Hirsutyzm to dolegliwość objawiająca się nadmiernym porostem włosów na ciele kobiety. Obfite owłosienie jest zazwyczaj rezultatem zbyt wysokiego poziomu męskich hormonów o nazwie androgeny. Wzrost stężenia androgenów może być spowodowany czynnikami genetycznymi bądź rozwojem dolegliwości zdrowotnych, takich jak na przykład zespół policystycznych jajników.
Co to jest hirsutyzm i co warto wiedzieć na temat tej dolegliwości?
Hirsutyzm to dolegliwość dotykająca kobiety, która objawia się występowaniem nadmiernego owłosienia na nietypowych dla przedstawicielek płci żeńskiej obszarach ciała (na przykład na twarzy, klatce piersiowej czy brzuchu). Z tego powodu dolegliwość tą często określa się mianem nadmiernego owłosienia typu męskiego. Hirsutyzm najczęściej występuje na skutek zaburzeń hormonalnych.
Jakie rodzaje hirsutyzmu wyróżniamy?
We współczesnej medycynie wyróżnia się dwa rodzaje tej choroby:
- hirsutyzm idiopatyczny
- hirsutyzm wtórny
- Dolegliwość pochodzenia idiopatycznego nie zagraża zdrowiu, jej przyczyną jest nadmierna wrażliwość mieszków włosowych na działanie hormonów, często bywa uwarunkowana genetycznie.
- Hirsutyzm wtórny to odpowiedź organizmu na pewne dolegliwości zdrowotne – nadmierne owłosienie pojawia się wskutek zaburzeń gospodarki hormonalnej wywołanych zmianami chorobowymi (więcej na temat przyczyn można przeczytać poniżej).
Czy hirsutyzm to niebezpieczna dolegliwość?
Należy pamiętać, że nadmierne owłosienie bardzo często jest jedynie objawem innych dolegliwości. Przyczynami hirsutyzmu mogą być choroby zagrażające zdrowiu i życiu.
W związku z tym nie należy ograniczać się jedynie do intensyfikowania zabiegów kosmetycznych związanych z usuwaniem owłosienia.
Nie należy lekceważyć tej dolegliwości, gdyż nierzadko stanowi ona podstawę do przeprowadzenia badań pod kątem nowotworu i innych poważnych schorzeń.
Czy hirsutyzm to częsta dolegliwość?
Wbrew pozorom, hirsutyzm nie jest bardzo rzadką dolegliwością – szacuje się, że problem ten dotyczy w przybliżeniu od 5 do 15% kobiet.
Nadmierne owłosienie częściej doświadczane jest przez osoby cierpiące na znaczną nadwagę lub otyłość. Problem rzadziej występuje u przedstawicielek rasy kaukaskiej.
Bardziej narażone są kobiety pochodzące z basenu morza śródziemnego, Azji Południowej i Bliskiego Wschodu.
Jakie są przyczyny hirsutyzmu?
W organizmie każdej kobiety wytwarzane są nieznaczne ilości androgenów – typowo męskich hormonów odpowiedzialnych za zdrowy wygląd skóry, popęd seksualny czy dobre samopoczucie.
Jeżeli jednak produkcja androgenów ulega zaburzeniu i organizm wytwarza ich zbyt dużo, może być to przyczyną maskulinizacji przejawiającej się nadmiernym owłosieniem, obniżeniem głosu czy problemami z trądzikiem.
Hirsutyzm idiopatyczny
W niektórych przypadkach dolegliwość jest określana hirsutyzmem idiopatycznym. Nadmierne owłosienie występuje na skutek nadmiernej wrażliwości na androgeny lub wzmożonej produkcji tych hormonów. Ustalenie prawdziwych przyczyn tych stanów jest jednak niemożliwe. Często decydują o tym czynniki genetyczne.
Hirsutyzm wtórny
W przebiegu hirsutyzmu wtórnego nadmierny wzrost poziomu androgenów następuje zazwyczaj na skutek chorób lub przyjmowania leków. Wyróżnia się trzy główne typy hirsutyzmu wtórnego:
- pochodzenia jajnikowego – pojawieniu się nadmiernego owłosienia towarzyszą zaburzenia miesiączkowania i bezpłodność, przyczyną może być zespół Steina-Leventhala, zespół policystycznych jajników lub guzy jajników;
- pochodzenia nadnerczowego – przyczyną może być zespół Cushinga, zespół nadnerczowo-płciowy, guz nadnerczy lub otyłość z cukrzycą typu 2;
- polekowy – przyczyną jest stosowanie m.in. leków androgennych, testosteronu, anabolików, leków przeciwzapalnych, minoksydylu lub danazolu.
Gospodarka hormonalna organizmu może zostać również zakłócona z powodu:
- schorzeń przysadki mózgowej;
- hiperprolaktynemii;
- ciąży;
- zespołu odporności na insulinę;
- menopauzy;
- anoreksji.
Właściwa przyczyna hirsutyzmu jest rozpoznawana po przeprowadzeniu badań endokrynologicznych i onkologicznych.
Jakie są objawy hirsutyzmu i kiedy można go zdiagnozować?
Wśród najbardziej typowych objawów hirsutyzmu wymienia się:
- nadmierne owłosienie twarzy (ciemne i mocne włoski pod nosem i na brodzie)
- owłosienie na klatce piersiowej
- owłosienie sutków
- owłosienie na brzuchu
- nadmierne owłosienie w okolicy sromu
- łojotok i trądzik
Diagnostyka
W celu określenia intensywności owłosienia używa się skali Ferrimana-Gallweya. Skala pozwala ocenić owłosienie na 9 obszarach ciała. Każdy obszar może być oceniony od 0 do 4 punktów.
Zero oznacza brak owłosienia, a 4 punkty oznaczają gęstość owłosienie typową dla mężczyzn.
Hirsutyzm jest diagnozowany u kobiet i dziewczyn, które zdobyły wynik co najmniej 8 punktów w skali Ferrimana-Gallweya.
Obszary brane pod uwagę w skali oraz grafikę reprezentującą punkty przyznawane od ilości owłosienia można zobaczyć poniżej.
