Zwyrodnienie stawu kolanowego, czyli gonartroza jest częstą przyczyną bólu kolana. Choroba ta stopniowo uszkadza staw, co może w końcu prowadzić do konieczności jego wymiany na metalową protezę. Aby dłużej cieszyć się swoim własnym kolanem lub nawet uniknąć operacji należy odpowiednio wcześnie zastosować nowoczesną terapię.
Natomiast w przypadku bardzo ciężkich i nieodwracalnych uszkodzeń kolana, w których wszczepienie endoprotezy jest konieczne, dobrze dobrane leczenie pozwala znacznie zwiększyć komfort podczas oczekiwania na operację.
Objawy, Przyczyny, Badania
Objawy
Pierwsze objawy zwyrodnienia stawu kolanowego mogą być odczuwane około 45. roku życia. W miarę upływu czasu dolegliwości nasilają się, zwłaszcza kiedy choroba nie jest właściwie leczona. Główne objawy to:
- Ból kolana podczas chodzenia. Dolegliwości nasilają się podczas obciążania kolana, szczególnie chodzenia i zmniejszają się podczas odpoczynku.
- Ból kolana w spoczynku. Jeżeli w stawie rozwinie się zapalenie, ból pojawia się także w spoczynku i jest wtedy najbardziej odczuwalny wcześnie rano, po wstaniu z łóżka. Ból może zmniejszać się po rozchodzeniu oraz przyjęciu leków przeciwzapalnych.
- Sztywność. Kolano staje się sztywne, a jego zakres ruchu maleje. W ciężkim zwyrodnieniu nie można całkowicie zgiąć lub wyprostować kolana, gdyż wytwarza się w nim przykurcz.
- Trzaskanie, chrupanie i strzykanie w kolanie pojawiające się podczas ruchów w stawie.
- Obrzęk. Spuchnięte kolano może być też ciepłe w dotyku i czasem zaczerwienione. Są to oznaki stanu zapalnego.
- Zaburzenia chodu. Ból i ograniczenie ruchu powodują utykanie, niepewny chód oraz trudności w chodzeniu po schodach.
- Osłabienie. Długo trwająca choroba zwyrodnieniowa prowadzi do osłabienia mięśni uda.
Przyczyny
Zdrowy staw kolanowy składa się z dobrze do siebie pasujących powierzchni kości udowej, piszczelowej oraz rzepki. Powierzchnie te są gładkie i wyścielone warstwą ochronnej chrząstki, która pełni funkcję amortyzatora. Dzięki temu ruchy w stawie są płynne i bezbolesne. Powstające podczas użytkowania stawu niewielkie uszkodzenia są naprawiane przez organizm. Niestety, wraz z upływem lat zdolność do regeneracji maleje i uszkodzenia w stawie mogą stopniowo narastać. Chrząstka zużywa się, co sprawia, że powierzchnie stawowe trą o siebie podczas chodzenia powodując ból i sztywność kolana. Wokół stawu narastają też wyrośla kostne zwane osteofitami, które mogą dodatkowo utrudniać ruchy w kolanie oraz powodować ból.
Postęp choroby przyśpieszają:
- Deformacje stawów. Zdeformowany staw będzie zużywał się szybciej, podobnie jak opona na źle ustawionym kole samochodu. Dlatego też tak zwane krzywe, czyli koślawe lub szpotawe kolana ulegają degeneracji znacznie szybciej normalnie.
- Nabyte uszkodzenia stawu takie jak uszkodzenie łąkotki lub więzadeł krzyżowych zaburzają działanie kolana przyśpieszając tym samym jego zwyrodnienie.
- Nadmierna eksploatacja. U wyczynowych sportowców ilość i częstość urazów może przekroczyć zdolności regeneracyjne stawów prowadząc do ich wcześniejszego starzenia.
- Nierówny rozkład sił. Różnica długości nóg, skrzywienie boczne kręgosłupa (skolioza) lub osłabienie jednej kończyny zwiększa obciążenie i zużycie jednego ze stawów.
- Choroby stawów. Zapalenie stawu kolanowego wywołane przez takie choroby jak reumatoidalne zapalenie stawów lub dna moczanowa.
- Czynniki genetyczne. Skłonność do choroby zwyrodnieniowej może być dziedziczna.
- Otyłość. Dźwiganie dodatkowych kilogramów przez dłuższy czas prowadzi do szybszego postępu zmian zwyrodnieniowych.
Diagnoza
Do postawienia diagnozy najczęściej wystarczają zdjęcia rentgenowskie stawu kolanowego. W niektórych przypadkach lekarz może zlecić rezonans magnetyczny lub artroskopię. U części pacjentów wykonuje się badania laboratoryjne takie jak czynnik reumatoidalny, poziom kwasu moczowego, OB, CRP i morfologia krwi obwodowej.
Leczenie
Nieoperacyjne leczenie stawu kolanowego (zastrzyki dostawowe)
Najskuteczniejszą drogą podania leku jest jego bezpośrednie wstrzyknięcie do stawu. Dzięki temu 100% podanego leku dociera tam, gdzie powinno. Podczas wykonywania zastrzyku można dodatkowo usunąć ze stawu zapalny płyn. Odpowiednie znieczulenie i specjalna technika podania sprawiają, że bolesność takich zabiegów jest minimalna. Zastosowanie monitorowania za pomocą fluoroskopii daje pewność, że lek zostaje precyzyjnie podany nie tylko do wnętrza stawu, ale dokładnie pomiędzy uszkodzone chrząstki.
