Jadłowstręt psychiczny (anorexia nervosa) jest realną i groźną chorobą, która jeśli nie jest prawidłowo leczona, prowadzi do stopniowego wyniszczenia organizmu chorej osoby.
Zaburzenie to najczęściej dotyczy kobiet (80–90% przypadków), choć coraz częściej dotyka też mężczyzn. Częstość występowania anoreksji u młodych kobiet wynosi 0,3% i jest dwa razy większa u nastolatek. Pierwsze objawy występują średnio w 15 roku życia, ale wiek chorujących w ostatnich latach się obniża.
Nierzadkie są przypadki anoreksji u dziewczynek w wieku poniżej 12 lat.
Pacjentki zwykle trudno przekonać do leczenia, które jest jednak konieczne, gdyż anoreksja prowadzi do wielu szkód w zakresie zdrowia somatycznego, psychicznego i funkcjonowania społecznego, a ponadto charakteryzuje się największą śmiertelnością spośród zaburzeń psychicznych.
Przyczyny anoreksji
Przyczyny anoreksji są złożone. Wydaje się, że istotnym elementem jest predyspozycja genetyczna, co jednak nie wystarcza do rozwoju zaburzenia. Jadłowstręt psychiczny może się rozwinąć jako mechanizm radzenia sobie na przykład z wyzwaniami i zmianami w okresie dorastania, konfliktami w rodzinie, czy problemami szkolnymi.
Rozwojowi choroby sprzyjają problemy okresu adolescencji i pokwitania. Ważne mogą też być czynniki społeczne, np. obowiązujący i promowany w mediach model sylwetki kobiecej, kult szczupłości.
Należy jednak pamiętać, że jadłowstręt psychiczny występuje również bez uchwytnych czynników wyzwalających i w prawidłowo funkcjonujących rodzinach.
Objawy anoreksji
Chore na anoreksję zwykle w sposób skrajny przeceniają znaczenie wagi, kształtu i wyglądu swojego ciała. Obsesyjnie dążą do odchudzania i utrzymania szczupłej sylwetki. Głównym zachowaniem mającym na celu utratę wagi jest ograniczanie ilości spożywanych pokarmów, ale występują też inne często spotykane działania jak:
- nadmierna aktywność fizyczna i ćwiczenia (w celu spalania kalorii). Pacjentki wolą np. stać niż siedzieć, biorą udział w zajęciach sportowych, biegają, tańczą; starają się jak najwięcej ruszać,
- czynności oczyszczające (prowokowanie wymiotów, używanie środków przeczyszczających, odwadniających oraz odchudzających i hormonalnych),
- zachowania związane z kontrolowaniem obrazu własnego ciała (przeglądanie się w lustrze, częste ważenie i mierzenie się), które mają potwierdzić, że udaje się utrzymać szczupłą sylwetkę.
Jednym z podstawowych objawów anoreksji jest spadek masy ciała. Waga ciała utrzymuje się na poziomie co najmniej 15% poniżej prawidłowej, albo BMI wynosi 17,5kg/m2 lub mniej. Pacjentki przed okresem pokwitania mogą nie osiągnąć należnej masy ciała w okresie wzrostu. Inne objawy konieczne do postawienia rozpoznania to:
- utrata masy ciała jest wywołana przez unikanie „tuczących pokarmów” i za pomocą takich zachowań jak prowokowanie wymiotów, stosowanie środków przeczyszczających, intensywne ćwiczenia fizyczne, stosowanie leków obniżających apetyt, moczopędnych,
- zaburzone są wyobrażenia dotyczące własnego ciała, pojawia się natrętna obawa przed otyłością, która prowadzi do narzucenie sobie małej docelowej masy ciała,
- rozwijają się zaburzenia hormonalne obejmujące przysadkę, nadnerczą i gonady, co u kobiet przejawia się zatrzymaniem miesiączkowania. Możliwe są też zmiany w zakresie stężenia hormonu wzrostu, kortyzolu, hormonów tarczycy i insuliny,
- opóźnienie lub zahamowanie dojrzewania płciowego (gdy początek choroby wystąpił przed okresem pokwitania) takie jak: zatrzymanie wzrostu i rozwoju gruczołów piersiowych, brak miesiączki. Po powrocie do zdrowia pokwitanie często przebiega normalnie, ale pierwsza miesiączka jest opóźniona.
U chorych na anoreksję dochodzi do utraty kontroli nad odchudzaniem – osoba, która już schudła, nadal utrzymuje (często wbrew opiniom otoczenia), że nie jest wystarczająco szczupła i kontynuuje proces odchudzania. Osoba taka nie dostrzega, że schudła już nadmiernie, że odchudzanie zagraża jej zdrowiu i życiu.
Stara się nic nie jeść, albo przynajmniej radykalnie zmniejszać ilość i kaloryczność posiłków. Pomiędzy posiłkami dokonuje wielu starań by spożyte kalorie jak najszybciej i jak najskuteczniej spalić. Uporczywemu i obsesyjnemu lękowi przed przytyciem towarzyszy koncentracja wokół tego problemu – liczenie kalorii, unikanie okazji do posiłku, udawanie, że zjadły więcej niż w rzeczywistości.
