Przerzuty do mózgu – objawy, leczenie – ile czasu zostało pacjentowi?

Nowotwór złośliwy może powstać w każdym narządzie lub tkance organizmu. Nowotwór pierwotny to pierwszy nowotwór, który powstaje w organizmie. Nowotwór przerzutowy powstaje, gdy nowotwór pierwotny rozprzestrzenia się do innych części ciała.

Przerzut nowotworowy zawsze powstaje z komórek nowotworowych wywodzących się z innego miejsca w organizmie. Na przykład rak piersi może rozprzestrzeniać się poza swoją pierwotną lokalizację (pierś), żeby utworzyć nowe ognisko nowotworu, w innej części ciała, na przykład w kościach.

Komórki nowotworowe w drugim guzie są takie same jak komórki w pierwotnym ognisku – są komórkami raka piersi, a nie nowotworu wywodzącego się z kości.

W obrazie mikroskopowym komórki przerzutu nowotworowego wyglądają zwykle tak samo jak komórki pierwotnego nowotworu. Ponadto, komórki przerzutu i komórki pierwotnego nowotworu zwykle mają wspólne cechy molekularne, takie jak ekspresja niektórych białek lub obecność specyficznych zmian chromosomalnych.

2. Powstawanie przerzutów nowotworowych

Kiedy komórki nowotworu złośliwego ulegają podziałom, mogą wrastać w otaczające tkanki lub struktury. Mogą także oddzielić się od pierwotnego guza i przedostać się do krwioobiegu lub układu chłonnego. Jeśli komórki nowotworowe nie zostaną wykryte przez układ odpornościowy, który chroni nasz organizm przed infekcjami i chorobami, mogą zostać przeniesione wraz z krwią lub chłonką i utworzyć nowy guz w innym regionie ciała. Nowotwór tworzący się w nowej lokalizacji musi wytworzyć własne zaopatrzenie w krew (w procesie zwanym angiogenezą), żeby móc przeżyć i rosnąć.

3. Lokalizacja przerzutów nowotworowych

Nowotwór może tworzyć przerzuty regionalne, czyli wrastać w otaczające tkanki lub najbliższe węzły chłonne. Termin przerzut nowotworowy zwykle odnosi się do nowotworów, które powstały w wyniku rozprzestrzeniania się do odległych narządów lub węzłów chłonnych (przerzuty odległe).

Nowotwory złośliwe mogą rozprzestrzeniać się praktycznie do każdej części ciała. Do najczęstszych miejsc, w których powstają nowotwory przerzutowe, należą:

4. Dlaczego dochodzi do powstawania przerzutów?

Wszystkie nowotwory złośliwe mogą tworzyć przerzuty. To, czy dojdzie do powstania przerzutów, zależy między innymi od następujących czynników:

1. Rodzaju nowotworu złośliwego
   1. Niektóre nowotwory złośliwe mają skłonność do przerzutowania do pewnych części ciała
   2. Większość nowotworów złośliwych piersi tworzy przerzuty do kości, wątroby, płuc lub mózgu
   3. Nowotwory złośliwe jelita grubego często tworzą przerzuty do wątroby
   4. Nowotwory złośliwe płuc często tworzą przerzuty do mózgu, kości lub wątroby
   5. Nowotwory złośliwe prostaty często tworzą przerzuty do kości
2. Stopnia złośliwości histologicznej nowotworu
   1. Komórki nowotworów o niskim stopniu złośliwości są mniej agresywne i rzadziej tworzą przerzuty
   2. Komórki nowotworów o wysokim stopniu złośliwości są bardziej agresywne i częściej tworzą przerzuty 
3. Czasu trwania choroby nowotworowej
   • Ryzyko powstania przerzutów rośnie wraz z czasem rozwoju nowotworu złośliwego
4. Zdolności komórek nowotworowych do wytworzenia zaopatrzenia w krew w nowej lokalizacji
5. Lokalizacji pierwotnego nowotworu
   • Każdy typ nowotworu złośliwego ma specyficzny sposób rozprzestrzeniania się. Wiele przerzutów powstaje w najbliższym ukrwionym obszarze, do którego dostaną się komórki nowotworowe po opuszczeniu pierwotnego ogniska. Płuca są jednym z pierwszych miejsc, do którego mogą trafić przerzutowe komórki nowotworowe wraz z prądem krwi. To może tłumaczyć, dlaczego przerzuty często powstają w płucach.

5. Objawy przerzutów nowotworowych

U niektórych osób objawy przerzutów są słabo nasilone bądź nie występują wcale. Z tego powodu przerzuty nowotworowe mogą zostać wykryte podczas rutynowych badań. Objawy przerzutów nowotworowych zależą od lokalizacji i wielkości przerzutu.

1. Przerzuty do kości mogą powodować ból lub doprowadzić do złamania. Mogą także wywoływać ucisk na nerwy lub rdzeń kręgowy i prowadzić do drętwienia lub osłabienia mięśni.
2. Przerzuty do mózgu mogą powodować bóle głowy, zaburzenia równowagi i koordynacji lub napady padaczkowe.
3. Przerzuty do wątroby mogą powodować ból brzucha, obrzęk lub żółtaczkę
4. Przerzuty do płuc mogą powodować kaszel lub płytki oddech

Wykonywanie regularnych badan kontrolnych i zgłaszanie lekarzowi wszystkich nowych objawów to najlepsze sposoby na wczesne wykrycie przerzutów nowotworowych. W niektórych przypadkach przerzut nowotworowy zostaje wykryty przed pierwotnym nowotworem, ponieważ może zacząć wywoływać objawy wcześniej niż guz pierwotny.