W zależności od stanu pacjenta do stawu kolanowego podaje się leki ochraniające chrząstkę (wiskosuplementacja), hamujące zapalenie oraz stymulujące regenerację stawu. Zastrzyki uśmierzają ból, hamują postęp choroby i zmniejszają sztywność.
Kwas hialuronowy
Staw można porównać do zawiasu, który aby prawidłowo działać musi być dobrze naoliwiony. Zwyrodnienie stawu kolanowego wiąże się z niedoborem mazi stawowej, która stanowi naturalny smar.
Jego zamiennikiem jest kwas hialuronowy, który nadaje poślizg oraz ma działanie amortyzacyjne.
Dzięki temu zmniejsza się tarcie w stawie, przez co poprawia się zakres i płynność ruchów oraz zmniejsza się ból.
Płynna endoproteza
Płynna endoproteza mazi stawowej to hydrożel, który zawiera trójwymiarowy poliakrylamid oraz jony srebra. Zapewnia on ochronę chrząstki oraz przywraca prawidłowe smarowanie w stawie.
Zastrzyk sterydowy
Podany do stawu steryd powoduje wygaszenie zapalenia co przekłada się na zmniejszenie bólu oraz obrzęku stawu. Dzięki temu zmniejsza się sztywność kolana przez co możliwe jest rozpoczęcie efektywnej rehabilitacji.
Osocze bogatopłytkowe
Osocze płytkowe otrzymuje się z krwi pacjenta. Stymuluje ono regenerację stawu poprzez wydzielanie czynników wzrostu oraz przyciąganie komórek macierzystych.
Rehabilitacja
Ruch w odciążeniu
Zmiany zwyrodnieniowe narastają poprzez brak ruchu oraz nadmierne obciążenie stawu. Aby im przeciwdziałać musimy więc zapewnić ruch w odciążeniu. Pomagają w tym:
- Laska. Chodzenie o lasce trzymanej po zdrowej stronie odciąża chore kolano.
- Rower. Jazda na rowerze poprawia zachować ruchomość w stawie oraz zwiększa siłę mięśni. Wysiłek aerobowy poprawia też pracę serca oraz pomaga zrzucić zbędne kilogramy.
- Obuwie sportowe. Dobrze dobrane, wysokiej jakości obuwie sportowe zapewnia amortyzację oraz stabilność.
Ćwiczenia
Odpowiednio dobrane ćwiczenia wzmacniają mięśnie oraz poprawiają ruchomość w stawie. Najlepiej rozpocząć je pod okiem doświadczonego fizjoterapeuty.
Schudnięcie
Redukcja masy ciała najczęściej znacznie zmniejsza dolegliwości oraz spowalnia postęp choroby poprzez odciążenie kolan. Łatwiej i bezpieczniej jest odchudzać się pod okiem dietetyka. Warto w tym czasie wykonywać odpowiednie ćwiczenia, które przeciwdziałają spadkowi siły i masy mięśniowej oraz przyśpieszają spalanie tkanki tłuszczowej.
Suplementacja
Suplementy zawierają składniki potrzebne do odbudowy chrząstki oraz substancje przeciwzapalne.
Substancje przeciwzapalne:
- kurkuma
- olej lniany
- imbir
- kadzidłowiec
Składniki potrzebne do odbudowy chrząstki:
- glukozamina
- chondroityna
- kwas hialuronowy
- hydrolizowany kolagen
Leczenie farmakologiczne
Tabletki lub zwykłe zastrzyki domięśniowe mają działanie przeciwbólowe i przeciwzapalne. Działają one ogólnie, czyli na cały organizm i tylko pewien ich procent dociera do stawu.
Leczenie operacyjne
- Jeżeli zmiany zwyrodnieniowe doprowadzą do ciężkiego i nieodwracalnego uszkodzenia stawu przeprowadza się operację wymiany stawu na sztuczny, czyli wszczepienia endoprotezy stawu kolanowego.
- W pewnych okolicznościach przeprowadza się operację mającej za celu przywrócenie prawidłowej funkcji i stabilności kolana, aby spowolnić proces zwyrodnieniowy.
- W wielu przypadkach konieczność wymiany stawu można odłożyć w czasie lub nawet jej uniknąć, jeżeli odpowiednio wcześnie rozpocznie się leczenie mające na celu ochronę chrząstki.
