Hiperprolaktynemia – przyczyny, objawy, leczenie

Prolaktyna jest hormonem polipeptydowym wydzielanym przez komórki przedniego płata przysadki mózgowej (jest to gruczoł dokrewny, który na zasadzie sprzężenia zwrotnego “współpracuje” z częścią mózgowia o nazwie podwzgórze), które nazywane są laktotropami.

Wydzielanie prolaktyny jest pobudzane przez co najmniej dwa peptydowe neurohormony podwzgórzowe – tyreoliberynę (TRH) oraz wazoaktywny peptyd jelitowy (VIP). Wydzielanie prolaktyny jest hamowane przez działanie dopaminy. Prolaktyna jest hormonem, który pełni dużą ilość funkcji.

Jednak najlepiej poznanym działaniem fizjologicznym prolaktyny jest jej pobudzający wpływ na wydzielanie mleka. Ponadto wpływa ona na czynność ciałka żółtego, na czynność gonady męskiej i warstwy siateczkowatej kory nadnerczy. Prolaktyna wpływa również na układ odpornościowy, jej działanie ma głównie charakter immunostymulacyjny.

W nadmiarze prolaktyna hamuje wydzielanie gonadotropin z przysadki.  Niestety tak. Stan chorobowy spowodowany nadmiarem prolaktyny jest określany jako hiperprolaktynemia. Nie ma dokładnych danych epidemiologicznych dotyczących hiperprolaktynemii, lecz ocenia się, że jest to zaburzenie stosunkowo częste.

Przyjmuje się, że nawet 1/3 przypadków wtórnego braku miesiączki u kobiet ma związek z hiperprolaktynemią.  Hiperprolaktynemię można podzielić na dwa rodzaje: organiczną i czynnościową.

• Hiperprolaktynemia organiczna jest najczęściej spowodowana gruczolakiem przysadki wydzielającym prolaktynę, gruczolak taki nosi nazwę prolactinoma. Hiperprolaktynemię organiczną mogą także powodować inne zmiany chorobowe w okolicy podwzgórza i przysadki, takie jak guzy tej okolicy inne niż prolactinoma, zmiany zapalne i ziarnicze, zespół pustego siodła.
• Hiperprolaktynemia czynnościowa może być natomiast spowodowana zażywaniem niektórych leków (tzw. hiperprolaktynemia polekowa), niewydolnością wątroby, niewydolnością nerek, niedoczynnością tarczycy. Poza tym hiperprolaktynemia czynnościowa może czasami występować bez żadnej uchwytnej przyczyny – mówi się wtedy o hiperprolaktynemii samoistnej. Do leków, których przyjmowanie dość często może wywoływać hiperprolaktynemię, należą między innymi leki psychotropowe (chlorpromazyna), benzodiazepiny, niektóre leki przeciwnadciśnieniowe (rezerpina, metyldopa), leki stosowane w zaburzeniach przewodu pokarmowego (metoklopramid, cymetydyna) oraz estrogeny, które są najczęściej zażywane jako składnik tabletek antykoncepcyjnych. 

Objawami hiperprolaktynemii u kobiet są przede wszystkim zaburzenia cykli miesięcznych – cykle bezowulacyjne, rzadkie i bardzo nieregularne miesiączki lub też wtórny brak miesiączki. Inne objawy typowe dla kobiet to niepłodność oraz wydzielanie mleka w gruczołach piersiowych poza okresem karmienia, czyli mlekotok. Należy pamiętać, że występowanie mlekotoku u kobiet z regularnymi, owulacyjnymi cyklami miesięcznymi z reguły nie wiąże się z hiperprolaktynemią i jest raczej wynikiem zwiększonej wrażliwości gruczołów piersiowych na prawidłowe stężenia prolaktyny. Wysoka prolaktyna u mężczyzn daje mało charakterystyczne objawy. Należą do nich niepłodność związana ze zmniejszoną liczbą plemników w nasieniu oraz zaburzenia potencji.

Kiedy można rozpoznać hiperprolaktynemię?

Podstawą rozpoznania hiperprolaktynemii jest co najmniej dwukrotne wykazanie zwiększonego stężenia prolaktyny w surowicy krwi ( > 20 ng/ml u kobiet i >15 ng/ml u mężczyzn). 

Badanie stężenia prolaktyny powinno być wykonane u wszystkich kobiet w wieku reprodukcyjnym z wtórnym brakiem miesiączki, rzadkim nieregularnym miesiączkowaniem lub niepłodnością z brakiem owulacji oraz u wszystkich mężczyzn z długotrwałymi zaburzeniami potencji.

Należy pamiętać, że stężenia prolaktyny są bardzo duże u kobiet w ciąży i w okresie karmienia, jest to tzw. fizjologiczna hiperprolaktynemia. Umiarkowane zwiększenie stężenia prolaktyny może być obecne również w stanie dużego stresu. Bardzo duże stężenia prolaktyny, zwykle powyżej 150 ng/ml, sugerują obecność prolactinoma.

W związku z tym u pacjentów z tak wysokim poziomem prolaktyny powinno być wykonane badanie rezonansu magnetycznego, dzięki któremu będzie można wykryć ewentualnego gruczolaka. Ponadto, badaniem bardzo pomocnym w różnicowaniu hiperprolaktynemii czynnościowej i organicznej, są próby z metoklopramidem oraz z tyreoliberyną (TRH).

