W męskim układzie rozrodczym zdarzają się zarówno zapalenia jąder, którym zwykle towarzyszą zapalenia najądrzy oraz zapalenia gruczołów dodatkowych (prostaty i pęcherzyków nasiennych).
Zapalenia jąder oraz najądrzy najczęściej wywoływane są przez bakterie: Gardnerella vaginalis, Escherichia coli, Streptococcus faecalis, Proteus sp., Enterococcus sp. Staphylococcus epidermidis i Ureaplasma urealyticum.
Czynnikami chorobotwórczymi mogą być również inne bakterie np. gonokoki (odpowiedzialne za rzeżączkę), chlamydie (zobacz także: Chlamydioza: zakażenie bakterią Chlamydia trachomatis), mykoplazmy, prątki gruźlicy, a także niektóre wirusy np.
wirus opryszczki przenoszonej drogą płciową, wirus nagminnego zapalenia przyusznic (czyli świnki).
Do najczęstszych objawów ostrych zapaleń jąder oraz najądrzy należą silny ból i obrzęk jądra lub najądrza, rumień skóry moszny oraz wysoka gorączka.
Ostre zapalenie najądrza może przejść w stan przewlekły, nie dające silnych objawów, ale objawiające się pogorszeniem parametrów nasienia (obniżeniem liczby plemników, zwiększeniem odsetka plemników z zaburzeniami budowy oraz odsetka plemników martwych i nieruchomych), a czasem także zaburzeniami seksualnymi, takimi jak przedwczesny wytrysk, osłabienie popędu seksualnego czy brak lub niepełny wzwód.
Zapalenie jąder lub najądrzy może powodować daleko idące konsekwencje dla płodności mężczyzny, ponieważ może doprowadzić do zwężenia światła lub całkowitego zamknięcia przewodów wyprowadzających nasienie w jądrze i w najądrzu.
Taka niedrożność utrudnia/uniemożliwia przemieszczanie plemników w drogach płciowych mężczyzny i prowadzi do azoospermii (braku plemników w nasieniu), kryptozoospermii lub oligozoospermii.
Poza tym stany zapalne mogą spowodować uszkodzenie struktury jądra lub nawet jego atrofię (zanik), a także problemy natury immunologicznej np. wytworzenie przeciwciał przeciwplemnikowych na skutek przerwania bariery krew-jądro.
Diagnostyka zapalenia jądra i najądrzy polega na przeprowadzeniu badań takich jak: morfologia krwi z OB oraz badanie USG jąder i najądrzy (pozwalają one na odróżnienie ostrego zapalenia najądrza lub jądra od skrętu powrózka nasiennego).
Leczenie ostrego zapalenia jądra lub najądrza jest często intensywnym leczeniem antybiotykami lekami przeciwzapalnymi w warunkach szpitalnych.
Przewlekłe zapalenia leczy się ambulatoryjnie doustnymi antybiotykami o szerokim spektrum działania lub antybiotykami specyficznymi (jeśli wiadomo, na jaki antybiotyk wrażliwy jest powodujący infekcję szczep), a także niesterydowymi lekami przeciwzapalnymi i czasem glikokortykoidami.
Poza zapaleniami i infekcjami jąder i najądrzy w układzie rozrodczym męskim dochodzi także do stanów zapalnych gruczołów dodatkowych, czyli prostaty i pęcherzyków nasiennych. Doprowadzają one do zmian w płynie nasiennym, do zmian pH nasienia, a tym samym do pogorszenia ruchliwości plemników.
Poza tym, ostrym zapaleniom gruczołów dodatkowych mogą towarzyszyć silne bóle w kroczu, w krzyżu, bolesność i zwiększona częstotliwość oddawania moczu, ropomocz, leukocytospermia (zwiększona liczebność leukocytów w nasieniu).
Leczenie polega na długotrwałym podawaniu antybiotyków oraz leków przeciwzapalnych.
Zapalenie najądrza
Najądrze jest parzystym, niewielkim narządem znajdującym się w mosznie. Przylega do jądra na jego powierzchni górno-tylno-bocznej. Składa się z głowy, trzonu i ogona, natomiast pod mikroskopem widać, że zbudowane jest z licznych kanalików. Zadaniem najądrzy jest magazynowanie nasienia wytworzonego przez jądro oraz produkcja wydzieliny, która powoduje dojrzewanie plemników.
- Zapalenie najądrza jest spowodowane zakażeniem przez różne drobnoustroje, zwykle bakterie.
Przyczyny zapalenia najądrza to: - 1. Zakażenie bakteryjne
- 2. Choroby przenoszone drogą płciową
Najczęściej zapalenie najądrza rozwija się jako powikłanie zakażenia układu moczowego, gdy obecna jest przeszkoda w prawidłowym odpływie moczu z pęcherza (np. choroba gruczołu krokowego, zwężenie cewki moczowej). Bakterie z zakażonego moczu wędrują wzdłuż nasieniowodu do najądrza, powodując jego zakażenie i zapalenie. Ta postać zapalenia najądrza jest częstsza u starszych mężczyzn i u dzieci.
Drugą najczęstszą przyczyną zapalenia najądrza są zakażenia przenoszone drogą płciową. Najczęstsze drobnoustroje powodujące zapalenie najądrza to dwoinka rzeżączki i chlamydie. Najpierw dochodzi do zapalenia cewki moczowej, a następnie drobnoustroje wędrują do najądrza, powodując jego zapalenie. Ta postać zapalenia najądrza dotyczy przede wszystkim młodszych mężczyzn.