Równocześnie obserwuje się ignorowanie i zaprzeczanie uwagom zgłaszanym przez bliskich. Pojawia się stopniowa izolacja od otoczenia, pacjentki zamykają się w sobie. Częste są zachowania manipulacyjne, jak chowanie jedzenia, przetrzymywanie go w ustach i wypluwanie gdy nikt nie widzi.
Ocena własnego wyglądu jest skrajnie zaburzona, nawet w przypadku znacznego (wręcz przerażającego dla otoczenia) wychudzenia, pacjentki nadal twierdzą, że są za grube i kontynuują odchudzanie..
Rozpoznanie anoreksji
Jadłowstręt psychiczny jest zwykle początkowo podejrzewany przez rodzinę, przyjaciół i nauczycieli. W przypadku chorych na jadłowstręt psychiczny od ustalenia rozpoznania do wyleczenia upływa średnio 5–6 lat.
Typowe jest zaprzeczanie tym opiniom przez pacjentkę, złoszczenie się i próby udawania, że posiłki są zjadane prawidłowo. Pacjentki mają skłonność do ukrywania utraty wagi i wtedy często na pierwszy plan wysuwają się takie objawy jak depresja, zachowania obsesyjne, niepłodność czy brak miesiączki.
Częste są też objawy somatyczne związane z zaburzeniami wodno-elektrolitowymi (np.
odwodnienie, skrajnie prowadzące do omdleń, a nawet do obrzęku mózgu) oraz niedożywieniem i zaburzeniami hormonalnymi (wypadanie włosów na głowie, nadmierne owłosienie innych części ciała) czy też częstymi wymiotami (próchnica zębów, obrzęk ślinianek przyusznych, zmiany zapalne w kącikach ust).
Rozpoznanie stawia się w oparciu o dokładne zebranie wywiadu (od pacjentki i optymalnie od bliskich) i badanie przedmiotowe, laboratoryjne krwi, elektrokardiografia (EKG) oraz zważenie i zmierzenie chorej. Zarówno diagnostykę jak i leczenie anoreksji powinien prowadzić psychiatra, współpracując z innymi specjalistami, czyli z psychoterapeutą, internistą, endokrynologiem i ginekologiem.
Leczenie anoreksji
Leczenie chorych na jadłowstręt psychiczny trwa raczej lata, a nie tygodnie czy miesiące. Chore muszą zaakceptować konieczność uzyskania prawidłowej masy ciała. Postępowanie ograniczone wyłącznie do leczenia żywieniowego wiąże się z ryzykiem nawrotu.
Skuteczność leczenia anoreksji należy monitorować, ważąc chorą, ale tak aby pomiar masy ciała nie stał się polem walki z pacjentką. Depresja, lęk, konflikty rodzinne są najprawdopodobniej wtórne do zaburzeń odżywiania się – jadłowstręt psychiczny powinien być leczony w pierwszej kolejności.
Istotne jest zaangażowanie w proces leczenia rodziny (zwłaszcza w przypadku pacjentek nieletnich), tak aby wspierając pacjentkę, równocześnie postępowała z łagodną stanowczością i asertywnością.
Bardzo ważnym aspektem terapii jest psychoedukacja chorej i rodziny – z wyjaśnieniem mechanizmów anoreksji i podstawowych sposobów radzenia sobie chorobą, z próbą uświadomienia psychologicznych mechanizmów zaburzeń.
Kluczowe znaczenie ma opanowanie ewentualnych somatycznych konsekwencji anoreksji – np. wyrównanie niedoborów płynowych i elektrolitowych, zaburzeń kardiologicznych. W przypadku stanu zagrożenia życiu, prawdopodobnie bardziej optymalna jest hospitalizacja w oddziale internistycznym, a nie psychiatrycznym.
Metody behawioralne
Behawioralne metody postępowania polegają na przyjęciu chorej do szpitala z pozbawieniem wszelkich „przywilejów” (np.
odwiedziny, samodzielne wyjścia, korzystanie telefonu komórkowego lub z łazienki bez nadzoru personelu – stopień takiego „reżimu” jest zależny od programu terapeutycznego stosowanego na danym oddziale). Są one przywracane jako nagrody za przyrost masy ciała i współpracę.
Wczesne postępowanie może polegać na uzupełnianiu niedoborów żywieniowych. Kolejny krok obejmuje pomoc chorej w tolerowaniu, utrzymaniu lub odzyskiwaniu należnej masy ciała. Jest to zalecane zwłaszcza w przypadku dzieci i młodzieży, u których długie okresy niedowagi są bardzo szkodliwe dla wzrostu i rozwoju.
Leczenie ambulatoryjne
Inny sposób postępowania polega na leczeniu ambulatoryjnym, z czasowym zaakceptowaniem małej masy ciała, pod warunkiem, że jest ona stabilna i stale monitorowana, a pacjentka lub jej rodzina bierze na siebie odpowiedzialność za odpowiednie żywienie. W przypadku opisanego schematu postępowania przyrost masy jest wolniejszy, ale bardziej trwały. W przypadku zagrożenia życia lub znacznej niedowagi, konieczne jednak bywa przyjęcie chorej do szpitala.
