Hipertyreoza – co to jest, jakie są przyczyny, objawy i leczenie?

Nadczynność tarczycy, hipertyreoza (łac. hyperthyreosis lub hyperthyreoidismus) – to stan chorobowy powstały wskutek nadmiernej produkcji hormonów tarczycy.

Rodzaje nadczynności tarczycy

Choroba Graves-Basedowa

Choroba z grupy chorób autoimmunologicznych.

Organizm zaczyna produkować immunoglobuliny z klasy IgG, pobudzające tarczycę do produkcji hormonów tarczycy – tyroksyny i trójjodotyroniny, które naśladując fizjologiczne działanie TSH powodują ich nadprodukcję i całość objawów klinicznych. Cechami charakterystycznymi towarzyszącymi chorobie jest obecność wola miąższowego i zmiany oczne tzw. oftalmopatia.

Wole guzkowe toksyczne

Spowodowane są powstaniem w miąższu tarczycy guzka lub guzków, które produkują hormony tarczycy, jednakże są autonomiczne czyli nie podlegają fizjologicznej kontroli sprzężenia zwrotnego zależnego od TSH. Guzki prawie zawsze są łagodne, jednakże w wyniku długotrwałego przebiegu mogą ulec przemianie złośliwej. Nigdy nie występują zmiany oczne pod postacią oftalmopatii.

Inne rzadkie przyczyny

• nadczynność w przebiegu wole Hashimoto
• guzy przysadki mózgowej wydzielające TSH
• guzy trofoblastu
• nadczynność tarczycy spowodowana spożywaniem
  • nadmiernych ilości jodu
  • hormonów tarczycy

Objawy chorobowe

Są różnorakie i mogą przyjmować poniższą postać jako izolowany objaw, bądź grupa objawów:

• wzmożona pobudliwość nerwowa (nadpobudliwość)
• zwiększona potliwość
• nietolerancja gorąca
• kołatania serca i tachykardia
• duszność
• uczucie osłabienia
• utrata masy ciała
• wzmożony apetyt
• drżenie rąk
• wytrzeszcz oczu
• ciepła i wilgotna skóra
• powiększenie tarczycy (wole tarczycy)
• u dzieci – przyspieszenie wzrostu

Diagnostyka

• obniżenie poziomu TSH
• zwiększenie poziomu T3 i T4
• badanie palpacyjne
• scyntygrafia tarczycy z oznaczeniem wychwytu jodu radioaktywnego
• USG tarczycy celem określenia wielkości i struktury narządu

Leczenie

Ma na celu doprowadzenie, a następnie utrzymania prawidłowych wartości hormonów tarczycy (eutyreozy). W zależności od sytuacji, ale również w przypadku niepowodzenia danej metody, można stosować:

• tyreostatyki, początkowo stosowane w dużych dawkach, następnie w dawkach podtrzymujących
• leczenie jodem radioaktywnym (izotop 131>J)
• leczenie chirurgiczne: częściowe usunięcie tarczycy (subtotalna tyreidektomia)
• leczenie wspomagające celem opanowania objawów ze strony układu krążenia:
  • beta-blokery najczęściej propranolol

Skomentuj →

Nadczynność tarczycy- pytania i odpowiedzi

« do słownika terminów

Co to jest nadczynność tarczycy?

Nadczynność tarczycy (inaczej hipertyreoza) jest chorobą, której podłożem jest nadmierne wydzielanie hormonów tarczycy, takich jak: tyroksyna ( T4), trijodotyronina (T3) i kalcytonina. Hormony te są bardzo istotne, ponieważ wpływają m.in. na funkcjonowanie większości tkanek, metabolizm oraz produkcję ciepła.

Jakie są przyczyny nadczynności tarczycy?

Przyczyny nadczynności tarczycy są wielopłaszczyznowe. Można zaliczyć do nich m.in.

silny uraz psychiczny, ciążę, zmiany hormonalne okresu przekwitania, zaburzenia w życiu płciowym oraz przewlekłą chorobę zakaźną.

Dodatkowo, należy wspomnieć o najczęstszych przyczynach wywołujących nadczynność tarczycy w Polsce, czyli o chorobie Gravesa-Basedowa oraz guzkach tarczycy.

Jakie są rodzaje nadczynności tarczycy?

Nadczynność tarczycy można podzielić na dwie kategorie: pierwotną i wtórną. Jest to klasyfikacja ze względu na występowanie, tzn.

nadczynność pierwotna rozwija się bez wcześniejszych zmian w gruczole tarczowym, natomiast wtórna na podłożu wola prostego.Dodatkowo, wyróżniamy jeszcze poronne postacie nadczynności tarczycy.

Charakteryzują się one zmiennym nasileniem i występowaniem tylko niektórych objawów nadczynności. Za przykład pierwotnej nadczynności można uznać m.in. chorobę Gravesa- Basedowa.

Jakie są objawy nadczynności tarczycy?

Podstawowym objawom nadczynności tarczycy współtowarzyszą, nasilone w różnym stopniu:

• bezsenność
• drżenie rąk
• chudnięcie i skłonność do biegunek
• nadmierną ruchliwość połączoną z wzmożoną pobudliwością nerwową
• zwiększoną potliwość i uczucie wzmożonego kołatania serca
• zaburzenia miesiączkowania u kobiet

Dodatkowo, można zaobserwować również różnego rodzaju zaburzenia naczyniowe, takie jak:

• zaczerwienienie twarzy i szyi
• uczucie gorąca
• wzmożony dermografizm, tj. widoczne zaczerwienienie skóry, po uprzednim jej potarciu

Jak diagnozuje się nadczynność tarczycy?

Diagnozę nadczynności tarczycy stawia się na podstawie badań laboratoryjnych oraz całkowitego obrazu klinicznego.