6. Leczenie przerzutów nowotworowych

Leczenie może przedłużyć życie niektórych osób z przerzutami nowotworowymi. Ogólnie rzecz biorąc głównym celem leczenia w przypadku przerzutów nowotworowych jest kontrola wzrostu nowotworu i zmniejszenie związanych z nim dolegliwości.

Przerzuty nowotworowe mogą powodować poważne upośledzenie funkcjonowania organizmu i większość z osób, które umierają z powodu nowotworu, ginie tak naprawdę z powodu przerzutów.

 Przerzuty nowotworowe mogą być leczone za pomocą terapii ogólnoustrojowej (chemioterapia, leczenie biologiczne, terapia celowana, hormonoterapia), terapii miejscowej (operacja chirurgiczna, radioterapia) lub z wykorzystaniem obu metod.

Wybór metody leczenia zależy głównie od typu pierwotnego nowotworu, rozmiaru, lokalizacji i liczby przerzutów, wieku pacjenta, jego ogólnego stanu zdrowia i dotychczasowego przebiegu leczenia.

Wpływ wybranych czynników prognostycznych na czas przeżycia chorych po napromienianiu przerzutów do mózgu niedrobnokomórkowego raka płuca • Nowa Medycyna 2/2004 • Czytelnia Medyczna BORGIS

© Borgis – Nowa Medycyna 2/2004

• Anna Brzozowska, Ludmiła Grzybowska, Maria Mazurkiewicz
• Wpływ wybranych czynników prognostycznych na czas przeżycia chorych po napromienianiu przerzutów do mózgu niedrobnokomórkowego raka płuca
• The results of the radiotherapy of brain metastases from non-small-cell lung cancer

Katedra i Zakład Onkologii, Akademia Medyczna, LublinKierownik Zakładu: Prof. dr hab. Maria Mazurkiewicz

StreszczenieThe influence of some prognostic factors such as: age, gender, multiplicity of brain metastases, hystological subtype and interval between diagnosis of NSCLC and brain metastases on survival time was estimated.The group of 50 patients with brain metastases from non-small-cell lung cancer (NSCLC) was reviewed. In 24 of them brain metastases were the first symptoms of NSCLC. All patients underwent radiotherapy in form of a whole-brain irradiation.Median survival time from the end of radiotherapy of brain metastases equals 4.3 months.There was no statistically significant correlation between the median survival time and prognostic factors we analysed.

It is reasonable to research other prognostic factors, which can be helpful for identifying the group of patients with brain matastases from NSCLC, with survival benefit after the brain irradiation.

WSTĘP

Niedrobnokomórkowy rak płuca (NKRP), będąc jednym z najczęstszych nowotworów i jednocześnie jedną z głównych przyczyn zgonów (1), stanowi wyjątkowy problem we współczesnej onkologii.

Często powodem niepowodzenia leczenia NKRP są przerzuty odległe, zwłaszcza do ośrodkowego układu nerwowego (OUN). Nierzadko są one pierwszym objawem choroby nowotworowej.

Przerzuty do OUN rozwijają się u około 25 % chorych na raka płuca (2), a w badaniu autopsyjnym stwierdzane są w 34% (3). Równie często są to przerzuty pojedyncze rozpoznawane u około 45 % chorych, jak i mnogie (4).

Średni czas przeżycia chorych od rozpoznania nieleczonych przerzutów do OUN wynosi około miesiąca. W zależności od sposobów leczenia i wielu innych czynników prognostycznych, średni czas przeżycia chorych po napromienianiu przerzutów do OUN waha się w granicach od 2 do 6 miesięcy. Natomiast po leczeniu operacyjnym wynosi od 9,5 do 42 miesięcy (5, 6).

Ze względu na liczne ograniczenia leczenia operacyjnego główną metodą leczenia paliatywnego przerzutów NKRP do OUN nadal pozostaje radioterapia. Istnieje jednak niewielka grupa chorych, u których napromienianiem mózgowia można uzyskać zarówno remisją objawów neurologicznych jak i długie przeżycie.

1. CEL PRACY
2. Celem pracy była ocena wpływu wybranych czynników prognostycznych na czas przeżycia chorych po paliatywnym napromienianiu przerzutów do mózgu niedrobnokomórkowego raka płuca.
3. MATERIAŁ
4. Analizie poddano 50 chorych na NKRP z przerzutami do OUN leczonych w Centrum Onkologii Ziemii Lubelskiej w latach 1998-1999.
5. U wszystkich chorych rozpoznanie kliniczne NKRP potwierdzone było badaniem mikroskopowym, a przerzuty do OUN zdiagnozowane za pomocą CT.

Badani chorzy przebyli napromienianie całego mózgowia w warunkach Co 60. Podawano dawkę 20 Gy/g (5 × 4 Gy/g). W trakcie i po zakończeniu napromieniania mózgowia u wszystkich chorych stosowana była sterydoterapia w dawkach od 6-24 mg Dexamethazonu (tab. 1).

Tabela 1. Charakterystyka kliniczna badanych chorych.

METODA

Przeprowadzono ocenę wpływu wybranych czynników prognostycznych, takich jak: wiek, płeć, ilość przerzutów do mózgu (rozróżniając przerzuty pojedyncze i mnogie) oraz rodzaj rozpoznania histopatologicznego na czas przeżycia. Ponadto w grupie 26 chorych, u których przerzuty do OUN wystąpiły po rozpoznaniu i leczeniu NKRP oceniono wpływ czasu jaki upłynął od rozpoznania NKRP do ujawnienia przerzutów do OUN.

Czas przeżycia liczony od zakończenia radioterapii przerzutów do mózgu oceniono w dwóch grupach chorych.

Pierwszą stanowili chorzy, u których przerzuty do OUN wystąpiły po rozpoznaniu i leczeniu NKRP, drugą zaś chorzy u których przerzuty do OUN były pierwszym objawem NKRP.

Ze względu na brak statystycznie istotnej różnicy średniego czasu przeżycia w porównywanych grupach chorych, dalszą analizę przeprowadzono łącznie dla wszystkich objętych badaniem pacjentów.

Prawdopodobieństwo przeżycia obliczono w oparciu o metodę Kaplana-Meiera. Wpływ wybranych czynników prognostycznych na czas przeżycia oceniono w oparciu o model Coxa. Przy wnioskowaniu statystycznym przyjęto poziom istotności p = 0,05.

WYNIKI

Czas przeżycia po paliatywnym napromienianiu przerzutów NKRP do OUN, wśród objętych badaniem chorych, wahał się od tygodnia do 12 miesięcy i wynosił średnio 4,42 miesięca (mediana 4 miesiące).

W ciągu 4 tygodni od zakończenia napromieniania mózgowia zmarło 4 (14%) chorych, od 1-3 miesięcy 6 (12 %) chorych, od 3 do 5 miesięcy 24 (48%) chorych, od 5 do 9 miesięcy 9 (18%) chorych i w okresie powyżej 9 miesięcy 4 (8%) chorych (ryc. 1).

Ryc. 1. Całkowity czas przeżycia chorych na NKRP po napromienianiu przerzutów do mózgu w zależności od czasu wystąpienia przerzutów.

• W grupie 26 chorych z przerzutami do OUN, które wystąpiły po rozpoznaniu i leczeniu NKRP, średni czas przeżycia wynosił 4,65 miesięcy (mediana 4 miesiące).
• Natomiast wśród 24 chorych, u których przerzuty do OUN były pierwszym objawem NKRP, średni czas przeżycia wynosił 4,17 miesięcy (mediana 4,5 miesiąca).
• Nie stwierdzono statystycznie istotnej różnicy średnich czasów przeżycia w obu porównywanych grupach chorych.
• Średni czas przeżycia chorych po paliatywnym napromienianiu przerzutów NRP do OUN w zależności od wieku ilustruje tabela 2.

Tabela 2. Średni czas przeżycia w zależności od wieku chorych.

Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.

Piśmiennictwo

1. Zatoński W., Tyczyński J.: Nowotwory złośliwe w Polsce w 1995 roku, Warszawa 1998. 2. Sen. M., et al.: Radiother. Oncol., 1998 Ja, 46(1), 33-8. 3. Delattre J., et al.: Arch. Neurol., 1988, 45, 741-744. 4. Arbit E.: Neuroserg Quart 1995, 5, 1-17. 5. Nieder C., et al.: Strahlenther Onkol., 1994 Jun, 170(6), 335-41. 6. Arbit E., et al.

: Cancer 1995 Sep 1, 76 (5), 765-73. 7. Chatani M., et al.: Strahlenther Onkol., 1994 Mar, 170(3), 155-61. 8. Nieder C., et al.: Int. J. Radiat. Oncol. Biol. Phys., 1997 Aug 1, 39(1), 25-30. 9. Hsiung Cy., et al.: J. Neurooncol 1998 Jan, 36 (1), 71-7. 10. Ryan Gf., et al.: Int. J. Radia. Oncol. Biol. Phys., 1995 Jan, 15, 31920, 273-8. 11. Bergquist M., et al.

: Lung cancer 1998 Apr., 20 (1), 57-63.

Przerzuty nowotworowe do kości, nacieczenie kości

Bóle spowodowane uszkodzeniem kości w przebiegu choroby nowotworowej mogą pochodzić z naciekania tkanki kostnej przez rosnący nowotwór lub być spowodowane zniszczeniem kości wywołanym przez przerzuty. Przyczyny te stanowią około 85% przypadków dolegliwości bólowych w zaawansowanej chorobie nowotworowej.

Podstawą do wdrożenia badań kości są umiejscowione bóle kości, a także podwyższenie poziomu fosfatazy zasadowej i/lub kwaśnej (rak prostaty) w surowicy krwi. Pomocne są również badania markerów nowotworowych, takich jak PSA w raku prostaty i CA 15.3 w raku piersi.

Do podstawowych badań należą zdjęcia radiologiczne i scyntygrafia kości. W przypadku badań radiologicznych do rozpoznania przerzutu do kości upoważnia rozpoznanie zniszczenia struktury beleczkowatej kości w 50%. Należy pamiętać, że badanie to może nie wykryć ognisk o średnicy mniejszej niż 1 cm.

Czulszym, ale mniej swoistym badaniem jest scyntygrafia kości. Za pomocą tego badania można wykryć ogniska przerzutowe do kości, gdy zniszczeniu uległo 5% – 15% struktury beleczkowej. Niekiedy, np. w przypadku przerzutów do kręgosłupa, scyntygrafia może wykazać o wiele wcześniej (do 6 miesięcy) obecność zmian przerzutowych.

W przypadku podejrzenia przerzutów do kręgosłupa i ucisku na rdzeń kręgowy przydatnym jest badanie TK lub NMR oraz mielografia.

Przerzuty do kości są niekorzystnym czynnikiem rokowniczym, ale należy pamiętać, że np. w przypadku raka piersi mediana przeżycia chorych z przerzutami tylko do kości wynosi 2 lata, zaś około 10% tych chorych żyje ponad 10 lat od stwierdzenia przerzutów do kości, które często są jedyną lokalizacją przerzutów odległych.

Nacieczenie kości

Ból spowodowany naciekaniem kości bezpośrednio przez guz nowotworowy może wynikać zarówno z podrażnienia noceptorów jak i być spowodowany uciskiem guza na nerwy przebiegające w sąsiedztwie. Powstałe zaburzenia ukrwienia mogą potęgować ból.

Ucisk guza na rdzeń kręgowy może wymagać szybkiej diagnostyki i leczenia. Do najczęściej występujących objawów należy wymienić ból pleców i bolesność uciskową. Dolegliwości bólowe nasilają się przy próbie Valsalvy.

Odbarczenie rdzenia w przypadku braku objawów jego uszkodzenia (objawy motoryczne: zwiększone napięcie lub osłabienie mięśni, objawy czuciowe: utrata czucia bólu i temperatury poniżej uszkodzenia – objaw występujący rzadziej niż objawy motoryczne; dysfunkcja autonomiczna: nietrzymanie moczu i kału – objawy te mogą być początkowo niezbyt silnie wyrażone) rokuje dobrze.

W przypadku utraty zdolności chodzenia szansa na jej odzyskanie wynosi nie więcej niż 10%. Gdy leczenie rozpocznie się, gdy chory jeszcze chodzi, to w 75% ma on szansę na to, że nie utraci zdolności chodzenia.

Nierozpoczęcie odpowiedniego leczenia przed upływem 24 godzin od wystąpienia objawów uszkodzenia rdzenia zazwyczaj kończy się jego trwałym uszkodzeniem.

W przypadku podejrzenia ucisku na rdzeń kręgowy należy niezwłocznie podać deksametazon, wykonać badanie TK lub/i mielografię ze wskazań nagłych oraz rozpocząć radioterapię lub leczenie chirurgiczne (laminektomia).

Przerzuty nowotworu do kości

Do najczęstszych nowotworów, które mogą dawać przerzuty do kości należą m.in. rak prostaty (80%), rak płuca i rak piersi (50%), rak nerki, rak jajnika, rak tarczycy, rak żołądka. Rak prostaty daje przerzuty typu osteosklerotycznego, rak piersi i chłoniaki typu osteosklerotycznego i osteolitycznego, zaś pozostałe nowotwory zazwyczaj typu osteolitycznego.

Występowanie przerzutów osteolitycznych, przebiegających z resorpcją kości może doprowadzić do wystąpienia objawów paranowotworowych, takich jak hipercalcemia. Ogniska osteolityczne mogą doprowadzić uszkodzenia kości powodującego złamanie patologiczne.

Diagnostyka obrazowa za pomocą klasycznych obrazów rentgenowskich może nie wykryć zmian patologicznych w obrębie kości pomimo występowania dolegliwości bólowych. Pomocne w tym przypadku może być badanie izotopowe (99Tc), TK (szczególnie przerzuty do kręgosłupa), NMR lub densytometria. Leczenie należy planować w zależności od stopnia nasilenia zmian przerzutowych oraz ich ilości.

W przypadku zmian pojedynczych można zastosować radioterapię, które wywiera zarówno wpływ leczniczy jak i przeciwbólowy. W przypadku 80% chorych z przerzutami do kości dochodzi pod wpływem napromieniania do zmniejszenia się dolegliwości bólowych, zaś u 50% z nich ból ustępuje całkowicie.

W przypadku zmian wieloogniskowych można zastosować farmakologiczne leczenie przeciwbólowe, biorąc pod uwagę także ewentualne występowanie zespołów paranowotworowych i zmiany biochemiczne w surowicy krwi. Zmiany wieloogniskowe w kościach mogą być wskazaniem do zastosowania izotopu radioaktywnego strontu (89CrCl2), który działa zarówno leczniczo jak i przeciwbólowo.

Ma on zastosowanie szczególnie w przypadku zmian osteosklerotycznych w przebiegu raka gruczołu krokowego. W każdy przypadku stwierdzenia przerzutów do kości obowiązuje rozważenie zastosowania chemioterapii stosownie do typu guza pierwotnego oraz stanu ogólnego chorego.

Przerzuty do kości często powodują złamania patologiczne, które jeszcze w niedalekiej przeszłości wymagały leżenia w łóżku. Powodowało to częste występowanie odleżyn, dolegliwości bólowych, zapalenia płuc. Chorzy ci szybko umierali wśród cierpień z powodu dolegliwości bólowych i dyskomfortu wynikającego z unieruchomienia w opatrunku gipsowym.

Średni okres przeżycia chorych z przerzutami do kości leczonych zachowawczo wynosił około 7 miesięcy.

Zastosowanie leczenia chirurgicznego spowodowało wydłużenie życia chorych ponad trzykrotnie, pozwalając jednocześnie na poprawę komfortu życia zarówno pod względem terapeutycznym (zmniejszenie dolegliwości bólowych) jak i psychicznym (możliwość poruszania się, brak odleżyn, skupienie się na leczeniu innych dolegliwości).

Opracowanie: dr hab. n. med. Tomasz Jastrzębski, prof. ndzw. GUMed Klinika Chirurgii Onkologicznej

Uniwersyteckie Centrum Kliniczne w Gdańsku.

Rak płuc – objawy, rokowania, leczenie. Jakie są jego przyczyny?

Rak płuc ma jedno z najgorszych rokowań ze wszystkich nowotworów. Przyczynia się do niego przede wszystkim niezdrowy styl życia. Niestety, w większości przypadków nowotwór wykrywany jest za późno. Co roku zabija on 1,3 miliona ludzi na całym świecie.

Rak płuca to jeden z tych nowotworów, które rozwijają się przez długi czas, nawet latami. Wykrywa się go najczęściej na bardzo późnym etapie  rozwoju, ponieważ dopiero wtedy widoczne stają się jego objawy. Długość życia zależy od bardzo wielu czynników, w tym od obecności i lokalizacji przerzutów. Rak płuc najczęściej pojawia się pomiędzy 45. a 65. rokiem życia, głównie u mężczyzn.

Rak płuc – objawy

Kiedy pierwsze objawy raka płuc w końcu się pojawiają, bywają mylone z innymi schorzeniami. Intensywność symptomów wzrasta w zaawansowanym stadium choroby.

Najczęstsze objawy raka płuc to:

• uporczywy, suchy kaszel,
• duszności,
• świszczący oddech,
• uczucie kłucia w klatce piersiowej,
• ból i osłabienie barków,
• chrypka,
• osłabienie organizmu,
• szybkie męczenie się,
• spadek masy ciała,
• brak apetytu,
• obrzęki twarzy lub szyi,
• zły nastrój,
• nawracające i długo się utrzymujące zapalenie płuc.

Czasami występują również nocne poty. W zaawansowanych przypadkach może pojawić się krwawa plwocina. Niestety, większość objawów obecna jest także podczas zwykłego przeziębienia lub innych infekcji dróg oddechowych.

Na początku może być obecnych tylko kilka symptomów, jednak z czasem ich liczba się powiększa.

Jeśli objawy utrzymują się dłużej niż 2 tygodnie i z czasem przybierają na sile, należy jak najszybciej udać się do specjalisty.

Wczesne objawy raka płuc nie są w żaden sposób charakterystyczne i dlatego bardzo trudno jest je zauważyć.

Kiedy przerzuty raka płuc są zaawansowane, często obserwuje się zespół żyły głównej górnej, w której dochodzi do zablokowania krwi, przez co chory doświadcza obrzęków oraz zaczerwienienia na twarzy i szyi.

Zdarza się, że guz uciska określone nerwy, w wyniku czego dochodzi do bólów w okolicach barków, ramion i dłoni.

Kiedy zgłosić się do lekarza?

W przypadku pojawienia się niektórych objawów, należy jak najszybciej skonsultować się z lekarzem. Należą do nich:

• symptomy zapalenia płuc,
• ból w klatce piersiowej, nasilający się podczas głębokiego oddychania,
• kaszel utrzymujący się ponad 4 tygodnie,
• spadek masy ciała bez odchudzania,
• uczucie zmęczenia bez konkretnego powodu,
• wymioty po kaszlu,
• kaszel z wykrztuszaniem żółtej lub zielonej plwociny przez ponad 2 dni,
• kaszel z wykrztuszaniem plwociny z niewielkimi śladami krwi.

Ile życia zostało osobom z rakiem płuc? Rokowania przy tej chorobie zależne są od stopnia zaawansowania oraz jej typu. Przy raku niedrobnokomórkowym I stopień zaawansowania daje około 60–70 proc. szans na przeżycie pięciu lat, II stopień – od 40 do 50 proc.

, III stopień – poniżej 15 proc., natomiast IV stopień – poniżej 1 proc. U osób, które nie zdecydowały się na leczenie i które mają raka drobnokomórkowego, prognozowana długość życia wynosi 6-8 miesięcy.

Z kolei u tych, które przeszły radioterapię i chemioterapię, szansa na dwuletnie przeżycie wynosi 2-40 proc.

Rodzaje raka płuc

Można wyróżnić dwa główne rodzaje raka:

1. rak drobnokomórkowy (ang. small cell lung cancer, SCLC) – jest bardziej agresywny i daje bardziej odległe przerzuty,
2. rak niedrobnokomórkowy (ang. non-small cell lung cancer, NSCLC) – rozwija się wolniej i na wczesnym etapie zaawansowania czasem można go wyleczyć podczas operacji, występuje u większości pacjentów.

Oba rodzaje nowotworów leczy się w inny sposób. Trudniejszy w wyleczeniu jest rak niedrobnokomórkowy, który dzieli się na 3 typy, takie jak:

• rak gruczołowy płuca,
• rak płaskonabłonkowy płuc,
• rak wielkokomórkowy.

Rak gruczołowy płuca

Rak gruczołowy płuc, zwany także „gruczolakorakiem” to najpopularniejszy rodzaj niedrobnokomórkowego raka płuc. Zazwyczaj jest on przypadłością osób palących papierosy, jednak może się rozwinąć również u tych, które nie paliły.

To najczęściej diagnozowany typ nowotworu u osób młodych i kobiet. Uważa się, że ten rodzaj raka powstaje z komórek gruczołowych umiejscowionych w nabłonku wyściełającym drogi oddechowe.

Zwykle rozwija się po zewnętrznej stronie płuca i już na początkowym etapie choroby daje przerzuty.

Rak płaskoknabłonkowy płuc

Szacuje się, że obejmuje on aż 40 proc. wszystkich przypadków zachorowań na raka płuc. Z reguły diagnozowany jest u palących.

Umiejscowiony jest najczęściej w dużych oskrzelach, niedaleko wnęki płuca. Ze względu na to, że wrasta w oskrzela, można w jego przypadku zauważyć symptomy takie, jak np. odkrztuszanie krwi.

W przeciwieństwie do innych typów raka, bardzo powoli się rozwija.

Rak wielokomórkowy

To najrzadziej występujący rodzaj raka niedrobnokomórkowego, również najczęściej występuje u palaczy. W tym przypadku guzy wrastają ku brzegowi płuc, rosną szybciej i szybciej się rozprzestrzeniają niż inne rodzaje raka płuc.

Jednym z badań, które pomaga zdiagnozować raka płuc jest RTG klatki piersiowej. Ważne jest jednak to, że nawet przy nowotworze jego wynik może być prawidłowy: rak może być zlokalizowany w obszarze o ograniczonej dostępności.

Dlatego przy podejrzeniu choroby należy wykonać również tomografię komputerową, która obejmie jamę brzuszną do poziomu nadnerczy. Pomocne w diagnozie może okazać się również badanie klatki piersiowej rezonansem magnetycznym.

Nowotwór diagnozuje się również na podstawie bronchoskopii oraz obecności markerów nowotworowych w badaniach krwi.

Warto zaznaczyć, że markery SCC-Ag w dużym stężeniu (powyżej 2 ng/ml) obserwuje się nie tylko w raku płuc, ale i w raku szyjki macicy.

W sytuacji, gdy guz zostanie wykryty odpowiednio wcześnie, można go podczas zabiegu chirurgicznego usunąć, dzięki czemu choroba nie rozprzestrzeni się na kolejne narządy.

Przyczyny raka płuc

Rak płuc ma swoje podłoże przede wszystkim w paleniu papierosów, ponieważ w dymie papierosowym obecne są substancje rakotwórcze, które są szkodliwe nie tylko dla aktywnych, ale i biernych palaczy. Aż 85-90 proc.

przypadków zachorowań związanych jest z paleniem. Kilkukrotnie większe szanse zachorowania na raka mają również osoby palące fajki i cygara.

Ważne jest to, że kilkanaście lat po rzuceniu palenia szanse na zachorowanie są u byłych palaczy już takie same jak u osób, które nigdy nie paliły.

Rak płuc może również rozwijać się w odpowiedzi na azbest, metale ciężkie, radon, a także zanieczyszczenia środowiskowe, np. smog. Przyczyniać się do niego mogą również blizny po wcześniej przebytych chorobach płuc oraz przebyte już leczenie nowotworowe.

Nowotwór płuc może być również konsekwencją genów, szczególnie w rodzinach, w których stwierdzono raka płuc u wielu krewnych. Chodzi tu konkretnie o mutacje genów, które prowadzą do procesów zaburzania i obumierania komórek.

W konsekwencji powstają niekontrolowane podziały komórkowe, których efektem jest powstanie guza płuc. Przyczyn upatruje się również w problemach hormonalnych, dotyczącym przede wszystkim hormonów płciowych mężczyzn.

Może się zatem zdarzyć tak, że na raka płuc zachoruje osoba, która w życiu nie zapaliła papierosa.

Leczenie raka płuc

Leczenie raka płuc zależne jest od stopnia zaawansowania, typu komórek, z których powstał oraz stanu chorego. Polega ono na operacji chirurgicznej, o ile w badaniach nie stwierdzono przerzutów. Chirurg wycina zmianę razem z płatem płuca. Czasem zabieg ten poprzedza się chemioterapią, której celem jest zmniejszenie masy guza.

Może się zdarzyć, że guza nie da się zoperować, ponieważ nie wszyscy pacjenci się do tego kwalifikują. Wówczas stosuje się chemioterapię, radioterapię oraz leczenie objawowe. Dzięki nim mogą zmniejszyć się określone dolegliwości. Omawiane metody mogą wydłużyć życie pacjentów nawet o kilka lat.

Warto zaznaczyć, że w przypadku raka drobnokomórkowego, który stanowi jedną piątą wszystkich zachorowań, podatność na chemioterapię jest bardzo duża, dzięki czemu może ona skutkować remisją choroby przez wiele lat. Jeśli chodzi o raka niedrobnokomórkowego, który rozwija się wolniej, można stosować: chemioterapię, immunoterapię, terapie antyangiogenne czy też terapie ukierunkowane molekularnie.

W ostatnich latach bardzo duże postępy w leczeniu raka niedrobnokomórkowego osiągnięto za sprawą wyżej wspomnianej immunoterapii, która odblokowuje aktywność układu odpornościowego i efektywnie zwalcza raka. Dobre efekty przynosi także terapia ukierunkowana molekularnie, którą stosuje się w przypadku pacjentów z modyfikacjami genetycznymi w komórkach nowotworowych, a także ze zmianami mutacyjnymi.

Rak płuc – przerzuty

W przypadku nowotworu płuc najczęściej odnotowuje się przerzuty do:

• ośrodkowego układu nerwowego – tutaj ich symptomami są drgawki, zawroty głowy, zaburzenia równowagi,
• kości – przerzuty objawiają się bólami kości i patologicznymi złamaniami,
• wątroby – w tym przypadku przerzuty objawiają się poprzez nudności, bóle w nadbrzuszu, żółtaczkę, spadek masy ciała.

Zdarza się, że dochodzi do przerzutów raka płuc również w nadnerczach oraz w drugim płucu.

Jak długo rozwija się rak płuc?

Od momentu powstania pierwszej rakowej komórki do czasu pojawienia się guza o średnicy 1 cm mija 15 lat. Tyle czasu trzeba też czekać, zanim da on najczęściej jakiekolwiek objawy. Dlatego też tak ważne jest, aby regularnie wykonywać zwłaszcza po 50. roku życia:

• okresowe badanie RTG klatki piersiowej,
• tomografię komputerową.
• cytologiczne badanie plwociny.

Warto pamiętać, że wiek zwiększa prawdopodobieństwo zachorowania na nowotwór płuc.

Źródła:

1. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK482357/
2. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3864624/
3. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4663145/
4. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4931124/
5. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6037963/

Treści zawarte w serwisie mają wyłącznie charakter informacyjny i nie stanowią porady lekarskiej. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem.

Profilaktyka w Małopolsce

Przerzuty do mózgu są najczęstszym nowotworem mózgu obserwowanym klinicznie i  stanowią więcej niż połowę ze wszystkich guzów śródczaszkowych.

Źródłem mózgowych przerzutów u dorosłych są głównie rak płuca, piersi, nerki, jądra, czerniak, a u dzieci nerwiak zarodkowy, mięśniakomięsak prążkowany, nowotwór Wilms’a. Wewnątrzczaszkowe przerzuty mogą być śródmózgowe (większość) lub mogą atakować opony miękkie, nerwy czaszkowe, naczynia krwionośne i kości czaszki.

Ogniska przerzutowe są zazwyczaj dobrze odgraniczone – pojedyncze lub mnogie. Zazwyczaj wokół nich pojawia się znaczny obrzęk zwiększający ciśnienie śródczaszkowe. Ponieważ charakteryzuje je szybki wzrost, objawy pojawiają się dość wcześnie. Zwiększone ciśnienie śródczaszkowe powoduje bóle głowy, nudności, wymioty, zaburzenia widzenia.

Objawy ogniskowe w postaci zaburzeń ruchomości kończyn, zaburzeń mowy zależnie są od umiejscowienia i wielkości  guza. Przerzuty do mózgu nieraz wywołują objawy wcześniej niż ognisko pierwotne. Jeżeli wykryto guz mózgu o cechach przerzutu, należy wykonać badania w poszukiwaniu ewentualnego pierwotnego ogniska.

Dla dokonania diagnozy zmian w mózgu wykorzystuje się tomografię komputerowa (TK) oraz rezonans magnetyczny (MRI) który jest bardziej czuły i dokładny.

Wśród współcześnie stosowanych metod leczenia do najczęściej stosowanych należą resekcja chirurgiczna, radioterapia oraz radiochirurgia stereotaktyczna w tym gamma knife. Wybór metody terapeutycznej zależny jest od stanu ogólnego chorego, charakteru guza pierwotnego i stopnia jego zaawansowania, a przede wszystkim lokalizacji i ilości  zmian śródmózgowych.

Pojedyncze przerzuty zazwyczaj wymagają chirurgicznego wycięcia. Wyjątkiem są zmiany położone w głębokich strukturach mózgu. Zabieg chirurgiczny stosujemy także przy mnogich przerzutach wraz z radioterapią całego mózgu, ale tylko wówczas gdy wszystkie zmiany mogą być usunięte. W przypadku gdy nie ma możliwości usunięcia wszystkich zmian stosujemy  tylko radioterapię całego mózgu.

Gdy radykalne wycięcie guza śródczaszkowego nie jest brane pod uwagę, to w przypadku nieznanego pochodzenia guza pierwotnego lub niepotwierdzonej diagnozy należy wykonać biopsję tej zmiany.

Należy pamiętać, że „radioczułość” przerzutów do mózgu na radioterapię jest różna w zależności od pochodzenia raka pierwotnego.

Do wrażliwych na naświetlanie zaliczamy między innymi drobnokomórkowy rak płuca, nowotwory komórek zarodkowych, a wysoce odporne są przerzuty na naświetlania zamiast stosowania radioterapii całego mózgu lepiej zastosować radiochirurgię stereotaktyczną.

Radioterapia całego mózgu prowadzi do szybkiej poprawy neurologicznej u większości chorych.  Niestety ta forma leczenia związana jest z dużym odsetkiem działań niepożądanych. We wczesnym okresie po naświetlaniu chorzy często zgłaszają bóle głowy, nudności, wymioty, oraz uczucie silnego zmęczenia.

Do najczęstszych  odległych powikłań zaliczamy zaburzenia pamięci, zaburzenia funkcji poznawczych, trudności z wysławianiem się.

Niestety rokowania w przypadku przerzutów nowotworowych do mózgu są mało optymistyczne. Czas przeżycia pacjenta o resekcji chirurgicznej to średnio 8 miesięcy. Stosowana radioterapia całego mózgu wydłuża czas przeżycia od 3 do 6 miesięcy. Jeśli te dwie metody są skojarzone to średni czas przeżycia wydłuża się do 10 miesięcy.

Lek. med. Marcin Czternastek

specjalista neurochichirurgii

Jak powstają przerzuty raka?

Do najważniejszych cech nowotworu złośliwego należą zdolność do naciekania i niszczenia okolicznych tkanek oraz zdolność dawania przerzutów do węzłów chłonnych oraz odległych narządów, gdzie komórki nowotworowe zagnieżdżają się, rozrastają i mogą dawać dalsze przerzuty raka. To właśnie te dwie cechy – naciekanie i przerzuty raka, ostatecznie decydują o losie pacjenta onkologicznego.

Nowotwory łagodne w przeciwieństwie do złośliwych nie naciekają okolicznych tkanek i nie dają przerzutów nowotworowych, dzięki czemu rokowanie jest lepsze.

Jeśli rozrastająca się patologiczna tkanka zachowuje kontakt z guzem pierwotnym, jest to rozrost i naciekanie miejscowe (infiltratio). Gdy tego kontaktu nie ma, a rozrost odbywa się w mniejszej lub większej odległości od ogniska macierzystego, mamy do czynienia z przerzutem raka (metastasis).

Przerzuty raka są konsekwencją przenoszenia się komórek nowotworowych oderwanych od guza poprzez naczynia krwionośne lub naczynia chłonne do miejsc od niego odległych. Przerzut raka, to jakby oderwany kawałek – bardzo mały, bo może to być tylko jedna lub kilka komórek nowotworowych – który wyemigrował i zapoczątkował powstanie nowego ogniska choroby w nowym miejscu.

Przerzuty niektórych nowotworów mają charakterystyczne miejsca predylekcyjne, np. rak płuca daje dość często przerzuty do mózgu (co zdarza się znacznie rzadziej w przypadku innych nowotworów).

Wątroba, płuca i kości są częstym siedliskiem przerzutów różnego pochodzenia, ale już serce, skóra, tarczyca czy mózg – rzadkim.

W śledzionie, mięśniach poprzecznie prążkowanych, piersiach oraz ścianach macicy – przerzuty nowotworowe nie występują prawie nigdy.

Przerzutowanie nowotworu

Proces przerzutowania ma charakter kaskadowy i obejmuje takie etapy jak:

1. Wnikanie komórek nowotworowych do światła naczyń;
2. Przetrwanie w krążeniu;
3. Wyłamanie się spod kontroli immunologicznej organizmu;
4. Wydostanie się komórek nowotworowych z przestrzeni wewnątrznaczyniowej;
5. Zjawisko „uśpienia” w narządzie docelowym;
6. Wydzielanie czynników wzrostowych i rozprzestrzenianie się.

Stwierdzono, iż jedynie 1% komórek nowotworowych krążących we krwi zachowuje żywotność i daje wtórne ognisko nowotworu (przerzuty raka). Możliwe, że zależy to od obrony immunologicznej.

Jej także przypisuje się zjawisko „uśpienia” komórek nowotworowych, które po kilku latach od zakończenia leczenia „budzą się”, rozrastają i dają o sobie znać właśnie w postaci przerzutów nowotworowych.

Być może taki rozrost następuje po osłabieniu obrony immunologicznej np. w miarę starzenia się.

Prawdopodobieństwo wystąpienia przerzutów raka zwiększa się wraz ze wzrostem rozmiarów guza i jego frakcji proliferacyjnej. Im mniejszy nowotwór – tym większy odsetek trwałych wyleczeń.

Co to jest naciekanie raka?

Nowotwór nie zawsze rozszerza się poprzez przerzuty raka. Guz może być otoczony mikronaciekiem własnych komórek nowotworowych w najbliższym sąsiedztwie. Komórki rakowe guza wnikają w przestrzenie tkankowe sąsiadujące z guzem i w ten sposób nowotwór przenosi się na inne, pobliskie organy. Naciek nowotworowy to nie przerzuty raka, ale wnikanie komórek w sąsiednią tkankę.

Naciek nowotworowy zabija komórki tkanek naciekanych. To właśnie skłonność do rozszerzania się choroby w ten sposób, iż wrasta „korzeniami” coraz głębiej, była przyczyną nazwania jej „rakiem„.

Naciek nowotworowy sprawia, że miejsce w którym poprzednio były zdrowe komórki, staje się niesprawne i przestaje spełniać swoje funkcje. Na początku taka dysfunkcja jest niezauważalna dla pacjenta, ale z czasem, gdy komórek nowotworowych przybywa, to coraz większe fragmenty narządu zostają wyłączone z normalnej pracy i pojawiają się nowe objawy choroby nowotworowej.

Naciekanie nie musi cechować nowotworu złośliwego od początku jego istnienia. W przypadku niektórych raków cecha ta może być czasowo utajona. Rak nacieka nie tylko do tkanek otaczających, ale wrasta także do naczyń krwionośnych i chłonnych, przestrzeni surowiczych, przestrzeni podpajęczynówkowej, przewodów wysłanych nabłonkiem i nerwów.

Przerzuty raka do węzłów chłonnych

Węzły chłonne (gruczoły limfatyczne) stanowią część układu chłonnego (limfatycznego) obejmującego swymi strukturami całe ciało. Węzły chłonne to niewielkie twory w kształcie fasoli, które są połączone systemem przewodów noszących nazwę naczyń chłonnych (limfatycznych).

Węzły działają jak filtry w stosunku do gromadzących się w nich bakterii oraz komórek nowotworowych, które mogą przemieszczać się w obrębie układu chłonnego.

Osocze zawarte w krążącej w organizmie krwi zostaje przefiltrowane przez ściany naczyń krwionośnych i dostaje się do przestrzeni międzykomórkowej i samych komórek, dostarczając im składników odżywczych i tlenu. Z kolei komórki pozbywają się produktów przemiany materii i dwutlenku węgla.

Część osocza dostaje się z powrotem do naczyń żylnych w postaci chłonki (limfy), a cześć gromadzi się w układzie chłonnym i podlega procesom filtrowania w gruczołach limfatycznych.

W przypadku gdy dojdzie do rozwoju nowotworu złośliwego, układ chłonny nabiera szczególnego znaczenia, gdyż stanowi jedną z dróg rozprzestrzeniania się komórek nowotworowych na cały organizm.

Z tego właśnie powodu onkolodzy dokonując oceny stopnia zaawansowania nowotworu złośliwego, zawsze starają się zbadać czy komórki rakowe dotarły do węzłów chłonnych – stanowi ważny czynnik rokowniczy.

Przerzuty raka do mózgu

W ramach diagnostyki obrazowej w przypadku podejrzenia przerzutów raka do mózgu zwykle wystarcza badanie tomografem komputerowym z dożylnym podaniem środka kontrastowego. Badanie rezonansem magnetycznym (zawsze z dożylnym podaniem środka kontrastowego) poprawia uwidocznienie drobnych ognisk przerzutowych (również tych niewidocznych w badaniu tomografem).

Badanie rezonansem magnetycznym powinno być wykonane zawsze w przypadku podejrzenia przerzutów do opon mózgowych oraz jeśli obraz kliniczny przemawia za zmianami przerzutowymi do mózgu, a nie zobrazowano ich w badaniu TK, bowiem liczba ognisk przerzutowych ma wpływ na sposób leczenia.

Chirurgiczne leczenie przerzutów raka

Leczenie chirurgiczne przerzutów raka do mózgu ma zastosowanie w przypadku pojedynczych lub nielicznych ognisk przerzutowych do mózgu, dostępnych operacyjnie bez dużego ryzyka powikłań. Jeżeli zmianę usunięto doszczętnie i zapewniono możliwość regularnych obrazowych badań kontrolnych, to dopuszczalna jest wyłączna obserwacja.

Dotyczy to zwłaszcza nowotworów o wolnej dynamice, z wyleczonym ogniskiem pierwotnym oraz bez obecności innych przerzutów.

Radioterapia przerzutów raka

W sytuacji gdy nowotwór cechuje się szybką dynamiką, a okres od pierwotnego leczenia jest krótki (kilka miesięcy), należy rozważyć paliatywne napromienianie całego mózgu.

W przypadku pojedynczych lub nielicznych oraz niezbyt rozległych (