Płyn w zatoce Douglasa (zagłębieniu odbytniczo-macicznym) jest spowodowany w większości przypadków przez choroby układu płciowego.
Gdy pojawia się on w określonej ilości i dniu cyklu menstruacyjnego nie jest to podwód do niepokoju, jednak gdy jest obecny w dniach, kiedy nie powinien się tam znaleźć, zwłaszcza w takiej ilości, nie można tego bagatelizować.
Zwykle objaw ten jest symptomem rozmaitych schorzeń wymagających leczenia i interwencji lekarskiej.
Płyn w zatoce Douglasa
Zatoka Douglasa to obszar pomiędzy tylna ścianą macicy a przednią ścianą odbytnicy. Gromadzący się płyn w tym miejscu nie zawsze jest zjawiskiem fizjologicznym.
Prawidłowo występujący płyn w zatoce Douglasa może występować u kobiet dojrzałych i dziewcząt cyklicznie niesiarczkujących jedynie tuz po owulacji, czyli około połowy cyklu.
Jeżeli płynu jest zbyt dużo i utrzymuje się on w pierwszej lub trzeciej fazie cyklu wskazywać to może na schorzenia miednicy małej lub macicy, bądź jamy brzusznej. W przypadku dziecka wskazuje na stan zapalny jelit lub miednicy.
Kliknij “Polub tę stronę”, a będziesz na bieżąco z najnowszymi artykułami.
Kliknij “Polub tę stronę”, a będziesz na bieżąco z najnowszymi artykułami.
Przyczyny schorzenia
Wśród przyczyn gromadzenia się płynu w zatoce Douglasa wymienić należy pękanie torbieli jajnika jak też wodniaka jajnika.
Przyczyną może być również endometrioza, ciąża pozamaciczna, czy raj jajnika.
Ponadto powodem odkładania się płynu jest zapalenie jelit, marskość wątroby, zapalenie przydatków lub otrzewnej. Problem z płynem w zatoce Douglasa wystąpić tez może po stymulacji hormonalnej jajników.
Diagnoza i diagnostyka
W zależności od przyczyny objawy płynu w zatoce Douglasa mogą się różnić i tak gdy powodem gromadzenia się płynu jest zapalenie przydatków objawem charakterystycznym jest skurczowy ból w podbrzuszu, obustronny i nagły, który nasila się w czasie stosunku, a czasem potrafi promieniować do ud oraz pachwin. Bólom tym towarzyszy zwykle gorączka i ogólne osłabienie organizmu.
Objawy zaburzenia to przede wszystkim bóle w podbrzuszu, które pacjentki odczuwają jako ostre i przeszywające oraz nasilające się z czasem.
Poza nimi występować mogą nudności i wymioty, a także rozwolnienie, brak apetytu.
Jeżeli powodem płynu w zatoce jest ciąża pozamaciczna pojawić się mogą plamienia z pochwy i bóle okolicy jajników, czasem też uczucie braku wypróżnienia.
Diagnostyka wymaga badania ginekologicznego oraz wykonania USG jamy brzusznej oraz miednicy mniejszej. Gdy zostanie wykryty płyn niezbędne jest wykonanie również badania beta HCG, aby wykluczyć ciążę. Pomocne bywają również pozostałe badania hormonalne. Można również nakłuć zatokę aby pobrać do badania próbkę płynu.
W ten sposób można potwierdzić lub wykluczyć nowotwór. Gdy w płynie stwierdza się skrzepy można podejrzewać krwawienie do jamy otrzewnej. Gdy jednak zawartość ropy w płynie przemawia za stanem zapalnym można zlokalizować go w jamie brzusznej jako zapalenie jelit, zaś w miednicy jako zapalenie przydatków.
Leczenie płynu w zatoce Douglasa
Leczenie, jego rodzaj i przebieg zależy od przyczyny, gdyż tak na prawdę leczy się przyczynę gromadzenia płynu, nie zaś sam płyn, który jest naturalną wydzieliną organizmu. Przykładowo gdy stwierdza się pękniecie torbieli jajnika leczeniem jest operacyjne usuniecie torbieli. W przypadku ciąży pozamacicznej jest to usuniecie laparoskopowe ciąży.
Wodobrzusze
NASTĘPNY ARTYKUŁ 
Wodobrzusze to nadmierne gromadzenie się wolnego płynu w jamie otrzewnej. W warunkach prawidłowych w jamie otrzewnej znajduje się około 150 ml płynu. Płyn w jamie otrzewnej najczęściej gromadzi się wskutek wysięku i/lub przesięku z powierzchni surowiczych jelita, otrzewnej i wątroby.
Mechanizmy prowadzące do powstania wodobrzusza:
- nadciśnienie wrotne,
- hipoalbuminemia,
- nadprodukcja płynu powodowana przez swoiste białka produkowane przez guz (VEGF ang.: vascular endothelial growth factor – czynnik wzrostu śródbłonka naczyniowego, VPF ang.: vascular permeability factor),
- utrudnienie odpływu chłonki – niedrożność naczyń chłonnych lub przewodu piersiowego.