Poza oceną w skali Ferrimana-Gallweya lekarz może zadać pacjentce pytania dotyczące:
- zmian w wadze ciała;
- momentu pojawienia się pierwszych objawów;
- lokalizacji nadmiernego owłosienia;
- zaburzeń miesiączkowania;
- zmian barwy głosu;
- pogorszenia stanu cery;
- stosowania leków;
- występowania w rodzinie przypadków hirsutyzmu;
Przed wizytą w gabinecie lekarskim odradzane jest golenie lub depilowanie obszarów ciała dotkniętych nadmiernym owłosieniem, gdyż pozbawi to lekarza pełnego obrazu klinicznego i utrudni postawienie diagnozy.
Czy wirylizacja jest tym samym co hirsutyzm?
Jak wspomniano wcześniej, hirsutyzm to termin medyczny określający nadmierne owłosienie u kobiet. Wirylizacja, zwana także maskulinizacją, to termin schorzenia zmieniającego ciało kobiety w większym stopniu, niż sam hirsutyzm. Kobiety przejawiające objawy wirylizacji często rozwijają hirsutyzm, jednak nie oznacza to, że każda kobieta z hirsutyzmem ulega wirylizacji.
Wirylizacja to rozwój cech fizycznych typowych u mężczyzn zachodzący u kobiet. Do objawów wirylizacji należą:
- przerost łechtaczki
- wzrost masy mięśniowej
- łysienie
- zanik sutków i piersi
- zmiana głosu na głębszy
- uwydatnienie jabłka Adama
- Hirsutyzm i wirylizacja mają inne podłoża rozwoju, przy czym podłoża hirsutyzmu zazwyczaj zagrażają zdrowiu w mniejszym stopniu, niż przyczyny rozwoju wirylizacji.
- Wirylizacja może być objawem:
- raka kory nadnerczy
- guzów wirylizujących
- nieprawidłowej produkcji hormonów
- zespołu policystycznych jajników
Jeżeli zauważyłaś dodatkowe objawy występujące przy hirsutyzmie, koniecznie skontaktuj się z lekarzem.
Jak przebiega leczenie hirsutyzmu?
Wybór metody leczenia jest uzależniony od przyczyn leżących u podstaw dolegliwości. Przy hirsutyzmie wtórnym w pierwszej kolejności podejmuje się kurację konkretnego schorzenia.
W przypadku zdiagnozowania guzów nadnercza lub jajników konieczne jest jak najszybsze wdrożenie leczenia operacyjnego, a przerost nadnerczy wymaga wdrożenia farmakoterapii z zastosowaniem glikokortykosteroidów.
Jeśli u pacjentki stwierdzony zostanie hirsutyzm polekowy, konieczne jest przede wszystkim odstawienie środków farmakologicznych wywołujących problem.
Farmakologiczne leczenie hirsutyzmu
Podstawą leczenia farmakologicznego jest przyjmowanie leków obniżających poziom testosteronu – zwykle są to dwuskładnikowe tabletki antykoncepcyjne zawierające progestageny oraz leki o działaniu antyandrogennym zawierających octan cyproteronu. Leczenie jest długotrwałe – w zależności od przyczyn trwa od kilku miesięcy do kilku lat. W tym czasie kobieta powinna pozostawać po stałą kontrolą ginekologa i endokrynologa.
Usuwanie owłosienia
Leczenie farmakologiczne może być wsparte mechanicznymi metodami usuwania owłosienia.
Najpopularniejszymi sposobami redukcji niechcianych włosów są depilacja laserowa, elektroliza, terapia światłem (IPL), golenie, wyrywanie pęsetą i depilacja woskiem.
Kobiety pragnące zredukować owłosienie w obrębie twarzy i podbródka mogą także sięgnąć po krem na receptę zawierając zawierający elfornitynę (nazwa handlowa Vaniqa).
Czy można całkowicie wyleczyć hirsutyzm?
Rokowania dotyczące całkowitego wylecenia dolegliwości są w dużej mierze zależne od przyczyny. Na przykład przerwanie farmakoterapii (w przypadku hirsutyzmu polekowego) lub wdrożenie leczenia operacyjnego (przy guzach nadnerczy lub jajników) w większości przypadków powoduje ustąpienie objawów hirsutyzmu.
Jeśli jednak nadmierne owłosienie spowodowane jest przez wrodzony przerost nadnerczy, pacjentka będzie wymagała stałego leczenia przy pomocy preparatów hormonalnych.
Czy można kupić tabletki na nadmierne owłosienie bez recepty?
Leki na nadmierne owłosienie wymagają recepty od lekarza, ze względu na ich ingerencję w gospodarkę hormonalną. W euroClinix, możesz jednak otrzymać receptę nie wychodząc z domu.
Wystarczy wybrać lek i wypełnić internetowy formularz konsultacji medycznej, który następnie zostanie sprawdzony przez lekarza. Jeżeli nie stwierdzi on żadnych przeciwwskazań, lek zostanie wysłany pod wskazany adres.
Szczegóły dotyczące czasu dostawy znajdują się w sekcji ‘Wysyłka’ na dole strony. W przypadku pytań lub wątpliwości, prosimy o kontakt z Biurem Obsługi Klienta.
Jakie leki na hirsutyzm znajdują się w ofercie euroClinix?
Klinika internetowa euroClinix oferuje możliwość zamówienia dwóch preparatów, które mogą być pomocne w leczeniu nadmiernego owłosienia. Pierwszym z nich są tabletki antykoncepcyjne Diane-35.
Ich substancją aktywną jest octan cyproteronu, który wykazuje działanie antyandrogenowe. Stosowanie tych pigułek zalecane jest wyłącznie kobietom cierpiącym na hirsutyzm bądź trądzik.
Preparat nie jest zalecany w sytuacji, gdy pacjentka szuka jedynie ochrony przed ciążą.
Drugim preparatem dostępnym w naszej ofercie jest krem Vaniqa. Jest to środek do stosowania miejscowego zawierający substancję czynną o nazwie elfornityna. Preparat zaburza produkcję enzymu odgrywającego ważną rolę w procesie porostu włosów, dzięki czemu włoski odrastają w wiele wolniej. Krem może być stosowany jedynie w rejonie twarzy i podbródka.
