliklis, A; Pfefer, F (1996). „Results of sacroiliac joint double block and value of sacroiliac pain provocation tests in 54 patients with low back pain”. Spine. 21 (16): 1889–92. doi:10.1097/00007632-199608150-00012. PMID 8875721.
- Fortin, J. D.; Falco, F. J. (1997). „The Fortin finger test: An indicator of sacroiliac pain”. American Journal of Orthopedics. 26 (7): 477–80. PMID 9247654.
Niepozorny problem z miednicą mylony z bólem kręgosłupa
Jeśli nie znasz źródła bólu w dolnej części pleców, dobrze jest też zwrócić uwagę na staw krzyżowo-biodrowy (SI). Chociaż wiele osób nigdy o tym nie słyszało, szacuje się, że dysfunkcja stawu krzyżowo-biodrowego jest odpowiedzialna od 15% nawet do 30% przypadków bólu w dolnej części pleców.
Czym jest staw krzyżowo-biodrowy (SI)?
Staw krzyżowo-biodrowy jest miejscem, gdzie miednica łączy się z kręgosłupa. Dzięki temu mamy dwa stawy krzyżowo-biodrowe.
Stawy SI są wytrzymałe i wytrzymują ogromne ciśnienie. Wspomagają one ciężar górnego ciała, działając jako amortyzatory podczas przenoszenia ciężaru między tułowiem a miednicą i nogami. Stawy te wspomagają również zakres ruchu, gdy zginasz się na biodrach lub gdy skręcasz się.
Za każdym razem, gdy wstajemy z siedzenia lub chodzimy, kładziemy nacisk na stawy SI. Codzienne czynności z czasem przeciążamy te stawy prowadząc do bólu i dysfunkcji całego układu.
Typowe objawy bólowe stawów krzyżowo-biodrowych.
Problemy ze stawami SI można scharakteryzować przez te objawy:
- przewlekłe, bolesne bóle po jednej stronie dolnej części pleców, boczna część okolicy kości krzyżowej.
- mniejszy ból pleców, który pogłębia się przy pewnych ruchach, takich jak wsiadanie i wysiadanie z samochodu, schylanie się i poranne wstawanie z łóżka.
- ból, który promieniuje w dół od pośladka do kolana po tylnej części uda, mylony z rwą kulszową.
- ból, który sprawia wrażenie, że pochodzi z bioder.
Ból spowodowany dysfunkcją stawów SI może pojawić się po obu stronach ciała, nawet jeśli bardziej powszechne jest odczuwanie bólu tylko po jednej stronie.
Kolejny fakt, o którym należy pamiętać: Dysfunkcja stawów krzyżowo-biodrowych częściej występuje u kobiet w młodym i średnim wieku. Kobiety, które są w ciąży lub niedawno urodziły mogą być bardziej podatne na ból stawów SI.
Objawy które na pewno nie mają źródła w stawach krzyżowo-biodrowych:
- ból, który promieniuje od kolana w dół nogi.
- słabość lub drętwienie w dolnej części ciała.
Jeśli objawy te występują, staw SI nie jest prawdopodobnym źródłem bólu.
Jak sprawdzić dysfunkcję stawów SI?
Zaleca się wizytę u fizjoterapeuty, w celu diagnostyki funkcjonalnej, które m.in. obejmują:
- diagnostyka poprzez kompresje kości biodrowej na kość krzyżową w celu prowokacji bólu pochodzącego ze stawu.
- Badanie bolesności stawu podczas zakresu ruchu poprzez kość udową.
- test w leżeniu na plecach z jedną nogą wyprostowaną i drugą zgiętą, gdzie kostka spoczywa na udzie prostej nogi. Ciśnienie jest przykładane poprzez delikatne naciskanie zgiętego kolana w dół i na zewnątrz.
Jeśli te testy odtwarzają ból, może to oznaczać dysfunkcję stawów krzyżowo-biodrowych.
W stanach ostrych lekarz może diagnostycznie podać do stawu SI miejscową iniekcję znieczulającą. Jeśli zastrzyk łagodzi ból, problemem może być staw SI.
Dysfunkcję stawów krzyżowo-biodrowych trudno jest określić za pomocą diagnostyki obrazowej, takiej jak badanie rentgenowskie lub rezonans magnetyczny. Dlatego tak trudna jest ich diagnostyka, a pacjenci często błędnie i nieskutecznie leczą się na inne przypadłości, np. na dyskopatię.
Jednak dobrze przeprowadzone funkcjonalne testy fizjoterapeutyczne mogą to skutecznie określić.
Staw krzyżowo-biodrowy
Zdecydowana większość zaburzeń w obrębie stawów krzyżowo-biodrowych jest konsekwencją codziennych nawyków bądź asymetrii prawej i lewej strony ciała (lateralizacji).
Przeważnie dysfunkcje te związane są z nawykami, takimi jak spanie na jednym boku, bądź zakładanie nogi na nogę.