W badaniu przedmiotowym wodobrzusze można wykryć dopiero, gdy objętość płynu przekracza 500 ml. U osób z otyłością brzuszną może być to trudne nawet przy większej objętości płynu. W badaniu usg płyn w jamie otrzewnej jest bezechowy, jednorodny, ze wzmocnieniem akustycznym poniżej, podatny na ucisk głowicą.
Płyn swobodnie przemieszcza się przy zmianie pozycji ciała. Wyraźnie widoczne są granice pomiędzy płynem a narządami jamy brzusznej. Płyn układa się zgodnie z grawitacją, czyli przemieszcza się do miednicy przy zmianie pozycji ciała z leżącej na stojącą.
U pacjenta leżącego w pozycji na plecach najniższym punktem w górnej części jamy brzusznej, w którym płyn jest widoczny, jest zachyłek wątrobowo-nerkowy. W miednicy mniejszej najniżej położonym punktem jest zagłębienie maciczno-odbytnicze (zatoka Douglasa) u kobiet, a u mężczyzn zagłębienie odbytniczo-pęcherzowe.
Płyn może być także widoczny w okolicy podprzeponowej oraz wzdłuż okrężnicy wstępującej i zstępującej.
Film 1. Głowica konweksowa PHILIPS LUMIFY. Widoczny jest bezechowy płyn w jamie otrzewnej. Głowica przyłożona jest w śródbrzuszu w płaszczyźnie poprzecznej. Widoczny jest także tętniak aorty brzusznej.
Film 2. Głowica konweksowa PHILIPS LUMIFY. Widoczny jest bezechowy płyn w jamie otrzewnej wokół niepowiększonej śledziony.
Płyn w jamie otrzewnej może nie być bezechowy, choć zdarza się to rzadziej. Widoczny może być w nim osad, echa wewnętrzne oraz przegrody. Przyczyną może być zakażenie, przebyte krwawienie, nowotwory. W przebieg gruźliczego zapalenia otrzewnowej i śluzaka rzekomego otrzewnej płyn może być widoczny jako ograniczony obszar między pętlami jelit.
Zadaniem ultrasonografisty jest nie tylko stwierdzenie płynu w jamie otrzewnej, lecz także próba odpowiedzi na pytanie, jaka jest przyczyna nadmiernego gromadzenia się płynu. Z praktycznego punku widzenia najważniejsze jest rozróżnienie pomiędzy dwiema sytuacjami, będącymi najczęstszymi przyczynami wodobrzusza: marskością wątroby a chorobą nowotworową.
Należy zwrócić uwagę na następujące elementy badania:
Echogeniczność płynu
W przypadku wodobrzusza będącego konsekwencją marskości wątroby płyn najczęściej jest bezechowy. Wodobrzusze w przebiegu choroby nowotworowej może mieć złożoną przyczynę. W przebiegu choroby nowotworowej możliwe może być uwidocznienie echo wewnętrznych w płynie. Obecność osadu nie pozwala na różnicowanie przyczyn wodobrzusza.
Zarys otrzewnej
W przypadku marskości wątroby zarys otrzewnej jest gładki. W przypadku choroby nowotworowej widoczny może być nierówny zarys otrzewnej z widocznym jej pogrubieniem.
Ocena wątroby
Ocena obrazu ultrasonograficznego wątroby pod kątem występowania cech marskości wątroby i nadciśnienie wrotnego (powiększenie śledziony, cechy krążenia obocznego). Bardzo ważna jest ocena brzegu wątroby korzystając z głowicy liniowej.
Film 3. Głowica konweksowa PHILIPS LUMIFY. Widoczna jest wątroba o nieregularnym zarysie zewnętrznym. Badanie wykonane u pacjenta z marskością wątroby.
Film 4.Głowica liniowa PHILIPS LUMIFY. Widoczny jest nieregularny zarys wątroby. Badanie wykonane u pacjenta z marskością wątroby.
Film 5. Głowica konweksowa PHILIPS LUMIFY. Widoczna jest wątroba o prawidłowej echogeniczności, jednorodnej echostrukturze. Zarys zewnętrzny wątroby jest gładki, regularny. Badanie wykonane u pacjenta z wodobrzuszem nowotworowym.
Film 6. Głowica konweksowa PHILIPS LUMIFY. Widoczny jest przepływ w opcji kolorowego dopplera w żyłach wątrobowych.
Film 7.Głowica konweksowa PHILIPS LUMIFY. Widoczny jest przepływ w opcji kolorowego dopplera w żyle wrotnej.
Ocena ściany pęcherzyka żółciowego
Ściana pęcherzyka żółciowego może być pogrubiała w przebiegu hipoalbuminemii.
Film 8. Głowica konweksowa PHILIPS LUMIFY. Widoczny jest pęcherzyk żółciowy o prawidłowej, niepogrubiałej ścianie. Badanie wykonane u pacjenta wodobrzuszem nowotworowym.