Czym jest hirsutyzm?
Na wzrost poziomu androgenów mogą również wpływać leki, np.
- kortykosteroidy,
- steroidy anaboliczne,
- metoklopramid,
- metyldopa,
- fenotiazyna,
- cyklosporyna,
- fenytoina,
- streptomycyna.
Istnieje także hirsutyzm idiopatyczny, w którym nadmierne owłosienie występuje przy prawidłowym poziomie androgenów, regularnych cyklach miesiączkowych i prawidłowym obrazie jajników w badaniu USG.
Przyczyną powstawania może być nadmierna aktywność enzymu 5α- reduktazy, która przekształca testosteron do jego bardziej aktywnej formy – dihydrotestosteronu.
Może także wystąpić nadmierna wrażliwość mieszków włosowych na androgeny, co skutkuje wzrostem włosów.
Hirsutyzm – skala
Przy pomocy skali Ferrimana-Gallweya określa się się stopień owłosienia w dziewięciu androgenozależnych miejscach w skali od 0 do 4. Ocenia się owłosienie na:
- wardze górnej,
- podbródku,
- klatce piersiowej,
- górnej i dolnej części brzucha,
- górnej i dolnej części pleców,
- ramionach,
- udach.
Hirsutyzm stwierdza się, jeśli lekarz określi stan pacjentki na 8 lub więcej punktów. Jest to badanie bardzo subiektywne, a każdy lekarz może inaczej określić punktację. Dlatego też wykonuje się także badania laboratoryjne, w których wykrywa się stężenia:
- testosteronu,
- prolaktyny,
- 17-hydroksyprogesteronu,
- stosunku lutropiny/folitropiny.
Dodatkowo bada się tarczycę i jajniki, a lekarz może zlecić również obrazowanie rezonansem magnetycznym lub tomografem komputerowym.
Hirsutyzm – leczenie
Terapia hirsutyzmu ma na celu zdiagnozowanie przyczyny wystąpienia tego objawu oraz jej eliminację. Wprowadza się leczenie farmakologiczne, chirurgiczne lub mechaniczne usuwanie owłosienia.
Hirsutyzm – leczenie chirurgiczne
Leczenie chirurgiczne stosuje się w przypadku wystąpienia guzów wydzielających androgeny lub zaburzających ich gospodarkę we krwi pacjentki.
Hirsutyzm – leczenie farmakologiczne
- Doustna antykoncepcja to standard w leczeniu. Leki wpływają na gospodarkę hormonów luteinizującego i folikulotropowego, a ich wytwarzanie zostaje obniżone. Dzięki temu następuje spadek wytwarzania androgenów w organizmie, a w wątrobie wzrasta ilość receptorów SHGB. Testosteron nie jest przekształcany do dihydrotestosteronu.
- Antyandrogeny, np. octan cyproteronu – blokują receptory androgenowe, przez co nie wykazują one działania w organizmie kobiety.
- Spironolakton – oprócz działania moczopędnego wykazuje także działanie antyandrogenne. Obniża stężenie testosteronu przez blokowanie 5α-reduktazy, wiąże się z receptorami SHBG. Należy pamiętać, że lek obniża ciśnienie.
- Flutamid – wykazuje działanie antyandrogenne, jest silniejszy niż spironolakton. Przy jego stosowaniu należy badać markery wątrobowe (może prowadzić do uszkodzeń wątroby) oraz stosować antykoncepcję (może wpływać na feminizację męskich płodów).
- Inhibitory 5α-reduktazy, np. finasteryd – stosowane w rozroście gruczołu krokowego oraz łysieniu androgenowym u mężczyzn; wykazuje działanie antyandrogenowe u kobiet.
Mechaniczne usuwanie owłosienia
Wykonuje się je w specjalistycznych gabinetach kosmetycznych. Metoda dobierana jest do powierzchni, rodzaju owłosienia i miejsca jego występowania. Ważną kwestią jest także koszt. Włosy można usuwać poprzez woskowanie i wyrywanie, jak również depilację za pomocą światła czy ultradźwięków.
Źródła:
- Otlewska A., Heckemer P., Menzel F., Hirsutyzm, Pediatr. Med. Rodz. 2018,
- Bambulienie Ż., Aliskaukas J., Diagnostyka i leczenie hirsutyzmu u dziewcząt, Ginekol Pol, 2009.
Odpowiedzi na pytania naszych czytelników
Hirsutyzm – problem estetyczny czy objaw choroby?
Terminów „hirsutyzm” i „nadmierne owłosienie” możemy używać zamiennie. Oznaczają one problem związany z występowaniem większego owłosienia niż to, do którego kobieta jest naturalnie predysponowana. Dodajmy, że dotyczy on wyłącznie kobiet.
Dla dziewczyn oraz pań w pierwszej kolejności hirsutyzm jest dolegliwością natury estetycznej, ale często kryje się pod nią coś więcej. Duże pole do popisu w stawianiu diagnozy ma lekarz endokrynolog.
– Najistotniejsze z perspektywy lekarza jest ustalenie, kiedy owłosienie się pojawiło i w jakim czasie objawy narastały. Nagłe pojawienie się i szybka progresja hirsutyzmu w pierwszej kolejności zobowiązuje lekarza do wykluczenia procesu nowotworowego w jajnikach lub nadnerczach.
Wówczas trzeba działad szybko. Dopiero po wyeliminowaniu tej przyczyny możemy skupić się na diagnozie w kierunku innych, łagodniejszych rozpoznań – tłumaczy dr Sylwia Kuźniarz-Rymarz.
Hirsutyzm jako jeden z objawów
Nadmierne owłosienie występuje z reguły równolegle z innymi objawami. Do ich grupy należą: łysienie typu męskiego (na szczycie głowy, zakola), trądzik, łojotok. – Często jest tak, że u jednej pacjentki dominuje jeden objaw, np. trądzik, a u innej hirsutyzm, ale obie mają ten sam problem medyczny, głównie zespół policystycznych jajników.
