Borelioza – objawy, badania, skutki, leczenie, antybiotyk, profilaktyka

Pierwsze objawy boreliozy to bóle mięśni i stawów, gorączka, osłabienie, zaburzenia pamięci, rumień wędrujący. Wczesnymi objawami boreliozy mogą też być objawy mniej charakterystyczne: poty, dreszcze, wypadanie włosów, drętwienie kończyn, bóle gardła, skurcze mięśni, zaburzenie widzenia. Jak leczyć boreliozę? Jakie badania na boreliozę wykonać? Czym grozi nieleczona borelioza?

Borelioza – kompendium wiedzy

Co to jest borelioza?

Borelioza jest chorobą zakaźną wywoływaną przez bakterie Borrelia burgdorferi. Przenoszą ją kleszcze. W Europie, ale także w Ameryce Północnej i Azji jest najczęstszą przenoszoną przez nie chorobą.

Borelioza znana jest zaledwie od nieco ponad czterdziestu lat. Choć nie sposób przyjąć, że wcześniej nie istniały bakterie ją wywołujące, to jednak długo nie kojarzono obserwowanych objawów chorobowych z ukąszeniami kleszczy.

Choroba z Lyme i Borrelia burgdorferi

Po raz pierwszy objawy boreliozy powiązano z ukąszeniami kleszczy w latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku – w 1975 roku opisano tę chorobę w związku z masowym wystąpieniem zapalenia stawów u dzieci z miasteczka Lyme w amerykańskim stanie Connecticut.

Kilka lat później bakteria wywołująca chorobę została zidentyfikowana przez Willy’ego Burgdorfera. W efekcie borelioza jest też nazywana boreliozą z Lyme, a bakterie powodujące zachorowanie nazwano Borrelia burgdorferi.

Czytaj także: Borelioza – diagnostyka, leczenie, profilaktyka

Pierwsze objawy boreliozy. Objawy skórne i objawy neurologiczne boreliozy

Borelioza jest chorobą podstępną. Potrafi długo nie dawać wyrazistych objawów – takich, których występowania nie sposób wytłumaczyć inaczej niż zachorowaniem na boreliozę. Chorzy skarżą się bowiem na dolegliwości, które towarzyszyć mogą wielu innym chorobom.

Borelioza – pierwsze objawy

• rumień wędrujący (występuje u mniej niż połowy chorych);
• bóle głowy;
• bóle mięśni;
• ból stawów;
• gorączka;
• stan podgorączkowy;
• sztywność stawów, drętwienie;
• zmęczenie, osłabienie;
• obniżenie nastroju i drażliwość;
• zaburzenia pamięci i koncentracji;
• nadwrażliwość na światło i dźwięki;
• dolegliwości stawowe (obrzęki, sztywność);
• kołatanie serca.

Stan podgorączkowy, gorączka, rumień wędrujący, bóle stawów i mięśni – to mogą być pierwsze objawy boreliozy / Pixabay

Do tego dochodzić może całe mnóstwo innych objawów, równie niecharakterystycznych. Wśród pierwszych objawów boreliozy wymienia się również:

Inne objawy boreliozy:

• poty, dreszcze;
• wypadanie włosów;
• drętwienie kończyn;
• bóle gardła,
• bóle bioder;
• bóle jąder,
• ból żołądka,
• ból żeber i ból w piersiach,
• krótki oddech,
• zadyszka,
• podrażnienie pęcherza,
• nieregularna menstruacja,
• problemy z widzeniem,
• mimowolne skurcze mięśni i tiki,
• zapalenie wątroby,
• reakcje alergiczne.

Przez tę różnorodność objawów borelioza wciąż często wykrywana jest dopiero wtedy, gdy dojdzie już do wywołanego przez bakterie przewlekłego zapalenia stawów, zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, stawów, neuroboreliozy lub zaburzenia rytmu serca.

Na podstawie danych epidemiologicznych z sąsiednich państw badacze szacują się, że rocznie zapada na boreliozę co najmniej 40 tysięcy Polaków. Oficjalne informacje, oparte na zgłoszeniach do służb przygotowujących raporty na ten temat, mówią jednak o znacznie mniejszej liczbie zachorowań.