Ocena pozostałych narządów jamy brzusznej
W przypadku niestwierdzenia cech marskości wątroby i nadciśnienia wrotnego, konieczna jest dokładna ocena narządów jamy brzusznej poszukując potencjalnego ogniska pierwotnego nowotworu (nerki, jajniki, macica, trzustka, pęcherzyk żółciowy).
Oceniając narządy jamy brzusznej, koniecznie należy zwrócić uwagę na cechy ultrasonograficzne mogące pośrednio wskazywać na chorobę rozrostową np.
patologiczne węzły chłonne przestrzeni zaotrzewnowej, poszerzenie układu kielichowo-miedniczkowego nerki mogące być wynikiem choroby rozrostowej moczowodu.
Ocena ultrasonograficzna narządów położonych poza jamą brzuszną
Szczególnie ważna jest ocena struktur sutka (nie tylko u kobiet!), jąder oraz okolic nadobojczykowych, pamiętając o mechanizmie powstania wodobrzusza jakim jest utrudnienie odpływu chłonki z przewodu piersiowego.
Trudność może sprawić rozróżnienie wodobrzusza od ograniczonego dużego obszaru płynowego np. dużej torbieli jajnika. W tym drugim przypadku płyn nie układa się pomiędzy narządami.
Film 9. Głowica konweksowa PHILIPS LUMIFY. Duża torbiel jajnika u nastoletniej pacjentki. Przekrój w płaszczyźnie poprzecznej.
Film 10. Głowica konweksowa PHILIPS LUMIFY. Duża torbiel jajnika u nastoletniej pacjentki. Przekrój w płaszczyźnie strzałkowej. Widoczna jest macica. Płyn nie układa się w jamie Douglasa.
Trudność może sprawić także różnicowanie wodobrzusza ze zmianami płynowo-litymi np. guzem płynowo-litym wątroby czy dużą torbielą nerki. W przypadku tych zmian najczęściej dobrze widoczna jest łączność z narządem, odpowiednio wątrobą i nerką.
Film 11. Głowica PHILIPS LUMIFY. Guz płynowo-lity wątroby.
Zobacz jak wykorzystać głowicę konweksową PHILIPS LUMIFY?
Jak wykorzystać głowicę liniową PHILIPS LUMIFY?
Zajrzyj na stronę PHILIPS LUMIFY i sprawdź aktualne promocje.
- Rumack CM, Wilson SR, Charboneu JW. Levine D. Diagnostic Ultrasond. Wyd IV.2011. Mosby,Elsevier.
- Walas MK. Błędy w diagnostyce usg wątroby i dróg żółciowych. W: Jakubowski W red. Błędy i pomyłki w diagnostyce ultrasonograficznej. Roztoczańska Szkoła Ultrasonografii. Zamość 2005.
- Bates JA. Abdominal Ultrasound. How, Why, and When. Wyd. II. 2004, Elsevier Limited
- Ahuja AT red. Diagnostic Imaging Ultrasound. Amirsys Wyd. I. 2007.
Mateusz Kosiak 15 listopada 2017
Płyn w zatoce Douglasa – o czym może świadczyć jego obecność?
Zatoka Douglasa, nazywana także zagłębieniem odbytniczo-macicznym, to najniżej położony zachyłek otrzewnej, zlokalizowany między tylną ścianą macicy a przednią ścianą odbytnicy. U mężczyzn jej odpowiednikiem jest zagłębienie odbytniczo-pęcherzowe, umiejscowione między tylną ścianą pęcherza a przednią ścianą odbytnicy.
Z uwagi na fakt, iż jest to najniżej położona przestrzeń w obrębie jamy brzusznej, często dochodzi do zbierania się w niej płynu, powstającego na skutek wielu chorób zlokalizowanych w przestrzeni brzucha i miednicy mniejszej.
Jakie mogą być przyczyny płynu w zatoce Douglasa, o czym może świadczyć jego obecność i na czym polega postępowanie lekarskie po jego zdiagnozowaniu?
Płyn w zatoce Douglasa stwierdza się u kobiet najczęściej w trakcie przezpochwowego badania USG. Nie zawsze jednak płynna treść w zagłębieniu odbytniczo-macicznym świadczy o rozwijającym się procesie chorobowym. Jego niewielka ilość może być efektem np. owulacji występującej w chwili badania.
Płyn w zachyłku odbytniczo-macicznym może być objawem wielu chorób zlokalizowanych w jamie brzusznej i miednicy mniejszej, dlatego nie można bagatelizować jego obecności.
Jedną z bardzo groźnych przyczyn występowania płynu w zatoce Douglasa jest pęknięcie ciąży pozamacicznej, inaczej nazywanej ciążą ektopową. Mianem ciąży pozamacicznej określa się stan, w którym zapłodniona komórka jajowa uległa zagnieżdżeniu poza jamą macicy, najczęściej w obrębie jajowodu w tzw. bańce.