Psychoterapia
Zaleca się długoterminowe i kompleksowe leczenie, obejmujące metody psychodynamiczne, poznawczo-behawioralne, podejście systemowe oraz techniki motywacyjne. Interwencje te powinny być prowadzone w warunkach uwzględniających potrzeby monitorowania parametrów fizjologicznych i leczenia somatycznego pacjentek. Konieczna jest zatem współpraca różnych specjalistów.
Podstawową zasadą jej wzmacniania jest psychoedukacja i dążenie do zrozumienia problemu, a nie zwalczanie ambiwalentnego stosunku pacjentki do wyleczenia. Odpowiednia motywacja chorej jest bezwzględnym warunkiem nie tylko rozpoczęcia terapii, ale też jej kontynuacji.
Psychoterapia może obejmować sesje indywidualne, grupowe oraz – w przypadku pacjentek niepełnoletnich – pracę z rodziną.
Farmakoterapia
Farmakoterapia anoreksji ma głównie znaczenie objawowe – na przykład przy współwystępowaniu objawów depresyjnych stosuje się leki przeciwdepresyjne.
Opracował lek. med. Paweł Brudkiewicz
Emocjonalne jedzenie
Odżywianie się jest jedną z podstawowych czynności umożliwiającej nam życie, bowiem jedzenie pozwala nam utrzymywać procesy biologiczne organizmu. Jedzenie,… »
Ortoreksja psychiczna
Ortoreksja psychiczna (orthorexia nervosa) jest terminem zaproponowanym przez Stevena Bratmana w 1997 roku, na określenie przypadków patologicznej fiksacji na… »
Zespół jedzenia nocnego
Co to jest zespół jedzenia nocnego? Zespół jedzenia nocnego (night eating syndrome) jest zjawiskiem opisywanym od niedawna jako odrębne zaburzenie z pogranicza… »
Czym jest perfekcjonizm?
Musisz być zawsze „na 100%”? Wszystko ma być bez wyjątków dopięte na ostatni guzik? Możliwe że jesteś perfekcjonistą. Co to jest perfekcjonizm? Perfekcjonizm… »
Patologiczne objadanie się
Co to jest patologiczne objadanie się? Patologiczne (kompulsywne/nadmierne) objadanie się (binge eating disorder) – jest formą zaburzeń odżywiania się, która od… »
Jadłowstręt psychiczny, czyli anoreksja – Przyczyny, objawy i leczenie
Jednym z lepiej poznanych zaburzeń odżywiania jest jadłowstręt psychiczny. Polega na odczuwaniu braku łaknienia, czego skutkiem jest zaniechanie przyjmowania posiłków.
Pierwsze oznaki zaburzenia obserwowane są w okresie dojrzewania, około 14-18 roku życia. Anoreksja dotyczy około 1% populacji ogólnej.
Na chwilę obecną kluczową rolę w leczeniu zaburzenia odgrywa psychoterapia, terapia rodzinna i wsparcie żywieniowe.
Kryteria jadłowstrętu psychicznego wg ICD-10 i DSM-IV
- Spadek wagi lub brak przyrostu wagi prowadzący do obniżenia masy ciała, o co najmniej 15% poniżej prawidłowej lub oczekiwanej stosownie do wieku i wzrostu.
- Spadek wagi jest narzucony samemu sobie przez unikanie „tuczącego pożywienia”.
- Ocenianie siebie jako osoby otyłej oraz zaburzający strach przed przytyciem, co prowadzi do narzucenia samemu sobie niskiego progu masy ciała.
- Obejmujące wiele układów zaburzenia endokrynne i osi przysadkowo-gonadalnej przejawiają się u kobiet zanikiem miesiączkowania, a u mężczyzn utratą seksualnych zainteresowań i potencji. (Anoreksja nie dotyczy wyłącznie kobiet. To problem również problem mężczyzn).
- Zaburzenie nie spełnia kryteriów A i B dla żarłoczności psychicznej (łac. bulimia nervosa), czyli: A. Nawracające epizody przejadania się (co najmniej dwa razy tygodniowo w ciągu 3 miesięcy), w czasie których w krótkim okresie spożywane są duże ilości pokarmu. B.
Utrzymuje się uporczywa koncentracja na jedzeniu i silne pragnienie lub poczucie przymusu jedzenia (głód).
