Angina ludwiga – przyczyny, objawy, badania, rozpoznanie, leczenie, rokowanie

Szkarlatyna, inaczej płonica, to bakteryjna choroba zakaźna występująca jedynie u dzieci. Wywołuje ją bakteria Streptococcus pyogenes.

W przebiegu choroby pojawia się charakterystyczna wysypka na ciele i zapalenie jamy ustnej. Wyróżnia się kilka rodzajów szkarlatyny: klasyczną, toksyczną, posocznicową oraz przyranną.

Każdy typ różni się nieco objawami. Co należy wiedzieć o szkarlatynie u dzieci?

1. Szkarlatyna u dzieci – przyczyny

Płonica to choroba wywołana przez paciorkowca beta-hemolizującego z grupy A – Streptococcus pyogenes, który wytwarza niebezpieczną toksynę erytrogenną. Bakteria przenoszona jest drogą kropelkową i może wniknąć do organizmu przez błony śluzowe lub przez uszkodzoną skórę (tzw. płonica przyranna).

Źródłem infekcji szkarlatyną u dzieci jest zakażony paciorkowcami człowiek, nosiciel bakterii, u którego objawy nie pojawiły się, lub ozdrowieniec (osoba, u której objawy wystąpiły). Dziecko może zachorować na szkarlatynę także w wyniku kontaktu z osobą dorosłą chorującą na anginę wywołaną zakażeniem paciorkowcem.

2. Szkarlatyna u dzieci – objawy

Objawy szkarlatyny u dzieci są bardzo charakterystyczne. Czas wylęgania choroby to 2-5 dni. Symptomy pojawiają się nagle. Występują m.in.: silna gorączka, bóle brzucha, wymioty i ból gardła. W początkowym etapie choroby pojawiają się także objawy anginy, tj. stan zapalny gardła lub jamy nosowo-gardłowej. Wyczuwalne jest również powiększenie szyjnych węzłów chłonnych.

Charakterystyczna wysypka może pojawić się równocześnie z pojawieniem się gorączki lub dobę później. Przyjmuje ona postać drobnych czerwonych plamek zlewających się na tułowiu, w zgięciach łokciowych i podkolanowych. Najbardziej widoczna jest jednak na piersiach, brzuchu, pośladkach oraz w pachwinach.

Wysypka przy szkarlatynie u dzieci może utrzymywać się od 24 godzin do nawet kilku dni. Jej intensywność także jest różna u poszczególnych pacjentów. Na twarzy występuje tzw.

trójkąt Fiłatowa – na policzkach rumień, a wokół ust i nosa blada skóra. Widoczne są także zmiany w jamie ustnej.

Na początku choroby na języku pojawia się biały nalot, z czasem jednak przybiera kolor malinowy lub żywoczerwony, co wynika z powiększonych brodawek smakowych.

Na skórze przy szkarlatynie u dzieci pojawiają się tzw. linie Pastii.

Są to wybroczyny na fałdach skórnych – w pachach, pachwinach, na podbrzuszu – które powstają w wyniku wzmożonej łamliwości naczyń krwionośnych skóry. Objaw Pastii najczęściej poprzedza wysypkę.

Szkarlatyna u dzieci w późniejszym czasie objawia się również płatowym łuszczeniem się skóry, co najbardziej nasilone jest na stopach i dłoniach.

Ciężka toksyczna postać szkarlatyny u dzieci przebiega z zaburzeniami układu krążenia, zapaleniem mięśnia sercowego i utratą przytomności. Wykrywana jest hepato- i splenomegalia (powiększenie wątroby i śledziony). Zmiany w gardle są jednak łagodne.

Wyróżnia się także dwa inne typy szkarlatyny: posocznicową i przyranną. Postać posocznicowa występuje, gdy bakterie rozprzestrzeniają się po całym organizmie drogą krwiobiegu.

Występują wówczas duże zmiany w gardle, zapalenie węzłów chłonnych szyjnych, bakteriemia, posocznica. Niekiedy dochodzi do martwicy tkanek dna jamy ustnej (angina Ludwiga). Przyranna płonica powstaje w wyniku nadkażenia rany przez paciorkowce.

Różni się od zwykłej postaci szkarlatyny brakiem pojawienia się wysypki.