W sytuacji, gdy ciąża rozwija się w jajowodzie, może dojść do jego pęknięcia, czego skutkiem jest silne krwawienie, powodujące szybką utratę krwi i w konsekwencji wstrząs.
Wynaczyniająca się krew gromadzi się wówczas w najniżej położonym zachyłku jamy brzusznej, czyli w zatoce Douglasa, dając w USG obraz zlokalizowanego w niej płynu.
Należy pamiętać, że ciąża pozamaciczna zawsze jest stanem wymagającym leczenia, a jej pęknięcie jest wskazaniem do natychmiastowej interwencji chirurgicznej.
Torbiele jajników
Inną przyczyną płynu w zatoce Douglasa jest pęknięcie torbieli jajnika. Szacuje się, że cysty zlokalizowane w obrębie gonad występują u ok. 10% kobiet. Zwykle są to niewielkie, wypełnione płynem zmiany nienowotworowe, powstające na skutek zmian hormonalnych.
Najczęstszym ich rodzajem są torbiele pęcherzykowe, ciałka żółtego oraz tekaluteinowe, rzadziej wykrywa się torbiele czekoladowe, występujące w przebiegu endometriozy, czy torbiele skórzaste, będące jedną z postaci potworniaka. Torbiele jajników często ustępują bez zastosowania leczenia.
Czasami może dojść do samoistnego pęknięcia torbieli i uwolnienia z niej płynu, który przedostaje się w dół jamy miednicy, w kierunku zatoki Douglasa.
U części kobiet pęknięcie torbieli przebiega bezobjawowo, jednak niektóre pacjentki skarżą się na dolegliwości bólowe w okolicy podbrzusza, tkliwość w trakcie badania brzucha lub stany podgorączkowe.
Choroby zapalne
Płyn w zatoce Douglasa może się także gromadzić na skutek chorób infekcyjnych w obrębie jamy brzusznej i miednicy, w tym zapalenia przydatków. Schorzenie to występuje zwykle u młodych, aktywnych seksualnie kobiet i najczęściej powodowane jest przez patogeny takie jak dwoinka rzeżączki, Chlamydia trachomatis czy bakterie Gram-ujemne.
Rozwojowi zapalenia jajników sprzyjają infekcje dróg rodnych oraz wykonywanie zabiegów drogą przezpochwową. Wynika to z faktu, że zapalenie przydatków jest najczęściej skutkiem tzw. infekcji wstępującej – patogeny przedostają się przez pochwę do jamy macicy, a następnie do jajowodu i jajnika, często również do otrzewnej miednicy mniejszej.
Rzadziej przyczyną infekcji jest zakażenie krwiopochodne (np. gruźlicze) lub zapalenie odwyrostkowe. Choroba objawia się najczęściej bólem podbrzusza, podwyższoną ciepłotą ciała lub gorączką oraz dolegliwościami bólowymi w trakcie badania ginekologicznego.
Choć zapalenie przydatków nie ma swoistego obrazu w badaniu USG, to w efekcie toczącego się w miednicy mniejszej stanu zapalnego często dochodzi do gromadzenia się płynu w zagłębieniu odbytniczo-macicznym. Leczenie zapalenia przydatków polega przede wszystkim na odpowiednio dobranej antybiotykoterapii.
W bardziej zaawansowanych przypadkach konieczna może być hospitalizacja, a nawet leczenie operacyjne (np. drenaż ropnia jajowodu).
Obecność płynu w zatoce Douglasa może także wynikać z obecności stanu zapalnego w obrębie narządów zlokalizowanych w jamie brzusznej i miednicy mniejszej. Często stan ten powodowany jest chorobami jelit lub wątroby.
W przypadku toczącego się stanu zapalnego dochodzi do gromadzenia się w jamie otrzewnej płynu wysiękowego, który przemieszcza się do najniżej położonego zachyłka, jaki stanowi zatoka Douglasa.
W tym przypadku poza obecnością płynu w jamie otrzewnej można też stwierdzić obecność zrostów i nacieków o charakterze zapalnym.
Endometrioza
Obecność płynu w zatoce Douglasa stosunkowo często stwierdza się także u kobiet cierpiących na endometriozę. Nieprawidłowo zlokalizowana błona śluzowa macicy reaguje na zmiany hormonalne tak samo, jak śluzówka jamy macicy, co skutkuje krwawieniem do jamy otrzewnej i gromadzeniem się krwistego płynu w zagłębieniu odbytniczo-macicznym.
Choroby nowotworowe
Obecność płynu w zatoce Douglasa może być również skutkiem chorób nowotworowych w obrębie jamy brzusznej i miednicy mniejszej. Jego niewielkie ilości gromadzą się w zagłębieniu odbytniczo-macicznym, natomiast znaczne ilości mogą powodować narastanie obwodu brzucha i powstawanie tzw.
wodobrzusza. Płyn w jamie otrzewnej może się pojawić między innymi w przebiegu raka jajnika, endometrium, trzustki, wątroby czy jelita grubego. Szczególnym przypadkiem jest zespół Meigsa, czyli pojawienie się wodobrzusza oraz płynu w opłucnej i worku osierdziowym w przebiegu nowotworu jajnika.