3. Po zabiegach urologicznych
Zapalenie najądrza może być powikłaniem po zabiegach urologicznych (np. resekcja stercza, zabiegi w cewce moczowej), gdy po zabiegu dojdzie do zakażenia układu moczowego.
4. Wirusowe zapalenie przyusznic (świnka, łac. mumps)
Zapalenie najądrza może być spowodowane zakażeniem wirusowym i najczęściej występuje jako powikłanie zakażenia wirusem zapalenia przyusznic (świnka). Zdarza się to nawet u 20–30% chłopców po okresie dojrzewania, którzy zachorują na świnkę. Wirusy dostają się do najądrza przez krążącą krew.
5. Leczenie amiodaronem
Zapalenie najądrza może wystąpić u mężczyzn przyjmujących amiodaron, lek stosowany w zaburzeniach rytmu serca. Nie jest ono wówczas spowodowane zakażeniem, ale chemicznym uszkodzeniem najądrza.
6. Gruźlica
Gruźlicze zapalenie najądrzy może wystąpić u mężczyzn chorujących na gruźlicę płuc lub nerek.
Ostremu zapaleniu najądrza w wielu przypadkach towarzyszy ostre zapalenie jądra, do którego to najądrze przylega, i takich przypadkach jest to choroba określana jako „ostre zapalenie jądra i najądrza”.
Jak często występuje zapalenie najądrza?
Zapalenie najądrza jest niezbyt częstą chorobą. Występuje ono u około 1 na 1000 mężczyzn. Dotyczy przede wszystkim mężczyzn młodych (15.–35. rż.) oraz po 60. roku życia.
Jak się objawia zapalenie najądrza?
Zapalenie najądrza (często zapalenie jądra i najądrza) zwykle jest chorobą ostrą, w której w ciągu paru dni pojawia się ból w mosznie, zwykle jednostronny, z obrzękiem połowy moszny oraz bolesnością podczas obmacywania. Skóra moszny może być zaczerwieniona, a jądro po chorej stronie uniesione oraz powiększone.
Wcześniej lub jednocześnie mogą występować dolegliwości związane z zakażeniem układu moczowego (częstsze parcie na mocz, ból lub pieczenie podczas oddawania moczu) lub objawy zapalenia cewki moczowej (pieczenie cewki moczowej, wydzielina z cewki moczowej).
Mogą również występować objawy zapalenia gruczołu krokowego (ból w kroczu lub u nasady członka).
Typowo nie ma ogólnych objawów zakażenia, takich jak gorączka, ogólne złe samopoczucie, wymioty, ból głowy. Jeżeli takie objawy występują, zwykle są spowodowane zakażeniem układu moczowego lub zapaleniem gruczołu krokowego.
Gdy zapalenie najądrza i jądra jest spowodowane wirusem zapalenia przyusznic, to jest poprzedzone objawami tej choroby (3–5 dni wcześniej rozwija się gorączka, złe samopoczucie, bolesny obrzęk ślinianki).
W przypadku przewlekłego zapalenia najądrza przez dłuższy czas (tygodnie) występuje niewielki ból w mosznie, który często ustępuje i nawraca, a w miejscu najądrza można wyczuć tkliwe lub niebolesne zgrubienie.
Co robić w przypadku wystąpienia objawów zapalenia najądrza?
Pojawienie się bólu w mosznie, obrzęku moszny lub powiększenia jądra jest wskazaniem do niezwłocznego zgłoszenia się do lekarza, gdyż prawie zawsze wymaga leczenia.
Zlekceważenie objawów lub próby leczenia „domowymi sposobami” mogą prowadzić do nasilenia choroby, wystąpienia zapalenia jądra, a nawet ropnia moszny. Inne powikłania to zwłóknienie najądrza z niedrożnością nasieniowodu, co może być przyczyną niepłodności.
W jaki sposób lekarz ustala rozpoznanie?
Lekarz podejrzewa zapalenie najądrza na podstawie zgłaszanych dolegliwości, zwłaszcza jeżeli obecne są również objawy zapalenia cewki moczowej lub układu moczowego.
Podczas badania lekarz ogląda mosznę oraz, delikatnie ją obmacując, bada jej zawartość, oceniając wielkość, kształt i bolesność jąder i najądrzy i powrózków nasiennych.
Znaczne powiększenie jądra może świadczyć o wytworzeniu się wodniaka jądra spowodowanego zapaleniem jadra.
Podejrzewając zapalenie cewki lekarz oceni jej ujście oraz obecność wydzieliny, a podejrzewając zapalenie gruczołu krokowego zbada go placem przez odbytnicę.
W większości przypadków informacje od pacjenta oraz badanie lekarskie są wystarczające, aby rozpoznać zapalenie najądrza.
Badanie ogólne moczu oraz posiew moczu wykonuje się, gdy występują cechy mogące wskazywać na zakażenia układu moczowego oraz zawsze u chłopców w wieku przedpokwitaniowym lub w okresie dojrzewania.
Badanie wydzieliny z cewki moczowej wykonuje się, gdy obecne są objawy zapalenia cewki moczowej.
Lekarz może również zlecić badanie USG moszny, aby wykluczyć obecność poważnych chorób, takich jak guz jądra lub ropień w mosznie.
Jakie są metody leczenia zapalenia najądrza?
Leczenie wspomagające zapalenia najądrza polega na spoczynku, najlepiej leżeniu w łóżku z uniesieniem moszny, a w czasie aktywności noszenie bardziej obcisłej bielizny, tak aby moszna była unieruchomiona i podparta. Ból i obrzęk zmniejszają zimne okłady oraz leki przeciwbólowe i przeciwzapalne (np. ibuprofen, naproksen, paracetamol).