3. Szkarlatyna u dzieci – diagnostyka i leczenie

Diagnostyka szkarlatyny u dzieci polega na wywiadzie oraz rozpoznaniu charakterystycznych objawów płonicy. Pobiera się wymaz z gardła, w którym wykrywane są paciorkowce grupy A. Wykonywana jest także morfologia krwi. Oznacza się podwyższony poziom leukocytów.

Podwyższeniu przy szkarlatynie u dzieci ulega również ASO (odczyn antystreptolizynowy). Badanie polega na wykrywaniu przeciwciał przeciwko antygenom powierzchniowym paciorkowców – streptolizynie O. Poziom OB jest także wyraźnie wyższy. Podczas diagnozowania szkarlatyny u dzieci ważne jest, aby wykonać badania wykluczające takie choroby jak:

• odra,
• różyczka,
• zakażenie gronkowcem,
• zespół wstrząsu toksycznego,
• choroba Kawasakiego.

Leczenie szkarlatyny u dzieci polega natomiast na podawaniu antybiotyków z grupy penicylin – najczęściej stosuje się penicylinę krystaliczną lub cefalosporyn. W przypadku uczulenia na te antybiotyki można zastosować makrolidy.

Czas leczenia antybiotykowego to 10-14 dni. Nieleczona szkarlatyna może spowodować pojawienie się powikłań, do których zaliczamy kłębkowe zapalenie nerek, zapalenie stawów, gorączkę reumatyczną, zapalenie węzłów chłonnych oraz ucha środkowego.

Angina – przyczyny, objawy i leczenie

Angina to ostre zapalenie migdałków podniebiennych i błony śluzowej gardła wywołane zakażeniem lub podrażnieniem. Wbrew obiegowej opinii, choroba ta jest najczęściej spowodowana przez wirusy, a tylko około 10 – 15% angin u dorosłych ma etiologię bakteryjną (jeszcze rzadziej grzybiczą) i wymaga leczenia antybiotykiem. Jak zatem odróżnić anginę ropną od wirusowej?

Objawy anginy wirusowej

Angina wirusowa, to inaczej wirusowe zapalenie gardła. Charakterystyczny jest powolny rozwój choroby oraz łagodny przebieg. Zwykle początkowo odczuwamy osłabienie, bóle mięśni i stawów oraz uczucie nieprzyjemnego “drapania” w gardle.

Z czasem pojawia się umiarkowany ból gardła, jednak jest on objawem subiektywnym i niekiedy może być szczególnie dokuczliwy. W badaniu, gardło jest zaczerwienione, natomiast migdałki podniebienne mogą być lekko powiększone, ale bez charakterystycznych dla anginy bakteryjnej nalotów.

W przebiegu wirusowego zapalenia gardła zazwyczaj pojawia się stan podgorączkowy (temperatura ciała mieści się w granicach 36,7 – 38,0°C). Niekiedy temperatura ciała nie jest w ogóle podwyższona, a jeszcze rzadziej występuje gorączka (temp. powyżej 38,0°C).

Bardzo często w anginie wirusowej występują objawy nieżytu nosa oraz kaszel. Zazwyczaj nie dochodzi do powiększenia się okolicznych węzłów chłonnych.

Jak się leczyć w przypadku anginy wirusowej?

Pacjent, który cierpi z powodu wirusowego zapalenia gardła powinien być leczony objawowo. Znakomicie sprawdzą się tutaj wszelkie domowe sposoby, które przyniosą ulgę w bólu gardła. Można pić wodę z miodem, mleko z miodem i masłem lub też przygotowywać różnego rodzaju domowe specyfiki, np.

płukankę z szałwii, płukankę solną lub syrop z cebuli. Zalecane jest spożywanie dużej ilości chłodnych, ale nie zimnych napojów oraz unikanie ostrych potraw. Można również zaopatrzyć się w pastylki do ssania, spray do gardła lub gotowe płukanki apteczne.