Jak wygląda leczenie zbyt wysokiego poziomu prolaktyny?

Wszystko uzależnione jest od przyczyny. W przypadku hiperprolaktynemii polekowej wystarczającym postępowaniem jest odstawienie leku, który wywołuje zwiększone wydzielanie hormonu.

W pozostałych przypadkach hiperprolaktynemii czynnościowej leczeniem z wyboru jest stosowanie leków, będących agonistami dopaminy, zwłaszcza jest to bromokryptyna.

Leczenie należy rozpoczynać od małych dawek, podawanych wieczorem po kolacji, aby uniknąć działań ubocznych, a następnie dawkę należy stopniowo zwiększać. Leczenie jest zazwyczaj bardzo dobrze tolerowane i skutki uboczne mogą nie występować nawet przez wiele lat.

W przypadku nieskuteczności leczenia bromokryptyną, do terapii można wprowadzić również inne leki będące agonistami dopaminy: chinagolid oraz kabergolinę. Z chwilą normalizacji stężenia prolaktyny powraca możliwość zajścia w ciążę, czasami nawet jeszcze przed normalizacją miesiączek. 

Hiperprolaktynemia związana z niedoczynnością tarczycy oraz niewydolnością nerek lub wątroby zawsze wymaga leczenia przyczynowego. Podobnie właściwego leczenia przyczynowego wymaga hiperprolaktynemia organiczna związana z obecnością prolactinoma.

Metodą z wyboru leczenia prolactinoma jest farmakologiczne leczenie agonistami dopaminy, przede wszystkim za pomocą bromokryptyny. Leczenie to u około 80% pacjentów nie tylko prowadzi do normalizacji poziomu prolaktyny, lecz również prowadzi do regresji guza.

Brak regresji guza lub jego powiększenie się bez względu na wymiary wyjściowe jest zawsze wskazaniem do leczenia neurochirurgicznego. 

Podwyższony poziom prolaktyny jest stosunkowo częstą przypadłością, która dotyczy przede wszystkim kobiet. Dlatego też, jeśli zaczynają pojawiać się problemy z miesiączkami lub przez długi okres czasu kobieta nie może zajść w ciążę, zawsze należy pomyśleć o tym czy nie ma to związku z nadmiarem prolaktyny. Rozpoznaną chorobę można leczyć, a efekty leczenia są zazwyczaj zadowalające. 

wróć do bloga czytaj kolejny

• kapsułki, odporność, zmęczenie, niedobór witamin 13.99 zł
• tabletka 13.99 zł
• kapsułki, odporność, niedobór witamin 16.99 zł
• kapsułki, odporność 9.99 zł

Dokładamy wszelkich starań, aby podane zdjęcie i opis oferowanych produktów były aktualne, w pełni prawidłowe oraz kompletne. Jeśli widzisz błąd, poinformuj nas o tym.