Rumień wędrujący – zdjęcie

Rumień wędrujący to często jeden z pierwszych objawów boreliozy / Fotolia

Pierwszym objawem zakażenia boreliozą może być rumień wędrujący, czyli czerwony, wędrujący pierścień. Może się on pojawić po żerowaniu kleszcza – nosiciela boreliozy, ale wcale nie musi.

Zmiana na skórze przypominająca pierścień może się też pojawić z innej przyczyny, dlatego pojawienie się lub brak pierścienia nie można odbierać jako ostatecznego, jednoznacznego dowodu na to, że doszło bądź nie doszło do zakażenia.

Borrelia burgdorferi – objawy

Kleszcze nie chorują na boreliozę. Są jej nosicielami, rezerwuarem bakterii Borrelia burgdorferi są natomiast zwierzęta, na których kleszcze żerują, karmiąc się ich krwią.

Są to między innymi myszy, sarny, jelenie oraz niektóre ptaki.

Co warto wiedzieć – żerują na nich nie tylko dorosłe kleszcze, ale także ich niedojrzałe postaci: larwy i nimfy, które potrzebują krwi, by przejść do kolejnej fazy rozwojowej.

Z tego powodu można w ogóle nie zauważyć kleszcza na swoim ciele. Dorosły kleszcz ma około milimetra długości, larwy i nimfy są jeszcze mniejsze, nawet więc napęczniałe od krwi są ledwie widoczne na skórze.

Opitego, dorosłego kleszcza też jednak można przeoczyć, jeśli żeruje na karku, ramionach, plecach lub owłosionej skórze głowy albo, gdy mamy na ciele wiele znamion i pieprzyków.

Nie poczujemy też momentu wkłucia się przez niego w skórę, a to za sprawą działającej znieczulająco wydzieliny kleszcza.

Zarażenie boreliozą, usuwanie kleszcza

W wydzielinie kleszcza są też substancje przeciwkrzepliwe, co ułatwia mu żerowanie, które trwa nie kilka chwil, jak w przypadku komarów, ale wiele godzin. Chorobotwórcze bakterie też potrzebują czasu, by przeniknąć do śliny kleszcza, z którą przedostają się do organizmu jego żywiciela.

Nowe badania dowodzą jednak, że o kleszcze zdecydowanie łatwiej przy ścieżkach, którymi wędrują zwierzęta niż w chaszczach, w których kleszcze nie mogą liczyć na pojawienie się potencjalnych żywicieli / Jacek Krajl, canva.com’>Kleszcze – infografika: kleszcze można spotkać w lasach, ale też w parkach, ogrodach i na terenach rekreacyjnych. Z uwagi na kleszcze odradzano w związku z tym wędrówki po lasach i łąkach, wymagające przedzierania się przez krzaki czy wysokie chwasty.

Nowe badania dowodzą jednak, że o kleszcze zdecydowanie łatwiej przy ścieżkach, którymi wędrują zwierzęta niż w chaszczach, w których kleszcze nie mogą liczyć na pojawienie się potencjalnych żywicieli / jot, canva.com

Specjaliści podkreślają, że nawet jeśli kleszcz był nosicielem boreliozy, to usunięcie go ze skóry w ciągu 12 godzin chroni przed zakażeniem, dlatego tak ważne jest jak najszybsze usunięcie kleszcza. Jeśli nie ma powodu, by zrobił to lekarz (na przykład dlatego, że kleszcz tkwi bardzo głęboko w skórze), warto spróbować zrobić to samemu lub przy pomocy bliskiej osoby.

W żadnym przypadku nie należy odwoływać się do dawnych, ludowych sposobów.

A to znaczy nie nakładać na kleszcza grubej warstwy tłuszczu – kleszcz dusząc się pod nim mógłby zwymiotować zawartość swoich dróg pokarmowych wprost do naszego ciała, a to sprzyjałoby zakażeniu.

Nie wolno też kleszczem kręcić, wyciskać go czy smarować benzyną. Wystarczy pęseta lub specjalne urządzenie dostępne w aptekach i środek odkażający.

Czytaj także:

• Kleszcze – fakty i mity
• Kleszcze groźne od wiosny do jesieni
• Uwaga kleszcz!