Przyczyną obecności płynu w zatoce Douglasa są zwykle schorzenia układu moczowo-płciowego, jednak objaw ten może się pojawić także w przebiegu chorób innych narządów.
Samo stwierdzenie obecności płynu w zagłębieniu odbytniczo-macicznym nie może jednak być podstawą do rozpoznania konkretnej jednostki chorobowej.
Zawsze konieczne jest uwzględnienie stanu klinicznego pacjenta oraz wykonanie dokładniejszych badań w celu wykluczenia schorzeń wymagających pilnego leczenia.
Źródła:
- Ciąża pozamaciczna – wykrywanie i postępowanie; Lisa M. Keder, MD, MPH; Ginekologia po Dyplomie 2013;15 (3): 13-20.
- Wielka Interna; Endokrynologia; Choroby jajników; Romuald Dębski.
- Younis JS, Laufer N. Peritoneal fluid in the pouch of Douglas: strategically located and affecting reproductive events. Fertil Steril. 2015.
- Significance of Intra-abdominal Free Fluid Detected in Ultrasonography in the Clinical Assessment and Outcomes of Adult Patients Presenting to the Emergency Department Due to Abdominal Pain; Monitoring Editor: Alexander Muacevic and John R Adler.
Odpowiedzi na pytania naszych czytelników
Zatoka Douglasa – charakterystyka, diagnostyka, leczenie
Zatoka Douglasa, zwana inaczej zagłębieniem lub zachyłkiem odbytniczo-macicznym położona jest w tylnej części miednicy mniejszej kobiety. W warunkach normalnych jest miejscem, w którym nie powinien znajdować się płyn, a jeśli już występuje, to tylko w śladowych ilościach. Większa ilość płynu w zatoce Douglasa może świadczyć o różnych chorobach organizmu.
1. Co to jest zatoka Douglasa?
Zatoka Douglasa u kobiet znajduje się między tylną ścianą macicy, częścią nadpochwową szyjki macicy, sklepieniem tylnym pochwy a przednią ścianą odbytnicy. Najczęściej spotykanym zaburzeniem zatoki Douglasa jest anomalia, która polega na występowaniu płynu w zagłębieniu odbytniczo-macicznym. Nie zawsze niewielka obecność płynu stanowi powód do niepokoju.
Do zwiększenia ilości płynu w zatoce Douglasa może dość w określonych dniach cyklu miesiączkowego, zwłaszcza po owulacji (lub zaraz po połowie cyklu). Nie jest to stan nieprawidłowy.
Natomiast, jeżeli do zwiększenia ilości płynu dochodzi w pierwszej lub pod koniec drugiej fazy cyklu, należy zgłosić się do lekarza.
Takie objawy mogą sugerować schorzenia w obrębie miednicy, macicy, przydatków lub jamy brzusznej.
W sytuacji gdy zwiększonej ilości płynu z zatoce Douglasa towarzyszą takie objawy jak: spadek masy ciała, gorączka, dreszcze, ból brzucha, krwawienie z dróg rodnych (nie związane z cyklem menstruacyjnym), bolesne stosunki płciowe – należy udać się do lekarza.
2. Leczenie zaburzenia zatoki Douglasa
Zwiększona ilość płynu w zagłębieniu odbytniczo-macicznym może zostać zaobserwowana w trakcie USG dopochwowego.
Jeśli stwierdzona zostanie nieprawidłowość w ilości substancji, należy ustalić, jaki rodzaj wydzieliny znajduje się w zatoce Douglasa (krwisty płyn, płyn otrzewnowy, ropa).
W celu dokładnej diagnozy wykonuje się nakłucie zachyłka odbytniczo-macicznego. Zabieg wykonuje się w znieczuleniu ogólnym w warunkach szpitalnych.
Zwiększona ilość płynów w zatoce Douglasa może sugerować chorobę
Podczas badania zostaje pobrany materiał do analizy, aby rozpoznać przyczynę zbierania się płynu w zatoce Douglasa.
Nakłucia zatoki Douglasa dokonuje się z dojścia przez pochwę kobiety przy pomocy strzykawki o pojemności 20 ml oraz igły o długości min. 20 cm i średnicy 1,5 mm.
Po założeniu wzierników, lekarz ginekolog wprowadza przez tylne sklepienie pochwy igłę do zagłębienia, a następnie pobiera płyn do strzykawki.
Uzyskany materiał można poddać analizie cytologicznej w celu potwierdzenia lub wykluczenia tła nowotworowego.
Obecność komórek nowotworowych w płynie z jamy otrzewnej stanowi sygnał dla lekarza, takie zjawisko może sugerować powstanie pierwotnego nowotworu złośliwego żeńskich narządów płciowych.
Obecność skrzepów lub krwistego niekrzepnącego płynu może być wynikiem krwawienia do jamy otrzewnej z pękniętej ciąży pozamacicznej. Ponadto, obecność krwistego płynu w zatoce Douglasa może świadczyć o występowaniu ognisk endometriozy.