Zobacz także:
- Ból biodra – przyczyny, objawy, badania
- Zwyrodnienie stawu biodrowego – objawy, przyczyny, leczenie
- Ból głowy – przyczyny, objawy, leczenie
- Ból kolana – przyczyny, objawy
- Zwyrodnienie stawu kolanowego – objawy, przyczyny, leczenie
- Ból pleców – ból kręgosłupa i krzyża
- Ból pod łopatką: objawy, przyczyny, leczenie bólu
- Ból pośladka – przyczyny, objawy, leczenie bólu
- Ból przy przewracaniu się z boku na bok – przyczyny
- Dyskopatia kręgosłupa – objawy, leczenie, rehabilitacja
- Entezopatia – przyczyny i leczenie
- Fibromialgia: leczenie i przyczyny
- Korzonki nerwowe: przyczyny, objawy, leczenie
- Zapalenie korzonków nerwowych – gdzie są, objawy, leczenie bólu
- Łokieć tenisisty: objawy, przyczyny, leczenie
- Mięsień gruszkowaty – zapalenie, zespół objawów, leczenie
- Przepuklina kręgosłupa: przyczyny, leczenie
- Przepuklina kręgosłupa – objawy
- Sekwestracja krążka międzykręgowego (dysku)
- Przewianie: objawy, przyczyny, leczenie
- Punkty spustowe – objawy, mapa, terapia
- Rwa barkowa (rwa ramienna): objawy, przyczyny, leczenie bólu
- Rwa kulszowa – objawy, przyczyny, leczenie
- Ucisk na korzenie nerwowe – zespół korzeniowy
- Zapalenie stawu krzyżowo biodrowego – objawy, ból, testy, blokada
- Zwężenie kanału kręgowego
- Zwyrodnienie kręgosłupa: przyczyny, leczenie
- Ból biodra – przyczyny, objawy, badania
Ból kolan – rodzaje bólu i leczenie – Wibroterapia
Ból kolan może mieć różnorodne podłoże: reumatyczne, zwyrodnieniowe, przeciążeniowe, neurologiczne, może też wynikać z urazu.
Jeżeli zastanawiasz, się dlaczego boli Cię kolano, to odpowiedź znajdziesz w artykule. Prezentujemy najczęstsze przyczyny bólu kolan wraz z towarzyszącymi mu objawami oraz listą postępowań leczniczych.
Przytaczamy też wyniki badań dotyczących wpływu wibroterapii na redukcję bólu.
Ból kolan spowodowany urazem
Jednym z najczęstszych urazów jest skręcenie kolana.
Może ono wiązać się z urazami wewnętrznymi w kolanie, które bardziej szczegółowo opiszemy dalej – uszkodzeniem łąkotek i więzadeł krzyżowych lub naciągnięciem przyczepów więzadeł pobocznych.
Skręceniu kolana towarzyszy prawie zawsze obrzęk. Ból pojawia się przede wszystkim podczas chodzenia i uciskania struktur, które uległy uszkodzeniu.
Budowa stawu kolanowego
Leczenie zależy od stopnia skręcenia stawu kolanowego: w przypadku stopnia I wystarczy tylko ograniczyć aktywność rekreacyjną na kilka tygodni, a najcięższe skręcania mogą wymagać interwencji chirurgicznej. Skręcenie kolana – jak już wspomnieliśmy – może skutkować uszkodzeniem różnych struktur stawu, ale może też dojść do ich niezależnego uszkodzenia.
Ze względu na obszar, w jakim doszło do uszkodzeń, wyróżniamy:
- uszkodzenia więzadłowe,
- uszkodzenia łąkotek,
- uszkodzenia chrząstki stawowej,
- zwichnięcia rzepki.
Uszkodzenia więzadeł to przede wszystkim naciągnięcia lub naderwania więzadeł pobocznych lub krzyżowych. Dochodzi do nich w przypadku skręcenia kolana.
Jeśli uraz dotyczy więzadeł pobocznych, to ból pojawia się podczas próby skręcenia kolana, natomiast w przypadku więzadeł krzyżowych dolegliwości bólowe obejmują przednią część kolana.
Tego typu uszkodzenia leczy się zachowawczo, czyli zalecane jest ograniczenie ruchomości, zastosowanie opasek elastycznych, ewentualnie chłodzeniu okolic, w których występuje ból.
Uszkodzenia łąkotek wywołuje ból w bocznej i przyśrodkowej części stawu kolanowego, szczególnie podczas skrętu zgiętego kolana. Cechą charakterystyczną jest także uczucie “przeskakiwania” w kolanie.
Często urazowi towarzyszy obrzęk. W przypadku niewielkich uszkodzeń stosowane jest leczenie zachowawcze (orteza) oraz zabiegi fizykalne. Jeśli uszkodzenie jest poważne, to konieczne może być leczenie artroskopowe.
Uszkodzenia chrząstki stawowej najczęściej posiadają charakter przeciążeniowy i objawiają się uczuciem blokowania w stawie. Często uszkodzeniu towarzyszy trzeszczenie, nazywane też “chrzęszczeniem”.
Nasilenie bólu uzależnione jest od stopnia uszkodzenia chrząstki, a urazowi towarzyszy obrzęk. Leczenie w tym przypadku także uzależnione jest od stopnia uszkodzenia struktur. Głównym celem jest zmniejszenie obrzęku i bólu.
Pacjent na pewno musi ograniczyć ruchomość, włączane jest leczenie farmakologiczne oraz rehabilitacja. W najcięższych urazach konieczne jest leczenie operacyjne.
Zwichnięcie rzepki w wyniku urazu najczęściej dotyka dzieci i młodzież, a u dorosłych zdarza się przede wszystkim wtedy, gdy występują dodatkowe czynniki, takie jak koślawość kolan czy dysplastyczne kolana (posiadające nieprawidłowości w ukształtowaniu stawu rzepkowo-udowego).