Borelioza i inne choroby odkleszczowe

Nie każdy kleszcz przenosi boreliozę, szacuje się, że jej nosicielami jest około 20-30 procent kleszczy. Pajączki te, nawet wolne od bakterii wywołującej boreliozę, mogą jednak roznosić inne choroby, bo są rezerwuarem wielu różnych bakterii, wirusów i pierwotniaków.

W Polsce występują cztery choroby odkleszczowe:

• borelioza;
• kleszczowe zapalenie mózgu (przed którym można się uchronić, bo jest szczepienie, dająca wieloletnią odporność, zalecane przede wszystkim osobom żyjącym i pracującym w lesie, na przykład leśnikom);
• anaplzamoza;
• babeszjoza.

Do tej pory nie udało się wyprodukować skutecznej i bezpiecznej szczepionki przeciwko boreliozie.

Neuroborelioza, czyli groźna forma boreliozy

Czym jest neuroborelioza? To rodzaj boreliozy, której objawy dotyczą przede wszystkim układu nerwowego. Objawy neuroboreliozy mogą przypominać choroby związane z układem nerwowym (np. depresja, stwardnienie rozsiane).

W pierwszej fazie neuroboreliozy mogą występować: drętwienie, bóle mięśni, bóle stawów, sztywność, stawów, bóle szyi, fibromialgia, drżenie mięśni, zaburzenia pamięci, problemy ze snem.

W kolejnych fazach neuroboreliozy dodatkowo mogą pojawić się: zaburzenia psychiczne, światłowstręt, trudności z chodzeniem, zaburzenia równowagi, zaburzenia świadomości, psychozy.

Borelioza – badania, testy, antybiotykoterapia

Dawniej – po stwierdzeniu, że kleszcz wkłuł się w ciało – zalecano natychmiastowe rozpoczęcie antybiotykoterapii, bo leczenie jest wówczas zdecydowanie krótsze i skuteczniejsze niż w przypadku, jeśli rozpoczyna się je, gdy choroba jest już zaawansowana. Dziś postępowanie jest inne, a w każdym razie powinno być – ewentualne podanie antybiotyków powinno poprzedzić wykonanie badań diagnostycznych dających odpowiedź na pytanie czy doszło do zakażenia.

Borelioza – leczenie

Leczenie boreliozy polega na podawaniu antybiotyków. Antybiotykoterapia przy boreliozie stosowana jest zazwyczaj dopiero wówczas, gdy pojawią się pierwsze objawy boreliozy. Takie są zalecenia Amerykańskiego Towarzystwa Chorób Zakaźnych (IDSA).

Taką metodę leczenia boreliozy popiera również Polskie Towarzystwo Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych. Nieco innego zdania jest Międzynarodowe Towarzystwo ds.

Boreliozy i Chorób z Nią Powiązanych (ILADS), które zaleca stosowanie długotrwałej antybiotykoterapii (i stosowanie się do wielu zaleceń dietetycznych) nawet w momencie podejrzenia choroby. Leczenie boreliozy antybiotykami zazwyczaj trwa kilka tygodni – najczęściej od 21 do 28 dni.

Borelioza – test Elisa

Pierwszym z podstawowych badań na boreliozę jest test Elisa. Stosuje się go w celu wykrycia we krwi przeciwciał boreliozy, jednak jego wiarygodność jest niska, ocenia się, że w 4, a nawet w 7 przypadkach na 10 daje on wynik fałszywie dodatni, bo wykazuje występowanie też innych przeciwciał.

Test Elisa stosuje się w celu wykrycia we krwi przeciwciał boreliozy, jednak jego wiarygodność jest niska, ocenia się, że w 4, a nawet w 7 przypadkach na 10 daje on wynik fałszywie dodatni, bo wykazuje występowanie też innych przeciwciał.

Borelioza – Western Blot

Dodatni testu Elisa powinien skutkować wykonaniem kolejnego testu – Western Blot. Jest on zdecydowanie bardziej czuły i precyzyjny, jednak nie zaleca się jego wykonywania w pierwszej kolejności, ale zawsze po teście Elisa, w przypadku, gdy miał on wynik dodatni.

Wadą tych testów jest, że warto je wykonywać dopiero w 3-4 tygodnie od zakażenia, bo dopiero wtedy we krwi pojawiają się przeciwciała boreliozy.