Innymi możliwymi przyczynami zwiększenia płuny w zatoce Douglasa są:
- marskość wątroby,
- pęknięcie torbieli jajnika,
- wodniak jajnika,
- zapalenie przydatków,
- rak jajnika,
- zapalenie otrzewnej,
- zapalenie jelit,
- przestymulowanie jajników,
- krwawienie do jamy brzusznej z narządów miednicy mniejszej,
- niewydolność krążenia.
Leczenie polega na zwalczaniu przyczyn pojawienia się płynu w zatoce Douglasa (np. w przypadku pęknięcia torbieli jajnika konieczne bywa wykonanie operacji usunięcia torbieli).
Wykryto u mnie płyn w zachyłku pęcherzowo-odbytniczym. Czy jest to groźne?
Jestem mężczyzną w wieku 61 lat, w badaniach USG i TK został u mnie wykryty płyn w zachyłku pęcherzowo-odbytniczym w ilości 10 mm. Czy jest to groźne i co może być tego powodem?
Odpowiedział:
dr n. med. Piotr Grzanka
Specjalista radiodiagnostyki
Kierownik Działu Diagnostyki Obrazowej
Szpital Wojewódzki w Opolu
Prawidłowa ilość płynu w jamie otrzewnej wynosi około 150 ml. Taka ilość, ze względu na dużą powierzchnię otrzewnej jest w wykonywanych badaniach niewidoczna.
Gdy dochodzi do niewielkiego zwiększenia ilości, pojawia się w tzw. zachyłkach. U pacjentów “chodzących”, w najniżej położonym zachyłku pęcherzowo-odbytniczym (mężczyźni) lub odbytniczo-macicznym (tzw. zatoka Douglasa, u kobiet). Przyczynami pojawienia się płynu w jamie otrzewnej są:
Podana przez pacjenta wartość 10 mm (a nie 10 ml) dotyczy najpewniej grubości płynu, którego jest niewiele. Kluczowym zagadnieniem jest powód, z jakiego zlecono wykonanie badań TK i USG. Powyżej przedstawiony wykaz przyczyn pokazuje, jak zagadnienie jest złożone.
Na początkowym etapie wykrycia niewielkiej ilości płynu, bez dodatkowych nieprawidłowości, powinna być rozpatrzona każda z przyczyn.
Jest to dobra wiadomość, w przeciwieństwie do dużej ilości płynu, kiedy przyczyny są niemal zawsze poważne (czyli jak pacjent określa – groźne).
Wykonane badania USG i TK w okresie np. 2 tygodni, potwierdzają utrzymywanie się płynu, ale jeśli problem trwa od dłuższego czasu, warto powtórzyć USG, dla określenia, czy ilość płynu się zmieniła (np. uległ zresorbowaniu).
Konieczne jest podjęcie diagnostyki.
Dobrze przygotowany lekarz powinien na podstawie wywiadu i prostych, dostępnych badań wykluczyć wiele jednostek chorobowych.
Niekiedy do różnicowania i ostatecznego rozpoznania przyczyny wodobrzusza trzeba jednak sięgnąć po bardziej wyrafinowane badania wykonywane w ramach specjalistycznej opieki zdrowotnej bądź nawet w warunkach szpitalnych.
Choroby wewnętrzne, red. A. Szczeklik. Medycyna Praktyczna, Kraków 2011
Schmidt G.: Ultrasound. Thieme New York 2007
Płyn w zatoce Douglasa – przyczyny, objawy, leczenie, diagnoza
Płyn w zatoce Douglasa to płyn w zagłębieniu maciczno-odbytniczym, stanowiącym przestrzeń pomiędzy przednią ścianą odbytu a tylną ścianą macicy.
Niewielka ilość płynu, nie jest powodem do niepokoju, jednak większe ilości mogą świadczyć o stanie chorobowym.
Wówczas należy przeprowadzić badania, zmierzające do ustalenia przyczyny i wdrożenia odpowiedniego leczenia.
Co to jest zatoka Douglasa?
Zatoka Douglasa jest to fizycznie najniżej położony punkt w jamie otrzewnowej, umiejscowiony pomiędzy ścianami macicy i odbytu.
Fizjologicznie przestrzeń ta jest wolna od płynu, jednak jego śladowe ilości, przy braku innych objawów, nie powinny niepokoić.
Niewielkie ilości płynu w zatoce Douglasa pojawiają się podczas owulacji oraz w okresie bezpośrednio poprzedzającym wystąpienie miesiączki.
Niekiedy na skutek różnych przyczyn w zatoce Douglasa może pojawić się znaczna ilość płynu, a zjawisku temu mogą towarzyszyć dolegliwości bólowe. Wówczas jest to objaw patologiczny wymagający zdiagnozowania. Płyn w zatoce Douglasa może mieć różny wygląd, w zależności od przyczyny jego powstawania.