Efektem zwichnięcia rzepki jest ból w części przyśrodkowej kolana, obrzęk i ograniczenie ruchomości. Przesunięcie/wyskoczenie rzepki ze stawu jest najczęściej widoczne gołym okiem i bardzo bolesne, w większości wypadków wraca ona jednak na swoje miejsce. Sporadycznie rzepka może zablokować się poza stawem kolanowym.
W jednym i drugim przypadku konieczna jest wizyta u lekarza i badanie USG/RTG, aby ocenić stopień uszkodzeń wewnętrznych w kolanie.
Ból kolan wynikający z przeciążenia
Do przeciążenia kolan dochodzi w wyniku intensywnego uprawiania sportu (dotyczy to nie tylko sportowców profesjonalnych, ale też amatorów, którzy nagle zaczynają intensywnie trenować), ciężkiej pracy fizycznej oraz długiego przyjmowania jednej pozycji (stania, klęczenia, kucania). Ból przeciążeniowy pojawia się również częściej u osób z nadwagą albo u kobiet w zaawansowanej ciąży.
Kolano biegacza – jeden z najczęściej występujących urazów u sportowców. Związany jest z przeciążeniem stawu kolanowego.
Objawem przeciążenia kolana jest stan zapalny, który wywołuje ból nasilający się podczas chodzenia czy zginania kolana. Ograniczona jest także ruchomość i można odczuwać sztywność w stawie kolanowym.
Chociaż może się wydawać, że przeciążenie kolana nie jest zbyt poważną dolegliwością, to jednak nie można jej lekceważyć. Następstwem przeciążenia mogą być bowiem uszkodzenia takich struktur jak więzadła czy stawy lub zapalenie kaletki maziowej kolana.
Leczenie przeciążonych kolan na początku ma charakter zachowawczy – ograniczenie ruchu i przeciążeń, okłady i kompresy (więcej piszemy o tym w artykule: Domowe sposoby na ból kolan), ale po ustaniu stanu zapalnego warto włączyć fizjoterapię i kinezyterapię (ćwiczenia fizyczne). Dzięki temu będzie można wrócić do sportu czy aktywności rekreacyjnej.
Ból kolan o charakterze zwyrodnieniowym
Choroba zwyrodnieniowa stawów kolanowych dotyczy dużego odsetka osób po 60. roku życia. W Polsce do tej pory nie zostały przeprowadzone szczegółowe badania, ale szacuje się, że na chorobę zwyrodnieniową stawów w naszym kraju cierpi ok. 2 miliony osób. Dotyczy to wszystkich stawów, ale najczęściej właśnie kolanowych, następnie biodrowych i stawów rąk.
Choroba zwyrodnieniowa stawów kolanowych wiąże się z degeneracją i ubytkiem chrząstki stawowej. Ta degeneracja to m.in. rozmiękanie, włókienkowatość i owrzodzenia chrząstki. Patologiczne zmiany zauważalne są także w podchrzęstnej tkance kostnej.
Staw kolanowy objęty zmianami zwyrodnieniowymi w porównaniu do zdrowego stawu
Objawem choroby zwyrodnieniowej stawów jest ból, zwiększający się podczas ruchu oraz ucisku, ograniczenie ruchomości w stawie, trzeszczenie, a czasem także obrzęk. Charakterystycznym symptomem jest także uczucie sztywności w stawie po dłuższym siedzeniu, staniu lub po przebudzeniu. Z czasem mogą pojawić się też problemy z wyprostowaniem nogi w kolanie.
Leczenie obejmuje szereg działań: począwszy od edukacji, wdrożenia postępowania profilaktycznego, by zahamować/spowolnić procesy degradacyjne, przez rehabilitację: zabiegi fizykalne, kinezyterapię (ćwiczenia fizyczne), masaże, aż do leczenia farmakologicznego oraz operacyjnego.
Wśród zabiegów fizykalnych, najczęściej stosowanymi w chorobie zwyrodnieniowej stawu kolanowego, są: elektroterapia, laseroterapia, ultradźwięki, magnetoterapia, jono- i fonoforeza, krioterapia i leczenie ciepłem.
W warunkach domowych można także korzystać z zabiegów wibroterapii, czyli terapii wibracjami.
Jak wynika z jednego z licznych badań, pojedyncza sesja wibracyjna przeprowadzona u osób z chorobą zwyrodnieniową stawów kolanowych zmniejszyła średnio o 28% natężenie bólu podczas wchodzenia na stopień, o 11% szybkość jego pokonywania oraz o 8% szybkość chodu.
Szczegóły badania przedstawiamy w artykule: Choroba zwyrodnieniowa stawu kolanowego a wibroterapia. Ponadto wibroterapia może być skutecznym wsparciem w rehabilitacji i regeneracji kolan w przypadku różnego typu urazów. Więcej informacji na ten temat prezentujemy w artykule: Wpływ wibroterapii na rehabilitację i regenerację kolan.
Ból kolan a choroby reumatyczne
Kolejną niezwykle dokuczliwą i trudną do leczenia przyczyną przewlekłego, nawracającego bólu kolan są choroby reumatyczne: reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) lub zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (ZZSK).
Ból spowodowany chorobami reumatycznymi ma charakter nawracający: pojawia się podczas zwykłej aktywności, można powiedzieć, że “bez przyczyny” (przeciążenia, zbyt długiego przyjmowania jednej pozycji itp.).