Przyczyny anoreksji
Przyczyny jadłowstrętu psychicznego są wieloczynnikowe. Jednoznacznie nie zostały jednak określone. Wyróżnia się czynniki:
- genetyczne (anoreksja częściej dotyczy obu bliźniaków jednojajowych niż dwujajowych; możliwość występowania mutacji wywołującej jadłowstręt),
- biologiczne (zaburzenia regulacji głodu i sytości, neuroprzekaźnictwa, zaburzenia hormonalne (nieprawidłowe funkcjonowanie osi podwzgórze-przysadka-gonada, nadnercza, tarczyca) oraz niepełne opróżnianie żołądka,
- osobowościowe (nadmierny perfekcjonizm, wygórowane ambicje i wymagania wobec siebie, zależność emocjonalna od rodziców, brak umiejętności wyrażania swojego zdania, poczucie braku własnej skuteczności, zaburzenia obrazu siebie, lęk przed przytyciem, zaburzenia odczuwania głodu i sytości, tłumienie napięć i emocji oraz zaburzenia osobowości np. schizotypowa,
- rodzinne (sztywne relacje dziecka z rodzicami, nieprawidłowe rozwiązywanie konfliktów rodzinnych poprzez ich unikanie; wciąganie dziecka w rozwiązywanie konfliktów małżeńskich, blokowanie samodzielności dziecka, spełnianie ambicji rodziców przez dziecko, rozbudzanie nadmiernych aspiracji u dziecka, nadopiekuńczość, matka dominująca w rodzinie,
- społeczno-kulturowe: kult szczupłej sylwetki, pełnienie wielu ról społecznych, które są trudne do pogodzenia; rodziny o średnim i wyższym statusie ekonomicznym; kobiety wykonujący zawód związany z rywalizacją o atrakcyjność np. modelka, tancerka, aktorka itp.
Jadłowstręt psychiczny wyzwalają także rozmaite czynniki. Zwykle jest to okres dojrzewania, a także kolejne graniczne etapy życia. Niekorzystne są również ciągłe negatywne uwagi co do wyglądu oraz częste stosowanie restrykcyjnych diet, a ponadto wydarzenia stresujące np. urodzenie dziecka, trudności w szkole i wydarzenia traumatyczne (np. tragedia w rodzinie, przerażający wypadek).
Objawy anoreksji
Zaburzenie łączy w sobie objawy fizykalne, a także psychiczne. Do objawów fizykalnych anoreksji zaliczamy utratę masy mięśniowej i tkanki tłuszczowej, które doprowadzają do wychudzenia i wyniszczenia.
Obserwuje się także spowolnienie metabolizmu, co przejawia się nietolerancją zimna, obniżeniem temperatury ciała poniżej 36ºC, spadkiem ciśnienia tętniczego krwi, wolną akcją serca (bradykardia i bloki), zasinieniem dłoni i stóp. Ze strony przewodu pokarmowego dominuje uczucie pełności w żołądku, zaparcia i wzdęcia, stany zapalne.
U kobiet dochodzi do zaniku cyklu miesiączkowego, a u mężczyzn obserwuje się spadek zainteresowania aktywnością seksualną i impotencję, związaną z obniżeniem stężenia hormonów płciowych. Na skórze pojawia się lanugo, czyli meszek z krótkich włosów. Skóra jest sucha, łuszczy się i może być zażółcona.
Obserwuje się wypadanie włosów – na głowie oraz łonowych i pod pachami. Osteoporoza i zwiększona podatność na złamania kości pojawia się w przypadku długotrwałego chorowania. W badaniach laboratoryjnych krwi występują zmiany świadczące o niedożywieniu np.
niedokrwistość, leukopenia, niski poziom białka całkowitego i albumin, niedobory elektrolitowe, zaburzania gospodarki tłuszczowej itd. Warto wspomnieć, że w typie bulimiczno-wydalającym jadłowstrętu psychicznego dodatkowo stwierdza się owrzodzenia śluzówki jamy ustnej, przełyku, obrzęki ślinianek, a także zmiany próchnicze zębów z powodu częstych wymiotów.
Objawy psychiczne występujące w przypadku jadłowstrętu psychicznego dotyczą głównie nastroju i postrzegania siebie. Obserwowany jest nastrój depresyjny, określany mianem „matowego nastroju”, a także lęk przed przytyciem (częste ważenie się, obsesyjne myśli o niejedzeniu).
Osoba chora ma błędne wyobrażenie na temat swojego wyglądu, niewłaściwie odbiera swoją osobę, uważa, że ma ciągle za dużo zbędnych kilogramów – mimo już bardzo szczupłej sylwetki. Ponadto obserwuje się nadmierny perfekcjonizm, który jest związany z otrzymywaniem wysokich ocen w szkole.
Zaburzenie negatywnie wpływa na relacje rówieśnicze, zwłaszcza w stosunku do płci przeciwnej. Dochodzi do izolacji i ograniczenia życia towarzyskiego, a nawet zaprzeczania własnej kobiecości/męskości.
Niestety, mimo tylu niekorzystnych objawów, osoba traktuje je jako stan naturalny i nie wykazuje inicjatywy do podjęcia leczenia.
Należy jednak pamiętać, że zanim zostanie postawiona diagnoza jadłowstrętu psychicznego, należy dokonać rzetelnego rozpoznania różnicowego. Trzeba przede wszystkim wykluczyć zaburzenia hormonalne np.
nadczynność tarczycy, niewydolność kory nadnerczy; nowotwory ośrodkowego układu nerwowego, chorobę Leśniowskiego-Crohna i inne stany zapalne przewodu pokarmowego, gruźlicę oraz depresję i schizofrenię.
Możliwości leczenia anoreksji
Leczenie powinno być prowadzone w specjalistycznych ośrodkach zajmujących się terapią zaburzeń odżywiania. W początkowym etapie należy wdrożyć zarówno psychoterapię, jak i leczenie żywieniowe i hormonalne w razie potrzeby. Zalecana jest terapia behawioralna, indywidualna i rodzinna.