Bez recepty są także dostępne syropy łagodzące kaszel oraz aerozole zmniejszające obrzęk błony śluzowej nosa. Nie powinno się natomiast obniżać stanu podgorączkowego, ponieważ jest on naturalnym odruchem obronnym organizmu. Zażywanie paracetamolu lub niesteroidowych leków przeciwzapalnych (np.

ibuprofen), zalecane jest jedynie w przypadku szczególnie złej tolerancji podwyższonej temperatury lub np. bólu głowy. Oczywiście, najkorzystniej na przebieg choroby wpływa odpoczynek, duża ilość snu oraz zdrowe odżywianie. Należy pamiętać , że antybiotyk nie jest skuteczny w przypadku infekcji wirusowych.

Natomiast, zastosowanie antybiotyku może być konieczne, gdy w przebiegu wirusowego zapalenia gardła dojdzie do nadkażenia bakteryjnego, dlatego szczególnie ważne jest częste mycie rąk i unikanie dużych skupisk ludzi.

Objawy anginy bakteryjnej

W przypadku anginy o etiologii bakteryjnej (najczęściej wywołanej przez Streptococcus pyogenes), charakterystyczne jest gwałtowne pojawienie się objawów. Stanem zapalnym objęte jest zarówno gardło, jak i migdałki podniebienne, na których pojawiają się charakterystyczne białe lub biało-żółte naloty.

Skutkuje to bardzo silnym bólem gardła, często utrudniającym połykanie pokarmów stałych. W odróżnieniu od wirusowego zapalenia gardła, w przypadku anginy bakteryjnej, niemal zawsze obecna jest gorączka (temp. >38°C), która niekiedy sięga nawet 40°C oraz dreszcze. Zwykle nie występuje kaszel ani katar.

Bardzo często obecne jest też powiększenie węzłów chłonnych podżuchwowych i szyjnych.

Jak się leczyć w przypadku anginy bakteryjnej?

W przypadku występowania objawów charakterystycznych dla infekcji bakteryjnej, konieczne jest udanie się do lekarza rodzinnego, który po zbadaniu zaordynuje właściwe leczenie.

Absolutnie nie wolno włączać antybiotyku samodzielnie, ponieważ niezbędne jest dobranie odpowiedniego leku i dawki. Źle dobrany antybiotyk lub w nieodpowiedniej dawce, nie zadziała oraz może spowodować wystąpienie skutków ubocznych.

Poza antybiotykiem dodatkowo należy zażywać probiotyk oraz leki działające przeciwbólowo i przeciwgorączkowo (ibuprofen lub paracetamol) oraz środki łagodzące ból gardła (takie same preparaty jak w przypadku wirusowego zapalenia gardła).

Walkę z gorączką można wspomagać poprzez chłodne okłady na czoło i kark , właściwe nawadnianie oraz picie, np. soku z malin lub herbaty lipowej.

W jaki sposób lekarze odróżniają anginę wirusową od bakteryjnej?

Rozpoznanie ustala się na podstawie podawanych przez pacjenta dolegliwości oraz badania przedmiotowego (koniecznie jest obejrzenie gardła i jamy ustnej, a także ocena węzłów chłonnych). Jednak, postawienie właściwej diagnozy niekiedy przysparza trudności również lekarzom. W tym celu pomocne jest zastosowanie poniżej zamieszczonej skali Centora w modyfikacji McIsaaca.

Objaw/cechaLiczba punktów

temperatura ciała >38°C	1
nie występuje kaszel	1
powiększone węzły chłonne szyjne przednie	1
wysięk na migdałkach i ich obrzęk	1
wiek 3–14 lat	1
wiek 15–44 lat
wiek >45 lat	-1

Zalecane postępowanie zależne jest od sumy zebranych punktów

Suma punktów: 0-1

• leczenie objawowe
• diagnostyka bakteriologiczna niepotrzebna

Suma punktów: 2-3

• zalecane jest wykonanie ‘szybkiego’ testu na obecność antygenu PBHA (gdy niedostępny → zlecenie posiewu wymazu z gardła)
• decyzja o leczeniu zależnie od wyniku

Suma punktów: 4

• objawy nasilone → rekomendowane jest podanie antybiotyku;
• objawy łagodne → wykonanie „szybkiego” testu na obecność antygenu PBHA (gdy niedostępny → zlecenie posiewu wymazu z gardła)
• decyzja o leczeniu zależnie od wyniku

Jak długo trwa angina oraz kiedy chory przestaje zarażać?