Bardzo często towarzyszy mu obrzęk i zaczerwienienie kolana, a także uczucie sztywności.
Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa jest chorobą trudną do rozpoznania i występuje przede wszystkim u osób młodych, natomiast reumatoidalne zapalenie stawów najczęściej dotyka osoby między 30. a 50. rokiem życia,
Leczenie chorób reumatycznych opiera się w Polsce najczęściej na farmakoterapii. Osoby chore rzadziej sięgają się po rehabilitację, a szkoda, bo ta może przynieść długotrwałą poprawę i nie generuje efektów ubocznych. Do dyspozycji mamy wiele różnych metod fizykalnych, m.in.
ultradźwięki, elektroterapię, krioterapię, hydroterapię, magnetoterapię. Badacze zaobserwowali także pozytywny wpływ zabiegów wibroterapii. Więcej piszemy o tym w artykule: Korzyści z wibroterapii u osób z Reumatoidalnym Zapaleniem Stawów.
Z badań wynika, że aż 63% osób poddanych sesjom wibroterapii wskazało na ogólną poprawę stanu zdrowia oraz zmniejszenie ogólnego zmęczenia.
Ból kolan w nocy – co jest przyczyną?
Najbardziej niezrozumiałym rodzajem bólu kolana jest ból, który odczuwamy w nocy. Dlaczego kolano boli, skoro odpoczywa? Przyczyny bólu kolan podczas spoczynku, np.
w nocy, w trakcie snu, mogą być różne. Bóle, które przez pacjentów określane są jako “nagłe” i “rozdzierające” mogą mieć podłoże w systemie nerwowym, np.
ucisku korzeni nerwowych odchodzących od rdzenia kręgowego.
Z kolei bóle o mniejszym nasileniu, ale bardziej długotrwałe mogą być związane ze stanem zapalnym w obrębie stawu kolanowego. Czasem wynikają także z przeciążenia lub przetrenowania.
Ból kolan w nocy może także nasilać się przy chorobach reumatycznych. Wtedy najczęściej towarzyszy mu poranna sztywność stawów.
Podsumowanie
Jak widać – bez dokładnego wywiadu i badań obrazowych bardzo trudno jest jednoznacznie scharakteryzować przyczyny bólu kolan, dlatego zawsze należy udać się na konsultację lekarską lub do fizjoterapeuty. Różne schorzenia mają bardzo podobne objawy.
Mamy obecnie bardzo wiele dostępnych metod i sposobów radzenia sobie z bólem kolana, ale aby walczyć z nim skutecznie niezbędna jest odpowiednia diagnoza ortopedy. Pamiętaj, że interwencja chirurgiczna jest ostatecznością i zapytaj swojego lekarza o alternatywne sposoby leczenia.
Źródła:
1. Trzaska T., Najczęstsze urazy stawu kolanowego, Medical Tribune 09/2014.
2. Klimiuk P.A., Kuryliszyn-Moskal A., Choroba zwyrodnieniowa stawów, Reumatologia pod red. Mariusza Puszczewicza, Warszawa 2016, s. 307-329.
3. Salmon J, Rope J., Tillman M., Does acute whole-body vibration training improve the physical performance of people with knee osteoarthritis?, Journal of Strength and Conditioning Research 2012 26(11)/2983–2989
4. Prioreschi A., Makda M., Tikly M., McVeigh J., In Patients with Established RA, Positive Effects of a Randomised Three Month WBV Therapy Intervention on Functional Ability, Bone Mineral Density and Fatigue Are Sustained for up to Six Months. PloS one 2016 DOI:10.1371/journal.pone.0153470
Ból kolana – co może być przyczyną i jak się go pozbyć?
Ból kolan to jeden z najczęstszych powodów, z którym zgłaszamy się do lekarza. Uprzykrza życie nie tylko osobom starszym, ale też prowadzącym siedzący tryb życia czy sportowcom.
Może towarzyszyć dziesiątkom schorzeń o różnej etiologii, od urazów mechanicznych i przeciążeń, po zwyrodnienie stawów i stany zapalne.
Wcześnie zdiagnozowana przyczyna bólu kolan daje szansę na podjęcie odpowiedniego leczenia i rehabilitacji.
Ból kolan to bardzo ogólne i szerokie pojęcie dolegliwości związanych ze strukturami budującymi kolano. Kolano, wraz z więzadłami i mięśniami tworzy największy i najbardziej skomplikowany staw w organizmie ludzkim. Dzięki niemu możliwe jest chodzenie, wstawanie i stanie, a więc możliwość ruchu i poczucie stabilności.
Aby zrozumieć skąd bierze się ból kolan, konieczna jest wiedza o budowie stawu kolanowego. Staw kolanowy składa się z kości piszczelowej, kości udowej, rzepki oraz łąkotek.
Te ostatnie zmniejszają tarcie o siebie powierzchni stawowych, rozprowadzają maź w kolanie i amortyzują staw. Chrząstka stawowa pokrywa zakończenia kości i umożliwia elastyczny ruch w kolanie.
Natomiast rzepka, czyli trójkątna kość znajdująca się z przodu kolana, ochrania staw kolanowy.