Zasadnicze leczenie polega na stosowaniu antybiotyku. Jeżeli zapalenie najądrza nie jest spowodowane zakażeniem przenoszonym drogą płciową, zwykle lekarz zleca antybiotyk z grupy fluorochinolonów (np. cyprofloksacyna, ofloksacyna) przez 10–14 dni. Jeżeli obecne jest zakażenie układu moczowego i wykonano posiew moczu, antybiotyk wybiera się na podstawie wyniku tego posiewu.
Jeżeli zapalenie najądrza jest wynikiem zakażenia przenoszonego drogą płciową i obecne są również objawy zapalenia cewki moczowej, lekarz zleca antybiotyk jak w leczeniu zapalenia cewki moczowej.
Zwykle nie jest wiadomo, czy jest to rzeżączkowe czy nierzeżączkowe zapalenie cewki moczowej. Dlatego zwykle lekarz zaleca lek skuteczny w obu postaciach zapalenia cewki moczowej. Jest to azytromycyna stosowana doustnie w dawce 2 gramy jednorazowo (przyjmuje się lek tylko raz).
Jeżeli wiadomo, że jest to zapalenie rzeżączkowe to lekarz może zalecić inny lek, np. cyprofloksacynę lub ofloksacynę. stosowane doustnie przez 7 dni lub jednorazowy zastrzyk domięśniowy ceftriaksonu.
Gdy wiadomo, że jest to zapalenie nierzeżączkowe, lekarz może zalecić doksycyklinę doustnie przez 7 dni. Wtedy konieczne jest również leczenie wszystkich partnerów seksualnych mężczyzny.
W przewlekłym zapaleniu najądrza antybiotyk stosuje się przez 6–8 tygodni.
Antybiotyków nie stosuje się, jeżeli zapalenie najądrza jest spowodowane zakażeniem wirusowym, jak w przypadku wirusowego zapalenia przyusznic (świnki).
Zabieg chirurgiczny może być potrzebny, gdy doszło do wytworzenia ropnia w mosznie. Konieczne może być usunięcie najądrza, a nawet również jądra, gdy wystąpi ciężkie ropne zapalenie lub gdy przewlekłe zapalenie najądrza jest przyczyną uporczywego bólu, którego nie można leczyć inaczej.
Czy możliwe jest całkowite wyleczenie zapalenia najądrza?
Po zastosowaniu właściwego antybiotyku we właściwej dawce i przez okres zalecany przez lekarza ostre zapalenie najądrza wywołane zakażeniem zostaje prawie zawsze całkowicie wyleczone. Jeżeli wywołane było zakażeniem przenoszonym drogą płciową, leczeni muszą być również partnerzy seksualni.
Przewlekłe zapalenie najądrza musi być leczone przez 6–8 tygodni i nie zawsze udaje się uzyskać całkowite wyleczenie.
Następstwem przebycia wirusowego zapalenia jądra i najądrza może być upośledzenie płodności, a nawet bezpłodność.
Co trzeba robić po zakończeniu leczenia zapalenia najądrza?
Po zakończeniu leczenia zapalenia najądrza należy stosować się do zaleceń lekarza. Może on wyznaczyć wizytę kontrolną po zakończeniu leczenia (zwykle po około 2 tyg.), aby ocenić skuteczność leczenia oraz upewnić się, że leczeniu poddali się partnerzy seksualni, jeżeli to było konieczne.
Jeżeli objawy i dolegliwości nie ustąpiły całkowicie to konieczne może być wykonanie badań diagnostycznych układu moczowo-płciowego.
Co robić, aby uniknąć zachorowania na zapalenie najądrza?
Aby uniknąć zachorowania na zapalenie najądrza, należy przestrzegać zasad bezpiecznego seksu. Używanie prezerwatywy w dużym stopniu chroni obu partnerów przed przeniesieniem zakażenia. Ryzyko zakażenia rośnie z liczbą partnerów seksualnych, zwłaszcza przygodnych.
Nie ma skutecznego sposobu zapobiegania zapaleniu jądra i najądrza w przebiegu wirusowego zapalenia przyusznic (świnka). Jedyną metodą zapobiegania jest szczepienie ochronne przeciwko śwince. W Polsce stosuje się szczepionkę potrójną (świnka, odra, różyczka) i dzieci szczepi się zgodnie z kalendarzem szczepień (wkrótce po ukończeniu pierwszego roku życia oraz w 10. roku życia).
Ostre zapalenie jądra i najądrza – etiologia, diagnostyka i leczenie
Ostre zapalenie jądra i najądrza występuje najczęściej jako konsekwencja infekcji układu moczowego. Towarzyszą mu zwykle silny ból, gorączka oraz dolegliwości dyzuryczne.
Podstawą rozpoznania i różnicowania jest badanie fizykalne, wywiad, a także badanie ultrasonograficzne. Leczenie polega na długotrwałym podawaniu antybiotyków i leków przeciwzapalnych.
W przypadku braku efektów postępowaniem z wyboru jest leczenie chirurgiczne.
Ostre zapalenie jądra i najądrza jest częstym problemem urologicznym zwykle pomijanym w literaturze urologicznej.
Etiologia
Około 40% wizyt w poradni urologicznej dotyczy infekcji układu moczowego, z czego 5% to zapalenia jądra i najądrza [1]. Zapadalność na ostre zapalenie jądra i najądrza wynosi od 25 do 40/100 000 mieszkańców w krajach wysoko i średnio rozwiniętych [2]. W Stanach Zjednoczonych notuje się rocznie średnio 600 000 przypadków zapalenia najądrza oraz jądra i najądrza [3].