To rozpoznanie to ok. 80-90% przypadków – szacuje specjalistka. Inne choroby, przy których występuje hirsutyzm, to np. zespoły oporności na insulinę, hiperkortyzolemia, hiperprolaktynemia, akromegalia, wrodzony przerost nadnerczy.
Jeśli nadmierne owłosienie pojawia się u młodej dziewczyny w okresie dojrzewania, z reguły jest ona przyzwyczajona do mocniejszego owłosienia niż u koleżanek. – Ta sytuacja nie budzi naszych onkologicznych niepokojów. Wtedy w pierwszej kolejności rozważamy zespół policystycznych jajników lub hiperinsulinizm.
Ta druga przypadłość polega na tym, że insulina, która ma receptor w komórkach jajnika, pobudza jajnik do produkcji androgenów – wyjaśnia specjalistka Sublimed.
Czytaj także:Problemy z zajściem w ciążę – jak sobie pomóc?
Wszystkiemu winne są androgeny
Podwyższona ilość androgenów w ciele kobiety jest odpowiedzialna m.in. właśnie za nadmierne owłosienie. Androgeny to zbiorcze pojęcie dla: testosteronu (najsilniejszy androgen), siarczanu dehydroepiandrosteronu (DHEAS) i androstendionu.
– Przyczyną nadmiaru androgenów jest ich wzmożona produkcja przez jajniki lub nadnercza – wyjaśnia zawiłości endokrynologiczne doktor Sylwia Kuźniarz-Rymarz. Przypomina, że cały czas mówimy o kobietach, bo u mężczyzn z natury rzeczy androgeny są na wysokim poziomie.
Problem pojawia się, kiedy panowie mają ich za mało.
Cieńsze i słabsze, ale same nie znikną
Błędem w myśleniu jest to, że po wdrożeniu nawet najlepiej dobranego leczenia farmakologicznego niepożądane owłosienie zniknie. Doprowadzi ono do tego, że włosów będzie mniej, że będą słabsze, będą rosły wolniej, natomiast nie znikną całkowicie.
Jedynym sposobem by pozbyć się ich „na dobre”, są różne metody depilacji. – Na pierwszym miejscu pod względem skuteczności stawiam depilację laserową. Z początku poprawiamy profil hormonalny pacjentki.
Dzięki temu szanse, że włosy nie będą odrastały po serii zabiegów depilacji laserowej, są znacznie większe – endokry- nolog Sublimed tłumaczy w ten sposób kluczową kwestię łączącą endokrynologię, dermatologię i medycynę estetyczną.
Laser skutecznie niszczy cebulki, wskutek czego włosy nie odrastają. Należy jednak pamiętać, że musi iść on w parze z kuracją medyczną, gdyż to absolutnie nieodzowna część pozbywania się problemu.
Czytaj także:Nierównowaga hormonalna – które objawy powinny zaniepokoić?
Ocena stopnia owłosienia oraz leczenie
Po pierwsze, niepokojące owłosienie to takie, które pojawia się w okolicach naturalnych dla mężczyzn. Po drugie, niezbędne jest określenie nasilenia zmian.
Oceny dokonuje się w oparciu o skalę Ferrimana-Gallwey’a, która zawiera 9 lokalizacji na ciele: nad górną wargą (wąsik), broda, klatka piersiowa, wokół brodawek sutkowych, górna część pleców, okolica lędźwiowa, górna część brzucha, dolna część brzucha (pod pępkiem), ramiona, wewnętrzna strona ud.
Przykładowo, pojedyncze włosy wokół brodawek sutkowych to jeden punkt, ale mocno pokryta owłosieniem klatka piersiowa to już 5 punktów. Jeśli całkowita punktacja wynosi poniżej 8 punktów, to z punktu widzenia medycznego, nie ma konieczności rozpoczynania leczenia.
Jeżeli przyczyną występowania nadmiernego owłosienia jest guz nadnercza lub guz jajnika, wdrażamy celowane leczenie onkologiczne. To sporadyczne rozpoznanie, ale priorytetem jest jego wykluczenie. Przy zdecydowanie najczęstszych diagnozach zmian nienowotworowych włącza się leki o działaniu antyandrogenowym.
Kolor włosów ma znaczenie
Stopień owłosienia ma związek z ludzką rasą i typem urody, jaki reprezentujemy. Niektóre bowiem charakteryzują się większą ilością włosów, inne mniejszą. Mieszkanki krajów południowych (np. Hiszpanki, Włoszki), kobiety z Izraela, brunetki mogą mieć wszystkie hormony w normie i być zupełnie zdrowe, jednak ich owłosienie jest bardziej bujne. To cecha wrodzona, związana z pochodzeniem.
Hirsutyzm idiopatyczny – co to takiego
Bywa i tak, że lekarz endokrynolog nie jest w stanie ustalić przyczyny nadmiernego owłosienia na podstawie wyników badań, a jednak ono ewidentnie występuje. Przyczyną jest tzw. konwersja obwodowa testosteronu, czyli proces odbywający się w skórze, w obrębie samego mieszka włosowego.
– Testosteron pod wpływem odpowiedniego enzymu zamienia się w dihydrotestosteron, który jest najsilniej działającym androgenem. W efekcie poziom androgenów we krwi zdaje się byd w normie, a pacjentka mimo to boryka się z nadmiernym owłosieniem.
W takiej sytuacji jedynym panaceum jest usunięcie owłosienia znanymi metodami, głównie laserem – zaznacza ekspertka.
Szczegółowy wywiad to podstawa
Przy pierwszym kontakcie ze specjalistą, każda informacja jest na wagę złota. Warto przygotować się do wizyty, zgromadzić wyniki badań, listę przyjmowanych leków oraz informacje od członków rodziny, by umieć udzielić maksymalnie dużo odpowiedzi na pytania lekarza.
Podczas szczegółowych pytań może np. okazać się, że pacjent przyjmuje lek, którego skutkiem ubocznym jest nadmierne owłosienie. Mowa o niektórych lekach sterydowych i psychiatrycznych.