Gdy któryś z elementów kolana przestanie współpracować z pozostałymi, zwykle objawia się to pojawieniem się bólu. Uszkodzenie łąkotki może powstać w czasie prostowania zgiętego kolana i jego rotacji lub podczas przeprostów.
Często zjawisko to występuje u osób starszych w trakcie wykonywania przysiadów, co prowadzi do zablokowania kolana i bólu w kolanie po części przyśrodkowej. Ból ten może być potęgowany podczas wysiłku fizycznego.
Chrząstka uszkadzana jest zwykle w wyniku urazu, kiedy kość uderza o kość i doprowadza do bolesności i sztywności stawu.
Ból kolan może mieć charakter ostry np. po urazie albo zabiegu chirurgicznym lub przewlekły wynikający z przebiegu chorób np. zmian zwyrodnieniowo–zapalnych, przeciążenia, urazów mięśni, więzadeł i ścięgien. Może wymagać natychmiastowego leczenia albo ustępować samoistnie.
Ból kolan – przyczyny
Ból kolan zazwyczaj stanowi tylko jeden z objawów występującej dolegliwości. Najczęstszymi czynnikami predysponującymi do pojawienia się bólu kolan są:
- Podeszły wiek. Wraz z wiekiem dochodzi do pogłębiania się zmian degeneracyjnych w stawie, co skutkuje bólem pod kolanem. Osoby starsze często doświadczają bólów kolan z powodu choroby zwyrodnieniowej stawów – po 70 roku życia schorzenie to występuje u 70 proc. osób starszych, szczególnie kobiet. Zwyrodnienia stawowe są zazwyczaj związane ze starzeniem się tkanki chrzęstnej.
- Choroby przewlekłe i ogólnoustrojowe. Bóle stawów kolanowych występują w ponad 200 jednostkach chorobowych z zakresu samej reumatologii, m.in. w artropatiach i reumatoidalnym zapaleniu stawów (RZS).Ból kolan u kobiet związany jest z częstszym występowaniem reumatoidalnego zapalenia stawów i choroby zwyrodnieniowej stawów, natomiast u mężczyzn ze zesztywniającym zapaleniem stawów.
- Zakażenia bakteryjne i grzybicze, w tym gruźlicze zapalenie stawu.
- Nadmierna masa ciała. Osoby z nadwagą i otyłością cierpią na bóle kolan spowodowane przeciążeniem stawu kolanowego i chorobą zwyrodnieniową stawów.
- Styl życia. Do bólu kolan predysponuje siedząca praca, ale też znaczna aktywność fizyczna i przeciążania związane ze zbyt intensywnymi i długimi treningami fizycznymi (zawodowi sportowcy). Bóle kolan mogą występować na każdym etapie życia. U dzieci i młodzieży są spowodowane doznanymi urazami wynikającymi z aktywności fizycznej, choć mogą się pojawić również w wyniku chorób zapalnych stawów z towarzyszącymi obrzękami i wysiękami.
Ból kolan może pojawiać się o różnych porach dnia i w różnym nasileniu, po konkretnych czynnościach i w spoczynku. Obserwacja tych zmiennych często umożliwia znalezienie przyczyn powstawania bólu kolan. Warto więc zwrócić uwagę na:
- Czas występowania bólu: ból nasilony w nocy i rano w spoczynku wynika ze sztywności porannej stawów (zapalne choroby reumatyczne) lub uszkodzenia mechanicznego stawu (choroba zwyrodnieniowa).
- Nasilenie bólu kolan: w chorobie zwyrodnieniowej stawów bóle kolan nasilają się przy chodzeniu, staniu, chodzeniu po schodach.
- Uczucie sztywności po zasiedzeniu się czy po wstaniu z łóżka, trzeszczenie w stawie i ograniczenie ruchomości.
- Wygląd stawu: zaczerwienienie zwykle świadczy o infekcji.
Umiejscowienie bólu kolan
Ból kolan bywa opisywany jest przede wszystkim w odniesieniu do miejsca występowania dolegliwości.
Pacjenci często skarżą się więc na ból kolana z boku, przodu i z tyłu, ból pod kolanem i poniżej kolana, czy też ból kolan po wewnętrznej i zewnętrznej stronie.
Pomimo znanej lokalizacji bólu, wciąż nie daje to jednoznacznej odpowiedzi, czego objawem jest ból, ale może pomóc diagnoście w postawieniu rozpoznania.
Ból kolana przy zginaniu u młodych osób może być skutkiem urazu łąkotki – struktury kolana szczególnie narażonej na przeciążenia sportowe (grupą ryzyka są łyżwiarze figurowi, narciarze, tenisiści oraz piłkarze).
Typowymi objawami, poza bólem, są charakterystyczne trzaski i wrażenie zablokowania stawu kolanowego. Poza łąkotką, innymi elementami budulcowymi kolan, których uszkodzenie skutkuje bólem kolana po wewnętrznej stronie przy zginaniu, są: więzadła, staw rzepkowo-udowy i chrząstki stawowe.
Przyczyną bólu może być szybkie gromadzenie się wysięku, co określa się jako „woda w kolanie”.
Ból kolana przy zginaniumoże być także pierwszą oznaką nowotworów kości oraz schorzeń ogólnoustrojowych, np. chorób tarczycy i cukrzycy.