Kluczowe jest zmotywowanie do podjęcia leczenia oraz jego kontynuowania. Możliwe jest włączenie do terapii osób, przy których pacjent dobrze się czuje i im ufa.
Jeśli zaburzenia nastroju, czy też lęki utrudniają prowadzenie terapii, wdrażane są leki przeciwdepresyjne, uspokajające lub neuroleptyki.
Jeśli ogólny stan zdrowia na to pozwala, pacjenci mogą być leczeni w trybie ambulatoryjnym.
Wskazaniem do leczenia w szpitalu jest niedożywienie, wyniszczenie zagrażające, objawy kardiologiczne, zaburzenia metaboliczne, depresja, myśli samobójcze, długi czas trwania zaburzenia i oporność na leczenie.
Wyzdrowienie po wdrożeniu i kontynuowaniu terapii możliwe jest u około 40-77% pacjentów. Niestety10-20% osób z anoreksją umiera z powodu wyniszczenia lub w wyniku samobójstwa.
Anoreksja (jadłowstręt psychiczny) – objawy, leczenie i możliwe powikłania
2020-07-09 12:34 Katarzyna Hubicz 
Autor: thinkstockphotos.com Instagram namierzał ludzi z anoreksją
Anoreksja (jadłowstręt psychiczny) to jedna z chorób o podłożu psychicznym. Lekceważenie objawów anoreksji może doprowadzić nie tylko do olbrzymiego spadku masy ciała, ale nawet do śmierci. Leczenie anoreksji nie jest łatwe i przez dłuższy czas niełatwo w ogóle zorientować się, że nastolatka cierpi na zaburzenia odżywiania. Jakie są objawy anoreksji i jak ją leczyć?
Anoreksja przez lata określana była jako brak apetytu (z greckiego: „an” – brak, „orexis”: apetyt), jednak to kreślenie nie odzwierciedla istoty tej choroby. Dlatego też współcześnie określa się ją mianem jadłowstrętu psychicznego.
Anoreksja jest bowiem zaburzeniem odżywiania, wynikającym z obsesyjnego wręcz lęku przed przybraniem na wadze. Osoba chora na anoreksję celowo dąży do jak najniższej wagi, a cel ten osiąga, drastycznie ograniczając jedzenie.
Spis treści:
Objawy anoreksji u młodzieży
Początkowo ciężko jest rozpoznać objawy anoreksji, ponieważ zanim dojdzie do drastycznego spadku wagi, zaczynają pojawiać się symptomy często traktowane przez rodziców w kategoriach wymysłów nastolatki, np. ciągłe liczenie kalorii, stopniowe ograniczanie jedzenia przy jednoczesnym zainteresowaniu tematyką żywienia.
Najbardziej widocznym objawem anoreksji jest wychudzenie. Jednak jest to objaw, który pojawia się już po jakimś czasie od momentu wystąpienia pierwszych symptomów choroby, które nie zawsze są oczywiste dla rodziców. Często więc traktowane są jako niegroźne fanaberie wieku dojrzewania, które miną wraz z wiekiem.
Tymczasem zlekceważone mogą opóźnić postawienie diagnozy. Warto więc wiedzieć, że anoreksję mogą zwiastować:
- przesadne zainteresowanie jedzeniem, składem posiłków, kaloriami,
- ciągłe mówienie o jedzeniu,
- gotowanie dla rodziny, ale nie dla siebie,
- drażliwość, unikanie towarzystwa,
- jadanie posiłków w samotności,
- intensywne treningi,
- zanik miesiączki,
- noszenie obszernych ubrań,
- zmęczenie,
- obsesyjne kontrolowanie wagi i narzekanie, że ciągle jest za wysoka,
- wyostrzenie się rysów twarzy (co ma związek z utratą wagi).
- skłonność do nagłych zmian nastroju, od przygnębienia do euforii.
- Zobacz: Pregoreksja, czyli anoreksja ciężarnej
- “Mamusiu, czy jestem za gruba?” – anoreksja u dzieci
- Ortoreksja – gdy zdrowe odżywianie staje się chorobą
Z ostrożnych szacunków psychiatrów wynika, że na anoreksję może chorować nawet 2-3 proc. młodzieży w wieku między 12-14 lat oraz powyżej 17. roku życia. Ponad 90 proc. chorych to dziewczęta.
Chłopcy chorują rzadziej, co tłumaczone jest tym, że słabiej przejmują się oceną ze strony otoczenia. Blisko 20 proc. przypadków kończy się śmiercią na skutek samobójstwa lub poważnych powikłań zdrowotnych.
Przyczyny anoreksji u młodych ludzi
Anoreksja nie ma jednej określonej przyczyny – uważa się, że mogą do niej doprowadzić problemy z psychiką i własną tożsamością, choć niektórzy eksperci sugerują wręcz, że to właśnie te problemy (np.
depresja u dzieci) są następstwem, a nie przyczyną anoreksji, gdyż utrata wagi i związane z nią zaburzenia mogą wywoływać niektóre problemy psychiczne.