Borelioza – test PCR

Innym badaniem diagnostycznym boreliozy jest test PCR, który można wykonać od razu po ukąszeniu, bo wykrywa nie przeciwciała, a DNA bakterii wywołującej boreliozę.

Jak przebiega test PCR? Test wykonuje się z wycinka skóry pobranego z rumienia wędrującego, z płynu mózgowo-rdzeniowego, płynu stawowego lub chrząstki stawowej. Test PCR nie daje jednak stuprocentowo pewnej diagnozy.

Badaniem diagnostycznym, który można wykonać od razu po ukąszeniu, jest test PCR – wykrywa on nie przeciwciała, a DNA bakterii wywołującej boreliozę. Wykonuje się go z wycinka skóry pobranego z rumienia wędrującego, z płynu mózgowo-rdzeniowego, płynu stawowego lub chrząstki stawowe.

Borelioza – test transformacji blastycznej LTT i przeciwciała

Innymi metodami diagnostycznymi boreliozy są:

• test transformacji blastycznej LTT
• oznaczenie poziomu przeciwciał w krążących kompleksach immunologicznych,

Te rodzaje testów nie są jeszcze stosowane w rutynowej diagnostyce.

Borelioza – zapobieganie

Zamiast walczyć z boreliozą lub choćby wykonywać testy mające dostarczyć nam informacji o tym, czy kleszcze żerujące na naszych ciałach były nosicielami boreliozy (a takie badania – martwych lub żywych kleszczy – wykonuje się w niektórych stacjach sanitarno-epidemiologicznych), lepiej jest więc chronić się przez kleszczami.

Jak zapobiegać boreliozie? Chodzić do lasu w bluzce z długimi rękawami i w długich spodniach, mieć na nogach skarpetki i pełne buty. O ile to możliwe dobrze jest też okryć głowę i szyję.

Warto wybierać na takie spacery jasną odzież, na której łatwiej dostrzeżemykleszcze. Odzież należy spryskać repelantami, czyli odstraszaczami kleszczy (ale także komarów), zawierającymi w swym składzie DEET.

Jest to środek stosowany między innymi przez amerykańskie wojsko, bo nasądzone nim mundury chronią żołnierzy przed kleszczami nawet po czterdziestu praniach.

Należy przy tym pamiętać o powtarzaniu tego zabiegu, w zgodzie z zaleceniami producenta. Miejsca nieosłonięte odzieżą możemy dodatkowo spryskać repelentami bez DEET, których skuteczność jest co prawda słabsza, ale które są bezpieczniejsze dla skóry. Zawsze po powrocie z wycieczki do lasu, parku czy na łąkę warto też obejrzeć swoje ciało, a odzież wytrzepać.

Borelioza – jak atakują kleszcze? Kto jest narażony?

Kleszcze można spotkać w lasach, ale też w parkach, ogrodach i na terenach rekreacyjnych.

Z uwagi na kleszcze odradzano w związku z tym wędrówki po lasach i łąkach, wymagające przedzierania się przez krzaki czy wysokie chwasty.

Nowe badania dowodzą jednak, że o kleszcze zdecydowanie łatwiej przy ścieżkach, którymi wędrują zwierzęta niż w chaszczach, w których kleszcze nie mogą liczyć na pojawienie się potencjalnych żywicieli.

Borelioza jest chorobą zakaźną wywoływaną przez bakterie Borrelia burgdorferi. Przenoszą ją kleszcze. W Europie, ale także w Ameryce Północnej i Azji jest najczęstszą przenoszoną przez kleszcze chorobą / Pixabay

Dla kleszcza żerowanie na ssakach i ptakach to kwestia życia i przetrwania gatunku. A że aktywne są tylko wówczas, gdy temperatury dobowe przekraczają 5-7 stopni Celsjusza, czasem oczekują na żywiciela bardzo długo.

Czatują na niego na spodnich stronach liści krzewów, w trawie i na chwastach, na wysokości 1-1,5 metra. Reagują na pot i temperaturę żywiciela.

Spadająna jego obuwie lub nieosłonięte nogi a następnie przemieszczają się w górę ciała, w poszukiwaniu miejsc, w których skóra jest najcieńsza i najlepiej ukrwiona.

Borelioza – badanie kleszczy usuniętych z ciała

Niektóre wojewódzkie stacje sanitarno-epidemiologiczne oferują wykonanie badań kleszczy usuniętych z ciała.