Przyczyny powstawania płynu w zatoce Douglasa
Wśród przyczyn patologicznych powstawania płynu w zatoce Douglasa wymienić należy wodniak jajnika oraz pęknięcie torbieli jajnika.
Płyn pojawić się może również w wyniku pęknięcia ciąży pozamacicznej, marskości wątroby, zapalenia otrzewnej czy jelit. Jest też skutkiem endometriozy, zapalenia przydatków, a nawet raka jajnika.
Płyn w zatoce Douglasa pojawić się może jako skutek stymulacji hormonalnej.
Kliknij “Polub tę stronę”, a będziesz na bieżąco z najnowszymi artykułami.
U małych dziewczynek płyn w zatoce Douglasa wskazuje na toczący się stan zapalny w obrębie miednicy lub jelit. Jak widać, przyczyny zbierania się płynu w zatoce Douglasa są różne od błahych po poważne.
Objawy zbierania się płynu w zatoce Douglasa
Objawy towarzyszące zbieraniu się płynu, zależą od przyczyny. Jeżeli płyn gromadzi się z powodu infekcji, to głównym objawem będzie ból o różnym nasileniu.
W przypadku zapalenia przydatków będzie to nagły ból, o charakterze skurczowym, umiejscowiony po obu stronach podbrzusza. Może on nasilać się podczas stosunku, promieniować do innych okolic np. do ud lub pośladków.
Dolegliwościom bólowym towarzyszyć może osłabienie i podwyższona ciepłota ciała, a nawet gorączka.
- Jeżeli przyczyną zbierania się płynu w zatoce Douglasa jest ciąża pozamaciczna, wówczas do pobolewań w podbrzuszu i bólu jajników, dołącza plamienia, a nawet krwawienie z pochwy.
- Jeżeli silnemu, przeszywającemu bólowi towarzyszą nudności, wymioty oraz biegunka, to prawdopodobną przyczyną może być pęknięta torbiel na jajniku.
- Wszystkie powyższe objawy mogą być przyczyną różnych innych stanów chorobowych i w każdym przypadku wymagają konsultacji lekarskiej i przeprowadzenia badań diagnostycznych.
Płyn w zatoce Douglasa – diagnostyka i leczenie
Zbieranie się płynu w zatoce Douglasa widoczne jest podczas zwykłego badania USG jamy brzusznej.
Jeżeli jest go niewiele lub jest związany z odpowiednim momentem cyklu, wówczas najczęściej ma charakter fizjologiczny. Jeśli płynu jest sporo, wówczas zleca się badania dodatkowe.
Pierwszym badaniem powinno być badanie USG , które daje dokładniejszy obraz.
Kolejne powinny być badania hormonalne, w tym badanie , potwierdzające lub wykluczające istnienie ciąży. Kolejne badania powinny zmierzać do określenia rodzaju wydzieliny. W tym celu przeprowadza się nakłucie zatoki Douglasa i pobiera próbkę płynu do badania cytologicznego lub bakteriologicznego. Zabieg wykonywany jest w znieczuleniu ogólnym w warunkach szpitalnych.
Pobrany płyn pomaga w określeniu przyczyn jego powstawania. Może mieć on charakter krwisty, ropny lub puchlinowy (otrzewnowy). Płyn krwisty, w którym znajdują się skrzepy, może wskazywać na krwawienie do jamy otrzewnej spowodowane pęknięciem torbieli jajnika, pęknięcia ciąży pozamacicznej lub obecność ognisk endometriozy otrzewnej.
Duże ilości płynu otrzewnowego w zatoce Douglasa mogą pojawić się w przypadku istnienia innych chorób ogólnoustrojowych np. marskości wątroby lub niewydolności krążenia. Obecność płynu o charakterze ropnym spowodowane jest stanami zapalnymi miednicy małej lub jamy brzusznej.
Po pobraniu płynu przekazuje się go do badania cytologicznego, które może w badanej próbce stwierdzić obecność komórek o charakterze nowotworowym, które sugerują raka złośliwego żeńskich narządów płciowych.
Leczenie płynu w zatoce Douglasa zależy od przyczyn, jakie spowodowały się jego pojawienie.
W przypadku istnienia ognisk endometriozy, leczenie polega, na odessaniu krwi z zagłębienia odbytniczego. Stosuje się również usuwanie ognisk endometriozy metodą laparoskopową.
Podobnie postępuje się w przypadku pęknięcia torbieli jajnika czy ciąży pozamacicznej. W obu przypadkach konieczna jest operacja.
Obecność płynu w zatoce Douglasa w niewielkiej ilości, szczególnie gdy pojawia się on po owulacji, nie musi świadczyć o stanie patologicznym. Zawsze jednak wymaga uwagi, obserwacji i diagnostyki. Sama obecność płynu nie jest podstawą do postawienia diagnozy, lecz w połączeniu z innymi objawami może świadczyć o chorobie.