U osób starszych ból kolana przy zginaniu występuje po nocy, przy wstawaniu z łóżka. Towarzyszy temu specyficzny odgłos przeskakiwania w kolanie lub trzeszczenia.
Dźwięk ten związany jest z tarciem o siebie powierzchni stawowych, gdy brakuje w nim nawilżającej mazi.
Ból pod kolanem z przodu związany jest z zespołem bólu rzepkowo– udowego. Doświadcza go średnio 1 na 3 młodych dorosłych w pewnym momencie swojego życia. Pojawia się też u osób z nadwagą i otyłością oraz osób z dużą aktywnością fizyczną ( tzw. “kolano biegacza”).
Ból odczuwany jest w okolicach rzepki: pod, za, po bokach i poniżej rzepki. Ból pod kolanem z przodu określany jest jako tępy, zwłaszcza gdy występuje po długim siedzeniu ze zgiętym kolanem.
Ból ten często utrudnia klękanie lub kucanie, nasila się podczas biegania, schodzenia ze schodów, skakania.
Szacuje się, że 90 proc. pacjentów, którzy przychodzą do ortopedy z bólem pod kolanami z tyłu, doświadcza urazu z obrzękiem i opuchnięciem. Osoby starsze, po 70 roku życia, uskarżają się na nawracający, kłujący ból z tyłu kolana, towarzyszący im podczas spacerów, wchodzenia po schodach lub schodzenia z nich.
Jego przyczyną są zmiany reumatyczne. Im staw kolanowy jest starszy, tym mniej jest komórek budujących i stanowiących oporę dla narządu ruchu. Stawy, mięśnie i kości ulegają zużyciu.
Zanika przy tym mięsień czworogłowy uda, przez co chodzenie staje się znacznie trudniejsze niż w młodości i daje uciążliwe bóle zlokalizowane z tyłu lub z przodu kolana.
Powodem bólu pod kolanem z tyłu po zginaniu może być również borelioza (znana też jako choroba z Lyme) – odkleszczowa choroba objawiająca się rumieniem wędrującym, wysoką gorączką i puchnięciem.
- Ból kolana po wewnętrznej stronie
Ból kolana po wewnętrznej stronie dotyka co dziesiątą osobę po 50 roku życia. Często pojawia się w gonartrozie – zwyrodnieniu stawu kolanowego.
Przyczynami schorzenia są: podeszły wiek, choroby ogólnoustrojowe (w tym autoimmunologiczne choroby tarczycy), predyspozycje genetyczne oraz zakażenia przebiegające z wysiękiem.
Ból spowodowany jest utratą chrząstki stawowej, która zanikając, sprawia, że powierzchnie stawowe ocierają się o siebie.
Inną przyczyną tego rodzaju bólu jest torbiel Bakera – cysta, która tworzy się w dole podkolanowym. Wypełniona substancją płynną, zwykle powstaje wskutek infekcji.
Jeśli torbiel narasta, może powodować ból kolana po wewnętrznej stronie przy zginaniu oraz ból pod kolanem z tyłu. Dla tego rodzaju schorzenia cechami charakterystycznymi są niemożność zginania i uczucie ciepła w miejscu zmiany skórnej.
Cysta zazwyczaj nie daje żadnych objawów, ale jeśli pęknie może wywołać silny ból podobny do bólu przy zapaleniu żył podudzia.
- Ból kolana po zewnętrznej stronie
Ból kolana po zewnętrznej stronie, nasilający się rano, wraz z takimi objawami jak zesztywnienie kolan, uczucie ciepła w miejscu dolegliwości, stan podgorączkowy, apatia, rozdrażnienie i brak apetytu – to najważniejsze z całego spektrum objawów reumatoidalnego zapalenia stawów(RZS).
Ból kolana u dzieci na ogół powstaje w wyniku urazów mechanicznych – podczas jazdy na rowerze czy nartach, upadku przy zabawie. Ważne, aby nie bagatelizować nawracających dolegliwości, gdyż szybka interwencja lekarza specjalisty może zapobiec rozwojowi poważnych zaburzeń chodzenia.
Wysiłek fizyczny może prowadzić do uszkodzenia więzadła pobocznego – piszczelowego, które w warunkach fizjologicznych zapobiega koślawości nóg.
U sportowców takich jak łyżwiarze, rolkarze, koszykarze i siatkarze dochodzi do naderwania więzadła krzyżowego przedniego z powodu dużej ilości ruchów skręcających. Na urazy narażona jest też łąkotka.
Ból kolana po bieganiu wynika z kumulowania się płynu stawowego i powstawania obrzęku.
Ból kolan – diagnostyka
Jeżeli dolegliwości związane z silnym bólem kolan podczas zginania, biegania, chodzenia, a nawet siedzenia nie znikną samoistnie po około 7 dniach, a ponadto w tym czasie wystąpi gorączka, pojawią się obrzęk i silne zasinienie lub zaczerwienienie, chory powinien koniecznie zgłosić się do lekarza pierwszego kontaktu, który w razie potrzeby wystawi skierowanie do specjalisty.
Diagnostyka przyczyn wystąpieniu bólu kolan obejmuje wywiad lekarski, badanie przedmiotowe, czasem badania labolatoryjne i obrazowe. Ortopeda może wykonać badanie ultrasonograficzne (USG), rezonans magnetyczny (RM), rentgen (RTG) chorej kończyny lub tomografię komputerową (TK).