Obecnie do przyczyn anoreksji najczęściej zalicza się:
- presję środowiska i kult szczupłej sylwetki,
- problemy uczuciowe,
- kryzys tożsamości związany z wiekiem dojrzewania,
- negatywne postrzeganie własnej osoby,
- brak akceptacji okresu dojrzewania – zaprzeczenie kobiecości, seksualności, co może mieć związek z wykorzystywaniem seksualnym w dzieciństwie,
- niska samoocena,
- skłonność do perfekcjonizmu i lęk przed porażkami,
- dojrzewanie w rodzinie, w której występują inne choroby psychiczne,
- nadopiekuńczość ze strony matki – anoreksja jest wówczas sposobem na pokazanie własnej indywidualności,
- nadmierna krytyka ze strony rodziców, zwłaszcza dotycząca wyglądu.
Skutki anoreksji
- Anoreksja może mieć różne skutki, łącznie z tym najbardziej tragicznym – śmiercią, do której może dojść nawet w wyniku pozornie błahej infekcji.
- W znacznej ilości przypadków doprowadza do skrajnego wyniszczenia organizmu: niedobory niezbędnych do życia składników sprawiają, że u nastolatek zostaje zahamowany proces dojrzewania.
- Młoda osoba przestaje rosnąć, jej narządy i układy nie pracują właściwie, nie rozwijają się piersi, zanika miesiączka – jeśli trwa to więcej niż pół roku, skutkuje niedoborem estrogenów, który prowadzi do osteoporozy, torbieli jajników, a nawet do bezpłodności.
Chorym na anoreksję brakuje też tkanki tłuszczowej, przez co osoby takie są nadwrażliwe na niskie temperatury. Tętno jest wolne, ciśnienie krwi – niskie. Stale jest im zimno, nie mają na nic siły ani ochoty, nie mogą się skoncentrować.
Dochodzi do zaników kory mózgowej. Pojawia się anemia i niski poziom cukru we krwi. Na skutek odwodnienia nerki nie są w stanie właściwie pracować. Wolniejsza perystaltyka jelit doprowadza do zaparć. Brak potasu sprawia, że serce gwałtownie przyspiesza i zwalnia.
Czytaj: Zaburzenia lękowe u młodzieży
Psychoza: czym jest i czym się różni od depresji? Przyczyny i objawy psychozy
Leczenie anoreksji u młodzieży
Anoreksję niełatwo rozpoznać, niełatwo również wyleczyć. W wielu przypadkach od momentu postawienia diagnozy do wyleczenia upływa ponad pięć lat, a nierzadko choroba jest już tak zaawansowana, że nie sposób jej wyleczyć. To, czy leczenie zakończy się powodzeniem, zależy w głównej mierze od tego, czy osoba chora chce walczyć z chorobą, i czy ma na to siłę.
Celem leczenia jest przywrócenie zdrowych nawyków żywieniowych, dzięki którym waga ciała stopniowo wraca do normy, a chora odzyskuje chęć i siły do życia.
Niezbędnym elementem jest też psychoterapia (dobre efekty daje terapia poznawczo-behawioralna), dzięki której można wyeliminować obsesyjne myślenie o jedzeniu i odchudzaniu, szczupłej sylwetce, a także praca nad sobą: wzmocnienie poczucia własnej wartości, nauczenie się samoakceptacji.
Jeśli stan osoby chorej na to pozwala, terapię można prowadzić indywidualnie. Jeśli jednak wychudzenie jest na tyle duże, że zagraża życiu, konieczne jest leczenie szpitalne – wskazaniem do pobytu w szpitalu jest spadek masy ciała o więcej niż 25 proc., a także m.in. częste infekcje czy problemy z sercem.
Nie ma specjalnych leków na anoreksję – lecząc tę chorobę, stosuje się natomiast leki pomagające w przypadku towarzyszących anoreksji zaburzeń psychicznych, np. depresji czy stanów lękowych.
Czytaj: Zaburzenia odżywiania u młodzieży
Psychiatra dziecięcy: czym się zajmuje psychiatra dla dzieci?
Anoreksja
jest zaburzeniem odżywiania charakteryzującym się dążeniem do drastycznego zmniejszenia masy ciała (wg kryteriów ICD poniżej 15% należnej wagi, lub wskaźnik BMI równy 17,5 lub mniejszy). Charakterystyczne objawy anoreksji to:
- ocenianie siebie jako osoby otyłej, ciągły lęk przed przytyciem
- znaczne ograniczenia w przyjmowaniu pokarmów
- żucie gumy lub palenie papierosów w celu kontroli/zmniejszenia masy ciała
- ćwiczenia fizyczne mające za cel zmniejszenie wagi ciała
- powikłania spowodowane spadkiem wagi ciała i niedożywienia. U dziewcząt i kobiet jest to brak miesiączki ponad 3 miesiące, u chłopców i mężczyzn – utrata potencji, zanik erekcji, zmniejszenie jąder. Pojawić się też mogą nieprawidłowości w pracy tarczycy, a u młodszych osób zaburzenia wzrostu
- brak zainteresowania seksem
Osoby chore na jadłowstręt oprócz ograniczania przyjmowania pokarmu często stosują również inne metody zmniejszenia masy ciała jak:
- stosowanie wyczerpujących ćwiczeń fizycznych,
- środków przeczyszczających,
- wywoływanie wymiotów,
- stosowanie leków i środków chemicznych niezgodnie z ich sposobem użycia.
Początek anoreksji przypada zwykle na okres dojrzewania. Chorują głównie dziewczęta.
Przyczynę upatruje się zarówno w strukturze rodziny, czynnikach społeczno-kulturowych jak i osobowości samej nastolatki.
Somatyczne powikłania anoreksji wynikają z niedożywienia i są to:
- Osłabienie związane ze zwolnieniem akcji serca,
- spadkiem ciśnienia krwi i zanikiem mięśni,
- obrzęki związane z niedoborami białek,
- niepojawianie się cech dojrzewania płciowego lub zanikanie cech zaistniałych,
- suchość skóry,
- przerzedzenie włosów;
- w badaniach krwi występuje niedobór potasu
- anemia z niedoboru żelaza,
- hipercholesterolemia,
- czasem leukopenia.
Możliwe objawy w sferze psychicznej:
- napięcie, lęk, drażliwość
- zaburzenia snu
- smutek, obniżenie nastroju
- myśli samobójcze
Prawie co piąta osoba chora na anoreksję umiera z powodu samobójstwa lub powikłań somatycznych między 20 a 30 rokiem życia.
Leczenie anoreksji
Anoreksja może być chorobą towarzyszącą innym chorobom psychicznym. Właściwe leczenie anoreksji jest pochodną prawidłowej diagnozy i rozpoznania.
Lekarz psychiatra leczenie farmakologiczne zaburzeń odżywiania może wspierać psychoterapią i współpracą z dietetykiem – w celu zmiany sposobu myślenia, zachowania i odżywiania się.
W skrajnych przypadkach niezbędne jest leczenie w placówkach szpitalnych (behawioralny trening jedzenia) lub hospitalizacja na oddziałach intensywnej opieki medycznej (z powodu zaburzeń somatycznych).
Jadłowstręt psychiczny, anoreksja
Początki anoreksji bywają bardzo niewinne, a choroba rozwija się w niezauważalny dla otoczenia sposób.
Najpierw pojawia się decyzja o rozpoczęciu odchudzania, jednak mimo widocznych efektów żadna osiągnięta waga nie daje choremu satysfakcji.
Osoby zmagające się z anoreksją – mimo znacznej utraty masy ciała – wciąż widzą potrzebę dalszego odchudzania i wprowadzania coraz bardziej restrykcyjnej diety.
Anoreksja – co to jest?
Anoreksja jest zaburzeniem emocjonalnym Przejawia się drastycznymi restrykcjami żywieniowymi oraz znacznym ubytkiem masy ciała. Śmiertelność sięga 10%.
Największa zapadalność na jadłowstręt psychiczny występuje pomiędzy 13. a 14. rokiem życia oraz pomiędzy 17. a 25. rokiem życia. Może jednak dotykać również dzieci w wieku 5-6 lat oraz kobiety w okresie menopauzy.
Coraz częściej spotykana jest także anoreksja u mężczyzn, głównie bardzo młodych.
Anoreksja – objawy
Podstawowe kliniczne objawy anoreksji to zmniejszenie masy ciała powyżej 15% w stosunku do masy prawidłowej dla wieku i wzrostu pacjenta.
Dodatkowo u chorych występuje lęk przed zwiększeniem masy ciała pomimo widocznego niedoboru wagi. Pojawia się także zaburzone postrzeganie wymiarów oraz masy własnego ciała, które w przesadny sposób wpływa na samoocenę.
U kobiet miesiączkujących występuje zanik miesiączkowania przez co najmniej trzy kolejne cykle.
W miarę pogłębiania się anoreksji pogarsza się także stan fizyczny chorego. Pojawiają się uczucie stałego zmęczenia i wychłodzenia organizmu, zaburzenia koncentracji, bóle głowy, omdlenia i spadek ciśnienia tętniczego krwi.
Wskutek niedożywienia obniża się poziom białka i żelaza, przez co dochodzi do niedokrwistości. Niedobory pokarmowe skutkują zaburzeniami metabolicznymi i endokrynologicznymi. Prowadzą one do odwracalnego uszkodzenia czynności lub struktury praktycznie wszystkich narządów.
Mogą się pojawić osteoporoza, zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej, a także objawy ze strony układu sercowo-naczyniowego, pokarmowego czy endokrynologicznego.
Przy anoreksji dochodzi do zmian w funkcjonowaniu układu krążenia: wysoce prawdopodobne jest wystąpienie niedokrwienia mięśnia sercowego. W organizmie chorego dochodzi też do zmian hormonalnych, które mogą prowadzić do niepłodności.
Anoreksja niesie za sobą również konsekwencje psychologiczne i społeczne. Chorym brakuje energii na rozwijanie zainteresowań, pasji oraz kontaktów z otoczeniem. Izolują się, prowadzą samotny tryb życia.
Anoreksja – przyczyny
Przyczyny anoreksji są bardzo złożone. Na rozwój choroby mogą mieć wpływ trzy grupy czynników: indywidualne, rodzinne i społeczno-kulturowe. Wystąpienie choroby jest najczęściej wynikiem ich współwystępowania.