– Niezwykle istotną częścią wywiadu jest częśd ginekologiczna: kiedy pojawiła się pierwsza miesiączka, czy występuje regularnie. Takie informacje potrzebne są m.in. przy diagnozowaniu w kierunku zespołu policystycznych jajników.
Pacjentka musi byd przebadana również przez ginekologa, by mied pewnośd, że można rozpocząd terapię lekową. Wykonuje się m.in USG jajników – opisuje proces diagnostyczny dr Sylwia Kuźniarz-Rymarz.
Zero włosów wszędzie poza skórą głowy, czyli obowiązujący kanon piękna?
– Trudno nie zauważyć tendencji wzrostowej jeśli chodzi o liczbę pacjentek, które odwiedzają nasze centrum medyczne z problemem hirsutyzmu – mówi specjalistka Sublimed. Wiąże się to ze zmianą kanonu piękna, wedle którego – mówiąc wprost – tylko włosy na głowie kobiety są do- puszczalne.
W związku z tym, oprócz grupy pacjentek, u których widad gołym okiem, że powinny poddad się leczeniu, w gabinecie pojawia się coraz więcej zatroskanych o swój wygląd kobiet. Sęk w tym, że ich problem nie wpisuje się w stricte medyczne prawidła leczenia.
Tak więc wszystko zależy od własnego pojęcia piękna, i tego, w jakim stopniu owłosienie jest w nim akceptowalne. Jeśli wyniki badań pozostają w normie, lekarz uspokaja. Wówczas grunt to dobrze czuć się we własnej skórze. Nawet nieco bardziej owłosionej.
Jak wielokrotnie podkreślaliśmy w tym artykule – z pomocą przychodzi wtedy laseroterapia.
Czytaj także:Nieregularne miesiączki – najczęstsze przyczyny
Androgeny u kobiet – nadmierne owłosienie (hirsutyzm), trądzik
Hormony męskie (androgeny) jak też hormony żeńskie (estrogeny) występują w organizmie zarówno kobiety jak i mężczyzny.
Rzecz w tym, iż u mężczyzn przewagę biologiczną mają oczywiście androgeny a u kobiet estrogeny.
Jeżeli poziom czy też aktywność biologiczna androgenów, bądź też proporcja do estrogenów jest podwyższona – mamy do czynienia z hiperandrogenizmem – stanem objawiającym się:
- owłosieniem w miejscach, gdzie prawidłowo nie występuje – czyli hirsutyzmem
- łysieniem typu męskiego – czyli “skroniowym” z charakterystycznym wyglądem wypadających włosów – na końcach poskręcanych, cienkich, bez cebulki (zgrubienia)
- trądzikiem
- zaburzeniem miesiączkowania
- obniżeniem tonu głosu
- i wieloma innymi objawami, skrótowo i łącznie określanymi mianem wirylizacji (czyli defeminizacji i maskulinizacji – upodobnieniem do mężczyzny)
Hirsutyzm a hiperandrogenizm
Najczęściej Panie zgłaszają się do endokrynologa z powodu pierwszego podanego objawu – hirsutyzmu.
W sumie trudno się dziwić – ideał urody kobiecej (patrz Narodziny Wenus Botticellego) traktuje obfite owłosienie – nawet w miejscach fizjologicznych – po macoszemu.
Zachwycając się pięknem antycznych czy renesansowych dzieł – nie da się pominąć zasług ówczesnej sztuki kosmetycznej, i temu historycznemu wyzwaniu musimy sprostać Szanowna Czytelniczko z pomocą dzisiejszej kosmetyki, badań, a kiedy trzeba – leków.
Rozważając problem trzeba zauważyć, iż nie każdy hirsutyzm łączy się z hiperandrogenizmem. Istnieją wrodzone zaburzenia (czy w ogóle można to nazwać zaburzeniami? prędzej wadami urody) warunkujące hirsutyzm bez hiperandrogenizmu -najczęściej z powodu wzmożonej przemiany androgenów lokalnie, w mieszkach włosowych.
Pragnąc pomóc – trzeba ustalić kiedy należy zacząć diagnostykę, gdyż nie każde dodatkowe owłosienie tego wymaga. Hirsutyzm określa tzw. skala Ferrimana-Gallweya: W 9 punktach ciała ocenia się dodatkowe owłosienie w skali 1 (pojedyncze włosy) do 4 (geste owłosienie).
Jako wskazanie do rozpoczęcia diagnostyki zazwyczaj przyjmuje się sumaryczny próg 5-6 pkt. (w pewnym znanym podręczniku 8 – ale ujmijmy te 3 punkty w hołdzie Pięknu). Widzisz zatem Szanowna Czytelniczko, iż pojedyncze włosy w nieprawidłowych miejscach (np.
broda, brzuch, piersi – czyli 3 pkt) nie stanowią jeszcze wskazań do interwencji lekarskiej a po prostu do zabiegów kosmetycznych.
Przyczyny hiperandrogenizmu
Androgeny w organizmie kobiety mają pochodzenie nadnerczowe i jajnikowe. Charakterystyczną cechą hormonów płciowych jest to, iż istnieje przemiana jednych hormonów tej klasy w drugie, również androgenów w estrogeny i na odwrót. Ułatwia to diagnostykę redukując ilość badań – utrudnia znalezienie przyczyny.
Przyczyny nadnerczowe omówiono w rozdziale dotyczącym chorób nadnerczy, zazwyczaj są to:
- wrodzony przerost nadnerczy
- guzki nadnerczy produkujące hormony
Przyczyny jajnikowe to :
- Rzadko guzki produkujące hormony
- Często zespół policystycznych jajników (PCOS)
- Zdarza się tzw. hipertekoza – przerost komórek osłonki jajnika
- Często czynnościowa hiperandrogenizacja jajnikowa – cały worek zaburzeń z androgenizacją jajnikową, ale niespełniających kryteriów powyższych stanów, (wiem wiem – niemiłosiernie skróciłem problem, ale nie z nieuctwa tylko dla lepszego zrozumienia przez Szanowne Panie, które z pewnością mają coś innego do roboty niż wgłębianie się w tajniki medycyny molekularnej . Podręcznik Williamsa gdy to piszę mam przed sobą).