Zgłoś uwagi

• Badanie erytropoetyny (EPO) jest wskazane podczas prowadzenia procesu diagnostycznego chorób krwi i nerek. Dzięki analizie poziomu erytropoetyny, możliwe jest kontrolowanie odpowiedzi na wdrożone leczenie anemii, nadkrwistości i niedokrwistości. Wysoki poziom EPO jest charakterystyczny dla sportowców, którzy swoje treningi odbywają w terenach górskich, ale także, co ciekawe, dla osób palących papierosy. Badanie poziomu erytropoetyny często towarzyszy analizie morfologii krwi i  hematokrytowi. Jaka jest norma EPO we krwi, czy do badania erytropoetyny należy zgłosić się na czczo i czy stosowanie EPO przez sportowców jest równoznaczne ze stosowaniem dopingu? Na te i inne pytania odpowiedzi znajdują się w niniejszym artykule.
• Badanie poziomu estrogenów jest jednym z głównych parametrów, który jest analizowany, kiedy lekarz specjalista (endokrynolog, ginekolog czy dermatolog) próbuje ustalić przyczynę długotrwałego braku miesiączki, zaburzeń dojrzewania płciowego, funkcji jajników, niekontrolowanych zmian masy ciała, a także niepokojących objawów natury dermatologicznej, takich jak np. trądzik. Poziom estrogenów kobiety w ciąży różni się od zakresów referencyjnych dla nieciężarnych pacjentek. Jak należy się przygotować do pobrania krwi, jakie są objawy nadmiaru i niedoboru estrogenów i czy badanie poziomu tych hormonów jest refundowane? Odpowiedzi na te pytania znajdują się w niniejszym artykule.
• Estriol to hormon produkowany głównie podczas ciąży przez łożysko i nadnercza płodu. Norma estriolu w organizmie kobiety ciężarnej może być nawet 1000 razy wyższa niż ta w organizmie pacjentki niebędącej w ciąży, u której stężenie tego hormonu jest znikome. Razem z badaniem estriolu należy wykonać oznaczenie innych parametrów krwi, takich jak wolny estriol, (β-hCG) i AFP. Obniżony poziom estriolu w wyniku badań może świadczyć o wystąpieniu u płodu wad chromosomalnych w postaci zespołu Downa, Edwardsa oraz wad morfologicznych cewy nerwowej prawidłowej. Jak należy przygotować się do pobrania krwi, jak interpretować wynik badania estriolu w pierwszym, drugim i trzecim trymestrze ciąży i ile kosztuje oznaczenie stężenia hormonu we krwi? Odpowiedzi na te pytania znajdują się w niniejszym artykule.
• Badanie poziomu anty-TPO, czyli autoprzeciwciał skierowanych przeciwko peroksydazie tarczycowej, najczęściej zleca się pacjentkom, u których podejrzewa się chorobę autoimmunologiczną tarczycy, jaką jest np. Hashimoto. W celu sprawdzenia tego parametru należy w laboratoryjnym punkcie pobrań oddać krew o dowolnej porze dnia, bez konieczności bycia na czczo. Najczęściej anty-TPO oznacza się wraz z określeniem poziomu innych parametrów hormonalnych należących do tzw. panelu tarczycowego, czyli TSH, FT3 i FT4, anty-TG i TG. Ile kosztuje badanie anty-TPO i jakie są jego normy? Odpowiedzi na te pytania znajdują się w niniejszym artykule.
• Rezonans magnetyczny nadgarstka to bezbolesne i nieinwazyjne badanie obrazowe, które wykonuje się najczęsciej wówczas, kiedy dojdzie do urazu tego obszaru. Dotyczy to zarówno kości, jak i ścięgien nadgarstka. MRI może zostać przeprowadzone z wykorzystaniem kontrastu lub bez środka cieniującego. Do wykonania rezonansu magnetycznego konieczne jest posiadanie skierowania lekarskiego, a samo prześwietlenie może być refundowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia. Jak wygląda MR nadgarstka, ile kosztuje i czy do badania przystępuje się na czczo? Odpowiedzi na te pytania znajdują się w niniejszym artykule.
• Badanie poziomu FT4 (tyroksyny) jest oznaczeniem hormonalnym, które pozwala ocenić, czy tarczyca działa prawidłowo. Aby właściwie zinterpretować wyniki FT4, należy dokonać porównania jego wartości z FT3 – trójjodotyroniną i TSH – hormon tyreotropowy. Tyroksyna jest jednym z tzw. hormonów aktywności życiowej, ponieważ dociera do każdej komórki ciała, przez co wpływa na szereg procesów fizjologicznych determinujących stan zdrowia. Czy do badania FT4 trzeba być na czczo i które niepokojące objawy wynikające z zaburzeń pracy tarczycy powinny zostać poddane ocenie, poprzez badanie poziomu tyroksyny? Odpowiedzi na te pytania znajdują się w niniejszym artykule.
• Badanie poziomu FT3 jest jednym z podstawowych oznaczeń hormonalnych krwi, które należy wykonać przy podejrzeniu choroby tarczycy. Nie ma znaczenia, czy objawy wskazują na nadczynność gruczołu czy też na jego niedoczynność, ponieważ w obu przypadkach wskazane jest wykonanie analizy tego stężenia. Badanie najczęściej towarzyszy ocenie innych hormonów oraz obliczeniu stosunku FT3 do FT4 (tzw. konwersji trójjodotryoniny do tyroksyny) i porównaniu tychże do poziomu TSH. Jak należy się przygotować do badania, czy do pobrania krwi trzeba być na czczo oraz na co wskazuje podwyższony i obniżony poziom FT3? Odpowiedzi na te pytania znajdują się w niniejszym artykule.
• Badanie rentgenowskie stawu łokciowego wykonywane jest najczęściej w sytuacji jego urazu. W obszarze łokcia przyczepiają się mięśnie, które są zaangażowane zarówno w prostowanie, jak i zginanie przedramienia, nadgarstka i palców. Jest to staw zawiasowy, który jest narażony na wiele urazów, takich jak złamanie, skręcenie i zwichnięcie. Jedną z obrazowych metod diagnostycznych jest wykonanie prześwietlania łokcia. Jak się przygotować do badania i ile kosztuje RTG stawu łokciowego? Odpowiedzi na te pytania znajdują się w niniejszym artykule.

Hiperprolaktynemia – przyczyny, objawy, leczenie

Fot.: Unsplash.com

Hiperprolaktynemia to podwyższony poziom prolaktyny we krwi. Hormon ten odpowiada u kobiet za wzrost płodu oraz laktację. Z kolei u mężczyzn prolaktyna stymuluje jądra do syntezy testosteronu. Zbyt wysoki poziom prolaktyny może prowadzić do niepłodności. Zbyt wysoki poziom prolaktyny może dawać mało charakterystyczne objawy, co utrudnia rozpoznanie tego zaburzenia hormonalnego. Leczenie hiperprolaktynemii może wymagać terapii chorób będących przyczyną hiperprolaktynemii oraz stosowania leków będących agonistami dopaminy.

Czym jest hiperprolaktynemia?