Badanie USG może być pomocne w wykrywaniu uszkodzeń aparatu więzadłowego i obecności torbieli i wysięku. Tomografia komputerowa i rezonans magnetyczny pomagają diagnozować poważne urazy mechaniczne i zmiany reumatoidalne. Tomografia komputerowa obrazuje kości, natomiast rezonans magnetyczny także tkanki miękkie.
Jak leczyć bóle kolan?
Leczenie bólu kolan uzależnione jest od przyczyny powstania objawu. Zazwyczaj leczenie objawowe rozpoczyna się od maści, żeli, plastrów i łagodzenia bólu przy użyciu paracetamolu.
Na silny ból kolan przepisuje się niesteroidowe leki przeciwzapalne, które zmniejszają dolegliwości. Jeśli zapalenie przebiega z wysiękiem, wysoką gorączką i obrzękiem, lekarz może zadecydować o zastosowaniu antybiotykoterapii.
Antybiotyk dobiera się zazwyczaj na podstawie posiewu bakterii pobranych z płynu stawowego kolana.
Jedną z metod leczenia jest podawanie zastrzyków z kwasu hialuronowego, który nawilża okolice stawów kolanowych i zapobiega otarciom.
Czasem stosuje się artroskopię, inaczej wziernikowanie wnętrza stawów. Ten rutynowy zabieg chirurgiczny polega na usuwaniu uszkodzonych tkanek kolana. Przeprowadza się go w znieczuleniu ogólnym.
W rzadszych wypadkach blokuje się staw kolanowy przy iniekcji sterydów.
Ból kolan – rehabilitacja
Rehabilitacja jest jednym z ważniejszych elementów leczenia bólu kolan. Może przebiegać pod okiem rehabilitanta, fizjoterapeuty lub ortopedy który wdroży odpowiedni program ćwiczeń, dopasowany do urazu lub schorzenia.
Ćwiczenia dobierane na własną rękę bez konsultacji ze specjalistą mogą przynieść więcej szkody niż pożytku. Przykładowo, w chorobach kolan nie powinno się wykonywać ćwiczeń takich jak skoki, przysiady czy rowerek na leżąco.
Wskazane są natomiast ćwiczenia na basenie.
Zabiegi i treningi mają na celu poprawienie stabilności stawów przez wzmocnienie mięśni. Osoba z kontuzją i bólem nóg w kolanach musi nauczyć się podstawowych czynności od początku, m.in.: wybicia, stąpania, kucania, siadania czy równowagi.
Pomocne w zabiegach są krioterapia (terapia zimnem), jonoforeza (terapia jonami), ultradźwięki, elektroterapia, rzadziej galwanizacja. Po zakończeniu rehabilitacji ból podczas chodzenia i siedzenia może znacznie zelżeć.
Aby jednak ten efekt się utrzymał, fizjoterapeuci zalecają pakiety ćwiczeń domowych, dobranych indywidualnie do pacjenta.
Ból kolan – profilaktyka
Aby zapobiec bólowi kolan, trzeba wyeliminować jego przyczynę. Osobom z nadwagą i otyłością zaleca się redukcję masy ciała.
Zastosowana dieta powinna być bogata w błonnik, białka i witaminy z grupy D oraz kolagen, a uboga w cukry proste i tłuszcze nasycone.
Istotnym elementem profilaktycznym jest chodzenie w odpowiednim obuwiu z podeszwą amortyzującą mikrowstrząsy z podłoża. Jeśli przyczyną bólu jest określona aktywność fizyczna, powinna być ograniczona na rzecz ćwiczeń nie obciążających stawu kolanowego.
Sportowcy i osoby bardzo aktywne fizycznie stosują ortezy – stabilizatory ruchu, pełniące dość podobne funkcje jak gips, usztywniające i utrzymujące staw w jednej pozycji.
W przeciwieństwie do gipsu zrobione są z bardzo miękkich, certyfikowanych materiałów, które są komfortowe w noszeniu.
Dzięki temu nieznacznie podwyższają temperaturę wokół stawu, co wspomaga jego regenerację i zmniejsza odczucia bólowe w tylnej ścianie budującej kolano.
Bibliografia:
- Choroby zapalne stawów. Zadbaj o swoje zdrowie, opanuj ból i żyj pełnią życia. Praca zbiorowa. Wydawnictwo Solis, 2007.
- Gdy bolą stawy. Anna Kłosińska, Dariusz Klarecki. Wydawnictwo Purana, 2015.
- Roczniak Wojciech, “Ból stawu kolanowego ,” Lekarz, vol. 3, pp. 67–71, 2008.
- Stanisławska– Biernat Ewa, “Bóle stawów kolanowych w różnych chorobach. Postępowanie lecznicze i rehabilitacyjne,” z Zakład Epidemiol. i Promocji Zdrowia Inst. Reumatol.
- K. Kaniewska, R. Terlikowski, and N. E. Rozwadowska, “Choroba zwyrodnieniowa stawów,” Uniwersytet Medyczny w Białymstoku, 2010.
Treści zawarte w serwisie mają wyłącznie charakter informacyjny i nie stanowią porady lekarskiej. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem.