Hipomania – przyczyny, objawy, test, leczenie

W różnych okresach życia każdy doświadcza zmian lub wahań poziomu energii, aktywności oraz nastroju (,,górki’’ i ,,dołki’’ lub ,,wyże’’ i ,,niże’’). Celem tego kwestionariusza jest ocena cech charakterystycznych okresów ,,wyżu’’ (dobrego nastroju).

Proszę spróbować przypomnieć sobie okres, gdy występował stan ,,wyżu’’. W jaki sposób Pani/Pan się wtedy czuła/czuł? Proszę zaznaczyć wszystkie określenia niezależnie od swojego obecnego samopoczucia.

Interpretacja:

W przypadku pozytywnej odpowiedzi („TAK”) na 14 lub więcej stwierdzeń istnieje istotne prawdopodobieństwo, że występuje u Ciebie spektrum zaburzeń dwubiegunowych, do którego należą również kliniczne i wymagające leczenia przypadki choroby afektywnej dwubiegunowej. Sam wynik w kwestionariuszu nie oznacza jednak diagnozy i ma wyłącznie wartość orientacyjną. Jednak jeżeli dodatkowo cierpisz na:

• zmiany („huśtawki”) nastroju lub stany „depresyjne”,
• stany rozdrażnienia albo inne dolegliwości  (objawy lękowe, zmęczeniowe, dotkliwego spadku energii, okresowe nadużywanie substancji, zaburzenia zachowania itp.),
• objawy te mają charakter nawracający i/lub są źródłem cierpienia czy dyskomfortu i zaburzenia Twojego funkcjonowania,
• lub są źródłem zmartwienia, zdziwienia lub troski innych,

to powinieneś skonsultować się z psychologiem lub psychiatrą w celu dalszego badania i ewentualnego postawienia diagnozy.

Jeżeli leczysz się już z powodu: depresji nawracającej, zaburzeń osobowości, dolegliwości nerwicowych (w tym lękowych), nadużywania lub uzależnienia od substancji psychoaktywnych – to wynik testu powinieneś pokazać swojemu psychiatrze/psychologowi/psychoterapeucie, w celu dalszej jego interpretacji i ewentualnej weryfikacji dotychczasowej diagnozy i terapii.

Tłumaczenie polskie kwestionariusza: Rybakowski J.K., Dudek D., Pawłowski T., Łojko D., Siwek M., Kiejna A., Rybakowski F

Anhedonia – niedoceniany objaw depresji

Czym jest anhedonia? Anhedonia (z greckiego: an – ‘bez’, hedone – ‘przyjemność’) – jest to termin oznaczający w psychiatrii stan, w którym pacjent skarży się… »

Co to jest somatyzacja?

Definicja pojęcia somatyzacji Termin somatyzacja wywodzi się z języka greckiego (somatikos – cielesny, związany z ciałem). Oznacza tendencję do doświadczania i… »

Czy to już Hipomania? – objawy, rozpoznanie, leczenie zaburzeń afektywnych. Psychiatria.pl – portal wiedzy o psychiatrii i psychoterapii

Hipomania (zespół hipomaniakalny) opisywana zwykle jako stan nadmiernie podwyższonego nastroju, tzw. „górka” lub ‘mania o łagodniejszym nasileniu’ może stanowić jeden z epizodów choroby afektywnej dwubiegunowej (ChAD) i doprowadzić do istotnego pogorszenia funkcjonowania psychospołecznego.

Choroba afektywna dwubiegunowa (zaburzenie afektywne dwubiegunowe, lub dawniej choroba/psychoza maniakalno-depresyjna lub cyklofrenia) to zaburzenie z kręgu zaburzeń nastroju, w którym u tej samej osoby może wystąpić mania lub hipomania, depresja i tzw. epizod mieszany. W przebiegu choroby możliwe jest wystąpienie każdej kombinacji tych epizodów. Między epizodami występuje stan remisji, czyli stan bez objawów lub z objawami dyskretnymi. Choroba ma charakter przewlekły i nawracający.

Kogo dotyczy?

Zwykle ludzi młodych, zarówno kobiet, jak i mężczyzn (w równej częstości). Pierwsze zachorowania przypadają zazwyczaj na okres przed 20 rokiem życia. Choroba jest rozpoznawana najczęściej między 20 a 30 rokiem życia.

Jakie są objawy Hipomanii?

• Nadmierna wesołość.
• Drażliwość.
• Przyspieszony tok myślenia.
• Wielomówność, wielowątkowość.
• Rozpraszalność uwagi.
• Zwiększona kreatywność.
• Zwiększona aktywność lub energia skierowana na cel.
• Zmniejszona potrzeba snu.
• Wzmożona aktywność socjalna, seksualna lub pobudzenie ruchowe.
• Skłonność do zachowań ryzykownych, lekkomyślnych, impulsywnych.
• Nagła pewność siebie.
• Wysoka samoocena.

Stan chorobliwie wzmożonego nastroju utrzymuje się minimum 4 dni i może prowadzić do poważnej dezorganizacji życia psychospołecznego.

Osoba w stanie hipomaniakalnym nagle, bez uchwytnej przyczyny emanuje radością, niespożytą energią, śpi po kilka godzin dziennie lub nie śpi praktycznie w ogóle. Działa dużo, zwykle jednak nie kończy rozpoczętych aktywności, łatwo je porzuca, szybko się przy tym irytuje.

Podejmuje się ryzykownych, lekkomyślnych działań ( np. nierozważne zakupy, zaciąganie długów, wielkie podróże). Staje się drażliwa, ma trudności w koncentracji i skupieniu uwagi. Łatwo nawiązuje, często ryzykowne, kontakty towarzyskie, seksualne. Mówi szybko, jest chaotyczna, nie dopuszcza nikogo do głosu.

Choroba a produktywność

Z drugiej strony jest to stan większej produktywności, kreatywności i intensywnych sukcesów.

Chorzy w tym stanie zwykle osiągają największe sukcesy zawodowe, a najbardziej płodne okresy w twórczości artystów chorujących na ChAD przypadają właśnie w okresie hipomanii.

Vincent van Gogh jeden z największych malarzy wszechczasów zmagał się z ChAD z okresowymi epizodami psychotycznym. Podobnie wybitni literaci – Ernest Hemingway, Zbigniew Herbert, a także Irving Berlin, autor m.in. „White Christmas” i wielu innych wybitnych artystów.

Niejednkrotnie ani pacjent, ani jego rodzina i przyjaciele nie traktują hipomanii jako stanu odbiegającego od normy. Mylnie sądzą, że stanowi okres przemiany, rozwoju, wykorzystywania swojego potencjału, okres odnoszenia sukcesu.

Nie widzą żadnego zagrożenia.

W tej fazie istnieje jednak poważne ryzyko, iż hipomania przerodzi się w chaos manii – zaburzenie bardzo destrukcyjne i obciążające dla rodziny, stąd też należy zachować szczególną czujność i w razie jakichkolwiek wątpliwości skontaktować się z lekarzem psychiatrą.

fot. panthermedia

Czy to już hipomania?

Jak odróżnić hipomanię od naturalnie podwyższonego nastroju?

W wielu przypadkach jest to trudne do oceny. W celach pomocniczych został stworzony kwestionariusz HCL – 32 (Hypomania Check List) – kwestionariusz objawów hipomanii, w którym pacjent samodzielnie udziela odpowiedzi na pytania dotyczące napędu, nastroju i aktywności.

Choroba afektywna dwubiegunowa (ChAD): objawy, diagnostyka i leczenie. Jak choroba dwubiegunowa zmienia życie chorego?

Choroba afektywna dwubiegunowa to choroba istotnie wpływająca na funkcjonowanie człowieka w społeczeństwie 123rf

Choroba afektywna dwubiegunowa (ChAD, potocznie dwubiegunówka) to poważne zaburzenie psychiczne. Objawia się częstymi przejściami pomiędzy epizodami maniakalnymi i depresyjnymi. Powoduje to całkowitą dezorganizację życia pacjenta, a zwłaszcza podczas epizodów maniakalnych może prowadzić do bardzo ryzykownych zachowań.

Chorobę afektywną dwubiegunową opisywano już w starożytności. Zauważono wówczas, że u niektórych ludzi stany emocjonalne zwane wówczas manią i melancholią przechodzą między sobą. Współcześnie dwubiegunówkę zaczęto diagnozować w połowie XIX wieku.

Choroba afektywna dwubiegunowa to zaburzenie odróżniające się od innych chorób psychicznych niejednolitym przebiegiem.

U osób dotkniętych chorobą dwubiegunową wyróżniamy kilka występujących naprzemiennie epizodów. Ich kolejność oraz długość jest przeważnie bardzo nieregularna i trudna do przewidzenia.

W przebiegu pojawiają się epizody manii, hipomanii, remisji, depresji oraz mieszane.

Stan psychozy charakteryzuje się głównie obecnością omamów (halucynacji) lub urojeń (nieprawdziwych, dziwacznych przekonań o rzeczywistości) oraz brakiem krytycyzmu wobec nich. Psychoza może następować zarówno podczas epizodów maniakalnych, jak i depresyjnych.

W psychiatrii odróżnia się także chorobę dwubiegunową przebiegającą bez epizodów psychotycznych. Ponadto wyróżnia się dwa zasadnicze typy choroby dwubiegunowej. W pierwszym typie przeplatają się ze sobą głównie epizody depresji i manii.

W drugim napotykamy epizody depresyjne oraz hipomaniakalne.

• Osobowość – typy osobowości, test osobowości i zaburzenia

Można także dzielić chorobę dwubiegunową pod względem szybkości zmiany nastrojów.

1. Typ rapid cycling (szybkie cykle), w którym przejście pomiędzy epizodami następuje co najmniej cztery razy w roku.
2. Typ ultra rapid cycling (bardzo szybkie cykle), w których cykli może być nawet kilkanaście w ciągu roku. Czasami zdarza się, że nastrój pacjenta zmienia się nawet kilka razy w ciągu doby.

Niestety pochodzenie choroby afektywnej dwubiegunowej nie zostało dotąd jednoznacznie ustalone. Znane są jedynie poszlaki pozwalające formułować badaczom hipotezy.

Najbardziej popularna z nich mówi o wadzie genetycznej, w której rezultacie dochodzi do nieprawidłowej dystrybucji neuroprzekaźników w mózgu. Świadczy o tym fakt, że chorobę afektywną dwubiegunową diagnozuje się częściej u osób posiadających historię choroby w rodzinie.

Ponadto stwierdzono, że epizody maniakalne i depresyjne związane są z nieprawidłowymi poziomami substancji takich jak noradrenalina czy dopamina w mózgu.

Choroba dwubiegunowa charakteryzuje się naprzemiennym występowaniem epizodów manii, hipomanii, depresji i remisji choroby.

1. O epizodzie maniakalnym mowa, gdy chory doświadcza bardzo silnego pobudzenia. Mniej śpi i jest bardzo energiczny. Odczuwa silną potrzebę działania przy równoczesnym znacznym ograniczeniu zdolności do wglądu i krytycznej oceny swojej decyzji. Ma znaczne problemy z koncentracją, przez co jego działania są nieskładne, a zajęcia szybko porzucane. Komunikacja z chorym jest utrudniona przez jego słowotok. Pacjent jest albo bardzo drażliwy, albo przeciwnie, jest w ciągłej euforii. Innym częstym objawem epizodu manii jest silne podniecenie seksualne, które może skutkować rozwiązłością.
2. Hipomania to stan pobudzenia występujący w niektórych postaciach choroby dwubiegunowej. Różni się od manii nieco łagodniejszym przebiegiem, dzięki czemu nie rzutuje tak mocno na funkcjonowanie społeczne chorego. Jego nastrój jest stabilniejszy, nie występują także psychozy. Pacjent w epizodzie hipomanii może być drażliwy w umiarkowanym stopniu, ale może także odczuwać polepszenie nastroju. Co ciekawe, niektórzy chorzy pod pewnymi względami cenią sobie epizody hipomanii. Są wówczas energiczni i efektywni w swoich obowiązkach. Nie wątpią w swoje możliwości i chętnie wypełniają postawione cele.
3. Epizody depresyjne pojawiają się, gdy energiczność i pobudzenie towarzyszące epizodom maniakalnym i hipomaniakalnym w końcu ustępują, a nastrój pacjenta staje się dokładnie przeciwny. Epizod depresyjny przebiega prawie tak samo jak depresja rozumiana jako samodzielna choroba psychiczna. Epizod depresyjny różni się od niej tylko przejściowym charakterem. Chory ma znacznie pogorszony nastrój i obniżoną samoocenę. Ma trudności z podejmowaniem decyzji i inicjowaniem nowych działań. Odczuwa znaczny spadek energii, przez co wszystkie czynności wykonuje powoli i z trudnością. Ma trudności z utrzymaniem koncentracji, wywołane niemożnością zaangażowania się w jakiekolwiek zadanie. Typowym objawem epizodu depresyjnego jest także anhedonia, czyli całkowity brak zdolności do odczuwania przyjemności. Często występują również zaburzenia snu: zarówno bezsenność w różnych postaciach (problemy z zasypianiem, przedwczesne wybudzenia), jak i hipersomnia, czyli skłonność do bardzo długiego i mocnego snu. Tak jak w przypadku depresji, w epizodzie depresyjnym mogą pojawić się myśli samobójcze.
4. Epizody przejściowe, czyli okresy remisji to występujące u niektórych pacjentów stany, w których nie ujawniają się żadne nieprawidłowości. Przeważnie oddzielają epizody maniakalne od depresyjnych. Nie występują jednak u wszystkich chorych.

Jak wiadomo, każda choroba psychiczna zaburza w jakiś sposób życie codzienne jednostki, na czele z jej funkcjonowaniem w społeczeństwie. Choroba dwubiegunowa jest jednak o tyle specyficzna, że wiąże się z ciągłą zmianą stanu psychicznego.

W rezultacie choremu trudno jest wytworzyć jakiekolwiek schematy funkcjonowania – zwłaszcza że epizody maniakalne wiążą się z obniżeniem zdolności do introspekcji.

Otoczeniu pacjenta dotkniętego chorobą dwubiegunową także trudno jest odnieść się do sytuacji, ponieważ mają do czynienia z osobą o drastycznie innym nastroju.

Problemy, jakie osoby z chorobą afektywną dwubiegunową napotykają w życiu pokazują, jak istotna jest regularność i stabilizacja dla normalnego życia społecznego.

Osoby cierpiące na dwubiegunówkę mają problem, chociażby z wykonywaniem stałej pracy: w epizodach manii mogą być bardzo produktywne, ale i mieć problemy ze starannością czy skupieniem. W trakcie epizodów depresyjnych ich produktywność znacznie spada.

Przy ostrzejszym przebiegu nawet wyjście z łóżka czy podjęcie najprostszych codziennych czynności może być zbyt dużym wyzwaniem dla chorego.

Ostry przebieg epizodów maniakalnych także może mieć bardzo negatywny wpływ na życie pacjenta, również długofalowo. Osoba w stanie manii ma bowiem niezachwianą pewność siebie i ogromną chęć działania. W rezultacie może podejmować ryzykowne decyzje, których będzie żałować po ustąpieniu epizodu maniakalnego.

Są to przykładowo nieodpowiedzialne decyzje finansowe (wysokie kredyty, drogie zakupy), ryzykowne zachowania seksualne czy nawet działania przestępcze. Choroba afektywna dwubiegunowa może w ten sposób doprowadzić do tragicznych splotów zdarzeń.

Pacjent w epizodzie manii może sprowadzić na siebie spore tarapaty, z którymi nie będzie już w stanie poradzić sobie podczas epizodu depresyjnego.

• Uzależnienia behawioralne – czym są i jak je leczyć?

Aby można było pomóc osobie z chorobą afektywną dwubiegunową, konieczna jest odpowiednia diagnoza. Niestety nie wszystkim lekarzom udaje się prawidłowo rozpoznać chorobę.

Często nie odróżniają oni osoby cierpiącej na depresję od osoby z chorobą dwubiegunową w epizodzie depresyjnym.

Zdarza się także, że chorobę dwubiegunową diagnozuje się, gdy zmiany zachowania mają całkowicie inne przyczyny: na przykład zaburzenie osobowości typu borderline albo nadużywanie substancji psychoaktywnych.

Choroby afektywnej dwubiegunowej nie da się w pełni wyleczyć. Starania lekarzy i terapeutów mają na celu zminimalizowanie intensywności epizodów i ograniczenie niebezpieczeństw, jakie za sobą pociągają.

W związku z tym fundamentem leczenia choroby dwubiegunowej jest farmakologia.

W zależności od przypadku dobiera się różnego rodzaju leki mające na celu ustabilizowanie nastroju pacjenta, takie jak kwas walproinowy czy lit.

• Inteligencja emocjonalna – sztuka zarządzania emocjami

W przypadku epizodu maniakalnego stosuje się różne leki obniżające aktywność mózgu, takie jak haloperidol, leki neuroleptyczne, a także uspokajające z grupy benzodiazepin. Czasami konieczny jest pobyt pacjenta w szpitalu, by ograniczyć niebezpieczne zachowania. Epizody depresyjne rzadko można leczyć lekami antydepresyjnymi. Przeważnie nie działają one lub powodują przejście w epizod manii.

W chorobie afektywnej stosuje się także psychoterapię. Ma ona jednak funkcję głównie pomocniczą i nie jest w stanie doprowadzić do pełnego wyleczenia, a raczej wykształcenia w pacjencie mechanizmów pomagających panować nad wahaniami nastroju.

Choroba afektywna dwubiegunowa – objawy i leczenie ChAD

fot. Adobe Stock

Spis treści:

Czym jest choroba dwubiegunowa?

Choroba afektywna dwubiegunowa (ChAD), nazywana też cyklofrenią, a wcześniej chorobą maniakalno-depresyjną lub depresją maniakalną, jest złożoną i trudną do zdiagnozowania grupą nawracających zaburzeń psychicznych.

 Życie osób z chorobą afektywną dwubiegunową oscyluje wokół występujących okresowo epizodów depresji, manii, stanów mieszanych i remisji, o różnym nasileniu i czasie trwania.

Epizody te określa się mianem faz lub biegunów. 

Początek choroby przeważnie przypada na okres pomiędzy 20. i 30. rokiem życia, dotyczy w równej mierze mężczyzn i kobiet, a pierwszym epizodem bywa najczęściej zespół depresyjny. Choroba dwubiegunowa ma wyraźnie nawrotowy charakter. Jest w zasadzie pewne, że po pierwszej fazie za jakiś czas pojawi się następna, zwłaszcza jeśli pacjent nie podejmie właściwego leczenia.

Obok psychoz schizofrenicznych i depresji, ChAD stanowi główny obszar zainteresowania i badań współczesnej psychiatrii. 

Objawy choroby afektywnej dwubiegunowej

Główną cechą choroby dwubiegunowej jest występowanie skrajnych wahań nastroju.  Dwa główne patologiczne stany w przebiegu ChAD to depresja i mania.

• Depresja – obok obniżonego nastroju często występuje nadmierna senność i zahamowane psychoruchowe, niezbyt duże nasilenie lęku.
• Mania – nastrój jest wyraźnie podwyższony, bądź w kierunku nadmiernej wesołkowatości, beztroski i nieadekwatnego samozadowolenia, bądź drażliwości, niecierpliwości i nierzadko agresji słownej lub czynnej. Tempo myślenia jest wyraźnie przyspieszone (natłok myśli). Pacjent mało śpi i mało je, za to podejmuje liczne działania często niepotrzebne, a wręcz szkodliwe. Zwiększa się aktywność seksualna i wchodzenie w krótkotrwałe przypadkowe „przygody miłosne”, co może owocować np. niechcianą ciążą.

Kto jest narażony na ChAD?

Choroba najczęściej dotyczy osób o charakterystycznych cechach osobowości przedchorobowej: są one towarzyskie, syntoniczne, skłonne do wahań nastroju, o żywym temperamencie. W rodzinie pacjentów nierzadko występują przypadki zaburzeń psychicznych, głównie w zakresie nastroju.

Rodzaje choroby afektywnej dwubiegunowej

W klasyfikacji DSM-5 wyróżnia się trzy główne rodzaje choroby dwubiegunowej. Każdy typ obejmuje wyraźne zmiany nastroju: od skrajnego podekscytowania, przez drażliwość, aż po smutek, obojętność i poczucie beznadziejności. Mniej nasilone fazy maniakalne nazywane są epizodami hipomaniakalnymi (lub hipomanią).

• Choroba afektywna dwubiegunowa typu I – epizody lub objawy maniakalne trwają przynajmniej tydzień, są na tyle poważne, że wymagają pomocy specjalisty. Pojawiają się również depresje, trwające 2 tygodnie lub dłużej. Niekiedy u chorych notuje się objawy mieszane: epizody depresyjne z manią, czyli np. silne pobudzenie przy jednoczesnym poczuciu beznadziejności. 
• Choroba afektywna dwubiegunowa typu II – epizody maniakalne są mniej nasilone (hipomania), do tego występują również fazy depresji.
• Cyklotymia – to okresy hipomanii i subdepresji trwające przynajmniej 2 lata, a u dzieci i młodzieży – rok. Objawy są łagodniejsze niż w typie I i typie II, a osoba zazwyczaj nie zgłasza się po pomoc specjalisty.

Diagnoza

Rozpoznanie choroby afektywnej dwubiegunowej jest ustalane na podstawie wywiadu lekarskiego i objawów. Wykorzystuje się do tego kryteria ICD-10 lub DSM-5. Niestety, jest to choroba trudna do zdiagnozowania. Bywa mylnie interpretowana jako depresja (chorzy częściej zgłaszają się do lekarza podczas epizodu depresji) lub schizofrenia, a przez to nieprawidłowo leczona.

Leczenie choroby afektywnej dwubiegunowej

Choroba afektywna dwubiegunowa jest schorzeniem trwającym przez całe życie. Leczenie polega na przyjmowaniu leków, których celem jest wyeliminowanie objawów fazy depresyjnej lub maniakalnej, ale też, dzięki przewlekłemu stosowaniu, znaczne wydłużenie fazy remisji (leczenie profilaktyczne). Zalecana jest również psychoterapia.

Leki w terapii ChAD dobierane są indywidualnie. Przeważnie stosuje się  stabilizatory nastroju (leki normotymiczne) i atypowe leki przeciwpsychotyczne. Specjalista może przepisać również leki na bezsenność i leki przeciwlękowe, a także przeciwdepresyjne, w zależności od objawów.

Czasem może być konieczne wypróbowanie kilku leków, po to, aby znaleźć te, które działają najlepiej. Bardzo ważna jest współpraca z lekarzem i przestrzeganie zaleceń co do regularności przyjmowania leków i dawek. 

W ramach pomocy psychologicznej ukierunkowanej na leczenie choroby dwubiegunowej, zaleca się terapię poznawczo-behawioralną lub metody przeznaczone specjalnie dla osób z tego typu zaburzeniami, jak terapia interpersonalna i rytmów społecznych oraz psychoedukacja rodziny.

Leczenie u kobiet w ciąży

Należy pamiętać, że praktycznie wszystkie leki stosowane w ChAD mogą powodować uszkodzenie płodu, stąd też w okresie ciąży nie powinno się ich przyjmować, bądź przyjmować jedynie w wyjątkowych sytuacjach. Kobiecie poleca się wówczas częstsze wizyty u lekarza prowadzącego, niekiedy konieczna jest hospitalizacja w Oddziale Chorób Afektywnych.

W przypadku depresji u kobiet w ciąży, skuteczne i bezpieczne okazują się zabiegi elektryczne (określenie „elektrowstrząsy” pochodzi z czasów, gdy nie stosowano znieczulenia ogólnego, co rzeczywiście wywoływało skurcze ciała; aktualnie w czasie zabiegu mięśnie są na kilka minut zwiotczone).

Treść artykułu pierwotnie została opublikowana 25.04.2019

Więcej na podobny temat:Schizofrenia objawy: jakie zachowania świadczą o chorobie?Na czym polega schizofrenia paranoidalna? (zachowanie chorego)Depresja psychotyczna: objawy, leczenie, depresja a schizofreniaPsychoza maniakalno-depresyjna: objawy i leczenieChoroby psychiczne – co trzeba o nich wiedzieć?

Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!

Choroba dwubiegunowa (ChAD) – przyczyny, objawy i leczenie

ChAD dotyka około 2% Polaków. Choroba przybiera różne oblicza i u każdej osoby może przebiegać inaczej, dlatego tak trudno ją zdiagnozować. Często dotyka osoby o silnej psychice i osobowości. Nie każdy wie, że na chorobę dwubiegunową cierpieli: Kurt Cobain, Jerzy Kosiński, Ernest Hemingway, Theodore Roosevelt, Winston Churchill, Edgar Allan Poe, Wirginia Woolf, Vincent van Gogh, Wojciech Młynarski oraz Zbigniew Herbert. Jak podają źródła plotkarskie, obecnie z dwubiegunówką zmagają się: Katherine Zeta-Jones, Mel Gibson i Jean-Claude Van Damme.

Czym jest choroba dwubiegunowa (ChAD)?

Choroba afektywna dwubiegunowa, zwana inaczej chorobą depresyjno-maniakalną lub cyklofrenią, jest przewlekłym schorzeniem psychicznym. Dwubiegunowość polega na cyklicznie nawracających stanach przygnębienia (depresji) i nadmiernej aktywności (manii) o różnym nasileniu.

Pomiędzy tymi fazami występują okresy remisji, czyli stany bez objawów lub z symptomami dyskretnymi. Wczesne rozpoznanie problemu i zastosowanie właściwego leczenia umożliwia wydłużenie okresów remisji, jednak warunkiem skuteczności terapii jest dobra współpraca chorego z lekarzem.

Choroba dwubiegunowa może przejawiać się w różnych sferach życia i trudno ujednolicić jej objawy.

Zobacz także: Schizofrenia – jak leczyć chorobę psychiczną? Jakie są objawy i przyczyny?

Jakie są rodzaje choroby dwubiegunowej?

Zasadniczo specjaliści wyróżniają następujące rodzaje choroby dwubiegunowej:

• typ I, w którym występują depresje i manie,
• typ II, składający się z okresów depresji i hipomanii (mania o mniejszym nasileniu). Należy do niego np. tzw. rapid cycling (wyjątkowo ciężki i trudny w leczeniu, ponieważ depresja dwubiegunowa i mania płynnie przechodzą jedna w drugą),
• typ III, w którym dochodzi do obsesji maniakalnej (spowodowany jest silnym oddziaływaniem leków przeciwdepresyjnych),
• półmania i hipomania, związane ściśle z nadużywaniem alkoholu i innych używek,
• choroba afektywna sezonowa, w której depresja ujawnia się najczęściej w okresie jesienno-zimowym, a mania lub hipomania w okresie wiosenno-letnim,
• „miękkie” spektrum choroby afektywnej dwubiegunowej, w którym występują pewne cechy dwubiegunowości o różnym nasileniu,
• mania jednobiegunowa (występuje dość rzadko), w której mamy do czynienia z nawracającymi stanami maniakalnymi, z pominięciem depresji.

Bardzo często ChAD pozostaje nierozpoznana, ponieważ stany przygnębienia i euforii występują u ludzi na porządku dziennym. Nawet stany depresyjne są bagatelizowane – pod nazwą „doła psychicznego” są zwalczane indywidualnie na różne sposoby.

Trudniej również doskonałe samopoczucie i euforię uważać za stan niepokojący i kwalifikujący się do leczenia. Sygnałem alarmowym powinna być cykliczność występowania wyżej opisanych zmian nastrojów.

W postawieniu właściwej diagnozy bardzo pomocne są testy, polegające na wypełnianiu przez pacjenta kwestionariuszy dotyczących zmiany ich nastrojów. Dzięki nim można stwierdzić, czy u pacjenta występuje choroba dwubiegunowa.

Test zawiera pytania oraz określenia odnoszące się do zmian w nastroju – od euforii i zwiększonej aktywności, aż do depresji. Szczere odpowiedzi udzielane przez pacjentów pozwalają uściślić częstotliwość występowania i czas trwania ich zachowań, a także ich wpływ na życie rodzinne i zawodowe.

Bardzo często pacjenci leczeni są na depresję, gdy tymczasem występuje u nich depresja dwubiegunowa. Test zmniejsza ryzyko wystąpienia takich sytuacji. Zdarza się to szczególnie u pacjentów z hipomanią, ponieważ jej objawy są znacznie łagodniejsze niż w przypadku choroby dwubiegunowej typu I. Kwestionariusze są ponadto bardzo pomocne przy monitorowaniu choroby oraz podczas oceny skuteczności leczenia.

Jakie są objawy choroby afektywnej dwubiegunowej?

Częste nawracające zmiany nastrojów – przygnębienia oraz euforii – mogą wskazywać no to, że występuje choroba dwubiegunowa. Objawy mogą przypominać huśtawkę nastrojów. W okresie depresji pacjent odczuwa nawracające lęki, brak wiary w siebie, pogorszenie pamięci i koncentracji, jest ciągle senny, nie ma ochoty jeść, ma obniżone libido.

Nieraz jest niezdolny do wykonywania najprostszych czynności, w skrajnych przypadkach nawet nie chce wstać rano z łóżka, ani się umyć. Może być zahamowany psychoruchowo i trudno z nim nawiązać kontakt. Unika ludzi, a nawet rozmów z bliskimi. Ma bardzo często myśli samobójcze. W okresie hipomanii pacjenci odzyskują równowagę psychiczną. Stają się twórczy i kreatywni.

Często w tym czasie osiągają największe sukcesy zawodowe. Artyści przeżywają najbardziej płodne okresy w twórczości. W tej fazie choroba nie zakłóca specjalnie życia chorego i jego bliskich. Stan taki trwa, dopóki hipomania nie przerodzi się w manię – zaburzenie destrukcyjne i bardzo obciążające dla otoczenia. W okresie manii człowiek zmienia się diametralnie.

Rozsadza go energia, ma mnóstwo pomysłów, a w każdej podjętej przez siebie działalności widzi sukces. Cechuje go nadmiar sił: nie musi jeść, pić, ani odpoczywać, ponieważ musi działać – szybko i z maksymalnym zaangażowaniem. Jest przekonany o swojej nieomylności. Szybciej mówi, szybciej myśli i wszystko robi lepiej, niż inni.

Przesadny optymizm sprawia, że potrafi bezsensownie zainwestować duże kwoty lub rzucić pracę, ponieważ uważa, że właśnie znalazł lepszy sposób zarabiania na życie. Dwubiegunówka w fazie manii wywołuje również nadpobudliwość seksualną, szczególnie wśród mężczyzn. Chorzy wdają się w przypadkowe romanse, płodzą „przypadkowe” dzieci, aby w fazie depresji przeżywać dramaty i rozpacz.

Często zdarza się, że w okresie manii pacjenci nagle zaczynają nadużywać alkoholu czy innych używek (chociaż do tej pory było im to obce), wdają się w hazard, zadłużają się w bankach (biorą kredyty i pożyczki, aby bezmyślnie wydawać zdobyte pieniądze). W fazie manii ich zmysły są wyostrzone, pacjenci intensywniej odczuwają smaki, barwy i dźwięki.

Zaczynają głośno słuchać muzyki, jaskrawo się ubierać i prowadzić ekscentryczny tryb życia. W okresie remisji chorzy zachowują się normalnie, jednak nie powinni przerywać terapii, aby nie doszło do nagłego nawrotu choroby.

Nieleczona choroba afektywna dwubiegunowa może zrujnować życie rodzinne, zawodowe i społeczne. Jednak wczesne rozpoznanie i właściwie dobrane leki (które należy przyjmować przez resztę życia) pozwalają pacjentom w miarę dobrze funkcjonować.

Bardzo ważną rolę w leczeniu odgrywa współpraca chorego z lekarzem, oparta na rzetelnej wiedzy na temat swojej przypadłości oraz umiejętności rozpoznawania pierwszych sygnałów nawrotu manii i depresji. Jest to szczególnie ważne, ponieważ lekarz dobiera leki w zależności od fazy i objawów choroby.

Głównym celem terapii jest wydłużanie okresu remisji i niedopuszczanie do nawrotów. Leczenie odbywa się kompleksowo. Stosuje się leki farmakologiczne, psychoterapię oraz psychoedukację.

W okresie manii chorzy są leczeni neuroleptykami (benzodiazepiny, kwetiapina, olanzapina) hamującymi objawy choroby, natomiast pacjentom w depresji podaje się stabilizatory nastroju (np. sole litu, walproiniany, karbomazepinę). Zasadniczo unika się podawania leków przeciwdepresyjnych, ponieważ mogą one spowodować bezpośrednie przejście depresji w manię.

Leki nowej generacji nie wywołują otępienia i nie pogarszają funkcji poznawczych, dzięki czemu pacjenci mogą w miarę normalnie funkcjonować w społeczeństwie (mogą się uczyć, pracować, zakładać rodziny i wychowywać dzieci).

Podczas remisji stosuje się psychoterapię, polegającą głównie na rozwijaniu zainteresowań i umiejętności pacjentów, budowaniu ich dobrej samooceny oraz uczeniu, jak kontrolować swoje zachowania. Psychoedukacja pomaga zrozumieć chorobę, uczy, jak rozpoznawać sygnały, kiedy iść do lekarza. Często zalecana jest także dla osób bliskich pacjenta.

Pomaga im radzić sobie z chorobą, uzdrawia relacje i uczy, jak reagować oraz postępować w trakcie napadów manii i depresji. Bliscy muszą wiedzieć, że z chorym w manii się nie dyskutuje, ponieważ może to wyzwolić agresję. Jeśli osoba chora nie chce się leczyć, rodzina może zwrócić się do sądu rodzinnego o tzw. leczenie w trybie wnioskowym.

W przypadkach szczególnych, kiedy pacjent staje się zbyt agresywny i zagraża otoczeniu lub usiłuje popełnić samobójstwo, może zostać przewieziony do szpitala psychiatrycznego bez swojej zgody. Ważną rolę w leczeniu ChAD odgrywa prowadzenie regularnego, spokojnego trybu życia. Dbałość o zdrowie, unikanie rywalizacji i konfliktów, zachowanie równowagi między pracą, życiem rodzinnym i odpoczynkiem, umiejętność radzenia sobie ze stresem, wydłużają okresy remisji. Bardzo pomocne są także różne techniki relaksacyjne. Należy pamiętać, że stres, napięcie i przemęczenie sprzyjają zaostrzeniu objawów choroby.

Jakie mogą być przyczyny choroby dwubiegunowej?

Badania kliniczne pokazują, że ChAD może być dziedziczone. Nie oznacza to jednak, że u każdej osoby obciążonej genetycznie wystąpi choroba dwubiegunowa. Przyczyny nie zostały dokładnie ustalone i mogą być społeczne, psychologiczne i biologiczne.

Należą do nich: długotrwały stres, życie w ciągłym pośpiechu i napięciu, praca pod presją, utrata zatrudnienia, rozbicie rodziny, nadużywanie alkoholu i innych używek.

Wśród czynników biologicznych wymienia się różne zaburzenia neurologiczne w mózgu oraz niedoczynność tarczycy.

Choroba afektywna dwubiegunowa – przyczyny i objawy

Choroba afektywna dwubiegunowa charakteryzuje się zmiennymi objawami (epizodami) przeplatanymi okresami remisji. Możemy mieć do czynienia z epizodami manii, hipomanii oraz depresji, a także stanami mieszanymi, łączącymi objawy jednego i drugiego.

Istnieje bardzo wiele rodzajów tej choroby w zależności od sekwencji pojawiania się objawów. Takie same objawy, jak podczas epizodu manii lub depresji pojawiają się także w przypadku innych chorób psychicznych – depresji samej w sobie oraz schizofrenii.

W związku z tym choroba afektywna dwubiegunowa jest trudna do zdiagnozowania.

ZOBACZ TEŻ: Jak rozpoznać depresję? Jak leczyć depresję?

Objawy choroby afektywnej dwubiegunowej

W fazie depresji pacjent jest przygaszony, apatyczny, odczuwa smutek. Traci zainteresowanie sprawami, które dawniej go zajmowały czy sprawiały przyjemność.

Często, zwłaszcza jeśli epizod depresji poprzedzał epizod manii, dodatkowo pojawia się poczucie winy i duży spadek poczucia własnej wartości, a także swego rodzaju ‘wyhamowanie’ psychoruchowe. Chory czuje się zmęczony, senny, często przesypia dużą część dnia.

Zupełnie inaczej czuje się i zachowuje osoba z chorobą dwubiegunową podczas epizodu manii. Pacjent ma mnóstwo energii, czuje szczęście, a nawet euforię oraz znaczne przyspieszenie myśli, które stają się chaotyczne, często nielogiczne.

Jego wypowiedzi mogą stać się wtedy niezrozumiałe, a działania impulsywne, gwałtowne, podejmowane bez zastanowienia i refleksji nad konsekwencjami. W tej fazie chory dąży przede wszystkim do zaspokojenia własnych potrzeb.

Może być agresywny w stosunku do siebie lub otoczenia, kiedy frustruje go brak możliwości zrealizowania swoich celów. Często cierpi na słowotok, a zrozumienie jego wypowiedzi i kontakt z nim mogą być utrudnione. W przeciwieństwie do fazy depresji, ma on wysokie mniemanie o sobie i  chce podporządkować sobie innych.

Jest to najbardziej niebezpieczna faza dla chorego. Może narazić siebie i innych na niebezpieczeństwo, w niekontrolowany sposób wydawać pieniądze, zaciągać kredyty i pożyczki, podejmować stosunki seksualne z przypadkowo spotkanymi ludźmi. Niestety, jest on przekonany o słuszności swoich działań i często odrzuca pomoc, przestaje brać leki. W tym momencie ważna jest przede wszystkim rola otoczenia i najbliższych, którzy muszą czuwać nad pacjentem, zwłaszcza nad przyjmowaniem leków.

Zarówno w epizodzie manii, jak i depresji (choć rzadziej) mogą pojawić się także tzw. objawy wytwórcze, jak np. urojenia i halucynacje. W niektórych postaciach choroby afektywnej dwubiegunowej występują stany hipomaniakalne. Są one delikatniejszym rodzajem manii.

Nie występują objawy wytwórcze, a chory odczuwa wzrost energii i zadowolenia, ale (przynajmniej do pewnego stopnia) kontroluje swoje działania. Często rozpoczyna wiele projektów jednocześnie, nie doprowadzając ich do końca.

Może także stać się drażliwy w przypadku niepowodzenia. Zdarzają się także epizody mieszane, w których występują zarówno objawy manii, jak i depresji.

W zależności od postaci choroby, częstość i długość trwania poszczególnych epizodów oraz okresów remisji (braku objawów) jest różna i często charakterystyczna dla każdego pacjenta.

ZOBACZ TEŻ: Anoreksja – jak rozpoznać chorobę? Jak z nią walczyć?

Kiedy umówić się na wizytę do psychiatry?

Ze względu na trudności w diagnostyce choroby afektywnej dwubiegunowej ostateczne rozpoznanie musi przeprowadzić lekarz psychiatra. Ze względu na możliwość błędnej diagnozy (np.

depresji nawracającej) trzeba potwierdzić u psychiatry diagnozę psychologa lub psychoterapeuty.

Należy jak najszybciej umówić się na wizytę w przypadku zauważenia przez siebie lub bliskich którychkolwiek objawów wymienionych powyżej, a także, kiedy zauważymy u siebie pewną sezonowość zmian nastroju.

Pamiętajcie, że wizytę u wybranego specjalisty możecie zarezerwować za pośrednictwem portalu LekarzeBezKolejki.pl, teraz również w formie zdalnej telewizyty,.

ZOBACZ TEŻ: Bulimia ma podłoże psychiczne. Jak leczyć to zaburzenia odżywiania?

Przyczyny powstawania choroby afektywnej dwubiegunowej

Jak większość chorób psychicznych, choroba afektywna dwubiegunowa spowodowana jest zaburzeniami neuroprzekaźników w mózgu i układzie nerwowym. Inne zaburzenia psychiczne lub równowagi w organizmie np. w niedoczynności tarczycy mogą zwiększać ryzyko choroby. Duże znaczenie ma podłoże genetyczne.

Większe ryzyko wystąpienia tego schorzenia istnieje u osób z już zdiagnozowaną chorobą w rodzinie, zwłaszcza u rodziców. Same predyspozycje nie są jednak główną przyczyną. Sytuacje stresujące i traumatyczne, a także stosowanie substancji psychoaktywnych mogą wywołać epizod.

Bierze się pod uwagę także czynniki psychologiczne i społeczne.

ZOBACZ TEŻ: Atak paniki – skąd się bierze i jak sobie z nim poradzić?

Terapia choroby afektywnej dwubiegunowej

Oczywiście w terapii choroby afektywnej dwubiegunowej stosowane są leki przeciwpsychotyczne atypowe (np. olanzapina, kwetiapina, aripiprazol), przeciwdepresyjne. Skuteczne są także karbamazepina, kwas walproinowy, lamotrygina lub sole litu.

W przypadku nasilonej manii czasem dołącza się haloperidol, zuklopentiksol lub pochodne benzodiazepiny. Bardzo ważne jest, aby leki przyjmować cały czas, także w czasie ustąpienia objawów, żeby utrzymać ten stan. Oprócz leków stosuje się psychoterapię, zazwyczaj w okresie remisji.

Bardzo ważna jest psychoedukacja, czyli pogłębianie wiedzy na temat choroby przez pacjenta i jego najbliższych, co umożliwia zrozumienie jej przebiegu oraz szybszą i najwłaściwszą reakcję. Niektóre czynniki psychospołeczne mają pozytywny wpływ na przebieg choroby, np.

dobre relacje rodzinne, stały rytm snu i czuwania.

Współpraca z lekarzem i pomoc ze strony rodziny jest kluczowa, aby umożliwić choremu długie remisje i normalne funkcjonowanie.

ZOBACZ TEŻ: Zespół Aspergera u dzieci – czym się objawia i jak wygląda leczenie?

Wszystkie treści zamieszczone w Serwisie, w tym artykuły dotyczące tematyki medycznej, mają wyłącznie charakter informacyjny. Dokładamy starań, aby zawarte informacje były rzetelne, prawdziwe i kompletne, jednakże nie ponosimy odpowiedzialności za rezultaty działań podjętych w oparciu o nie, w szczególności informacje te w żadnym wypadku nie mogą zastąpić wizyty u lekarza.

Co to jest choroba dwubiegunowa?

Choroba dwubiegunowa – przyczyny

Trudno jest wymienić jeden czynnik sprawczy mogący być przyczyną powstawania choroby afektywnej dwubiegunowej. Teorią, która zasługuje na uwagę jest tzw.

teoria neuroprzekaźnikowa, według której ChAD jest skutkiem naprzemiennie wzmożonej lub osłabionej aktywności układu dopaminergicznego mózgu, co odzwierciedlają odpowiednio epizody manii lub depresji. Czynnik genetyczny również pozostaje nie bez znaczenia.

Chociaż nie wyróżniono do tej pory pojedynczego genu mogącego wywoływać to zaburzenie, to należy zwrócić uwagę, że u krewnych pierwszego stopnia prawdopodobieństwo wystąpienia ChAD jest 7 razy większe, niż w populacji ogólnej.

Ponadto u dzieci rodziców z rozpoznaniem tego zaburzenia, ryzyko ujawnienia choroby ocenia się na 50%.

U części chorych, w badaniach neuroobrazowych (głównie w rezonansie magnetycznym), można zlokalizować zmiany czynnościowe i strukturalne w obszarach kory przedczołowej i układu limbicznego mózgu, co może świadczyć o tym, iż zaburzenia dwubiegunowe mogą być wynikiem nieprawidłowości rozwoju sieci neuronalnych w strukturach kluczowych dla regulacji emocji. Niezależnie od podejrzewanej etiologii, w tym momencie nie jest znany żaden skuteczny sposób zapobiegania rozwojowi ChAD. 

Choroba dwubiegunowa – objawy

Przebieg choroby afektywnej dwubiegunowej jest nieprzewidywalny – pierwszym objawem może być wystąpienie zarówno manii, hipomanii, epizodu mieszanego, jak i depresji.

Zespół maniakalny charakteryzuje się podwyższonym nastrojem oraz pobudzeniem psychoruchowym, które utrzymują się co najmniej 4 dni.

U chorego może występować wtedy gonitwa myśli, odhamowanie seksualne, trudności w koncentracji, drażliwość, zmniejszona potrzeba snu, gadatliwość i co charakterystyczne – skłonność do podejmowania lekkomyślnych decyzji oraz zawyżona samoocena.

Gdy mamy do czynienia z niewielkim nasileniem tych objawów (nie zakłócają one funkcjonowania społecznego) lub nie są spełnione kryteria czasowe manii, możemy wtedy mówić o tzw. zespołach hipomaniakalnych, które również są jedną ze składowych choroby afektywnej dwubiegunowej (ChAD typu II).

W przeciwieństwie do manii, zespół depresyjny charakteryzuje się obniżeniem nastroju i spadkiem aktywności psychoruchowej.

Chory podczas takiego epizodu może prezentować objawy, takie jak utrata wiary w siebie, brak zainteresowań, nieracjonalne poczucie winy, bezsenność, spadek apetytu, podatność na zmęczenie, problemy z pamięcią i koncentracją.

By psycholog lub psychiatra mógł rozpoznać epizod depresyjny, objawy muszą utrzymywać się przez co najmniej 2 tygodnie. 

Choroba dwubiegunowa – leczenie

Leczenie choroby dwubiegunowej polega na leczeniu podtrzymującym, które ma charakter profilaktyczny i ma zapobiegać powstawaniu epizodów chorobowych; oraz na leczeniu doraźnym aktualnych, ostrych rzutów choroby w postaci manii lub depresji. W obu rodzajach leczenia stosuje się grupę tzw. leków normotymicznych – są to leki stabilizujące nastrój.

W przypadku epizodów depresyjnych do leków normotymicznych dołączane są leki przeciwdepresyjne. W przypadku manii – możemy stosować leki przeciwpsychotyczne. Doraźnie podawane są również leki nasenne i przeciwlękowe. Równie ważnym elementem jest postępowanie niefarmakologiczne – psychoterapia.

Zastosowanie w leczeniu ChAD znajduje głównie terapia poznawczo-behawioralna oraz psychoedukacja. 

Źródła:

1. Psychiatria: podręcznik dla studentów medycyny. M. Jarema, J. Rabe-Jabłońska. Warszawa, PZWL, 2011
2. Introductory Textbook of Psychiatry. DW Black, NC Andreasen. American Psychiatric Publishing, 2011. 
3. Psychiatria. Skrypt dla studentów A. Klimkiewicz, M. Wojnar i M. Radziwoń – Zaleska (red) Warszawa; Oficyna WUM, 2015. 

Data dodania: poniedziałek, 02 grudnia 2019