Zapalenie wirusowe:

• okres od zakażenia do pojawienia się pierwszych objawów wynosi 1–6 dni,
• okres zakaźności pojawia się już 1–2 dni przed wystąpieniem objawów aż do 3 tyg. po (zależnie od rodzaju wirusa),
• do zakażenia dochodzi u około 2/3 osób pozostających w kontakcie domowym z chorym,
• objawy infekcji wirusowej ustępują samoistnie zwykle w ciągu 3–7 dni.

Zapalenie bakteryjne (paciorkowcowe):

• okres od zarażenia się do wystąpienia pierwszych objawów jest zwykle krótszy i wynosi od 12 h do 4 dni,
• okres zakaźności występuje tylko do 24 h od rozpoczęcia skutecznej antybiotykoterapii lub około 7 dni po ustąpieniu objawów, gdy nie zastosowano antybiotyku.
• ryzyko przeniesienia zakażenia na domowników mieści się w granicach około 25%.
• objawy infekcji bakteryjnej (o etiologii PBHA) ustępują zwykle w ciągu 3–4 dni (nawet bez antybiotyku).

Jakie zagrożenia niesie ze sobą nieleczona angina bakteryjna?

W przypadku anginy wirusowej rokowanie jest dobre, a głównymi powikłaniami zazwyczaj są przedłużający się suchy kaszel lub nadkażenie bakteryjne. Natomiast, nieleczone paciorkowcowe zapalenie gardła, choć ustępuje samoistnie, może prowadzić do rozwinięcia się groźnych powikłań. Należą do nich:

1. powikłania ropne (wczesne) – ropień okołogardłowy, ropne zapalenie węzłów chłonnych szyjnych, ropne zapalenie ucha środkowego i/lub wyrostka sutkowatego, ropne zapalenie zatok przynosowych.
2. późne powikłania immunologiczne (bardzo rzadko u dorosłych) – gorączka reumatyczna, ostre kłębuszkowe zapalenie nerek.
3. inne (bardzo rzadko) – bakteriemia, zapalenie płuc, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.
4. w zakażeniu o etiologii F. necrophorum – zespół Lemierre’a (ropień okołomigdałkowy z zakrzepowym zapaleniem żyły szyjnej wewnętrznej), sepsa z ropniami w różnych narządach.

Literatura:

Szkarlatyna – objawy, przyczyny. Jak leczyć szkarlatynę?

Jedną z typowych chorób wieku dziecięcego, rozpowszechnioną na całym świecie, jest szkarlatyna. Zazwyczaj pojawia się u dzieci w wieku przedszkolnym, w okresie jesienno-zimowym.

Wywołuje poważne objawy, a w jej późnym okresie może nawet dojść do zaburzeń immunologicznych.

Z uwagi na groźne powikłania, jakie może spowodować nieleczona lub źle leczona choroba, należy zawsze zachować czujność – tym bardziej że nie istnieje skuteczna szczepionka na tę chorobę.

Na szkarlatynę można zachorować kilka razy w dzieciństwie, a nawet w wieku dorosłym, ponieważ wywołuje ją kilka rodzajów paciorkowca. Jeśli dojdzie do ponownego zakażenia dziecka, należy sprawdzić, czy w jego otoczeniu nie przebywa nosiciel paciorkowca – często osoba taka nie zdaje sobie z tego sprawy (można to sprawdzić jedynie przez zbadanie wymazu z gardła).

Szkarlatyna, inaczej płonica

Szkarlatyna, zwana inaczej płonicą, należy do ciężkich zakaźnych chorób bakteryjnych wieku dziecięcego. Wywołują ją, podobnie, jak ropną anginę, paciorkowce typu A (Streptococcus pyogenes). Choroba rozprzestrzenia się drogą kropelkową, głównie przez bezpośredni kontakt z osobą zarażoną lub przedmiotami, których używała.

Źródłem zarażenia mogą być także osoby zdrowe, które są nosicielami paciorkowców. Płonica może też wystąpić na skutek kontaktu dziecka z osobą, która choruje na zwykłą anginę, wywołaną przez paciorkowce. Płonica daje typowe objawy, chociaż ostatnio coraz częściej zdarzają się wyjątki. Obecnie do zachorowań na szkarlatynę dochodzi dosyć rzadko.