Patogeneza
Większość przypadków zapalenia jądra wiąże się z bakteryjną wstępującą infekcją z dolnych dróg moczowych do najądrza – epididymo-orchitis. U mężczyzn poniżej 35. roku życia choroba ta jest najczęściej związana z mikroorganizmami przenoszonymi drogą płciową: Chlamydia trachomatis, Neisseria gonorrhoae, Mycoplasma [4].
U mężczyzn powyżej 50. roku życia wiąże się z powszechnymi uropatogenami, takimi jak Escherichia coli oraz innymi Enterobacteriaceae. Izolowane zapalenie jądra występuje rzadko i dotyczy najczęściej infekcji wirusowych szerzących się drogą krwionośną.
Wirusowe zapalenie jądra zwykle spowodowane jest przez wirusa świnki i dotyczy dzieci i młodzieży. Infekcja szerzy się drogą krwiopochodną. Zapalenie ślinianek w wywiadzie i obecność w surowicy przeciwciał klasy IGM potwierdzają rozpoznanie.
Grzybicze, pierwotniakowe, swoiste i autoimmunologiczne zapalenia jądra są niezwykle rzadkie (tab. 1) [5].
Zapalenie najądrza, jako wynik zstępującej infekcji z układu moczowego, daje początek ostremu bakteryjnemu zapaleniu jądra i najądrza.
Obecność bakterii powoduje napływanie komórek immunokompetentnych – neurofili, makrofagów, limfocytów, które łatwiej przenikają do kanalików najądrza, gdzie nie występuje wysoce restrykcyjna bariera krew–jądro. Proces ten powoduje powstanie wysięku i postępowanie nacieku zapalnego (ryc. 1, 2, 3).
Kiedy bariera krew–jądro zostaje uszkodzona, dochodzi do niszczenia nabłonka plemnikotwórczego, a także komórek endokrynnych. Uszkodzenie tych struktur prowadzi do zaburzeń płodności. W przypadku 60% ostrych zapaleń jądra dochodzi do co najmniej czasowego zahamowania spermatogenezy.
Po antybiotykoterapii parametry nasienia zwykle wracają do normy. W przypadku uszkodzenia bariery krew–jądro zmiany mogą być permanentne [6]. Dochodzi do powstania autoprzeciwciał, które mogą zaburzać spermatogenezę także w drugim jądrze [7].
Objawy
Zapalenie najądrza i jądra (acute epididymoorchitis – AEO), w większości przypadków jednostronne, objawia się silnym bólem, obrzękiem jądra, często z towarzyszącą gorączką i dreszczami. Zwykle zaczyna się od zmian w najądrzu – obrzęku i bolesności najądrza. Zapalenie szerzy się w kierunku głowy najądrza i na jądro [4].
W wywiadzie najczęściej stwierdza się dolegliwości charakterystyczne dla zapalenia cewki moczowej i pęcherza moczowego, tj.
częstomocz, ból, pieczenie przy oddawaniu moczu, zapalenia stercza – bóle krocza, okolic odbytu, ból w trakcie ejakulacji.
Zabiegi na dolnych drogach moczowych – cewnikowanie, endoskopia często wiąże się z AEO [8]. Objawom mogą towarzyszyć ropomocz, piospermia, krwiomocz.
W badaniu fizykalnym stwierdza się powiększenie jądra, zwiększenie napięcia skóry moszny, zaczerwienienie, łuszczenie się skóry. W zaawansowanym stadium mogą tworzyć się ropnie i przetoki ropne.
Jądro jest twarde, bolesne, najądrze powiększone, powrózek obrzęknięty, bolesny. Uniesienie moszny zwykle powoduje zmniejszenie dolegliwości bólowych w porównaniu ze skrętem powrózka nasiennego, kiedy ból zwykle się nasila (objaw Prehna).
W badaniu per rectum stercz zazwyczaj jest bolesny, rozpulchniony. Ropna wydzielina z cewki może sugerować rzeżączkę. W badaniu ultrasonograficznym możemy stwierdzić: zapalny wodniak jądra (ryc. 4), tworzenie ropni i ziarniniaków w obrębie jądra i najądrza (ryc. 5).
W rozpoznawaniu różnicowym należy uwzględnić guz jądra, skręt szypuły jądra, zmiany pourazowe [9].
USG Dopplera jest pomocnym narzędziem w różnicowaniu AEO ze skrętem szypuły jądra (ryc. 5). W wielu przypadkach ostrej moszny nie można postawić jednoznacznej diagnozy, w tych sytuacjach rewizja moszny jest postępowaniem z wyboru (ryc. 6) [10, 11].
Badania laboratoryjne, na które składają się badanie ogólne moczu, morfologia (WBC), białka ostrej fazy (CRP), pozwalają na ocenę zaawansowania procesu zapalnego, monitorowanie i modyfikację leczenia. Posiew moczu, wymaz z cewki moczowej, posiew nasienia pozwalają wykryć etiologię AEO i zastosować antybiotykoterapię celowaną [2, 11].