Inną przyczyną objawów hiperandrogenizmu jest jak zaznaczyłem poprzednio zaburzona proporcja pomiędzy aktywnością hormonów męskich i żeńskich, co ma miejsce w:
- menopauzie (zmniejszenie poziomu estrogenów)
- hiperprolaktynemii (działanie prolaktyny antagonistyczne do hormonów płciowych na różnych etapach)
Wreszcie trzeba wspomnieć o wielu lekach jak na przykład Danazol – lek stosowany w leczeniu endometriozy.
Odrębną grupą jest miejscowy wzrost aktywności androgenów najczęściej w mieszkach włosowych, przy prawidłowym poziomie androgenów w całym organizmie. Spowodowany jest miejscową wzmożoną przemianą androgenów do form aktywnych – wtedy zazwyczaj mamy do czynienia nie z hiperandrogenizmem ale z tylko z hirsutyzmem i to idiopatycznym – czyli praktycznie bez uchwytnej przyczyny.
Wykrywanie hiperandrogenizmu
- Jak powyżej znaczyłem- wzajemna przemiana hormonów płciowych ułatwia wykrywanie.
- Gdy uznamy, iż należy podejrzewać hiperandrogenizm i prowadzić badania (patrz opis objawów i skali Ferrimana-Gallweya) należy oznaczyć poziom męskiego hormonu – testosteronu (TTE) a w przypadku wątpliwości – jego wolną(niezwiązaną z białkami) frakcję.
- Wykrycie zaburzeń nakazuje dalszą diagnostykę :
- badanie ginekologiczne + USG w celu określenia zaburzeń jajnikowych
- oznaczenie hormonów nadnerczowych (DHEA-S, 17-OHP) w celu potwierdzenia lub wykluczenia zaburzeń nadnerczowych i ew.dalszą diagnostykę opisaną w rozdziale o nadnerczach.
- Oczywiście nie należy przystępować do tych badań bez wykluczenia hiperprolaktynemii
- W przeszłości stosowano jako badania rutynowe (przesiewowe) również inne hormony (androstendion), które obecnie nie uważa się za przydatne.
Leczenie hiperandrogenizmu
No cóż – jeżeli wykryjemy przyczynę możliwą do usunięcia (guzki, leki, hiperprolaktynemia) należy po prostu ją usnąć. Osobną filozofią jest leczenie wrodzonego przerostu nadnerczy – polega na podawaniu leków z grupy glikokortykoidów (dexamethazon, hydrokoryzon).
Najczęściej mamy do czynienia z androgenizacją jajnikową o nieznanych lub też znanych lecz niemożliwych do usunięcia przyczynach (oczywiście PCOS).
W arsenale pozostają wtedy leki z zawartością estrogenów, czyli po prostu antykoncepcyjne, czasami łączone z lekami o działaniu antyandrogennym (preparat Diane 35).
Stosowanie samych preparatów antyandrogennych (Cyproteron – Androcur, Flutamid) jest ryzykowne, ze względu na ich szkodliwe działanie na płód, lepiej więc je podać w składzie preparatu antykoncepcyjnego.
Czasami Koledzy Ginekolodzy podejmują decyzję o farmakologicznym “zablokowaniu” czynności jajników podając tzw analogi gonadoliberyny (coś, co mężczyźni dostają celem “zablokowania” ich gruczołów przy raku prostaty). W przypadku PCOS stosuje się dodatkowo lek przeciwcukrzycowy o nazwie metformina – z nie do końca poznanych przyczyn łagodzi objawy tego schorzenia, może obniżyć poziom testosteronu
Leczenie hirsutyzmu
W przypadku stwierdzenia hiperandrogenizmu – postępujemy oczywiście jak powyżej opisano. Ale co zrobić jak hirsutyzm jest a hiperandrogenizmu nie stwierdzimy ?
Oczywiście zabiegi kosmetyczne! Depilacja nietrwała oraz trwała (laserowa, elektroliza)
A co z lekami?
Istnieją leki zmniejszające miejscową aktywność androgenów w mieszkach włosowych.
Taki lek to finasteryd – stosowany przede wszystkim przy przeroście prostaty – zmniejsza to o co nam chodzi – miejscową przemianę testosteronu do aktywnej formy – czyli ma działanie hamujące hirsutyzm i hamujące łysienie męskie.
Lek ten niestety jest zarejestrowany tylko dla mężczyzn, istnieje nawet dziwaczne wskazanie do leczenia łysienia męskiego u mężczyzn i specjalna forma leku z obniżoną dawką.
Dlaczego to wskazanie (hamowanie aktywności androgenów u zdrowych mężczyzn) uchodzi za dziwaczne – domyśl się sama Droga Czytelniczko. Leczenie kobiet jest dyskusyjne, polskie prawo nie zabrania stosowania leków w innych przypadkach, niż zarejestrowane wskazania, ale nie ma też refundacji NFZ. Oczywiście jak każdy lek ingerujący w gospodarkę hormonami płciowymi wymaga antykoncepcji.
Można też zastosować słabe leki antyandrogenne o ogólnym działaniu. Takim lekiem jest Spironol (stosowany jako lek moczopędny w kardiologii) – tani, ale o słabym działaniu, wymaga antykoncepcji.
Na koniec warto dodać, iż leczenie farmakologiczne zapobiega wyrastaniu nowych włosów, zmniejsza szybkość odrostu dotychczasowych, ale nie może spowodować zaniku już istniejących. Taki efekt uzyskuje się tylko depilacją trwałą.
Celowe jest więc postępowanie polegające na zahamowaniu porostu nowych włosów farmakologicznie (jeszcze raz podkreślam – kiedy są wskazania, nie można przecież bezmyślnie ingerować w gospodarkę hormonalną z powodu kilku włosków) a następnie depilacji trwałej metodami kosmetycznymi.
Zważ Szanowna Czytelniczko, iż większość z wymienionych leków wymaga antykoncepcji i to hormonalnej ze wszystkimi tego dodatnimi i ujemnymi konsekwencjami (zwiększenie częstości zakrzepicy i raka piersi, zmniejszenie częstości raka jajnika) Reklamowanie na przykład preparatu Diane 35 jako leku “na trądzik’ czy “na włosy” co robi jego producent – bez określenia celowości tego leczenia i uświadomienia konsekwencji – nie jest postępowaniem właściwym.