Z biegiem czasu efektem nawyków mogą być zaburzenia równowagi mięśniowej, które objawiają sięprzykurczami, ograniczoną ruchomością oraz zaburzeniami postawy ciała [1].
Do czynników zaburzających funkcjonowanie stawów krzyżowo-biodrowych zalicza się:
- stan zapalny – jest on przeważnie konsekwencją nagłego urazu lub długotrwałego przeciążenia (zarówno dynamicznego, jak i statycznego), dochodzi wówczas do silnego naciągnięcia więzadeł lub do wzmożonego napięcia struktur więzadłowych;
- zmiany zwyrodnieniowe – wskutek zmian dochodzi do uszkodzenia chrząstki wyściełającej powierzchnie stawowe na kości biodrowej i krzyżowej;
- patologiczne zmiany w obrębie kości krzyżowej – przeważnie dotyczą braku zrostu pomiędzy kręgami na jednym lub więcej poziomach, zaburzony zrost kości krzyżowej (zrost kości ma miejsce w rozwoju wewnątrzmacicznym) wpływa na nieprawidłowe wykształcenie stawu krzyżowo-biodrowego;
- zaburzenia struktur stabilizujących: hipomobilność – stan, gdy napięcie tkanek okołostawowych jest wzmożone i uniemożliwia prawidłową ruchomość stawu;
- zaburzenia struktur stabilizujących: hipermobilność – stan rozciągnięcia więzadeł, które nie spełniają swojej funkcji stabilizacyjnej, wówczas ruch w stawie przekracza prawidłowe zakresy;
- ciąża – podczas ciąży stawy krzyżowo-biodrowe przechodzą zmiany związane z wydzielaniem hormonów, które wpływają na rozluźnianie tkanki łącznej, co ma ułatwić poród poprzez zwiększoną elastyczność struktur;
- nieprawidłowa postawa ciała w statyce i dynamice – wpływa przeciążająco na stawy krzyżowo-biodrowe [2–4].
Dysfunkcje stawu krzyżowo-biodrowego można podzielić na zaburzenia związane z:
- ograniczeniem ruchomości w stawie (staw zablokowany) – jedna z kości biodrowych przemieszcza się (ulega skręceniu) w kierunku do przodu i powoduje zablokowanie kości w nieprawidłowej pozycji, napięcie torebki stawowej i uniemożliwienie ruchu w segmentach kręgosłupa znajdujących się powyżej,
- nadmierną ruchomością w stawie,
- niestabilnością, często połączoną z wtórną kompresją powierzchni stawowych [5, 6].
- Wnikliwe badanie osteopatyczne pozwala wskazać rodzaj zaburzenia i jego postać.
- Postępowanie w przypadku dysfunkcyjności stawu krzyżowo-biodrowego zależne jest od przyczyny zaburzeń [7–10]:
- Staw zablokowany – pierwszą czynnością jest odblokowanie stawu przez techniki manualne, następnie należy wprowadzić ćwiczenia utrzymujące zakres ruchu w zablokowanym dotąd kierunku.
Staw niestabilny – istotna jest praca z określonymi grupami mięśniowymi w celu poprawy stabilizacji stawu krzyżowo-biodrowego.
Zazwyczaj potrzebne jest również wspomaganie stabilności miednicy pasem miedniczym.
W przypadku zwiększonej ruchomości/niestabilności przyczyną bólu może być osłabienie mięśni pośladkowych oraz dwugłowego uda i sztywność mięśni biodrowo-lędźwiowych, które stabilizują kręgosłup i miednicę. Wskazane jest:
- wzmocnienie mięśni pośladkowych i dwugłowych ud,
- skorygowanie dysfunkcji stawu (chiropraktyka/terapia manualna),
- rozciąganie mięśni biodrowo-lędźwiowych,
- zachowanie odpowiedniej ruchomości bioder.
Staw niestabilny skompresowany – należy doprowadzić do odbarczenia powierzchni stawowych poprzez osteopatyczne techniki manualne, a następnie wprowadzić leczenie jak w przypadku niestabilności stawu krzyżowo-biodrowego. Wskazane są:
- relaksacja nadmiernie napiętych grup mięśniowych,
- wzmacnianie mięśni głębokich obręczy miedniczej.
Zabiegi z zakresu terapii manualnej mają na celu odtworzenie ruchu stawowego (mobilizacje, manipulacje), zmniejszenie patologicznego napięcia w obrębie struktur miednicy oraz dążenie do równowagi mięśniowej (techniki poizometrycznej relaksacji mięśni – PIR). Praca na tkankach miękkich obejmuje poprawę elastyczności tkanek obkurczonych oraz wzmocnienie tkanek osłabionych [11, 12].
W przypadkach zaawansowanych zmian i dolegliwości bólowych czasami konieczne jest wprowadzenie farmakoterapii o działaniu przeciwzapalnym i przeciwbólowym [12].
Manualne odbarczenie stawu krzyżowo-biodrowego prawego
Pacjent leży na lewym boku przodem do terapeuty. Noga prawa ugięta w stawie biodrowym (pod kątem prostym) i kolanowym spoczywa na leżance przed nogą lewą, noga lewa wyprostowana.
Lewa dłoń terapeuty położona w okolicy prawego guza kulszowego, prawa dłoń spoczywa na prawym barku pacjenta (zdj. 1). Poleca się pacjentowi wykonanie wdechu.
Podczas głębokiego wydechu terapeuta jedną ręką stabilizuje bark lub dolne żebra po przeciwnej stronie, drugą naciska i przesuwa okolicę pośladka w kierunku do siebie (zdj. 2).
Po zabiegu należy wykonać test wyprzedzania, który polega na tym, że pacjent stoi tyłem do badającego z wyprostowanymi nogami w stawach kolanowych, obie stopy równo na podłodze. Należy wyczuć kciukami oba kolce biodrowe tylne górne.
Poleca się pacjentowi wykonanie skłonu do przodu. W skłonie tułowia ocenia się położenie oraz ruchomość obu kolców.
Brak obniżania się kolca albo obecność objawu wyprzedzania świadczy głównie o zablokowaniu stawu krzyżowo-biodrowego po stronie badanej.
Energizacja mięśni (PIR)
Przed rozpoczęciem PIR należy wykonać test funkcjonalny. Pacjent leży na plecach z nogami ugiętymi w stawach kolanowych, terapeuta klęczy przed stopami pacjenta i stabilizuje je. Poleca się wykonanie skrętu kolan w prawą, następnie lewą stronę. Należy porównać różnice w odległości stawów kolanowych od podłoża. Po zakończeniu PIR należy powtórzyć test funkcjonalny.
Poizometryczna relaksacja mięśni (angażowanie mięśni otaczających miednicę): leżenie na plecach, nogi ugięte w stawach kolanowych, skręcone maksymalnie w jedną stronę. Opór: jedna ręka na stopach pacjenta, druga przyłożona po bocznej stronie uda (zdj. 3). Poleca się wykonanie ruchu przeciwko oporowi terapeuty.
W momencie gdy pacjent przepchnie dłonie terapeuty (zdj. 4), poleca się rozluźnienie i wykonanie głębokiego wdechu, następnie podczas wydechu spycha się kolana do pozycji wyjściowej. Relaksację należy wykonać dla obu stron, po 5–8 powtórzeń na każdą stronę. Należy dawkować równe napięcia i wyrównać je po obu stronach.
Poizometryczna relaksacja mięśni (angażowanie mięśni przywodzicieli uda, pośladkowych średnich oraz czworobocznych lędźwi): leżenie na boku z nogami wyprostowanymi.
Opór: jedna ręka przyłożona w okolicy bocznej uda, druga na ramieniu pacjenta (zdj. 5). Poleca się uniesienie całego tułowia i nóg przeciwko oporowi terapeuty (zdj. 6).
Technikę należy wykonać obustronnie, po 5–8 powtórzeń na każdą stronę.
Ćwiczenia wzmacniające
W terapii stawu krzyżowo-biodrowego zastosowanie mają ćwiczenia stymulujące głębokie mięśnie stabilizujące. Są to przede wszystkim podpory (przodem, tyłem, bokiem), kombinacje ćwiczeń w pozycji klęku podpartego oraz ćwiczenia w wyższych pozycjach na małej płaszczyźnie podporu oraz na niestabilnym podłożu.
Ćwiczenie 1.
Angażowanie jednostronnie mięśnia pośladkowego wielkiego oraz jednostronnie czworobocznego lędźwi, prostownika grzbietu, biodrowego większego po obu stronach, skośnych brzucha, poprzecznego brzucha.
Leżenie na plecach, jedna noga ucięta w stawie kolanowym, zgięta pod kątem prostym, druga wyprostowana (zdj. 7). Ruch: jednoczesne uniesienie bioder oraz wyprostowanej nogi, tak aby oba uda były równoległe (zdj. 8).
Ćwiczenie należy wykonać obustronnie.
Ćwiczenie 2
Leżenie na plecach, obie golenie i stopy znajdują się na podwieszkach. Ruch: uniesienie obu bioder (zdj. 9).
Ćwiczenie 3.
Leżenie na plecach z nogami ugiętymi pod kątem prostym. Lewa dłoń przyłożona z przodu na lewym udzie, prawa ręka przyłożona z tyłu na prawym udzie (zdj. 10). W tej pozycji należy docisnąć lędźwie do podłoża.
Ruch: maksymalny nacisk udami na dłonie (lewe udo naciska w górę, prawe w dół). Podczas ćwiczenia dłonie stawiają opór udom, tak aby uzyskać napięcie izometryczne. Pacjent powinien czuć napięcie na lewych zginaczach bioder i prawych prostownikach. Napięcie należy utrzymać w granicach 10 s. Ćwiczenie należy wykonać obustronnie.