Do czynników indywidualnych należą:
- zaburzenia neuroprzekaźników,
- zaburzenia endokrynologiczne (funkcjonowanie osi podwzgórze-przysadka-nadnercza),
- zaburzenia w indywidualnym rozwoju emocjonalnym: problemy z akceptacją własnej kobiecości i seksualności, lęk przed dorosłością oraz samodzielnością,
- predyspozycje genetyczne
- cechy osobowości: perfekcjonizm, niskie poczucie własnej wartości, wysoki poziom lęku.
Czynniki rodzinne są związane z systemem rodzinnym, w którym funkcjonuje dana osoba. Mogą to być:
- trudności w pokonaniu fazy dorastania,
- nadopiekuńczość,
- sztywność, przez którą rozumie się trudność w dostosowaniu się do nowych okoliczności,
- unikanie konfliktów,
- wysokie oczekiwania ze strony rodziny.
Wśród czynników społeczno-kulturowych można wymienić:
- promowanie ideału współczesnej kobiety, zwłaszcza w zakresie sylwetki,
- konieczność pełnienia przez kobietę wielu, czasem sprzecznych ról.
Postacie anoreksji
Można wyróżnić dwie postacie jadłowstrętu psychicznego. Pierwsza to typ restrykcyjny, który charakteryzuje się zmniejszaniem masy ciała jedynie wskutek stosowania diety i ćwiczeń. Druga postać to anoreksja bulimiczna oraz bulimiczno-przeczyszczająca. Oprócz stosowania diety osoba chorująca na ten typ anoreksji prowokuje wymioty i/lub stosuje środki przeczyszczające.
Anoreksja atypowa
Anoreksja atypowa charakteryzuje się obrazem zbliżonym do obrazu typowego jadłowstrętu psychicznego. U pacjenta występuje znaczny spadek masy ciała, ale brakuje któregoś z podstawowych objawów jadłowstrętu, np.
lęku przed otyłością czy też zahamowania menstruacji. Anoreksja atypowa jest również rozpoznawana w przypadku wystąpienia wszystkich objawów, lecz w niewielkim nasileniu. Znacznie częściej dotyczy chłopców niż dziewcząt.
U chłopców utrata masy ciała ma zwykle na celu wypracowanie typowo męskiej sylwetki.
Anoreksja – przebieg choroby
Początek jadłowstrętu psychicznego to podjęcie próby odchudzania, które często zostaje sprowokowane niewinną uwagą bliskiej osoby. Mimo osiągnięcia zaplanowanej wagi osoba cierpiąca na anoreksję nie przerywa odchudzania. Żadna waga nie jest dostatecznie niska.
Im dłużej trwa dieta, tym bardziej staje się restrykcyjna. Spadkowi masy ciała sprzyjają intensywne ćwiczenia fizyczne (nawet po kilka godzin dziennie).
Mimo bardzo wychudzonej sylwetki i wyniszczenia osoba chorująca na jadłowstręt psychiczny znajduje w swoim ciele miejsca, które mogłyby być jeszcze chudsze.
Anoreksja – leczenie
Leczenie anoreksji jest procesem długotrwałym i trudnym. Jest to wynikiem problemów we współpracy z osobą chorą oraz brakiem jej motywacji do leczenia. Wymaga ono współdziałania psychologa, psychiatry, lekarza ogólnego, endokrynologa oraz dietetyka. Nie mniej istotne jest także wsparcie bliskich osób.
Pierwszy etap leczenia anoreksji to terapia ratująca życie. Jej celem jest przeciwdziałanie odwodnieniu, zaburzeniom elektrolitowym oraz postępującemu wyniszczeniu. Później dąży się do zaprzestania dalszym próbom odchudzania oraz do przywrócenia prawidłowej masy ciała. Można również wprowadzić farmakoterapię.
Kolejne etapy to leczenie powikłań anoreksji i przeciwdziałanie jej późnym następstwom, a także zapobieganie nawrotom choroby. Równolegle do farmakoterapii prowadzona jest psychoterapia. W momencie, gdy nie występuje już zagrożenie życia, staje się ona podstawową formą leczenia.
Interwencja dietetyczna polega na ocenie stanu odżywienia oraz dobraniu wartości kalorycznej dziennej racji pokarmowej.
Należy pamiętać, że rodzaj oraz miejsce leczenia zależą od etapu zaawansowania choroby, a przede wszystkim – od stopnia wyniszczenia organizmu. Jeśli spadek masy ciała przekracza 25% i występuje zły stan somatyczny objawiający się m.in. zaburzeniami krążenia, chorego poddaje się hospitalizacji.
Może się ona odbywać na oddziałach psychiatrycznym, pediatrycznym lub internistycznym. W przypadku, gdy nastąpił umiarkowany ubytek masy ciała podejmuje się leczenie w warunkach ambulatoryjnych.
Może mieć ono miejsce w poradniach zdrowia psychicznego (poradnia albo centrum psychologiczne), ambulatoriach terapii rodzin bądź też w młodzieżowych ośrodkach psychoterapii.