Fot.: Unsplash.com

Hiperprolaktynemia to jedno z najczęstszych zaburzeń hormonalnych, które występuje przede wszystkim u kobiet, choć zdarza się także u mężczyzn. Prolaktyna to hormon syntetyzowany przez przysadkę, którego najważniejszą rolą w organizmie kobiety  jest pobudzanie laktacji, a także stymulowanie wydzielania progesteronu w ciałku żółtym. Z kolei prolaktyna u mężczyzn odpowiada za regulowanie produkcji testosteronu przez jądra oraz podtrzymywanie funkcji seksualnych. U obydwu płci prolaktyna warunkuje odporność organizmu na stres, wspomaga funkcje immunologiczne.

Prawidłowy poziom prolaktyny we krwi jest następujący:

• u kobiet w fazie lutealnej – poniżej 40 mikrogramów/ l
• u kobiet w fazie folikularnej – poniżej 23 mikrogramów/ l
• u mężczyzn – poniżej 20 mikrogramów/ l

Nadmierna syntezy prolaktyny przez przysadkę powoduje hiperprolaktynemię.

Stan taki występuje fizjologicznie podczas ciąży i karmienia piersią; wysoka prolaktyna towarzyszy także stosunkowi seksualnemu oraz wysiłkowi fizycznemu.

Oczywiście wtedy hiperprolaktynemia nie jest traktowany jako zaburzenie. Natomiast wzrost poziomu prolaktyny w każdej innej sytuacji stanowi zaburzenie gospodarki hormonalnej.

Przyczyny hiperprolaktynemii

Wysoki poziom prolaktyny może być spowodowany długotrwałym stresem, urazem fizycznym, a także stosowaniem leków przeciwdepresyjnych. Inne przyczyny hiperprolaktynemii to:

• niedoczynność tarczycy
• niedoczynność kory nadnerczy
• niewydolność nerek
• marskość wątroby
• guzy przysadki

W przebiegu tych schorzeń może dojść do nadmiernej syntezy prolaktyny, a także upośledzonego jej metabolizmu, co prowadzi ostatecznie do wzrostu jej stężenia.

Jak objawia się hiperprolaktynemia?

Objawy podwyższonego poziomu prolaktyny są nieco odmienne u kobiet i u mężczyzn. W przypadku hiperprolaktynemii u kobiet pojawić mogą się takie symptomy jak:

• zaburzenia miesiączkowania
• niepłodność
• spadek libido
• uderzenia gorąca
• suchość pochwy

Z kolei hiperprolaktynemia u mężczyzn może objawiać się spadkiem libido, impotencją, spadkiem masy mięśniowej, osteoporozą, przerostem gruczołów sutkowych (ginekomastią). Ponadto u osób obu płci pojawić mogą się bóle głowy, chroniczne zmęczenie, zaburzenia widzenia.

Diagnostyka hiperprolaktynemii

Pierwszym etapem diagnostyki hiperprolaktynemii jest oznaczenie poziomu prolaktyny we krwi. Następnie konieczne jest określenie przyczyn hiperprolaktynemii. Gdy wyeliminowane zostają wykluczone takie przyczyny jak ciąża czy niedoczynność tarczycy, wówczas diagnostyka powinna być skierowana na guz przysadki.

W diagnostyce guza stosowany jest test z metoklopramidem. W teście tym oznaczane jest stężenie prolaktyny na czczo oraz w 60 minucie po podaniu metoklopramidu. Gdy poziom prolaktyny po podaniu leku zwiększył się co najmniej 6 razy – diagnozowana jest hiperprolaktynemia czynnościowa.

Gdy poziom prolaktyny nie zwiększa się po podaniu leku – można rozpoznać gruczolaka przysadki.

Leczenie hiperprolaktynemii

Fot.: Unsplash.com

W celu wyleczenia hiperprolaktynemii czynnościowej konieczne jest wyeliminowanie przyczyny zaburzeń hormonalnych. Leczenie przyczynowe może obejmować terapię niedoczynności tarczycy, niewydolności nerek czy wątroby. Konieczne może być także wyeliminowanie narażenia na stres. Farmakologiczne leczenie hiperprolaktynemii polega na stosowanie preparatów będących agonistami receptorów dopaminowych. Inną metodą leczenia jest operacyjne usunięcie guza.

Bibliografia:

Matuszek B., Nowakowski A., Hiperprolaktynemia – częsty problem kliniczny?; Medycyna Rodzinna 1/ 2003

Podwyższona prolaktyna – czy świadczy o chorobie?

Hiperprolaktynemia to stan chorobowy, który charakteryzuje się nadmiarem prolaktyny (PRL) we krwi. U kobiet jest to poziom powyżej 20 ng/ml, a u mężczyzn powyżej 15 ng/ml. Może występować okresowo, np. w trakcie ciąży i laktacji, krótkotrwałe wzrosty stężenia obserwuje się także w trakcie: 

• sytuacji stresowej,  
• snu,  
• wysiłku fizycznego,  
• hipoglikemii,  
• orgazmu.  

Przyjmowanie niektórych leków także powoduje wzrost wydzielania prolaktyny. Są to między innymi: 

• agoniści receptora dopaminowego,  
• antagoniści receptora histaminowego,  
• opioidy,  
• trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne,  
• inhibitory MAO,  
• SSRI.   

Patologiczna hiperprolaktynemia może być wywołana stanami chorobowymi ośrodkowego układu nerwowego. Najczęstszą przyczyną jest występowanie guzów w okolicy podwzgórzowo-przysadkowej lub guzów przysadki, np.

 prolactimona, który wydziela hormon PRL oraz guzy mieszane, które mogą wydzielać także inne hormony. Guzy przysadki dzieli się pod względem wielkości na mikrogruczolaki (poniżej 10 mm) i makrogruczolaki (powyżej 10 mm).

Obecność zmiany wykrywa się dzięki badaniu tomografii komputerowej i rezonansu magnetycznego z kontrastem. Wysoka prolaktyna (powyżej 200 ng/ml) zwykle wskazuje na większą zmianę.

Podwyższony poziom prolaktyny może się różnie objawiać, w zależności od płci: 

Kobiety: 

• zaburzenia miesiączkowania (rzadko występujące miesiączki, brak krwawień, bardzo niewielkie krwawienia), 
• niepłodność, 
• łojotok, hirsutyzm, 
• dyspaurenia (ból w trakcie stosunku płciowego). 

Mężczyźni: 

• obniżone libido, 
• zmniejszenie objętości ejakulatu, 
• hipotrofia jąder, 
• zmniejszenie gęstości włosów. 

Obie płcie: 

• mlekotok, 
• ginekomastia, 
• osteopenia/osteoporoza, 
• przyrost masy ciała, odkładanie się tkanki tłuszczowej w okolicach brzucha, 
• niestabilność emocjonalna, depresja, zmęczenie, drażliwość, 
• bóle głowy, 
• zmniejszenie ostrości wzroku, ubytki w polu widzenia, 
• w przypadku wydzielania przez guz innych hormonów – akromegalia, nadczynność tarczycy, zespół Cushinga.

Wysoka prolaktyna – kto jest narażony? 

Hiperprolaktynemię częściej rozpoznaje się u kobiet, jednak choroba występuje równie często u obu płci. Kobiety szybciej dostrzegają objawy, konsultując je z lekarzem prowadzącym czy ginekologiem.

 Wysoka prolaktyna u mężczyzn może zostać nierozpoznana, ponieważ uznają oni objawy za wstydliwe i nie przywiązują do nich większej wagi.

Objawami budzącymi niepokój są mlekotok i ginekomastia, które występują u 15-30% chorych.  

Jak obniżyć prolaktynę? 

W celu obniżenia poziomu prolaktyny stosuje się leczenie farmakologiczne. Jeżeli nie przynosi ono rezultatów, wówczas włączone zostaje leczenie chirurgiczne.  

Leczenie farmakologiczne 

Hiperprolaktynemię leczy się, podając leki z grupy agonistów receptorów D2, które wpływają na wzrost produkcji dopaminy w organizmie – hamuje ona wytwarzanie prolaktyny i zmniejsza wielkość guzów przysadki mózgowej. Lekami z tej grupy są: 

• bromokryptyna – zwykle stosowana w dawce 2,5-20 mg na dobę. Pozytywne efekty widać po pierwszych kilku dniach stosowania leku, ale pełny efekt osiąga się po kilku miesiącach zażywania. Powoduje zmniejszenie guza i przywraca prawidłowe funkcjonowanie gonad;  
• kabergolina – stosowana w dawkach 0,25-2 mg na tydzień. Wykazuje mniej działań niepożądanych w porównaniu z bromokryptyną. Lek stosuje się raz na tydzień; 
• chinagolid– stosowany w dawce 75-300 mikrogramów na dobę.  

Terapia tymi lekami wykazuje bardzo wysoką skuteczność. Można je stosować w każdym rodzaju hiperprolaktynemii. Leczeniem farmakologicznym można doprowadzić do znacznego zmniejszenia lub całkowitego zaniku guza. Po wyrównaniu poziomu prolaktyny leki należy przyjmować w obniżonej dawce przez 2-3 lata. Lekarz może zadecydować o zaprzestaniu terapii. 

Leczenie chirurgiczne 

Gdy leczenie farmakologiczne nie przynosi efektów, chory nie może przyjmować leków lub gdy lekarz prowadzący wyrazi na to zgodę, guz można usunąć chirurgicznie. Zwykle zabieg wykonuje się poprzez zatokę klinową nosa za pomocą laparoskopu. Wycięcie guza często jest kłopotliwe ze względu na jego umiejscowienie oraz wielkość.

Nie operuje się dużych makrogruczolaków oraz takich guzów, które są umiejscowione w trudno dostępnym miejscu. W przypadku niecałkowitego usunięcia guza stosuje się radioterapię w połączeniu z farmakoterapią. Ten rodzaj leczenia niesie za sobą wiele konsekwencji – może prowadzić do upośledzenia funkcjonowania przysadki mózgowej.

Po przeprowadzonym leczeniu należy kontrolować stężenie prolaktyny we krwi, przeprowadzając badanie co pół roku. Należy także co 1-3 lata wykonywać rezonans magnetyczny lub tomografię komputerową, aby wykluczyć odrastanie guza.  