Takie badania pozwala na natychmiastową ocenę potencjalnego zagrożenia, podczas gdy testy wykonywane z ludzkiej krwi wiarygodne są dopiero w kilka tygodni od zakażenia, bo wtedy w organizmie chorego wytwarzają się przeciwciała, który obecność dowodzi zachorowania.

Badania kleszczy nie są jednak uznawane za metodę diagnostyczną, bo wykrycie bakterii u kleszcza nie oznacza, że przedostały się one do organizmu człowieka.

Czytaj też: Szczepionka na kleszczowe zapalenie mózgu

Autor: oprac. Jacek Krajl / Małgorzata Grosman / Magazyn Aptekarski / fot. Fotolia

Borelioza leczenie – czy są skuteczne metody wyleczenia boreliozy?

Borelioza jest chorobą, która może rozwinąć się po ugryzieniu przez kleszcza. Do zainfekowania dochodzi, gdy kleszcz był nosicielem krętków (bakterii) i wprowadził je wraz ze śliną, po przebiciu skóry, do organizmu człowieka.

Do zakażenia nie dochodzi jednak od razu.

Zazwyczaj od momentu wkłucia do przeniesienia bakterii musi upłynąć od 24 do 48 godzin, dlatego tak ważne jest, aby dokładnie oglądać całe ciało po spacerze w lesie czy parku, by jak najszybciej usunąć niechcianego gościa.

Spis treści: 

Objawy boreliozy

Najbardziej typowym objawem boreliozy, choć niewystępującym u wszystkich osób zakażonych krętkami, jest rumień wędrujący. Jest to zaczerwienienie na skórze, o średnicy powyżej 5 cm, z centralnym przejaśnieniem.

Pojawia się zazwyczaj w miejscu ugryzienia przez kleszcza, najczęściej między 3. a 30. dniem od ukąszenia.

W późniejszych etapach choroby obserwowane są objawy narządowe, głównie dotyczące serca, a także stawów i układu nerwowego.

Inne objawy skórne przy boreliozie

Rumień to nie jedyna zmiana w obrębie skóry, jaka powstaje w wyniku ukąszenia kleszcza, chociaż jest ona obserwowana najczęściej.

U niektórych pacjentów mogą rozwinąć się jeszcze inne skórne zmiany, choć występują one bardzo rzadko. Jedną z nich jest chłoniak limfocytowy skóry.

Wygląda on jak mała, nieprzekraczająca średnicy 5 mm grudka, wyglądem przypominająca maleńki guzek o zabarwieniu czerwonym. Zmiana ta jest bezbolesna.

Chłoniak limfocytowy jako objaw ukąszenia przez kleszcza rozwija się zazwyczaj w kilku charakterystycznych miejscach: na płatkach usznych, na mosznie, a także brodawce sutka.

Inną, również dość rzadko występującą zmianą jest zanikowe zapalenie skóry kończyn. Jednak zmiany te zaliczane są do późnych objawów choroby.

Uwidaczniają się u osób w wieku podeszłym, dotyka zdecydowanie częściej kobiety niż mężczyzn.

Objawy narządowe przy boreliozie

• U pacjentów, u których rumień nie pojawił się lub został niezauważony lub zbagatelizowany jako ukąszenie innego pochodzenia, często dopiero po dłuższym okresie czasu, obserwowane są objawy narządowe.
• Wyróżnia się trzy główne grupy narządów oraz układów, które mogą zaatakować przez krętki:

• układ nerwowy,
• serce,
• stawy.

Do zakażenia narządów dochodzi nieco później, dlatego też objawy te są charakterystyczne dopiero w fazie rozsianej oraz późnej.

W zależności od tego, który z układów został zaatakowany, pacjenci w wywiadzie lekarskim uskarżają się na dolegliwości stawowe, neurologiczne lub kardiologiczne.

U pacjentów występują przewlekłe i uporczywe bóle stawów, zapalenie mięśnia sercowego oraz zapalenie wsierdzia, a także problemy związane z prawidłowym działaniem układu nerwowego. W tym ostatnim przypadku wyróżnia się tzw. neuroboreliozę.

Leczenie rumienia

Leczenie boreliozy nie należy do łatwych. W przypadku, gdy wystąpił rumień nie jest ono bardzo skomplikowane, ponieważ u pacjentów rozpoczyna się antybiotykoterapię, trwającą zazwyczaj do około 28 dni. Na tym etapie leczenie przynosi bardzo dobre wyniki i zazwyczaj nie są potrzebne dodatkowe testy serologiczne. 

W leczeniu boreliozy wykorzystywane są najczęściej antybiotyki z grupy: tetracyklin, penicylin oraz cefalosporyn, a gdy nie przyniosą oczekiwanych efektów, zwłaszcza gdy podczas leczenia u pacjenta zaobserwowano objawy nietolerancji, stosuje się antybiotyki makrolidowe.

Skuteczność leczenia boreliozy

Skuteczność leczenia boreliozy, czas kuracji zależą przede wszystkim od tego, w której fazie choroba została wykryta. Zależność jest prosta, im szybciej choroba zostanie zdiagnozowana i szybciej zostanie wdrożone odpowiednie leczenie, tym szybciej pacjent zostanie wyleczony.

Skuteczność leczenia farmakologicznego antybiotykami podawanymi w pierwszej fazie choroby jest bardzo wysoka.

Dużo ciężej leczy się pacjentów, u których choroba zdiagnozowana została w późniejszych etapach, szczególnie ze względu na liczbę powikłań, jakie powodują niewykryte krętki w organizmie człowieka.

Najlepszym sposobem na uniknięcie zakażenia boreliozą jest unikanie kontaktu z kleszczami.

Ze względu na fakt, że kleszcze żyją również w wysokiej trawie, warto rozważyć profilaktykę obejmującą noszenie odpowiedniej odzieży (np. długie spodnie, zabudowane obuwie) oraz korzystanie ze środków odstraszających kleszcze, a gdy już zdarzy się, że jakiś kleszcz nas zaatakuje, należy go jak najszybciej w całości usunąć.

Podsumowanie:

Leczenie boreliozy oraz jej diagnostyka nie należą do zadań łatwych. Szczególnie, jeśli nie wystąpił lub został niezauważony rumień wędrujący. Dlatego też bardzo dużo uwagi powinno się przywiązywać do odpowiedniej profilaktyki, która pozwoli na uniknięcie zakażenia krętkami.

Jak się zabezpieczyć przed boreliozą? Niestety do tej pory nie wynaleziono skutecznej szczepionki przeciwko tej chorobie, a jedyną metodą profilaktyki jest zapobieganie ukąszeniom. W tym celu należałoby unikać tych terenów, na których występują kleszcze, a jeśli nie jest to możliwe, powinno stosować się inne metody zapobiegawcze.

Przeczytaj także:

Dowiedz się więcej:

‘Borelioza w praktyce lekarza medycyna pracy’https://www.researchgate.net/profile/Jolanta_Walusiak-Skorupa3/publication/230892710_Borreliosis_in_occupational_medicine_practice/links/5501e7830cf231de076d7cf1.pdf

‘Epidemiologia chorób przenoszonych przez kleszcze w Polsce’https://www.researchgate.net/profile/Pawel_Stefanoff2/publication/6877329_Epidemiology_of_tick-borne_diseases_in_Poland_Polish/links/0912f502d4eb46a07e000000/Epidemiology-of-tick-borne-diseases-in-Poland-Polish.pdf

Borelioza – objawy i leczenie choroby

Objawy choroby z Lyme są zróżnicowane, a niektóre z nich są podobne do innych chorób. To sprawia, że borelioza jest rozpoznawana przez lekarzy różych specjalności (w tym np. dermatologów, neurologów).

Jednym z najczęstszych objawów boreliozy jest zaczerwienienie wokół miejsca wkłucia kleszcza rozszerzające się obwodowo (tzw. rumień wędrujący).

Zaczerwienienie skóry w kształcie pierścienia lub owalnej plamy otaczające miejsce ukłucia przez kleszcza jest często obserwowane w ciągu pierwszych kilku dni do tygodnia.

(Dunaj J, Moniuszko A et al. Przegląd Epidemiologiczny 2013; 67: 35-39)

Jednak rumień po ukłuciu kleszcza nie występuje u wszystkich pacjentów z boreliozą – dotyka około 40-60% zakażonych. Oprócz zmiany skórnej we wczesnych stadiach boreliozy mogą pojawić się bardziej ogólne objawy, takie jak zmęczenie, zawroty i bóle głowy.