Punkcja zagłębienia maciczno-odbytniczego
Badanie nazywane jest również: PUNKCJA ZATOKI DOUGLASA, PUNKCJA JAMY DOUGLASANazwa zwyczajowa: Punkcja Douglasa
TEORETYCZNE I TECHNICZNE PODSTAWY BADANIA
Badanie polega na nakłuciu tylnego sklepienia pochwy i zaaspirowaniu treści z zagłębienia odbytniczo-macicznego (zatoki Douglasa). Zagłębienie odbytniczo-maciczne jest najniżej położoną częścią jamy otrzewnej.
Dlatego płyny gromadzące się w jamie otrzewnej w wyniku procesu chorobowego (np. krew, ropa, wysięk), o ile nie ma przeszkód mechanicznych spowodowanych zrostami otrzewnej, spływają do zagłębienia odbytniczo-macicznego.
CZEMU SŁUŻY BADANIE?
Badanie służy wyjaśnieniu, jakie procesy patologiczne toczą się w jamie brzusznej. W zależności od uzyskanej treści można wysnuć wnioski kliniczne dotyczące schorzeń ginekologicznych, np. ropa świadczy o procesie zapalnym przydatków, skrzepy krwi o ciąży ektopowej (pozamacicznej).
WSKAZANIA DO WYKONANIA BADANIA
- Podejrzenie ciąży ektopowej (poza jamą macicy).
- Podejrzenie krwawienia do jamy brzusznej.
- Ropień zagłębienia odbytniczo-macicznego.
- Podejrzenie guzów zapalnych.
Badanie jest wykonywane na zlecenie lekarza w warunkach szpitalnych
BADANIA POPRZEDZAJĄCE
Badanie ginekologiczne ewentualnie inne badania w zależności od wskazań do punkcji. Patrz dodatkowo „Badania poprzedzające znieczulenie” w „Metody anestezjologiczne w badaniach diagnostycznych” w rozdziale „Metody znieczulania”.
SPOSÓB PRZYGOTOWANIA DO BADANIA
Patrz „Sposób przygotowania do znieczulenia” w „Metody anestezjologiczne w badaniach diagnostycznych” w rozdziale „Metody znieczulania”.
Badanie wykonuje się w znieczuleniu miejscowym lub znieczuleniu ogólnym
OPIS BADANIA
Pacjentka kładzie się na fotelu ginekologicznym (ma zgięte we wszystkich stawach kończyny dolne), jest rozebrana i przykryta prześcieradłem chirurgicznym. Badanie wykonywane jest w znieczuleniu ogólnym. Do badania wykorzystuje się sterylne narzędzia.
Po założeniu wzierników do pochwy i uchwyceniu odpowiednim narzędziem części pochwowej szyjki macicy badający odkaża jodyną tylne sklepienie pochwy. Następnie nakłuwa sklepienie pochwy igłą nasadzoną na strzykawkę i aspiruje (pociągając tłok strzykawki) treść zagłębienia odbytniczo-macicznego (ryc. 4-11).
Badający ocenia wygląd uzyskanej treści i ewentualnie poddaje ją dalszym badaniom bakteriologicznym w pracowni mikrobiologicznej. W przypadku nieuzyskania treści (aspiratu) badający wykonuje łyżeczkowanie jamy macicy.
Patrz dodatkowo „Opis metod znieczulenia” w „Metody anestezjologiczne w badaniach diagnostycznych” w rozdziale „Metody znieczulania”.
Czytaj również: Badanie w samokontroli cukrzycy
Wynik badania przekazywany jest w formie opisu.
CZAS
Badanie trwa zwykle kilkanaście minut
INFORMACJE, KTÓRE NALEŻY ZGŁOSIĆ WYKONUJĄCEMU BADANIE
Przed badaniem
- Skłonność do krwawień (skaza krwotoczna).
- Wszelkie informacje wynikające ze specyfiki wywiadu ginekologicznego.
JAK NALEŻY ZACHOWYWAĆ SIĘ PO BADANIU?
Pacjentka powinna pozostać pod obserwacją lekarską do wyjaśnienia istoty procesu chorobowego. Lekarz może zlecić przyjmowanie przez kilka dni antybiotyku celem zapobiegania wystąpieniu infekcji.Patrz dodatkowo „Jak należy zachowywać się po znieczuleniu?” w „Metody anestezjologiczne w badaniach diagnostycznych” w rozdziale „Metody znieczulania”.
MOŻLIWE POWIKŁANIA PO BADANIU
Bardzo rzadko zdarza się krwawienie do jamy brzusznej lub nakłucie bańki odbytnicy. Patrz dodatkowo „Możliwe powikłania po znieczuleniu” w „Metody anestezjologiczne w badaniach diagnostycznych” w rozdziale „Metody znieczulania”. Jeśli jest taka potrzeba, badanie może być powtarzane. Wykonywane jest u pacjentek w każdym wieku, a także u kobiet ciężarnych.
Opracowano na podstawie: dr n. med. Wiesław Tyliński Punkcja zagłębienia maciczno-odbytniczego „Encyklopedia Badań Medycznych”
Wydawnictwo Medyczne MAKmed, Gdańsk 1996