W Polsce odnotowuje się co roku około 150 przypadków zachorowań na każde 100 tysięcy osób.

Choroba rozpoczyna się gwałtownie. Do pierwszych objawów szkarlatyny należą: ból gardła, wysoka temperatura (39-40 st. C), kaszel, wymioty, bóle głowy, znacznie przyspieszone tętno oraz biały nalot na języku (w czwartym dniu choroby język zmienia kolor na malinowy). W gardle widać powiększone, żywoczerwone migdałki.

Węzły chłonne szyjne i pachwinowe stają się bolesne i powiększone. Równocześnie z gorączką (albo od dwóch do trzech dni później) pojawia się wysypka. Przy innych chorobach wieku dziecięcego, np. różyczce, czy odrze, również występuje wysypka, ale raczej trudno pomylić ją z tą, jaką daje szkarlatyna.

Wysypka ta jest szkarłatnoczerwona i bardzo drobna (wygląda jak kaszka lub ślady po ukłuciu metalową szczotką). Zaobserwować ją można głównie na tułowiu i kończynach, szczególnie obficie w miejscach o wyższej temperaturze, takich jak pachwiny, zgięcia łokci, czy pod kolanami. Po pewnym czasie może zlewać się w plamy.

Ponadto na twarzy pojawia się rumień, czyli mocne, jednolite zaczerwienienie, chociaż skóra w trójkącie wyznaczonym przez nos i kąciki ust (tzw. trójkąt Fiłatowa) pozostaje w normalnym kolorze. Oprócz wysypki na ciele i w gardle chorego występują nitkowate wybroczyny (tzw. linie Pastii), ponieważ paciorkowce uszkadzają naczynia krwionośne.

Naczynia stają się tak kruche, że jeśli lekko uszczypniemy skórę, natychmiast pękają, tworząc nowe wybroczyny. Po kilku dniach wysypka zaczyna ustępować. Po około 2 tygodniach skóra zaczyna się łuszczyć i stopniowo schodzi płatami, zaczynając od stóp i dłoni. W ostrym przebiegu szkarlatyny objawy są znacznie groźniejsze.

Występują zaburzenia w pracy układu krążenia, szmery skurczowe nad sercem, a nawet utrata przytomności. Często dochodzi również do zapalenia mięśnia sercowego. Obserwuje się ponadto powiększenie wątroby i śledziony. W przebiegu septycznym choroby występują duże zmiany w gardle i zapalenie węzłów chłonnych szyjnych.

Może pojawić się martwica tkanek dna jamy ustnej (angina Ludwiga) i sepsa (posocznica). Pediatrzy twierdzą, że obecnie szkarlatyna u dzieci nie daje wszystkich, typowych objawów. Do zakażenia odmianą szkarlatyny, zwanej „płonicą przyranną” dochodzi nie drogą kropelkową, a przez uszkodzoną skórę. Objawy choroby są podobne, jednak nie towarzyszy im angina.

Przyczyny choroby

Przyjęło się potocznie, że szkarlatynę wywołują paciorkowce z grupy A – Streptococcus pyogenes. Jest to duże uproszczenie, ponieważ choroba występuje na skutek działania toksyn erytrogennych A, B lub C, produkowanych przez te bakterie.

Klasyczna postać płonicy objawia się jedynie u tych osób, które są wrażliwe na działanie toksyn, to znaczy nie są na nie odporne. W przypadku posiadania odporności na toksyny wydzielane przez Streptococcus pyogenes, po zarażeniu paciorkowcem występuje jedynie angina paciorkowcowa.

Płonicę z reguły rozpoznaje się po charakterystycznych objawach, można też wykryć paciorkowce z grupy A, wykonując szybki test z wymazu z gardła (przy pacjencie).

Badania laboratoryjne krwi ukazują wzrost OB, podwyższony poziom NEU, dodatni odczyn ASO, podwyższoną liczbę krwinek białych oraz wzrost liczby eozynofili. Posiew z gardła ujawnia obecność bakterii Streptococcus pyogenes.

Dziecko ze szkarlatyną

Szkarlatyna dzieci pojawia się najczęściej w wieku przedszkolnym i szkolnym. Nie występuje u niemowląt do 6. miesiąca życia, ponieważ posiadają one odporność bierną, dzięki przeciwciałom przekazanym im przez matkę podczas ciąży. Szczyt zachorowań zawsze występuje w okresie jesienno-zimowym. Nieraz zdarzają się lokalne epidemie w przedszkolach i szkołach.