Badania te w szczególności uwzględniają stężenie hormonów we krwi, takich jak: TSH (hormon tyreotropowy przysadki), T3 (trójjodotyronina) i T4 (tyroksyna).

W sytuacji, w której lekarz postawi diagnozę nadczynności tarczycy, konieczne jest zbadanie przyczyny, tak aby dobrać odpowiednie leczenie.

Jak leczy się nadczynność tarczycy?

Istotne w leczeniu nadczynności tarczycy są takie czynniki jak: wiek osoby chorej, przyczyna nadczynności czy choroby współwystępujące.

Stąd każdy lekarz dobiera leczenie farmakologiczne indywidualnie do potrzeb pacjenta.

Co jest istotne, nie należy lekceważyć nadczynności tarczycy, gdyż nieleczona może powodować niebezpieczne powikłania takie jak niewydolność serca, zaburzenia rytmu czy osteoporoza.

Synonimy:

hipertyreoza, nadmierne wydzielanie hormonów tarczycy, choroba Gravesa-Basedowa, nadczynność pierwotna, nadczynność wtórna

« do słownika terminów

Nadczynność tarczycy – przyczyny, objawy, leczenie

Nadczynność tarczycy – przyczyny, objawy, leczenie

Nadczynność tarczycy jest chorobą wynikającą z nadmiernej produkcji hormonów tarczycowych. Zapada na nią 1,6% kobiet i 0,14% mężczyzn. Objawy nadczynności, jak nerwowość, spadek masy ciała, kołatanie serca czy biegunki, wynikają z nadmiernie pobudzonego metabolizmu. Najczęstszą przyczyną nadczynności tarczycy jest choroba Gravesa-Basedowa, która ma podłoże autoimmunologiczne.

SPIS TREŚCI:1. Co to jest nadczynność tarczycy2. Nadczynność tarczycy – przyczyny3. Nadczynność tarczycy – objawy4. Co to jest przełom tarczycowy5. Nadczynność tarczycy – diagnostyka6. Nadczynność tarczycy – leczenie

1. Co to jest nadczynność tarczycyNadczynność tarczycy, inaczej hipertyreoza, to zespół objawów klinicznych wywołanych nadmierną produkcją hormonów tarczycy. Tarczyca jest nieparzystym gruczołem umiejscowionym w przednio-dolnej części szyi. Nadczynność tarczycy występuje u 1,6% kobiet i 0,14% mężczyzn.

Tarczyca produkuje trzy hormony: tyroksynę (T4), trójjodotyroninę (T3) i kalcytoninę. Kalcytonina jest produkowana przez komórki C tarczycy i odpowiada za zmniejszenie zawartości jonów wapnia we krwi oraz zatrzymuje wapń w kościach.

Hormony T4 i T3 są kontrolowane przez hormon przysadkowy tyreotropinę (TSH), kiedy ilość TSH wzrasta, spada poziom T3 i T4, natomiast jeśli ilość TSH spada, wzrasta poziom T3 i T4.

Jest to typowe sprzężenie zwrotne charakterystyczne dla regulacji układu hormonalnego.

T3 i T4 występują we krwi w tzw. postaci wolnej – fT3 i fT4, od angielskiego słowa free. Pozostałe hormony są związane z białkami osocza takimi jak globulina czy albumina.

Tylko wolne hormony są aktywne i mogą łączyć się z receptorami komórkowymi. T4 w tkankach obwodowych ulega odjodowaniu do T3 pod wpływem enzymów dejodynaz produkowanych m.in. przez przysadkę, wątrobę, nerki.

Większość T3 powstaje właśnie w ten sposób i jest ono kilkukrotnie bardziej aktywne biologicznie niż T4.

Nadczynność tarczycy można podzielić na:– subkliniczną, która jest bezobjawowa lub skąpoobjawowa, a stężenie wolnych hormonów (T3 i T4) we krwi jest prawidłowe, obserwuje się obniżenie TSH,– jawną klinicznie, której towarzyszą objawy nadczynności, a stężenie wolnych hormonów we krwi jest powyżej wartości referencyjnych,– pierwotną, spowodowaną zaburzeniem wydzielania hormonów przez tarczycę,

– wtórną, spowodowaną nadmiernym wydzielaniem TSH przez przysadkę, np. z powodu guza przysadki.

2.

Nadczynność tarczycy – przyczynyNadczynność tarczycy może być spowodowana:– chorobą Gravesa-Basedowa,– wolem guzkowym nadczynnym (choroba Plummera – mnogie guzki autonomiczne, choroba Goetscha – pojedynczy guzek tarczycy, rozproszone mikroguzki w całej tarczycy),– zespołem Jod-Basedow, czyli nadczynnością tarczycy indukowaną nadmierną ekspozycją na jod,– nadczynnością towarzysząca innym chorobom tarczycy, np. zapaleniom, nowotworom,– przyjmowaniem leków, np. związków jodu (amidaron) bądź hormonów w leczeniu niedoczynności tarczycy,– do przejściowej nadczynności tarczycy może dojść w przebiegu zapalenia tarczycy, np. w zapaleniu tarczycy typu Hashimoto,

– nadczynnością wtórną wywołaną nadmiernym wydzielaniem TSH z przysadki, np. przez guz przysadki.

Najczęstszą przyczyną nadczynności tarczycy jest choroba Gravesa-Basedowa, która ma podłoże autoimmunologiczne.

Oznacza to, że organizm produkuje autoprzeciwciała przeciwko receptorowi dla TSH (TRAb), które „naśladują” działanie TSH, pobudzając receptory tarczycy do zwiększonego wydzielania hormonów T3 i T4. W konsekwencji dochodzi do zahamowania wydzielania TSH przez przysadkę.