Odpowiedzi na pytania naszych czytelników

Hiperprolaktynemia utrudnia zajście w ciążę. Skutki nadmiaru prolaktyny

Hiperprolaktynemia to stan, gdy we krwi występuje zbyt duże stężenie prolaktyny. Najczęściej obserwuje się go u kobiet, ale może pojawiać się także u mężczyzn. Hiperprolaktynemię trzeba leczyć, gdyż powoduje zaburzenia miesiączkowania, problemy z cyklem i płodnością.

Czym jest prolaktyna?

Prolaktyna to hormon, który produkuje przysadka mózgowa. Reguluje on działanie estrogenów i testosteronu oraz odpowiada za laktację po porodzie. To m.in. dzięki prolaktynie kobieta jest w stanie karmić piersią.

Stężenie tego hormonu waha się w zależności od fazy cyklu miesiączkowego: na początku (w fazie folikularnej) jest niższe i rośnie przed miesiączką (w fazie lutealnej). Właściwe stężenie tego hormonu powinno wynosić pomiędzy 23 a 40 µg/l. O hiperprolaktynemii mówi się, gdy przekracza ono 25 µg/l w pierwszej fazie cyklu.

Czytaj też:Progesteron: hormon, który odpowiada za utrzymanie ciąży

Przyczyny hiperprolaktynemii

Podwyższone stężenie prolaktyny może mieć wiele przyczyn. Do najczęstszych należą:

• ciąża – w stanie błogosławionym produkcja tego hormonu wzrasta
• karmienie piersią – w czasie karmienia następuje tzw. wyrzut prolaktyny
• niedoczynność tarczycy
• guz przysadki mózgowej
• choroby nerek
• choroby wątroby
• silny stres

Objawy nadmiaru prolaktyny

Zbyt wysokie stężenie prolaktyny najczęściej jest diagnozowane w trakcie wykonywania badań hormonalnych. Ginekolog zleca je w przypadku zaburzeń miesiączkowania czy problemów z płodnością.

Hiperprolaktynemia daje też inne wyraźne objawy. Należą do nich m.in.:

• mlekotok
• ból piersi
• suchość pochwy
• niedoczynność jajników
• hipogonadyzm

U mężczyzn nadmiar prolaktyny może objawiać się ginekomastią czy zbyt małą ilością owłosienia.

Czytaj też:Brak okresu nie zawsze oznacza ciążę. Co jeszcze?

Leczenie podwyższonego stężenia prolaktyny

Tak jak nadmiar prolaktyny może mieć różne podłoże, tak różne może być jego leczenie.

Jeżeli poziom hormonu jest tylko nieznacznie podwyższony, ginekolog może zalecić lekkie preparaty ziołowe, które pomogą uregulować cykl.

Często mają w swoim składzie niepokalanek mnisi, który obniża poziom prolaktyny i reguluje cykl. Czasem zażywanie tego preparatu wystarcza, by wyrównać proporcje między hormonami i pomóc kobiecie zajść w ciążę.

Jeśli stężenie prolaktyny jest wysokie, ginekolog zleci kolejne badania, by odnaleźć przyczynę takiego stanu rzeczy. Być może za intensywne wydzielanie hormonu odpowiadają zaburzenie w obrębie tarczycy. Wtedy konieczne są szczegółowe badania tego gruczołu, konsultacja z endokrynologiem i w razie zdiagnozowania niedoczynności wdrożenie odpowiedniego leczenia.

Jeżeli za nadmiar prolaktyny odpowiada guz przysadki, tzw. gruczolak, konieczne jest wykonanie rezonansu magnetycznego z kontrastem. W trakcie badania oszacowywany jest rozmiar guza. Na szczęście najczęściej guzy są łagodne, a leczenie polega na zmniejszeniu ich przez przyjmowanie leków.

Podaje się leki dopaminergiczne, które wpływają na wydzielanie hormonu przez przysadkę mózgową. Nie wszystkie z nich są dobrze tolerowane, niektóre mogą wywoływać działania niepożądane takie jak mdłości. Z tego powodu leczenie jest indywidualnie dobierane do pacjenta.

Nadmiar prolaktyny a zajście w ciążę

Aby kobieta mogła zajść w ciążę, w jej organizmie musi panować równowaga hormonalna. Zbyt duże stężenie prolaktyny może być przyczyną występowania cykli bezowulacyjnych albo nieregularnych owulacji, przez co niemożliwe staje się określenie dni płodnych. W takiej sytuacji trzeba obniżyć stężenie prolaktyny, by cykle się unormowały, a kobieta mogła zajść w ciążę.

Czasem wystarczy to zrobić za pomocą preparatów ziołowych, a czasem konieczne jest przyjmowanie leków hormonalnych. Nadmiar prolaktyny nie przekreśla szans na zajście w ciążę – trzeba jedynie najpierw zrobić porządki w swoim organizmie i zmienić tryb życia. Stres, szybkie tempo życia, duża ilość pracy sprzyjają powstawaniu zaburzeń w cyklu.

Czytaj też:Dni płodne: czas, w którym możesz zajść w ciążę. Jak je obliczyć?

Hiperprolaktynemia – częsty problem kliniczny?I. Przyczyny i obraz kliniczny • Medycyna Rodzinna 1/2003 • Czytelnia Medyczna BORGIS

© Borgis – Medycyna Rodzinna 1/2003, s. 31-34

Beata Matuszek, Andrzej Nowakowski

Hiperprolaktynemia – częsty problem kliniczny?I. Przyczyny i obraz kliniczny

Hyperprolactinemia – a frequent endocrinological problem?

z Katedry i Kliniki Endokrynologii Akademii Medycznej w LublinieKierownik Katedry: prof. dr hab. n. med. Andrzej Nowakowski

SummaryHyperprolactinemia is a frequent endocrinological disorder which can develop in both sexes, but prevails in women. Symptoms of this pathology are complex, connected with hypogonadotropic hypogonadism.

The menstrual disorders (amenorrhea, oligomeorrhea), anovulatory cycles up to infertility and galactorrhea are present in women.

In men with PRL exess, the main symptom decreased libido, and disorder of speramatogenesis up to infertility.

Key words: hyperprolactinemia, hypogonadism, galactorrhea, hiperprolaktynemia, prl, ból głowy, przyczyny, obraz kliniczny, medycyna rodzinna, interna, internista, lekarz rodzinny, czasopismo, medycyna, medyczne.

Wstęp

Częstym problemem, z którym spotyka się na co dzień lekarz rodzinny, są bóle głowy, na które uskarża się wielu pacjentów. Innym, równie częstym problemem są zaburzenia miesiączkowania, włącznie do braku miesiączki, występujące u młodych kobiet.

Po wykluczeniu najbardziej prozaicznej przyczyny tego objawu jakim jest ciąża, należy pamiętać, że wyżej wymienionych objawów nie należy lekceważyć, bowiem mogą u ich podłoża mieć miejsce bardzo poważne zaburzenia endokrynne.

Oczywiście istnieje wiele różnorodnych przyczyn wyżej wymienionych objawów, przede wszystkim bólów głowy, jednakże chcielibyśmy zwrócić uwagę na te znacznie rzadziej brane pod uwagę, jakimi są zaburzenia funkcjonowania przysadki mózgowej w zakresie wydzielania hormonu laktogennego – prolaktyny (PRL), a szczególnie jej nadmiaru określanego mianem hiperprolaktynemii.

• Hiperprolaktynemię definiuje się gdy stężenie prolaktyny w surowicy krwi przekroczy 20 µg/l (ng/ml), a kliniczne objawy tego stanu pojawiają się zazwyczaj, kiedy stężenie hormonu osiągnie wartości powyżej 50µg/l (> 30ug/l).
• PROLAKTYNA – STĘŻENIE PRAWIDŁOWE
• MĘŻCZYŹNI < 20 µg/l
• KOBIETY
• Faza folikularna < 23 µg/l
• Faza lutealna < 40 µg/l
• Należy pamiętać, że stwierdzenie hiperprolaktynemii jest dopiero początkiem drogi diagnostycznej i może być wyzwaniem dla lekarza podstawowej opieki medycznej, zwłaszcza dzisiaj w dobie liczenia kosztów leczenia, kiedy oznaczenie poziomu PRL nie należy do badań podstawowych.
• Kiedy zatem należy oznaczać stężenie PRL?
• Wskazaniem są następujące objawy:
• – mlekotok,
• – pierwotny lub wtórny brak miesiączki,
• – zaburzenia miesiączkowania,
• – niepłodność,
• – impotencja,
• – podejrzenie guza przysadki mózgowej,
• – powiększenie siodła tureckiego w badaniach obrazowych.

Hiperprolaktynemia jest najczęstszym zaburzeniem endokrynologicznym dotyczącym osi podwzgórzowoprzysadkowej (1, 3). Opisano je i zdefiniowano dopiero w latach 70-tych, kiedy to PRL zidentyfikowano i wyizolowano jako odrębny hormon. Uprzednio efekty jej działania przypisywano hormonowi wzrostu (GH).

Występuje u obu płci ale zdecydowanie dominuje u kobiet.

Fizjologia wydzielania PRL

PRL jest jednym z 6 hormonów produkowanych w przednim płacie przysadki mózgowej i należy do grupy somatomamotropin, łącznie z laktogenem łożyskowym.

Jej synteza i sekrecja znajduje się pod regulacyjnym, hamującym wpływem dopaminy podwzgórzowej, która działa głównie poprzez receptory D2 umiejscowione na powierzchni komórek laktotropowych przysadki.

Dopamina z kolei, jest uwalniana przez neurony guzowo-lejkowe jądra łukowatego podwzgórza, a następnie transportowana do przysadki naczyniami krążenia wrotnego (1, 4).

Wydzielanie PRL jest pulsacyjne i cechuje się rytmem dobowym, najniższe stężenia obserwuje się w godzinach porannych 8-10, natomiast najwyższe między 1 a 2 w nocy. Jej stężenie jest nieco wyższe u kobiet niż u mężczyzn. Zwyżki stężenia PRL u kobiet obserwuje się w okresie jajeczkowania.

1. Wiele substancji w różnorodny sposób wpływa na wydzielanie PRL. I tak, wpływ pobudzający wydzielanie wykazują:
2. – tyreoliberyna,
3. – serotonina,
4. – endogenne opioidy,
5. – wazoaktywny peptyd jelitowy,
6. – wazopresyna,
7. – angiotensyna II,
8. – neurotensyna,
9. – bombezyna,
10. – substancja P.
11. Natomiast wpływ hamujący:
12. – dopamina,
13. – noradrenalina,
14. – kwas γ-aminomasłowy,
15. – acetylocholina.
16. Działanie fizjologiczne
17. PRL nie spełnia kryteriów hormonu tropowego, bowiem nie pobudza bezpośrednio gruczołu obwodowego do wydzielania innego hormonu, ale działa za pośrednictwem receptorów prolaktynowych, zlokalizowanych głównie w sutkach i gonadach, ale także w nadnerczach, tarczycy, wątrobie, trzustce, gruczole krokowym i tkance limfatycznej (2).
18. W czasie ciąży PRL, łącznie z estradiolem, progesteronem, laktogenem łożyskowym, insuliną i kortyzolem wywiera działanie:
19. – mammotropowe, polegające na zwiększeniu masy gruczołu sutkowego,
20. – laktogenne, w okresie poporodowym inicjując wydzielanie mleka,
21. – galaktopoetyczne, podtrzymując laktację.

Na gonady PRL oddziaływuje bezpośrednio i pośrednio. Działanie bezpośrednie polega na zmniejszeniu wydzielania testosteronu u mężczyzn i progesteronu u kobiet (1, 4).

Działanie pośrednie natomiast odbywa się poprzez obniżenie stężenia gonadoliberyny (GnRH), a konkretnie przez hamowanie jej pulsacyjnego wydzielania i w konsekwencji hamowanie wydzielania hormonu luteinizującego (LH) i hormonu folikulotropowego (FSH).

Oddziaływanie PRL na układ odpornościowy dotyczy zarówno odpowiedzi komórkowej jak i humoralnej, bowiem PRL aktywuje proliferację limfocytów T i produkcję cytokin, które stymulują aktywowane limfocyty B do proliferacji i różnicowania w komórki plazmatyczne z następczą produkcją przeciwciał (15, 16, 17).

• przyczyny hiperprolaktynemii
• Wśród najczęstszych przyczyn hiperprolaktynemii możemy wyróżnić kilka grup, a mianowicie:
• A. Fizjologiczne:
• – ciąża,
• – połóg i karmienie piersią,
• – drażnienie brodawek sutkowych,
• – stymulacja szyjki macicy,
• – okres płodowy i noworodkowy,
• – sen,
• – posiłek białkowy,
• – wysiłek fizyczny.
• B. Patologiczne:
• 1. hiperprolaktynemia organiczna:
• – gruczolaki przysadki mózgowej,
• – choroby podwzgórza i szypuły przysadki.
• 2. endokrynopatie:
• – pierwotna niedoczynność tarczycy,
• – pierwotna niedoczynność kory nadnercza.
• 3. hiperprolaktynemia w chorobach ogólnoustrojowych:
• – marskość wątroby,
• – niewydolność nerek,
• – rak oskrzela,
• – rak nerki.
• C. Farmakologiczne:
• – neuroleptyki typowe:
• a. pochodne fenotiazyny,

b. tioksanteny.

1. – neuroleptyki atypowe (Sulpiryd, Rispolept),
2. – trójpierścieniowe leki antydepresyjne,
3. – leki przeciwwymiotne i pobudzające perystaltykę przewodu pokarmowego (Torecan, Metoclopramid),
4. – leki wpływające na układ krążenia (Werapamil, Metyldopa),
5. – leki przeciwhistaminowe (Cymetydyna),
6. – estrogeny,
7. – antyandrogeny,
8. – narkotyczne leki przeciwbólowe,
9. – inhibitory MAO.
10. D. Czynnościowe:
11. – stres (psychiczny, zabieg operacyjny, uraz),

–choroby obejmujące ścianę klatki piersiowej (np.półpasiec).

Według autorów amerykańskich najczęstszą nie fizjologiczną przyczyną jest przyjmowanie leków psychotropowych, ale wydaje się, że w polskich warunkach dominuje hiperprolaktynemia czynnościowa, przez którą rozumiemy okresowe lub stałe nadmierne wydzielanie PRL w odpowiedzi na bodźce stymulujące u osób bez patologii podwzgórzowo-przysadkowej (9, 18).

Szeroko rozumiany stres (fizyczny i psychiczny) powoduje wzrost wydzielania β-endorfin, które przez swoiste receptory opioidowe typu µ, δ i ε zwiększają aktywność opioidową mózgu i podwzgórza co daje depresję czynności neuronów dopaminergicznych i w konsekwencji prowadzi do wzrostu wydzielania PRL, ale też hamowania pulsacyjnego wydzielania gonadotropin LH, FSH (12, 13).

Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.

Piśmiennictwo

1. Aron D.C. et al.: Hypothalamus and Pituitary w Basic and Clinical Endocrinology Greenspan F. S., Gardner D.G., ed.Lange Medical Books/Mc Graw-Hill, 2001,105-151. 2. Skałba P.

: Endokrynologia ginekologiczna. PZWL, Warszawa,1998, 268-271. 3. Lewiński A., Klencki M.: Choroby przysadki i podwzgórza w Endokrynologia kliniczna dla ginekologa, internisty i pediatry pod red. T.E.Romera.

Springer PWN, W.