Szkarlatyna u dziecka może mieć różny przebieg – od bardzo łagodnego, do ostrego. Zależy to od ogólnego stanu zdrowia, warunków, w jakich żyje maluch oraz jego odporności. Dzieci najczęściej zarażą się drogą kropelkową od nosicieli paciorkowców z grupy A, których, według danych epidemiologicznych, jest ok. 10-20%. Okres wylęgania się płonicy jest bardzo krótki i wynosi od 2 do 4 dni.

Osoba chora przestaje zarażać po upływie doby od momentu rozpoczęcia kuracji antybiotykowej. Dziecko w trakcie choroby wymaga szczególnej opieki. Powinno otrzymywać odpowiednią ilość płynów i pokarmów w postaci płynnej lub półpłynnej, ponieważ odczuwa bardzo silny ból gardła, znacznie utrudniający przełykanie. Bardzo pomocne są gotowe preparaty medyczne przeznaczone do żywienia w chorobie.

Dostarczają organizmowi niezbędnych składników odżywczych i energetycznych, dzięki czemu mogą zastąpić pełnowartościowy posiłek. Zaliczyć tutaj można na przykład Frebini Energy Drink Banan oraz Fresubin Protein Energy Drink Czekolada. W dziale Leki OTC i suplementy oraz Układ pokarmowy znaleźć można szeroki wybór tego typu preparatów.

Lekarze zalecają, aby po wyleczeniu zatrzymać dziecko w domu jeszcze przez tydzień.

Niektóre choroby charakterystyczne dla wieku dziecięcego, jak np. świnka, wiatrówka, czy szkarlatyna, mogą również wystąpić u osób dorosłych. Mają wtedy niestety znacznie ostrzejszy przebieg niż u dzieci. W przypadku płonicy nie zawsze pojawiają się typowe objawy.

Symptomy mogą też występować jednocześnie lub następować po sobie. Diagnoza jest przez to często utrudniona. U osób dorosłych wysypka nieraz tworzy większe wypukłe wykwity, co sprawia, że lekarze mylą ją z alergią. Może również dochodzić do groźnych powikłań, np.

zapalenia mięśnia sercowego, martwicy dna jamy ustnej i sepsy.

Szkarlatyna – leczenie

Dawniej, gdy nie było antybiotyków, płonica była chorobą bardzo groźną, często nawet śmiertelną. Obecnie leczy się ją antybiotykami, zwalczającymi paciorkowce – przeważnie penicyliną. W przypadku uczulenia na ten środek stosuje się leki z grupy makrolitów, np. erytromycynę, azytromycynę lub klarytromycynę. Kuracja trwa na ogół 10 dni, zgodnie z zaleceniami lekarza.

Ważne jest, aby leki podawać precyzyjnie i ściśle przestrzegać przepisanych pór, aby stężenie antybiotyku we krwi znajdowało się przez cały czas na tym samym poziomie. Nie wolno przerywać leczenia, należy wziąć wszystkie przepisane tabletki, nawet jeśli objawy szkarlatyny ustąpią. Przebieg choroby powinien być kontrolowany przez lekarza, aby uniknąć niepotrzebnych powikłań.

Powikłania po szkarlatynie

Nie wolno bagatelizować choroby, jaką jest szkarlatyna. Leczenie z reguły jest skuteczne, jednak ciągle jeszcze zdarzają się przykre powikłania. Należą do nich: zapalenie ucha, ropne zapalenie węzłów chłonnych, paciorkowcowe zapalenie stawów, gorączka reumatyczna, ostre kłębuszkowe zapalenie nerek, zapalenie mięśnia sercowego oraz posocznica.

Szkarlatyna – przyczyny, objawy, leczenie, zapobieganie

lek: Michał Dąbrowski

Jakie są przyczyny szkarlatyny?

Szkarlatyna to choroba wywoływana przez bakterie paciorkowca beta-hemolizującego z grupy A (Streptococcus pyogenes) – te same, które są odpowiedzialne za anginę ropną. Płonica jest jednak szczególną odmianą tego zakażenia. Powodują ją paciorkowce ropotwórcze wytwarzające egzotoksynę, zwaną też jadem erytrogennym. 

Egzotoksyna występuje w trzech odmianach – A, B i C. W przebiegu choroby rozprzestrzenia się po całym organizmie, czego efektem jest pojawienie się charakterystycznej wysypki na całym ciele (osutka płonicza).

W odpowiedzi immunologicznej na zakażenie zaczynają wytwarzać się przeciwciała, które, choć nie chronią przed kolejna infekcją, pozwalają złagodzić charakter kolejnego zakażenia szczepem S. pyogenes.

 

Jad erytrogenny wywołuje charakterystyczne objawy szkarlatyny – wysypkę oraz zmiany na błonie śluzowej języka i jamy ustnej. Trzeba jednak wiedzieć, że egzotoksyna ma charakter niejednorodny, przez co może przynosić zupełnie nietypowe objawy.

Zdarza się, że szkarlatyna przebiega bezobjawowo. Szacuje się, że bezwiednymi nosicielami jest 20% populacji – głównie dzieci w wieku od 5 do 15 lat.

Chorobę w dużym stopniu przenoszą też ozdrowieńcy oraz pacjenci z paciorkowcowym zapaleniem migdałków podniebiennych, którzy nie podjęli leczenia bądź rozpoczęli niewłaściwą terapię. 

Czy szkarlatyna jest zaraźliwa?

Szkarlatyna jest chorobą wysoce zaraźliwą, występującą endemicznie i epidemicznie. Płonicę, jako oddzielną jednostkę chorobową, wyodrębniono w 2 połowie XVII wieku. Zachorowania pojawiały się w każdym rejonie świata.

Jeszcze 100 lat temu była to jedna z najcięższych chorób zakaźnych wieku dziecięcego, której śmiertelność wynosiła aż 25%. Dziś z powodu szkarlatyny umiera zaledwie 1% zakażonych w ujęciu globalnym. Chociaż rokowania są pomyślne, trzeba pamiętać, że szkarlatyna szybko się rozprzestrzenia.

Okres zakaźności może wynosić nawet kilka miesięcy, najwyższa zakaźność następuje pomiędzy 3. a 21. dniem od początku choroby.

Do zakażenia dochodzi przede wszystkim drogą kropelkową. Chorobotwórcze drobnoustroje mogą przedostać się do organizmu gospodarza nie tylko przez układ oddechowy, lecz także pokarmowy, rany na skórze oraz zmienione chorobowo migdałki podniebienne.

Obecnie zachorowania częściej pojawiają się w konsekwencji osłabienia odporności, niedostatecznej higieny i przebywania w dużych skupiskach ludności, rzadziej w następstwie zatrucia pokarmowego. Płonica przede wszystkim jest diagnozowana u dzieci uczęszczających do przedszkoli i szkół. Szkarlatyna pojawia się sezonowo, w okresie jesienno-zimowym. 

Jakie są objawy szkarlatyny?

Szkarlatyna – wysypka

Szkarlatyna rozwija się nagle. Ma ostry przebieg. Objawia się wysoką gorączką (40°C) z dreszczami, silnym bólem gardła, bólem brzucha, wymiotami, biegunką. W ciągu 24 godzin ciało zostaje pokryte drobnoplamistą, żywoczerwoną lub bladoróżową wysypką. Najpierw plamki pojawiają się na tułowiu, następnie rozprzestrzeniają się w stronę kończyn górnych i dolnych.

Twarz oblewa silny rumieniec. Od zaczerwienionych policzków wyraźnie odznacza się blada skóra wokół ust i nosa, tworząca tzw. trójkąt Fiłatowa. Charakterystycznym objawem szkarlatyny są także linie Pastii – czerwone linie pojawiające się w naturalnych zgięciach ciała (w pachwinach, zgięciach stawowych, na podbrzuszu).

Ponadto mogą wystąpić szorstkość, świąd, uwrażliwienie i łuszczenie się skóry. 

Szkarlatyna – język

Duże znaczenie w diagnostyce szkarlatyny ma ocena błon śluzowych jamy ustnej. Na początku choroby język pokrywa się białym nalotem, który mija samoistnie do 2 dnia zakażenia. Ustępujący nalot odsłania obrzęknięte brodawki, co w nomenklaturze medycznej określa się językiem malinowym lub truskawkowym.

Ponadto w obrębie jamy ustnej widoczna jest osutka plamista – czerwone plamki pokrywają policzki, podniebienie i migdałki, dając wrażenie szkarłatnego zabarwienia gardła, od którego wzięła się nazwa choroby – szkarlatyna. Czasem na śluzówce pojawiają się wykwity ropne, bardzo podobne do tych towarzyszących anginie paciorkowcowej.

Zresztą niejednokrotnie szkarlatyna przebiega razem z anginą – również anginą Ludwiga, objawiającej się zmianami martwiczymi w migdałkach podniebiennych.

Szkarlatyna – inne objawy

Objawy szkarlatyny u dzieci i dorosłych mogą być bardzo różne i zupełnie nie przypominać klasycznej postaci choroby. Jej charakter zależy od stopnia toksyczności patogenu. Niekiedy choroba przebiega bezobjawowo, innym razem dyskretnie, a jeszcze innym septycznie, niosąc realne zagrożenie dla zdrowia i życia. 

Na czym polega leczenie szkarlatyny?

Szkarlatyna spowodowana zakażeniem bakteryjnym musi być zwalczana antybiotykoterapią.

Niemniej jednak z uwagi na nadużywanie antybiotyków, bardzo ważne jest dokładne przeprowadzenie diagnostyki różnicowej, pozwalającej wykluczyć ewentualne choroby o etiologii wirusowej, które leczy się wyłącznie objawowo – wirusy są obojętne na działanie antybiotyków. Podobnie do szkarlatyny objawiają się różyczka, odra, choroba Kawasaki, a także zakażenia gronkowcem złocistym.

Szkarlatynę rozpoznaje się na podstawie obrazu klinicznego, z uwzględnieniem skali Centora/Mc Issaka pozwalającej zdiagnozować zakażenia paciorkowcowe. Konieczne jest również przeprowadzenie badań mikrobiologicznych – posiewu wymazu z gardła lub szybkich testów przyłóżkowych w kierunku S. pyogenes. To standardowe zalecenia, dające dużą pewność w rozpoznaniu. 

Lekiem pierwszego rzutu w zakażeniach paciorkowcowych jest stosowana przez 10 dni penicylina. Po wdrożeniu antybiotyku chory przestaje zarażać w przeciągu 24 godzin i jest chroniony przed wystąpieniem powikłań.

Mimo to, należy wdrożyć wszelkie środki ostrożności, aby chronić domowników przed zarażeniem.

Warto dokładnie posprzątać przestrzeń, w której przebywał chory – zdezynfekować powierzchnie płaskie, wyprać pościel, przestrzegać zasad higieny osobistej. 

Poza leczeniem objawowym konieczne jest działanie doraźne. W tym celu stosuje się leki przeciwgorączkowe, przeciwbólowe i przeciwzapalne, które pozwolą wyciszyć uciążliwe objawy szkarlatyny. Zmiany w obrębie jamy ustnej można znieczulić miejscowo przy pomocy odpowiednich medykamentów. Dobrze jest zwiększyć źródła witaminy C. 

Szkarlatyna u dzieci nie musi być leczona w szpitalu, ale wystąpienie gorączki, biegunki i wymiotów, zwłaszcza u chorych poniżej 5. roku życia, niesie spore ryzyko odwodnienia, dlatego może być powodem hospitalizacji.

Jeśli płonica ma łagodny przebieg, może być leczona w warunkach domowych. Ze względu na wysoką zaraźliwość, przy podejrzeniu szkarlatyny należy niezwłocznie udać się do lekarza. To samo dotyczy zauważenia objawów wskazujących na ostatnią fazę choroby – łuszczenie skóry.

Każde zachorowanie musi zostać zgłoszone. Ponieważ szkarlatynę można przechodzić kilkukrotnie, dobrze w sezonie największej zachorowalności (październik-marzec) zachować czujność.

Jeśli w okolicy pojawiły się przypadki płonicy, lepiej zatrzymać dziecko w domu i starać się unikać źródeł zakażeń. Szczepionka przeciw szkarlatynie nie istnieje.