Przyczyna choroby nie jest do końca jasna. Podejrzewa się, że jest to wpływ czynników zarówno genetycznych, jak i środowiskowych (palenie tytoniu, stres, estrogeny, zakażenia).

W przebiegu choroby Gravesa-Basedowa obserwuje się również występowanie innych autoprzeciwciał przeciw tyreoperoksydazie (anty-TPO) oraz tyreoglobulinie (Tg), jednak mają one mniejsze znaczenie diagnostyczne. Charakterystycznym objawem choroby jest tzw. triada merseburska, czyli wytrzeszcz, wole i tachykardia.

Inną częstą przyczyną nadczynności tarczycy jest wole guzkowe nadczynne wynikające z rozrostu nabłonka pęcherzykowego tarczycy, które wydziela hormony tarczycy w sposób autonomiczny, niezależny od TSH.

Wole jest typowe dla obszarów, gdzie występuje niedobór jodu. Niedobór jodu prowadzi do przerostu komórek tarczycy i zwiększonego wydzielania TSH z przysadki mózgowej.

W następstwie komórki ulegają nadmiernemu powiększeniu (hipertrofia) i jest ich zbyt dużo (hiperplazja).

3. Nadczynność tarczycy – objawyObjawy nadczynności tarczycy są wynikiem zwiększonego wydzielania hormonów tarczycy.

Tarczyca i jej hormony kontrolują szereg procesów metabolicznych, jak metabolizm białek, tłuszczów i węglowodanów, przemiany energetyczne i produkcję ciepła, czynności mózgu oraz obwodowego układu nerwowego, gospodarkę wapniowo-fosforanową i wodną. Nadczynność tarczycy może zwiększyć metabolizm organizmu nawet o 60%.

Dlatego objawy nadczynności tarczycy to:– nerwowość,– nadmierna potliwość,– nadwrażliwość na ciepło,– tachykardia (przyspieszenie akcji serca),– kołatanie serca,– osłabienie mięśni,– utrata masy ciała,– duszność,– wzmożony apetyt,– biegunki,– wole,– drżenie rąk,– bezsenność,

– wytrzeszcz.

4. Co to jest przełom tarczycowyPrzełom tarczycowy jest niebezpiecznym stanem, który zagraża zdrowiu, a nawet życiu. Objawy przełomu tarczycowego przypominają objawy nadczynności, lecz są bardziej nasilone.

Przełom tarczycowy pojawia się u osób z nierozpoznaną lub nieprawidłowo leczoną nadczynnością tarczycy.

Przyczynami przełomu mogą być: zakażenie, ciężkie choroby, operacje chirurgiczne, przedawkowanie hormonów tarczycowych, silny stres, ciąża.

• Objawy przełomu tarczycowego to:– wzrost stężenia hormonów tarczycowych,– bardzo wysoka gorączka (nawet 40°C),– nadmierna potliwość i odwodnienie,– nadmierne pobudzenie lub stan odwrotny prowadzący do śpiączki,
• – objawy niewydolności serca.
• Śmiertelność w przypadku przełomu tarczycowego wynosi 30–50%, dlatego przełom tarczycowy wymaga natychmiastowej hospitalizacji.

5. Nadczynność tarczycy – diagnostykaRozpoznanie nadczynności tarczycy opiera się na badaniu laboratoryjnym poziomu TSH, który jest obecnie najczulszym wskaźnikiem zaburzeń czynności tarczycy oraz fT3 i fT4.

W pierwszej kolejności zleca się ocenę stężenia TSH i jeśli jest ono poniżej wartości referencyjnych, zleca się wtedy ocenę stężenia fT3 i fT4.

Prawidłowe stężenie TSH nie wyklucza nadczynności tarczycy, ponieważ może być ono obserwowane w subklinicznej i wtórnej nadczynności tarczycy.

Pomimo że wartości TSH w zakresie wartości referencyjnych odzwierciedlają zwykle prawidłowe funkcje tarczycy, trzeba mieć na uwadze, że tzw. punkt regulacyjny stężenia fT4, regulujący wydzielanie TSH przez przysadkę, jest osobniczo zmienny.

Oznaczanie stężenia fT3 stosuje się w prognozowaniu nawrotu choroby Gravesa-Basedowa lub w przypadku podejrzenia nadczynności tarczycy wywołanej amidaronem.

W zależności od tego, czy nadczynność tarczycy ma charakter pierwotny, czy wtórny, stężenie TSH może być różne. W przypadku pierwotnej nadczynności TSH jest zmniejszone, a w przypadku wtórnej nadczynności zwiększone lub w normie.

W diagnostyce nadczynności tarczycy przydatne są również badania immunologiczne oceniające stężenie przeciwciał przeciwko receptorowi dla TSH (TRAb), co pozwala na określenie przyczyny nadczynności tarczycy.

Inne pomocnicze badania laboratoryjne, które mogą być przydatne przy rozpoznaniu nadczynności tarczycy, to morfologia krwi (u osób z nadczynnością może występować anemia, obniżona liczba neutrofilów, zwiększona liczba limfocytów, monocytów i eozynofilów), lipidogram (zmniejszenie cholesterolu całkowitego i LDL, nieznaczne podwyższenie HDL i zmniejszenie triglicerydów), zwiększenie aktywności fosfatazy alkalicznej (ALT), zwiększenie stężenia wapnia całkowitego.

U osób z podejrzeniem nadczynności tarczycy o podłożu morfologicznym wykonuje się badanie ultrasonograficzne (USG). Nadczynność tarczycy powinna być różnicowana ze stanami lękowymi oraz guzem chromochłonnym nadnerczy, ponieważ nadmiar katecholamin daje podobne objawy jak w przypadku nadmiaru hormonów tarczycy.

6. Nadczynność tarczycy – leczenieSposób leczenia nadczynności tarczycy zależy od jej przyczyny, wieku chorego, nasilenia choroby i chorób współistniejących. Dlatego metoda leczenia jest dobierana przez lekarza indywidualnie.

W leczeniu nadczynności tarczycy stosuje się:– leki przeciwtarczycowe (tyreostatyki), np. tiamazol i propylotiouracyl, które hamują produkcję hormonów tarczycy,– beta-blokery jako leczenie uzupełniające, stosowane u osób z objawami sercowo-naczyniowymi i drżeniem rąk,– leczenie jodem promieniotwórczym, leczenia nie stosuje się u kobiet ciężarnych i karmiących piersią,

– leczenie operacyjne (tyreoidektomia) polegające na usunięciu tarczycy, stosuje się u osób z podejrzeniem złośliwego nowotworu tarczycy.

W leczeniu chorób gruczołu tarczowego oprócz farmakoterapii istotne znaczenie odgrywa również prawidłowo skomponowana dieta. Dlatego też dieta w nadczynności tarczycy powinna opierać się przede wszystkim na zasadach zdrowego żywienia. Biorąc pod uwagę przyspieszony metabolizm u chorych, należy zapobiegać wyniszczeniu organizmu, gdyż chorobie towarzyszy zbyt szybka utrata masy ciała.

Do podstawowych założeń diety należą:

– energetyczność diety.

Ze względu na towarzyszący nadczynności tarczycy ubytek masy ciała zaleca się osobom z prawidłowym BMI dietę normokaloryczną, natomiast wysokokaloryczną osobom z niedowagą i/lub ubytkiem masy ciała i towarzyszącym zanikiem mięśni.

Dieta powinna składać się z 6–7 posiłków o małej objętości. Posiłki należy wzbogacać o produkty o wysokiej wartości energetycznej i odżywczej takie jak suszone owoce, nasiona, orzechy, awokado czy oleje roślinne;

– białko, powinno stanowić 12–15% wartości energetycznej diety. Zaleca się, aby głównym źródłem białka były chude mięsa, ryby, jaja, a także suche nasiona roślin strączkowych. W przypadku osób z ubytkiem masy ciała należy zwrócić uwagę na to, aby zawartość białka w diecie była wyższa;

– tłuszcz, głównie pochodzenia roślinnego z uwagi na konieczność dostarczenia do organizmu odpowiedniej ilości wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3.

Najlepszym źródłem tego składnika będzie oliwa z oliwek, olej lniany i rzepakowy, dobrej jakości margaryna miękka, orzechy (głównie włoskie), nasiona lnu, pestki dyni i słonecznika, awokado oraz oliwki.

Tłuszcz powinien pokrywać ok. 20–35% zapotrzebowania na energię;

– węglowodany powinny dostarczać wraz z dietą 50–70% energii w ciągu dnia. Istotny jest także odpowiedni udział błonnika pokarmowego (20–40 g/dobę). Zaleca się, aby węglowodany pochodziły głównie z takich źródeł jak pełnoziarniste produkty zbożowe, warzywa oraz owoce.

Ważny jest także udział innych składników odżywczych mających wpływ na prawidłowe funkcjonowanie tarczycy takich jak:

– wapń i witamina D, które wpływają na homeostazę kostną. W nadczynności tarczycy znacznie wzrasta predyspozycja do powstawania osteopenii/osteoporozy. Dietę należy zatem rozszerzyć o mleko i jego przetwory, brokuły i warzywa zielonolistne, pestki dyni, migdały, sezam, mak, suszone figi i morele, amarantus czy ryby morskie;

– jod odgrywający istotną rolę w przebiegu pracy tarczycy, przy czym zbyt duże ilości tego pierwiastka mogą przyczynić się do powstawania nadczynności tarczycy. Zalecany udział jodu w diecie powinien wynosić 150 µg/dzień. Dlatego należy unikać produktów bogatych w jod, jak algi czy wodorosty;

– kwasy tłuszczowe omega-3 wykazujące działanie immunostymulujące oraz przeciwzapalne. Składnik ten możemy znaleźć w takich produktach jak oleje roślinne, pestki, nasiona, orzechy, ryby oraz awokado;

– magnez, który wpływa na funkcjonowanie układu nerwowego.

Osoby cierpiące na nadczynność tarczycy są zazwyczaj nadpobudliwe i nerwowe, dlatego też powinny unikać produktów bogatych w kofeinę, a zadbać o udział produktów będących źródłem magnezu.

Pierwiastek ten łagodzi nieprzyjemne objawy rozdrażnienia, możemy go znaleźć w takich produktach jak pełnoziarniste produkty zbożowe, orzechy, migdały, kasza gryczana, nasiona słonecznika, ryż brązowy;

– potas łagodzi objawy kołatania serca, które są częstą przypadłością osób z nadczynnością tarczycy.

Odpowiednia podaż potasu jest ważna nie tylko w przypadku odpowiedniej pracy serca, ale również w sytuacji pojawienia się biegunek u chorych, kiedy dochodzi do jego strat.

Bogatym źródłem potasu są pomidory, ziemniaki, banany, pestki dyni, morele suszone, orzechy włoskie, kasza gryczana czy brokuły;

– produkty, które zawierają goitrogeny umożliwiają zmniejszenie ilości hormonów produkowanych przez tarczycę. Najbardziej zasobne w goitrogeny są soja, kapusta, kalafior, brokuły, brukselka, brukiew, rzepa, gorczyca czy szpinak;

– witaminy C, E, beta karoten i polifenole to jedne z najskuteczniejszych antyoksydantów w walce z wolnymi rodnikami, które również zwiększają odporność organizmu. Składniki te znajdziemy w owocach, warzywach oraz olejach roślinnych. Witamina E występuje także w orzechach i migdałach.

Czym różni się dieta kliniczna od standardowej?

W stanie chorobowym gospodarka energetyczna organizmu może ulegać zmianom. W zależności od schorzenia zapotrzebowanie na poszczególne składniki również może się zwiększać lub zmniejszać. Podczas opracowywania diet klinicznych, inaczej leczniczych bierzemy pod uwagę wszystkie te zmienne.

Uwzględniamy schorzenia, przewlekłe leczenie, zalecenia lekarskie, wyniki badań, co pozwala na lepsze dopasowanie jadłospisu do potrzeb organizmu.

W zależności od rodzaju problemu dobieramy składniki diety, ustalamy bilans energii, makro i mikroskładników, aby jak najlepiej zaspokoić zapotrzebowanie organizmu.

W dietach klinicznych zwracamy baczną uwagę na odpowiednie do potrzeb ustalenie proporcji makroskładników: białka, tłuszczu i węglowodanów. Mogą one podlegać wahaniom i w kontekście problemów zdrowotnych i wymagać modyfikacji.

Indywidualnie zbilansowana dieta kliniczna to doskonały sposób na: Dieta kliniczna może/powinna być stosowana w chorobach:

BibliografiaBojarska-Szmygin A., Nadczynność tarczycy – wybrane zagadnienia diagnostyczne i terapeutyczne, „Medycyna Rodzinna” 1999, 2, 27–30.Choroby wewnętrzne, red. Szczeklik A., Kraków 2005.

Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej. Podręcznik dla studentów medycyny, red. Dembińska-Kieć A., Naskalski J.W., Wrocław 2009.De Leo S. et al.

, Hyperthyroidism, „Lancet” 2016, 388(10047), 906–918.

Tuchendler P., Zdrojewicz Z., Dieta w chorobach tarczycy, „Medycyna Rodzinna” 2017, 20(4), 299–303.

Wolańska-Buzalska D., Zalecenia żywieniowe w nadczynności tarczycy, ncez.pl/choroba-a-dieta/choroby-tarczycy/zalecenia-zywieniowe-w-nadczynnosci-tarczycy (12.02.2019).

Górska P., Dieta przy nadczynności tarczycy, kcalmar.com/blog/2017/06/02/dieta-przy-nadczynnosci-tarczycy/ (12.02.2019).

2018-10-18

Nadczynność tarczycy – wybrane zagadnienia diagnostyczne i terapeutyczne • Medycyna Rodzinna 2/1999 • Czytelnia Medyczna BORGIS

© Borgis – Medycyna Rodzinna 2/1999, s. 27-30

Anna Bojarska-Szmygin

Nadczynność tarczycy – wybrane zagadnienia diagnostyczne i terapeutyczne

z Pracowni Medycyny Nuklearnej Wojewódzkiego Szpitala Specjalistycznego w LublinieKierownik Pracowni: doc. dr hab. Janina Zaorska-Rajca

Wśród pacjentów zgłaszających się do Poradni Lekarzy Rodzinnych coraz liczniejszą grupę stanowią chorzy z patologią tarczycy.

Jest to z jednej strony wynikiem większej świadomości społecznej, skuteczniejszych i bardziej dostępnych metod diagnostycznych, z drugiej zaś jest to spowodowane rzeczywistym wzrostem zachorowalności na różne schorzenia gruczołu tarczowego.

Celem niniejszego artykułu jest krótka charakterystyka schorzeń tarczycy prowadzących do jej nadczynności, przedstawienie możliwości diagnostycznych i terapeutycznych, ze szczególnym uwzględnieniem wola guzowatego nadczynnego i choroby Graves-Basedowa.

• Zacznijmy od przypomnienia następujących pojęć:
• – Hipertyreoza – wzrost produkcji i uwalniania hormonów tarczycy oraz zespół objawów klinicznych powstały w wyniku tego nadmiaru.
• – Tyreotoksykoza – zespół objawów klinicznych związany z nadmiarem hormonów tarczycy we krwi niezależnie od przyczyny (może to być zarówno choroba tarczycy jak i przedawkowanie leków hormonalnych).
• Nadczynność tarczycy możemy podzielić na połączoną z hypertyreozą lub nie związaną z nią.
• W grupie pierwszej znajdujemy:
• – nieprawidłową stymulację tarczycy a w niej chorobę Graves-Basedowa, w której czynnikiem stymulującym są przeciwciała przeciw receptorowi TSH,
• – nadczynność spowodowaną obecnością w tarczycy autonomicznej (a więc pracującej niezależnie od TSH) tkanki pod postacią pojedynczego gruczolaka, wola wieloguzkowego lub rozlanej autonomii,
• – nadmierną produkcję TSH przez guz przysadki,
• – nadczynność związaną z nadmiarem TSH w przypadku oporności przysadki na hormony tarczycy.

Oczywiście najczęstsze przyczyny nadczynności to autonomiczna tkanka tarczycowa i choroba Graves-Basedowa. Pozostałe występują rzadko, a niektóre jak oporność przysadki sporadycznie.

1. Drugą grupę nadczynności stanowią sytuacje kliniczne nie związane z hypertyreozą takie jak:
2. – nadmiar hormonów egzogennych tzw. thyreotoxicosis factitia,
3. – uszkodzenie komórki tarczycy i „wylanie się” hormonów do krwi np. po leczeniu 131I czy w wyniku zapalenia,
4. – sporadycznie występująca ektopowa produkcja hormonów przez wole jajnikowe.

Badaniem, które pozwala nam zróżnicować te dwa rodzaje nadczynności jest badanie jodochwytności. W nadczynności z hipertyrozą jodochwytność wzrasta, w pozostałych schorzeniach jest obniżona.

Pomimo mnogości schorzeń prowadzących do nadczynności tarczycy lekarz rodzinny najczęściej ma do czynienia z pacjentem z wolem guzowatym nadczynnym lub chorobą Graves-Basedowa i te wymagają omówienia. W Polsce 60% przypadków nadczynności to wynik obecności wola guzowatego. Jest to typowe dla obszarów niedoboru jodu.

Niedobór jodu powoduje miejscową aktywację czynników wzrostowych, która prowadzi do hiperplazji komórek tarczycy (tj. zwiększenia ich liczby). Ponadto powoduje on zwiększone uwalnianie TSH z przysadki mózgowej. TSH działając na tyreocyty wywołuje ich hipertrofię (tj. powiększenie komórki).

Te dwa procesy łącznie hiperplazja i hipertrofia są odpowiedzialne za powstanie wola. Wyróżniamy trzy formy schorzenia:

– pojedynczy guz autonomiczny (choroba Goetscha) – ok. 30% przypadków,

– mnogie guzy autonomiczne (choroba Plummera) – ok. 60%,

– rozlaną autonomię – ok. 10%.

Choroba spowodowana jest rozrostem nabłonka pęcherzykowego tarczycy wydzielającym w sposób autonomiczny hormony. W swoim przebiegu wole guzowate charakteryzuje się okresem eutyreozy, nadczynności subklinicznej, wreszcie nadczynności jawnej. Wystąpieniu jawnej nadczynności sprzyja zwiększona podaż jodu, ponieważ guzy autonomiczne nie mają prawidłowego mechanizmu adaptacji do jego nadmiaru.

Drugim schorzeniem prowadzącym do nadczynności jest choroba Graves-Basedowa. Jest to schorzenie o podłożu immunologicznym, w którym tarczyca jest pobudzona przez przeciwciała przeciw receptorom TSH nie zaś jak w warunkach prawidłowych przez TSH. Do wystąpienia choroby Graves-Basedowa konieczne jest współistnienie trzech czynników:

• – genetycznego (defekt limfocytów T-supresorowych),
• – środowiskowego (stres, infekcja, palenie papierosów, zwiększona podaż jodu, hormony np. androgeny czy egzogenna tyroksyna),
• – czynnika wewnątrztarczycowego (zdolność gruczołu do nadmiernej produkcji hormonów).

Objawy kliniczne nadczynności tarczycy są powszechnie znane.

Należą tu zarówno objawy podmiotowe – uczucie szybkiego bicia serca, uczucie stałego ciepła, zwiększone pragnienie, zaburzenie snu, wzmożona pobudliwość nerwowa, oraz objawy przedmiotowe: spadek wagi ciała, biegunka, zwiększona ciepłota ciała, wzmożona wilgotność skóry, częstoskurcz, duża amplituda ciśnienia, drżenie rąk, miastenia.

Szczególnie często obserwuje się objawy ze strony układu krążenia. Zwiększa się rzut minutowy serca i szybkość krążenia. Wskutek tachykardii niekiedy pojawia się nad sercem szmer skurczowy.

W ciężkich przypadkach tyreotoksykozy może dojść do zaburzeń rytmu serca (często pod postacią migotania przedsionków), z towarzyszącą niewydolnością krążenia.

Rozwijające się zaburzenia w układzie krążenia, który jest szczególnie wrażliwy na nadmiar hormonów tarczycy mogą doprowadzić do powstania tzw. zespołu tarczycowo-sercowego (thyreocardiac).

Ponieważ objawy nadczynności są podobne w wolu guzowatym i chorobie Graves-Basedowa różnicowanie tych jednostek może niekiedy sprawić trudności. Pomocne mogą być następujące kryteria różnicujące (tab. 1).

Tabela 1. Różnicowanie choroby Graves-Basedowa i wola guzowatego nadczynnego.

Wg Pawlikowski M.: Zarys endokrynologii klinicznej. PZWL, Warszawa, 1996.

1. Diagnostyka
2. 1. Badanie USG:
3. – pozwala na ocenę wielkości wola, ocenę obecności i charakteru zmian guzowatych (zwiększona czujność przy guzach hypoechogenicznych bez wyraźnych granic z otaczającą tkanką),

– ocenę echogenności miąższu tarczycy (obniżona w przypadku choroby Graves-Basedowa. Normalizacja echogeniczności w badaniu USG koreluje ze skutecznością leczenia).

2. Badanie poziomu TSH, FT4:

– pozwala na ocenę stanu czynnościowego tarczycy. Obecnie poziom TSH oznaczamy metodą superczułą co wyraźnie zwiększa przydatność tego oznaczenia. Rutynowo oznaczamy poziom FT4. U części chorych wskazane jest również badanie FT3 gdyż pamiętać należy o możliwości występowania u nich tzw. T3 toksykozy.

3. Test TRH-TSH:

– ma szczególną wartość dla rozpoznawania wczesnych stadiów nadczynności oraz postaci niepełnoobjawowych. Polega na oznaczeniu stężenia TSH w warunkach podstawowych oraz 30 min. po dożylnym podaniu 200 mikrogramów TRH.

U osób zdrowych dochodzi do wzrostu stężenia TSH o 2-25 mU/l.

U osób z nadczynnością tarczycy (powodującą blokadę układu podwzgórzowo-przysadkowego) wartość wstępna TSH jest poniżej normy i nie obserwuje się jej wzrostu lub jest on nieznaczny po podaniu TRH.

• 4. Biopsja cienkoigłowa:
• – szczególnymi wskazaniami do jej wykonania są: pojedynczy guzek tarczycy; wyraźna bolesność w obrębie gruczołu; guzek w wolu wieloguzkowym o innej konsystencji w badaniu palpacyjnym niż pozostałe (uwaga na guzki twarde); miejsce o zmienionej gęstości akustycznej w badaniu USG; obszary w scyntygrafii różniące się gromadzeniem radioizotopu od pozostałego miąższu.
• 5. Oznaczanie poziomu przeciwciał przeciwmikrosomalnych (przeciw peroksydazie):

– przydatne w schorzeniach takich jak choroba Hashimoto czy podostre zapalenie tarczycy. Norma poniżej 100 IU/ml.

1. 6. Oznaczanie poziomu przeciwciał przeciw receptorom TSH:
2. – pozwala na zróżnicowanie procesu immunologicznego z autonomią,
3. – pozwala na prognozowanie przebiegu leczenia nadczynności w chorobie Graves-Basedowa,
4. – pozwala na przewidywanie stanu noworodka, którego matka obarczona jest chorobą Graves-Basedowa.
5. Wartości prawidłowe – poniżej 9 U/l.
6. Wartości słabo dodatnie 9-14 U/l.
7. Wartości dodatnie powyżej 14 U/l.
8. 7. Scyntygrafia:
9. – określa lokalizację i wielkość tkanki wychwytującej izotop,
10. – szczególnie przydatna do oceny stanu czynnościowego zmian guzowatych w tarczycy.
11. Przy okazji prezentacji metod diagnostycznych warto przypomnieć wskazania do wykonywania scyntygrafii tarczycy, gdyż jest to badanie nadużywane.
12. Wskazania szczególnie uzasadnione:
13. Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.

Piśmiennictwo

1. Górowski T.: Choroby tarczycy. Wydawnictwo Lekarskie PZWL Warszawa 1989. 2. Materiały naukowe konferencji Dni Tarczycy. Red. A.

Lewiński, Endokrynologia Polska, Wydawnictwa Naukowe Łódź, 1995, 46:1. 3. Pawlikowski M.: Zarys endokrynologii klinicznej, Wydawnictwo Lekarskie PZWL Warszawa 1996. 4. Problemy Medycyny Nuklearnej.

Polskie Towarzystwo Medycyny Nuklearnej, Warszawa 1993, 1(13), 7.

Nadczynność tarczycy u dzieci. Przyczyny, diagnostyka, objawy kliniczne i leczenie

Nadczynność tarczycy (hipertyreoza) to stan chorobowy, który rozwija się wskutek wzmożonej syntezy i uwalniania hormonów tarczycy: trijodotyroniny (T3) i/lub tyroksyny (T4).

Tyreotoksykoza jest pojęciem szerszym – dotyczy zespołu podmiotowych i przedmiotowych objawów klinicznych, które obejmują liczne zaburzenia będące rezultatem nadmiernego pobudzenia wrażliwych komórek w następstwie zwiększonego stężenia hormonów tarczycy: T3 i/lub T4. Źródłem nadmiaru hormonów tarczycy w tyreotoksykozie może być albo gruczoł tarczowy (zwiększona synteza hormonów tarczycy bądź ich uwolnienie wskutek destrukcji miąższu, np. w zapaleniu tarczycy), albo preparaty hormonu tarczycy podawane w zbyt dużej dawce.

Typy nadczynności tarczycy

Typy nadczynności tarczycy u dzieci i młodzieży przedstawia tabela 1. Najczęstsza jest choroba Gravesa-Basedowa, zwana także rozlanym wolem toksycznym (choroba Basedowa, ang. Graves’ disease, łac. struma diffusa toxica), która stanowi około 95% przypadków nadczynności tarczycy u dzieci. W populacji dziecięcej występuje znacznie rzadziej niż u dorosłych.

Częstość zachorowań zwiększa się z wiekiem od 0,1 na 100 000 dzieci we wczesnym dzieciństwie do 3 na 100 000 w okresie pokwitania. W USA wskaźnik ten określono na 1:10 000 ze szczytem zachorowań w wieku 11–15 lat. Do 10 r.ż. liczba zachorowań u obu płci jest podobna, później wyraźnie częściej chorują dziewczęta niż chłopcy (6–8:1).

Najwięcej zachorowań przypada na wiosnę i lato.

Choroba Gravesa-Basedowa to choroba autoimmunizacyjna, przebiegająca z nadmierną produkcją hormonów tarczycy przez tyreocyty wskutek działania przeciwciał pobudzających receptor TSH. W przeciwieństwie do zapalenia tarczycy typu Hashimoto objawy kliniczne choroby pojawiają się wcześnie, poprzedza je tylko minimalne uszkodzenie gruczołu.

 W etiopatogenezie uczestniczą czynniki immunogenetyczne, zależne od receptora TSH oraz środowiskowe (m.in. infekcje bakteryjne, wirusowe, napromienianie, uraz psychiczny, nadmierna podaż jodu w diecie) (ryc. 1). Im młodszy pacjent w momencie ujawnienia się choroby, tym większy jest defekt genetyczny współodpowiedzialny za jej rozwój.

Zidentyfikowano kilka regionów chromosomów, w których zachodzą mutacje prowadzące do choroby Gravesa-Basedowa:

• • GD-1 (chromosom 14q31)
• • GD-2 (chromosom 20q11.2)
• • GD-3 (chromosom Xq21).
• Istotną rolę odgrywają także:
• • zlokalizowany na chromosomie 6 gen odpowiedzialny za ekspresję antygenów zgodności tkankowej HLA

Nadczynność tarczycy – charakterystyka i przebieg choroby

Nadczynność tarczycy to choroba wynikająca ze zwiększonej produkcji hormonów tarczycy.  Najczęściej przyczyną nadczynności tarczycy są choroba autoimmunologiczna lub wole guzkowe nadczynne. Objawy są bardzo swoiste, jak nerwowość, pobudzenie, bezsenność, nietolerancja ciepła.

 Przy nadczynności tarczycy ilość hormonów tarczycowych przekracza potrzeby organizmu.

Nadczynność tarczycy może być jawna, kiedy w organizmie krąży nadmiar hormonów tarczycy i pojawiają się objawy, a także utajona, kiedy poziom hormonów tarczycy jest jeszcze prawidłowy, jednak dochodzi do zaburzenia w zakresie tyreotropiny (TSH). Objawy nadczynności tarczycy są bardzo charakterystyczne. W zależności od przyczyny choroby i jej przebiegu dobiera się właściwe leczenie.

Czytaj więcej: Nadczynność tarczycy – leczenie

 Nadczynność tarczycy – charakterystyka choroby

Tarczyca jest gruczołem wydzielania wewnętrznego produkującym hormony oddziałujące na większość tkanek organizmu. Stąd nadmiar hormonów tarczycy daje bardzo zróżnicowane objawy.

Zdecydowanie częściej nadczynność tarczycy występuje u kobiet niż u mężczyzn. Główna przyczyna nadczynności tarczycy to choroba Gravesa-Basedowa, czyli nadczynność tarczycy na tle autoimmunologicznym.

Inna przyczyna, wole guzkowe toksyczne, jest konsekwencją niedoborów jodu w Polsce w latach 80. XX w.

 Jawna nadczynność tarczycy określana jest jako hipertyreoza. Oznacza nadmierne wydzielanie hormonów tarczycy.

Jeśli tarczyca produkuje ich więcej w stosunku do zapotrzebowania, wtedy przysadka mózgowa przestaje produkować TSH stymulujący tarczycę do wydzielania hormonów.

Rzadko zdarza się nadczynność wtórna do choroby przysadki mózgowej, kiedy nadmiar hormonów tarczycy wynika z nadmiaru TSH.

Czytaj więcej: Dieta cukrzycowa

 Subkliniczna nadczynność tarczycy to stan, kiedy poziom TSH jest obniżony, natomiast poziom hormonów tarczycy jest jeszcze prawidłowy. Wtedy nieprawidłowości dotyczą przede wszystkim odchyleń laboratoryjnych, natomiast pacjent nie prezentuje wyraźnych objawów.

Nadczynność tarczycy może mieć kilka mechanizmów. Najczęstszym jest nadmierne pobudzanie receptora dla TSH w tarczycy.

Może wynikać z procesu autoimmunologicznego, czyli choroby Gravesa-Basedowa.

W tym samym mechanizmie dochodzi do nadczynności tarczycy poprzez wole guzkowe toksyczne w tarczycy, guzek autonomiczny w tarczycy, gruczolak przysadki mózgowej lub chorobę trofoblastyczną u kobiet.

 Nadczynność tarczycy może mieć również charakter przejściowy. Jest to konsekwencja uszkodzenia tarczycy. Hormony zlokalizowane w uszkodzonym miąższu zostają jednoczasowo wydzielone do organizmu, co powoduje przejściową nadczynność.

 Przyczyną nadczynności tarczycy może być również nadmierna suplementacja leków przy leczeniu niedoczynności tarczycy. Niekiedy za nadczynność tarczycy odpowiada potworniak jajnika wydzielający hormony tarczycy.

>> Leczenie i dieta w chorobie Hashimoto

 Przebieg nadczynności tarczycy

Przebieg nadczynności tarczycy zależy od jej przyczyny. Początek może być nagły, rozwijać się powoli, bądź też mieć charakter przejściowy.

Najczęściej powolny początek i stopniowy rozwój choroby związany jest z autoimmunologiczną chorobą tarczycy, natomiast ostry, nagły wzrost hormonów tarczycy może wynikać z ostrego stanu zapalnego uszkadzającego miąższ tarczycy. Uszkodzone komórki wyrzucają nagromadzone w nich hormony, dając objawy nadczynności.

W niektórych przypadkach, jak w chorobie Gravesa-Basedowa, choroba tarczycy nie ma jednolitego przebiegu. Ma okresy zaostrzeń i remisji. Najbardziej niebezpieczne dla chorego są powikłania nadmiaru hormonów tarczycy. Należą do nich np. zawał serca czy udar mózgu.

 Powikłania nadczynności tarczycy

W przebiegu nadczynności tarczycy na tle autoimmunologicznym, czyli w przebiegu choroby Gravesa-Basedowa, może dojść do zapalenia tkanek oczodołu i uszkodzenia wzroku. Określa się to mianem orbitopatii tarczycowej.

Zmiany naciekowe w tkankach miękkich oczodołu doprowadzają do powstania wytrzeszczu. Znacznym zagrożeniem dla zdrowia i życia chorego jest przełom tarczycowy.

Charakteryzuje się on nagłym załamaniem homeostazy organizmu, objawiającym się zaburzeniami świadomości, aż po śpiączkę. Chory prezentuje objawy niewydolności serca, wstrząsu i nadmiernej ciepłoty ciała.

Przełom tarczycowy najczęściej jest konsekwencją niewłaściwie leczonej nadczynności tarczycy i nałożonego na to ciężkiego stanu organizmu lub zakażenia. Śmiertelność w przypadku przełomu tarczycowego wynosi nawet 50%.

 Objawy nadczynności tarczycy

Nadczynność tarczycy ma bardzo zróżnicowany obraz kliniczny.

Najczęściej na objawy nadczynności tarczycy składają się: pobudzenie, nerwowość, nadmierna potliwość, nietolerancja ciepła.

Charakterystyczny jest spadek masy ciała bez stosowania żadnej diety. Osoby z nadczynnością tarczycy najczęściej cierpią na biegunki, duszność, uczucie kołatania serca i osłabienie mięśni.