Coś więcej o aferze związanej z lekiem Diane-35 i szerzej o zasadach stosowania tego typu leków napisałem w blogu.
Hirsutyzm – objawy
Hirsutyzm jest zaburzeniem polegającym na występowaniu nadmiernego owłosienia typu męskiego u kobiet i dzieci.
Szczególnie predysponowane miejsca do nadmiernego wzrostu włosów znajdują się nad wargą górną, na policzkach, na skórze klatki piersiowej w okolicy mostka oraz brodawek sutkowych, na skórze brzucha oraz w obrębie przyśrodkowej powierzchni ud.
Hirsutyzm powoduje dyskomfort psychiczny, negatywnie wpływa na relacje z innymi, co prowadzi do obniżenia jakości życia.
Hirsutyzm – związek z rasą i strefą geograficzną
Najczęściej hirsutyzm występuje u ludności zamieszkującej basen Morza Śródziemnego, Bliski Wschód, u Indian i Hindusów. Hirsutyzm często obserwuje się u osób rasy czarnej, jednakże u tej grupy etnicznej nadmierne owłosienie postrzegane jest jako cecha antropologiczna, a nie zaburzenie chorobowe.
U Japończyków i Chińczyków występowanie nadmiernego owłosienia typu męskiego należy do rzadkości.
Na podstawie tych przesłanek można dopatrywać się związku hirsutyzmu z rasą i strefą geograficzną, co więcej badania dowodzą, iż mieszki włosowe u pacjentów z IV fototypem skory są bardziej wrażliwe na androgeny niż mieszki włosowe pacjentów ze skórą mającą fototyp I.
Hirsutyzm – mechanizm chorobowy
Za powstawanie hirsutyzmu odpowiadają zbyt wysokie poziomy hormonów męskich lub nadmierna wrażliwość narządów na ich działanie.
Hirsutyzm jest bezpośrednim następstwem stymulacji włosów zależnych od androgenów, jednakże występowanie hirsutyzmu nie musi świadczyć o podwyższonym poziomie androgenów lub podobnych hormonów w surowicy.
Badania dowodzą, że w większości przypadków podwyższona jest wrażliwość organów docelowych na hormony przy jednoczesnym prawidłowym poziomie hormonów w surowicy krwi.
Hirsutyzm – przyczyny
Hirsutyzm może mieć wiele przyczyn. Występowanie zaburzeń tego typu przed okresem pokwitania sugeruje istnienie zespołu nadnerczowo-płciowego bądź guzów wydzielniczych jajników, rzadziej nadnerczy.
U kobiet dojrzałych hirsutyzm najczęściej ma podłoże idiopatyczne, co może się przejawiać dyskretnymi objawami klinicznymi przy jednoczesnym prawidłowym poziomie androgenów.
Hirsutyzm może mieć także podłoże endokrynne, najczęściej spotykane przyczyny choroby na tle endokrynologicznym będące przyczyna hirsutyzmu to guzy czynnościowe przysadki, nadnerczy lub jajników. W przypadku choroby pojawiającej się nagle, należy wykluczyć luteoma.
Ponadto zaburzenie może być sygnałem występowania zespołu policystycznych jajników u nieregularnie miesiączkujących kobiet. Hirsutyzm może mieć charakter polekowy oraz może występować u kobiet w ciąży.
U podłoża występowania nadmiernego owłosienia typu męskiego u kobiet po menopauzie leży brak estrogenów niezbędnych do zrównoważenia poziomu androgenów nadnerczowych i jajnikowych. Przejawia się to nadmiernym owłosieniem na twarzy u starszych kobiet. U kobiet po menopauzie może wystąpić zespół Acharda-Thiersa, charakteryzujący się nadmiernym wydzielaniem androgenów nadnerczowych, co skutkuje współistnieniem hirsutyzmu i cukrzycy.
Hirsutyzm – związek z innymi chorobami
Hirsutyzm może być objawem wielu chorób ogólnoustrojowych, w tym schorzeń przysadki mózgowej przebiegających m.in. z hiperprolaktynemia zaburzeń tarczycy, zespołu policystycznych jajników, guzów jajnika wydzielających estrogeny oraz zaburzeń pracy nadnerczy.
Hirsutyzm idiopatyczny
O hirsutyzmie idiopatycznym mówi się wtedy, gdy nie udaje się ustalić ogólnoustrojowych przyczyn zaburzenia. Hirsutyzm idiopatyczny cechuje się dyskretnymi objawami klinicznymi przy jednoczesnym prawidłowym poziomie androgenów. Najczęściej występuje u dorosłych kobiet.
Hirsutyzm – kryteria diagnostyczne
W diagnostyce zaburzeń związanych z nadmiernym owłosieniem kluczowe znaczenie odgrywa wywiad chorobowy oraz badanie przedmiotowe, mające na celu ustalenie przyczyny zaburzeń.
W wywiadzie chorobowym należy uwzględnić przynależność etniczna, wygląd osób spokrewnionych, początek i przebieg objawów nadmiernego porostu włosów, a także zmiany w okresie pokwitania, ciąży czy menopauzy.
Należy wziąć pod uwagę leki, które pacjentka przyjmowała w ostatnim czasie, aby potwierdzić lub wykluczyć hirsutyzm polekowy.
Badanie przedmiotowe powinno być wykonane w kierunku poszukiwania innych cech maskulinizacji oraz nadmiaru hormonów.
W przypadku umiarkowanego hirsutyzmu i owłosienia w granicach normy dostosowanej do jej rodziny, badania laboratoryjne są zbędne. W innych przypadkach zaleca się badanie poziomu testosteronu i siarczanu dwuhydroepiandrosteronu w surowicy krwi.
Ponadto wskazana jest konsultacja ginekologiczna, a w przypadku podejrzenia zespołu policystycznych jajników- badanie USG.
Czym jest hirsutyzm?
Nadmierne owłosienie u kobiet – czym jest?
Według definicji, hirsutyzm to występowanie nadmiernego owłosienia u kobiet w tych obszarach ciała, które są charakterystyczne dla mężczyzn. Rozwój tego typu owłosienia związany jest z działaniem hormonów płciowych – androgenów. Androgeny, nazywane męskimi hormonami, są produkowane głównie w męskich jądrach.
W warunkach prawidłowych, u kobiet również obecne są androgeny, jednak w znacznie mniejszej ilości, w porównaniu do mężczyzn. Wytwarzane są przez jajniki i nadnercza. Pojawienie się nieprawidłowego owłosienia u kobiet może wskazywać na nadmierne wydzielanie androgenów (tzw.hiperandrogenizm) lub na zwiększoną wrażliwość tkanek na działanie tych hormonów.
Powodem takich zaburzeń endokrynologicznych mogą być:
- zespół policystycznych jajników (polycystic ovary syndrome – PCOS) odpowiedzialny jest za około 80% przypadków hirsutyzmu. Kryteria rotterdamskie, niezbędne do rozpoznania PCOS, to występowanie: rzadkich owulacji lub cykli bezowulacyjnych, hiperandrogenizmu kliniczny i/lub biochemiczny lub obraz jajników policystycznych (PCO – polycystic ovaries) w USG, z zastrzeżeniem, że policystyczna morfologia jajników w USG nie jest konieczna do rozpoznania PCOS u kobiet z rzadkimi owulacjami, brakiem owulacji i hiperandrogenizmem.
- wrodzony przerost nadnerczy (WPN) ang. congenital adrenal hyperplasia (CAH) spowodawany uwarunkowanym genetycznie zaburzeniem aktywności enzymu 21-hydroksylazy postać klasyczna wrodzonego przerostu nadnerczy (WPN) rozpoznawana już w okresie noworodkowym, może stanowić zagrożenie życia gdy przebiega z utratą soli; w zespole tym nadmiar androgenów w życiu płodowym powoduje maskulinizację zewnętrznych narządów płciowych u płodów żeńskich. Może to być przyczyną nieprawidłowego określenia płci u chorej dziewczynki jako męska.
- postać nieklasyczna wrodzonego przerostu nadnerczy (nkWPN) – polegająca na zmniejszeniu aktywności enzymu – zazwyczaj rozpoznawana jest u starszych dzieci lub młodych dorosłych. Prócz hirsutyzmu obecne są: szybki wzrost w okresie dzieciństwa, trądzik, otyłość i zaburzenia miesiączkowania.
- nowotwory wydzielające androgeny – głównie guzy jajnika i nadnerczy.
- hiperprolaktynemia nadmierne wydzielanie przez przedni pat przysadki prolaktyny; może być spowodowana guzem przysadki (prolactinoma) lub działaniem niektórych leków psychotropowych, metoklopramidu i in.
- zespół Cushinga, akromegalia i inne zaburzenia endokrynologiczne – hirsutyzm nie jest tu głównym objawem, może jednak towarzyszyć innym, dominującym składowym tych zespołów.
- otyłość, insulinooporność, cukrzyca typu 2 – podejrzewa się, że wysokie stężenia insuliny mogą stymulować wytwarzania androgenów przez jajniki i w tym mechanizmie doprowadzać do hirsutyzmu.
- leki – m.in. testosteron, steroidy anaboliczne, niektóre leki przeciwdrgawkowe.
- hirsutyzm idiopatyczny – prawdopodobnie związany z nadmierną wrażliwością mieszków włosowych na działanie androgenów. Poziom hormonów jest zazwyczaj prawidłowy.
Obfite owłosienie u kobiet, może też nie mieć związku z nadmiernym działaniem androgenów. Bywa ono czasem uwarunkowane genetycznie, co jest szczególnie widoczne wśród kobiet pochodzących z krajów Bliskiego Wschodu i Dalekiej Azji.
Hirsutyzm – objawy
Hirsutyzm często wiąże się ze zwiększonym stężeniem męskich hormonów płciowych. Z tego powodu nadmierne owłosienie pojawia się na obszarach ciała, które są określane jako androgenowrażliwe.
Zaliczamy do nich: górną wargę, brodę, klatkę piersiową, brzuch, plecy, pośladki oraz wewnętrzną powierzchnię ud. Na podstawie rozmieszczenie i nasilenia nieprawidłowego owłosienia powstała skala Ferrimana i Gallweya oceny stopnia hirsutyzmu.
Wynik 8 i więcej pozwala na rozpoznanie hirsutyzmu u kobiety.
Hirsutyzm nie jest chorobą samą w sobie – tylko objawem, dlatego poza nadmiernym owłosieniem zawsze należy poszukiwać innych symptomów, które mogą nas nakierować na konkretną jednostkę chorobową.
Ze względu na to, że PCOS jest najczęstszą przyczyną występowania hirsutyzmu, u każdej pacjentki proces diagnostyczny powinien być poszerzony o poszukiwanie zaburzeń owulacji i USG jajników (morfologia torbielowatych jajników).
Taka pacjentka powinna również zostać oceniona pod kątem otyłości typu centralnego, hiperlipemii, cukrzycy typu 2 i nietolerancji węglowodanów.
Hirsutyzm – leczenie
Leczenie hirsutyzmu nie powinno być nakierowane jedynie na likwidację uciążliwego owłosienia. Podstawą kwestią jest identyfikacja choroby podstawowej i wdrożenie leczenia przyczynowego. W zależności od schorzenia może to być np.
leczenie hormonalne lub operacyjne. Jeśli nie udało się zlokalizować pierwotnej przyczyny hirsutyzmu, a u pacjentki nie występują inne niepokojące dolegliwości, wtedy lekarz może podjąć decyzję o leczeniu objawowym.
Na taką terapię najczęściej składają się:
- Doustne środki antykoncepcyjne- ich stosowanie doprowadza do zmniejszenia stężenia androgenów.
- Usuwanie nadmiernego owłosienia za pomocą różnych form depilacji- usuwanie pęsetą, golenie, depilacja woskiem i kremami, rozjaśnianie włosków, depilacja laserowa.