Leczenie zachowawcze
Podstawę leczenia zachowawczego stanowi antybiotykoterapia. Wskazana jest antybiotykoterapia empiryczna jeszcze przed wynikami badań bakteriologicznych. Należy się kierować przede wszystkim wywiadem i prawdopodobieństwem wystąpienia danego patogenu [4, 5, 12]. W przypadku kiedy podejrzany jest patogen przenoszony drogą płciową (najczęściej u mężczyzn poniżej 35.
roku życia), zalecana jest terapia tetracyklinami: Doksycyklina 100 mg przez 2 tygodnie może być poprzedzona pojedynczą dawką Ceftriaksonu 500 mg domięśniowo lub dożylnie. Należy zawsze pamiętać o poinformowaniu pacjenta i potrzebie leczenia jego partnera seksualnego [13].
W przypadku podejrzenia powszechnych infekcji Enterobacteriacae zalecane są fluorochinolony ze względu na ich dobrą penetrację do jądra. Zwykle 500 mg Ciprofloksacyny, 200 mg Ofloksacyny, 500 Levofloksacyna dwa razy dziennie przez okres od dwóch do czterech tygodni. Ofloksacyna wykazuje skuteczność względem Chlamydia trachomatis i większości patogenów układu moczowego [5, 12]. Alternatywnie można zastosować makrolidy i aminoglikozydy.
Należy jak najszybciej zidentyfikować patogen i wdrożyć antybiotykoterapię celowaną./p>
W przypadku zapalenia jądra w przebiegu świnki u dzieci po okresie pokwitania zalecana jest terapia Interferonem Alfa-2b, aby zmniejszyć prawdopodobieństwo atrofii jądra i wtórnej azoospermii [14].
W swoistym zapaleniu jądra i najądrza (najczęściej Mycobacterium tuberculosis) należy włączyć odpowiednie leczenie systemowe.
Ważnym środkiem pomocniczym w leczeniu ostrego zapalenia jądra i najądrza jest uniesienie moszny. Niesteroidowe leki przeciwzapalne zmniejszają dolegliwości bólowe i gorączkę [15].
Najlepiej, gdy podawane będą w czopkach – Fenylbutazon lub Diklofenak 2 do 3 x dziennie.
Zmniejszenie dolegliwości bólowych, spadek temperatury ciała, zmniejszenie rozmiarów moszny, tkliwości najądrza, napięcia skóry moszny świadczą o dobrej reakcji na leczenie zachowawcze.
Leczenie chirurgiczne
Nie ma wytycznych dotyczących kwalifikacji pacjenta do operacji względem czasu nieskutecznego leczenia zachowawczego. Leczenie operacyjne jest leczeniem z wyboru [4, 8]. Jeśli w ciągu 48–72 godzin od rozpoczęcia antybiotykoterapii objawy nasilają się, narasta leukocytoza, białka ostrej fazy, a w USG pojawiają się zmiany ropne, trzeba rozważyć leczenie operacyjne – rewizję moszny.
Operacja Bergmana w przypadku zapalnego wodniaka jądra, epididymektomia – usunięcie najądrza w przypadku ropnia najądrza, orchidektomia, kiedy zmiany przechodzą na jądro.
W prognozie leczenia zachowawczego ważne wydaje się początkowe badanie USG jąder. Obecność ropni wielkości powyżej 0,5 cm wiąże się zwykle z niepowodzeniem antybiotykoterapii i koniecznością leczenia chirurgicznego [8].
Większość pacjentów ma duży problem z zaakceptowaniem operacji na jądrze i ewentualnej jego utraty. Jednak zwlekanie z leczeniem chirurgicznym przy braku skuteczności antybiotykoterapii wiąże się z dużym ryzykiem poważnych powikłań, szczególnie u chorych z cukrzycą, mocznicą czy chorobami zakrzepowymi.
Badanie zostało zaprojektowane i przeprowadzone pod patronatem Polskiego Towarzystwa Urologicznego oraz sponsorowane przez firmę IPSEN Poland.
lek.Wiktor Kępa Oddział Urologiczny, Pabianickie Centrum Medyczne
ordynator oddziału: dr n. med.Grzegorz Krzyżanowski Zakład Cytofizjologii, Histologii i Embriologii Uniwersytetu Medycznego w Łodzi
kierownik zakładu: prof. dr hab. med.Andrzej Zieliński
dr n. med.Grzegorz Krzyżanowski Oddział Urologiczny, Pabianickie Centrum Medyczne
ordynator oddziału: dr n. med.Grzegorz Krzyżanowski
prof. dr hab. n. med.Andrzej Zieliński Zakład Cytofizjologii, Histologii i Embriologii Uniwersytetu Medycznego w Łodzi
kierownik zakładu: prof. dr hab. med.Andrzej Zieliński Piśmiennictwo w internecie
Najądrze: budowa, zapalenie, ból, opuchlizna i choroby (wszystko, co musisz wiedzieć)
- Jądra i prącie to męskie narządy płciowe, które każdy bez problemu potrafi wymienić i wskazać, gdzie się znajdują na ciele mężczyzny.
- Jednak poza fizjologicznymi rolami, mają one bardzo ważną rolę reprodukcyjną.
- Tę rolę mogą realizować dzięki obecności innych organów.
- Jednym z nich jest najądrze – niewielki organ, który pełni zarazem niezwykle ważne funkcje.
- Dowiedz się czym dokładnie jest najądrze, jak jest zbudowane i za co odpowiada.
- Sprawdź, czy najądrze może boleć, twardnieć lub puchnąć oraz co może powodować te problemy.
- Kiedy masz do czynienia z zapaleniem najądrza, czy inną chorobą, a jak rozpoznać nowotwór.
- Spis treści:Czym jest najądrzeZapalenie najądrzaPrzyczyny zapalenia najądrzaObjawy zapalenia najądrzaLeczenieInne choroby najądrzaRak najądrza
Czym jest najądrze? Budowa anatomiczna i funkcje
Najądrze (po łacinie epidydimis) to parzysty męski narząd płciowy zlokalizowany w mosznie.
Jak sama nazwa wskazuje położone jest na jądrze, a dokładniej przylega do niego od góry, po bokach i biegnie wzdłuż tylnego brzegu.
Ten podłużny, walcowaty, nieco spłaszczony, zakrzywiony i wąski organ osiąga długość do ok. 50 mm i do ok. 15 mm w przekroju.
- Najądrze łączy tył jądra z nasieniowodem.
- Składa się z wielu bardzo wąskich kanalików i pokryte jest błoną surowiczą – z wyjątkiem powierzchni dolnej, przylegającej do jądra.
- Pod błoną surowiczą znajduje się z kolei cienka warstwa tkanki łącznej, bezpośrednio otaczająca najądrze.
- W anatomicznej budowie najądrza można wyróżnić kilka części.
- Zewnętrzna struktura składa się z trzech głównych, czyli:
- głowy najądrza, czyli rozszerzonego końca najądrza, przylegającego do górnego bieguna. Głowę stanowią płaciki (stożki) i przewodziki odprowadzające;
- trzon najądrza (korpus najądrza), to środkowa część najądrza, która przechodzi w tzw. ogon;
- ogon najądrza, czyli dolna część zbudowana z poskręcanego przewodu najądrza, która dalej przechodzi w nasieniowód.
- A jakie funkcje spełniają w męskim organizmie najądrza?
- Ogólnie rzecz ujmując najądrze odpowiada za magazynowanie męskiego nasienia.
- Jednak nie tylko je przechowuje.
- Najpierw kanaliki najądrza odprowadzają plemniki z jąder.
- Po przejściu przez trzon najądrza męskie komórki rozrodcze trafiają do ogona najądrza, czyli do głównego magazynu nasienia.
Podczas całego tego procesu najądrze produkuje specjalną wydzielinę o kwaśnym odczynie, która pozwala plemnikom osiągnąć dojrzałość (m.in. zdolność poruszania się), potrzebną do zapłodnienia komórki jajowej.
- Co oznacza, że jego rola jest naprawdę duża, zwłaszcza w produkcji gotowych i zdolnych do zapłodnienia plemników.
- Czy najądrze jest wyczuwalne?
- Tak.
- Dotykając jądra można wyczuć pod palcami miękkie zgrubienie na jego tylnej powierzchni – to właśnie jest najądrze.
Zapalenie najądrza – co to za choroba i kogo dotyczy?
- Zapalenie najądrza należy to najbardziej powszechnych chorób najądrza.
- Jest to rodzaj stanu zapalnego, który zazwyczaj ma swój początek w ogonie najądrza, skąd rozprzestrzenia się na cały narząd.
- Może również objąć jądro oraz powrózek nasienny.
- Dolegliwość ta zwykle dotyczy jednego najądrza, ale zdarzają się przypadki zapalenia obustronnego.
- Jak długo trwa zapalenie najądrza?
- Symptomy schorzenia utrzymują się zazwyczaj do około 14 dni, ale mogą również potrwać kilka tygodni.
- Wszystko zależy od zaawansowania choroby i od tego, jak szybko zostało wdrożone leczenie.
- Jeśli dolegliwości trwają nie dłużej niż 6 tygodni, to zapalenie najądrzy przyjęło ostrą formę; dłuższy czas objawów wskazuje też na przewlekłe zapalenie najądrza.
- Zapalenie najądrza nie należy do zbyt częstych chorób.
Dotyczy około 1 na 1000 mężczyzn; występuje przeważnie w przedziałach wiekowych od 15. do 35. roku życia oraz po 60-tce (i po okresie andropauzy).
Przyczyny zapalenia najądrza. Skąd ten ból?
- Głównymi winowajcami pojawienia się stanu zapalnego najądrza są chorobotwórcze drobnoustroje.
- Przeważnie bakterie, ale mogą to być również wirusy, czy grzyby.
- Nie bez znaczenia jest również w tym przypadku wiek mężczyzny, choroby na jakie cierpi, czy aktywność seksualna.
- Najczęstsze przyczyny zapalenia najądrza to:
- Namnażanie się bakterii, które wcześniej doprowadziły do zakażenia układu moczowego i tym samym utrudniły prawidłowy odpływ moczu z pęcherza.
- Choroby przenoszone drogą płciową. Głównie poprzez bakterie dwoinki rzeżączki lub chlamydii, które w pierwszej kolejności atakują cewkę moczową. Tą drogą patogeny dostają się do najądrza.
- Powikłania po zabiegach urologicznych, w wyniku których doszło do zakażenia układu moczowego.
- Infekcja grzybicza, w szczególności u mężczyzn, którzy zmagają się z cukrzycą, obniżoną odpornością lub przyjmują konkretne leki.
- Ingerencje urologiczne. Do zakażenia może dojść w wyniku cewnikowania przez długi okres czasu.
- Zakażenia wirusowe, np. popularna świnka, czyli wirusowe zapalenie przyusznic. Wirus trafia do najądrza krążąc we krwi.
- Gruźlica płuc lub nerek, która może doprowadzić do gruźliczego zapalenia jądra i najądrza.
- Chemiczne uszkodzenia najądrza na skutek przyjmowania niektórych leków, np. amiodaronu.
Bolące, twarde i spuchnięte najądrze, czyli jak rozpoznać zapalenie najądrzy (objawy)
- Objawy zapalenia najądrza mogą czasem przypominać zapalenie pęcherza, cewki moczowej czy skręt jądra.
- Bez względu na źródło problemu, najważniejsze jest to, aby pod żadnym pozorem nie lekceważyć żadnego z pojawiających się objawów.
- Ból najądrza z pewnością da o sobie znać.
- Co jeszcze mu towarzyszy?
- Do głównych objawów zapalenia najądrza należą:
- ból w obrębie jądra, promieniujący niekiedy do pachwiny i podbrzusza;
- obrzęk, czyli opuchlizna jądra;
- wyczuwalne stwardnienie w obszarze jądra;
- zaczerwienie skóry moszny (tzw. rumień);
Zlecone badanie moczu może również wykazać podwyższoną leukocytozę oraz dodatni wynik posiewu moczu na obecność bakterii.
Lepiej zostań w łóżku, czyli jak wygląda leczenie zapalenia najądrza?
- Leczenie zapalenia najądrza uzależnione jest od przyczyny pojawienia się dolegliwości oraz stopnia jej zaawansowania.
- W przypadku zakażenia bakteryjnego lekarz może wdrożyć antybiotykoterapię oraz zalecić przyjmowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych.
- Pacjent powinien w tym czasie odpoczywać, najlepiej leżeć w łóżku, a już z pewnością unikać większej aktywności fizycznej.
- Ulgę przynieść mogą chłodne okłady oraz unoszenie moszny w celu zmniejszenia obrzęku.
- Bardzo poważne zapalenia najądrza lub podejrzenie dodatkowych chorób współistniejących mogą wymagać hospitalizacji oraz zabiegu chirurgicznego.
- Ważne: Jeżeli zapalenie wywołały bakterie przenoszone drogą płciową, zaleca się równoległą kurację partnerki.
- Pamiętaj również o tym, że do czasu zakończenia terapii warto zawiesić lub ograniczyć współżycie seksualne, a jeżeli do niego dojdzie to koniecznie użyj prezerwatywy.
Co jeszcze może oznaczać ból najądrza? Jak odróżnić go od bólu jądra?
- Najczęstszą przyczyną bólu najądrza, jego powiększenia, stwardnienia czy opuchlizny, jest opisane wyżej zapalenie najądrza.
- Czasem jednak ból najądrza trudno odróżnić od bólu jądra o innym podłożu.
- Niezależnie od tego, czy dolegliwości występują jednej lub po obu stronach, bólu jąder nigdy nie należy bagatelizować.
- Może on być oznaką poważnych schorzeń lub kontuzji.
- Ból jądra może być sygnałem:
- skrętu jądra,
- zapalenia najądrza lub zapalenia najądrza i jądra,
- żylaków powrózka nasiennego,
- kamicy dróg moczowych,
- nowotworu jądra,
- urazu krocza w wyniku uderzenia bądź długotrwałego ucisku (np. przez noszenie zbyt obcisłej bielizny),
- przepukliny mosznowej lub pachwinowej,
- urazu moszny,
- wodniaka jądra,
- przekrwienia i obrzęku po długotrwałej erekcji.
W celu zdiagnozowania konkretnej przyczyny bólu jądra koniecznie zgłoś się do lekarza.
Rak najądrza – rzadki i łagodny. Warto badać jądra!
Nowotwory najądrza należą do niezwykle rzadkich i w większości przypadków są łagodne.
Jednak niekiedy mogą przeistoczyć się w guzy złośliwe.
Podobnie jak rak powrózka nasiennego, zaliczane są do tzw. nowotworów pozajądrowych.
Są pochodzenia endo- i mezodermalnego, co oznacza, że wywodzą się przeważnie z tkanki nabłonkowej.
Na raka najądrza można zachorować w zasadzie w każdym wieku, ale najczęściej po 20. lub 30. roku życia.
Jak można zidentyfikować raka najądrza?
Nowotwory najądrza przebiegają zazwyczaj bezobjawowo, co powoduje, że nie są one łatwe do rozpoznania na wczesnym etapie rozwoju. Niekiedy mogą im towarzyszyć niewielkie dolegliwości bólowe.
- Początkowo nowotwory najądrza są zwykle dość niewielkich rozmiarów, więc czasem trudno je wykryć przy pomocy badania palpacyjnego, czyli dotykowego.
- Zlokalizować raka może dokładne badanie USG (ultrasonograficzne).
- Niekiedy decydujące rozpoznanie następuje dopiero w trakcie operacji.
- W innych przypadkach szczegółowa diagnoza jest znana po usunięciu jądra i najądrza oraz wykonaniu badania histopatologicznego (analiza pobranego wycinka tkanki pod mikroskopem).
Ważne: Regularne samobadanie jąder polegające na dokładnym oglądaniu i dotykaniu worka mosznowego pozwala na szybkie wykrycie różnego rodzaju zmian w obrębie jąder, w tym różnego rodzaju nowotworów. Pamiętaj, to nic trudnego, a może uratować życie!
Wśród najczęściej spotykanych nowotworów najądrza można wymienić poniższe rodzaje:
- międzybłoniak (mesothelioma, mesoblastoma),
- mięsaki (fibrosarcoma, liposarcoma),
- łagodny rozrost nabłonkowy (cystadenoma),
- mięśniak gładkokomórkowy najądrza, który jest wyjątkowo rzadko spotykany.
Niekiedy w najądrzu może wystąpić przerzut raka stercza lub jelita grubego.
Jednak to również jest dość nietypowe i sporadyczne zjawisko.