Następnie ujawniają się różne inne objawy boreliozy, najczęściej w postaci porażenia nerwu twarzowego, widoczne jako porażenie połowy twarzy.

Inne rzadsze symptomy mogą obejmować bóle i problemy z sercem, zapalenie stawu (najczęściej kolanowego), aż po poważne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.

Jak dochodzi do zakażenia?

Zgodnie z aktualną wiedzą naukową zakażenie boreliozą możliwe jest tylko w wyniku pokłucia przez zakażonego kleszcza. Nie możesz zarazić się boreliozą od osoby, która na nią choruje.

W związku z tym, iż Borrelia przebywa w jelicie środkowym kleszcza, zanim bakterie zdążą się przedostać z kleszcza do żywiciela poprzez gruczoły ślinowe, upływa trochę czasu. Nim bakteria dotrze do tkanek gospodarza, może minąć wiele godzin od rozpoczęcia żerowania przez kleszcza.

Z tego powodu im szybciej kleszcz zostaje usunięty, tym mniejsze jest ryzyko zakażenia boreliozą.

(Zajkowska J. Przegl Epidemiol. 2010; 64(4):525-31.)

Borelioza występuje na całym świecie, dokładnie wszędzie tam, gdzie są kleszcze. Istnieją różne gatunki kleszczy, które znane są jako nosiciele boreliozy. W Europie to kleszcz pospolity (Ixodes ricinus) jest najważniejszym winowajcą. Jednak dystrybucja patogenu w populacjach kleszczy jest różna. Możliwe jest również kilkakrotne zakażenie po wcześniejszym wyleczeniu. 

Według Państwowego Zakładu Higieny tylko w roku 2017 stwierdzono w Polsce 21 200 przypadków boreliozy. Im dłużej kleszcz pozostaje wkłuty w skórę, tym większe jest ryzyko zakażenia. Nie istnieje szczepienie, które może chronić przed tą chorobą.

Chcesz wiedzieć więcej? Pobierz ulotkę

Niemniej jednak nie każdy, kto ulegnie zakażeniu Borrelią w wyniku pokłucia przez kleszcza, faktycznie zachoruje.

W wielu przypadkach organizmowi udaje się wyeliminować bakterie bez leczenia- infekcja nie powoduje żadnych dolegliwości, ani późniejszych skutków.. Dlatego możliwe jest wykrycie przeciwciał przeciwko Borrelii nawet we krwi zdrowych osób.

Jak pokazują statystyki, do 25% ludzi ma te przeciwciała, nigdy wcześniej nie chorując na boreliozę. Tylko 0,5 do 1,5% osób pokłutych przez kleszcza zachoruje.

(Hofhuis A et al. PLoS ONE 2017; 12(7): e0181807)

Borelioza – przyczyny, objawy, badania, leczenie i profilaktyka

Borelioza to przenoszona przez kleszcze choroba bakteryjna. W Polsce rocznie diagnozuje się ok. 10-13 tysięcy nowych przypadków tego schorzenia, najwięcej nowych zachorowań odnotowano w 2016 roku (tylko do 15.

listopada wykryto niemal 18 tysięcy przypadków boreliozy). Szacuje się jednak, że ze względu na podstępny przebieg choroby, trudno ją zdiagnozować i wielu chorych nie ma nawet świadomości infekcji.

Prawidłowa diagnoza jest ogromnie ważna – im wcześniej borelioza zostanie wykryta, tym łatwiej jest ją całkowicie wyleczyć.

W Polsce, ok. 30% wszystkich kleszczy przenosi boreliozę, ukąszenie przez kleszcza nie oznacza więc, że na pewno doszło do zakażenia. Nie da się też dokładnie określić minimalnego czasu, jaki kleszcz musi przebywać w skórze człowieka, aby doszło do transmisji bakterii.

Niektórzy badacze wskazują, że potrzebne jest minimum 24-48 godzin, a inni, że wystarczy zaledwie kilka godzin.

Należy również podkreślić, że większość chorych na boreliozę nie pamięta ukąszenia przez kleszcza – ukłucie to jest zazwyczaj bezbolesne, dzięki substancji znieczulającej wydzielanej przez tego pajęczaka.