Zakażenia i stany zapalne
Zakażenia i stany zapalne męskich narządów rozrodczych mogą być przyczyną uszkodzenia funkcji plemnikotwórczej jąder i stać się przyczyną niepłodności mężczyzny. Zakażenia te mogą mieć zarówno etiologię bakteryjną, jak i wirusową.
Najczęściej są powodowane przez takie patogeny, jak Chlamydia trachomatis, dwoinka rzeżączki, oraz wirus nagminnego zapalenia przyusznic, które prowadzą do wystąpienia zapalenia jąder i najądrzy. Objawy są dość charakterystyczne i dają spore dolegliwości.
Jednak pomimo tego zazwyczaj chorzy mężczyźni zgłaszają się do lekarza dopiero po dłuższym czasie, co jest bardzo niekorzystne, ponieważ im dłużej proces zapalny jest nieleczony, tym większe prawdopodobieństwo trwałego uszkodzenia jąder i tym samym procesu spermatogenezy, a co za tym idzie większe prawdopodobieństwo wystąpienia niepłodności. Należy także pamiętać, że poza czynnikami infekcyjnymi zapalenie jąder może mieć także charakter autoimmunologiczny i także prowadzić do niepłodności.
1. Przyczyny i objawy zapaleń jąder i najądrzy
Czynnikiem sprawczym zapalenia jąder i najądrzy mogą być zarówno bakterie, jak i wirusy. Zwykle dotyczy obu jąder, choć często objawy są bardziej nasilone w jednym z nich. Objawy na ogół są charakterystyczne. Najczęściej pojawia się obrzęk moszny i wrażenie, że chore jądro jest cięższe niż normalnie.
Występuje także znaczna tkliwość i ból jądra, najądrza, okolicy powrózka nasiennego, krocza i moszny. Ból może nasilać się przy chodzeniu, przy oddawaniu moczu oraz podczas stosunku płciowego. Chory może mieć gorączkę, węzły chłonne pachwinowe mogą być powiększone i bolesne, czasem pojawia się także wydzielina z cewki moczowej.
Te objawy pojawiają się najczęściej, ale oprócz tego mogą wystąpić także inne, zależne od przyczyny zapalenia.
Chlamydiowe zapalenie jąder i najądrzy jest wywołane przez atypową, wewnątrzkomórkową bakterię Chlamydia trachomatis. Poza tym może ona wywoływać u mężczyzn także zapalenie gruczołu krokowego i odbytnicy.
Jest ona przenoszona drogą płciową i bardzo często, zwłaszcza na początku zakażenie może być bezobjawowe lub skąpoobjawowe, co ułatwia transmisje z człowieka na człowieka.
Jak każdy rodzaj zapalenia jąder, nieleczone może stać się przyczyną ich uszkodzenia i niepłodności.
Innym czynnikiem etiologicznym jest dwoinka rzeżączki. Bakteria ta jest typowo przenoszona drogą kontaktów seksualnych z zakażoną osobą. Oprócz innych typowych dla zapalenia jąder i najądrzy objawów występuje ropny wyciek z cewki moczowej, pieczenie i ból przy oddawaniu moczu.
Zapalenie jąder i najądrzy jest także typowym powikłaniem nagminnego zapalenia przyusznic, potocznie świnki. Najczęściej powikłanie to występuje u chłopców w okresie dojrzewania i dorosłych mężczyzn. Pojawia się w cztery do sześciu dni od początku zapalenia ślinianek i niestety, u jednej trzeciej chorych prowadzi do atrofii jąder i niepłodności.
Warto również pamiętać o autoimmunizacyjnym zapaleniu jąder. Prawdopodobnie rozwija się ono w wyniku uszkodzenia bariery krew-jądro i kontaktu komórek układu odpornościowego z komórkami plemnikotwórczymi.
Z nieznanych przyczyn może to prowadzić do pobudzenia układu odpornościowego i „atakowania” własnych antygenów, znajdujących się w jądrach.
Powstaje przewlekły stan zapalny, który po jakimś czasie uszkadza jądra i prowadzi do niepłodności.
2. Rozpoznanie i leczenie zapaleń jąder i najądrzy
Bez względu na przyczynę wywołującą zapalenie jąder i najądrzy rozpoznanie opiera się głównie na badaniu klinicznym pacjenta. Stwierdzenie charakterystycznych objawów przy badaniu moszny wystarcza do postawienia diagnozy, natomiast w celu rozpoznania czynnika etiologicznego wykonuje się najczęściej wymaz z cewki moczowej i posiew moczu.
Jeśli natomiast mężczyzna przeszedł w przeszłości zapalenie jąder i najądrzy, i z powodu trudności w poczęciu dziecka podejrzewa się, że mogło dojść do uszkodzenia funkcji jąder, najlepiej w takiej sytuacji wykonać badanie nasienia.
Ocenia się przy tym objętość ejakulatu, liczbę plemników, ich żywotność, budowę, ruchliwość i na tej podstawie ocenia się czy dany mężczyzna jest płodny.
Leczenie zapalenia jąder i najądrzy o etiologii bakteryjnej powinno opierać się na intensywnej antybiotykoterapii, najlepiej zgodnej z wrażliwością danego patogenu.
Oprócz tego, w leczeniu stosuje się leki przeciwbólowe i przeciwzapalne, zwłaszcza w przypadku wirusowego zapalenia, kiedy to antybiotyki są nieskuteczne.
Ze względu na tak poważne powikłania, jak utrata płodności, właściwe i odpowiednio wczesne leczenie zapaleń męskich narządów płciowych jest niezwykle istotne.