Ponadto, kleszcze cechują się bardzo niewielkimi rozmiarami – dojrzała postać ma kilkanaście milimetrów długości, a młodociana postać (w stadium nimfy) – zaledwie 2-3 milimetry. Można więc nie zauważyć ukąszenia na swoim ciele.

Przebieg choroby

Bakteria Borrelia burgdorferi atakuje tkankę nerwową, mięśniową i łączną.

Pierwszym, a zarazem najbardziej charakterystycznym dla boreliozy objawem jest rumień na skórze – zwykle przyjmuje on wygląd pierścienia (jest czerwony i wyraźnie odgraniczony od reszty skóry na obwodzie, a w środkowej części widoczne jest jaśniejsze przebarwienie), nie wywołuje świądu i nie jest bolesny. Rumień może wystąpić w ciągu 30 dni po ukąszeniu przez kleszcza, pojawia się jednak zaledwie u 30% chorych. Jeżeli nie jest leczony, utrzymuje się na skórze przez kilka tygodni.

Niewykryta borelioza postępuje coraz bardziej i rozprzestrzenia się w organizmie, co prowadzi do wystąpienia takich objawów jak gorączka, uderzenia gorąca, dreszcze, wzmożona potliwość, osłabienie organizmu, przewlekłe zmęczenie, spadek masy ciała, bóle głowy, wypadanie włosów czy bezsenność.

Wśród innych symptomów wymienia się zapalenie stawów, kurcze mięśniowe, tiki lub paraliż mięśni twarzy, drętwienie kończyn, drętwienie języka, zaburzenia widzenia, upośledzenie słuchu, zaburzenia koncentracji, otępienie, depresję, zapalenie mięśnia sercowego, opon mózgowo-rdzeniowych czy nerwów czaszkowych.

Borelioza to jedna z najbardziej poważnych chorób bakteryjnych. Jeśli chcesz dowiedzieć się, czy schorzenie to dotyczy również Ciebie, wykonaj proste badanie krwi. Wcześnie zdiagnozowana infekcja to ogromna szansa na całkowite wyleczenie.

W pakiecie realizowane jest badanie w kierunku:

boreliozy

Dowiedz się więcej

Diagnostyka

Niestety, dotychczas nie opracowano badania na boreliozę, które pozwoliłoby na 100% potwierdzenie lub wykluczenie choroby. Podstawowym badaniem stosowanym w diagnostyce boreliozy jest test na obecność przeciwciał IgG i IgM specyficznych dla bakterii Borrelia burgdorferi w surowicy krwi metodą immunoenzymatyczną.

Przeciwciała IgM dla Borrelia wykrywane są po 3-4 tygodniach od zakażenia, maksimum osiągają po 6-8 tygodniach, natomiast zanikają po 4-6 miesiącach. Przeciwciała IgG w boreliozie wykrywane są z kolei po 6-8 tygodniach od zakażenia i utrzymują się we krwi przez lata. W przypadku dodatnich lub wątpliwych wyników testu, wykonywany jest test potwierdzenia (metodą Western blot).

W przypadku pozytywnego wyniku badania immunoenzymatycznego i ujemnego testu Western blot, warto powtórzyć ten drugi po ok. 2-4 tygodniach. Innym badaniem stosowanym w diagnostyce boreliozy jest test PCR, pozwalający na bezpośrednie potwierdzenie obecności bakterii w organizmie (dzięki wykryciu jej DNA w badaniu krwi i lub moczu).

Bakterie te żyją jednak głównie wewnątrzkomórkowo, dlatego wyniki testów PCR są nierzadko fałszywie negatywne.

Przeczytaj więcej o badaniach na pasożyty ❱

Leczenie i profilaktyka

Jeżeli borelioza zostanie wykryta na wczesnym etapie i wdrożona zostanie odpowiednia terapia, istnieje 90% szans na całkowite wyleczenie. W przypadku trwającej wiele lat, przewlekłej choroby leczenie jest już trudniejsze i bakteria może powodować w organizmie trwałe uszkodzenia.

Leczenie wczesnej boreliozy opiera się na antybiotykoterapii, która trwa ok. 2-4 tygodnie. Przewlekła choroba wymaga silniejszych antybiotyków i dłuższego czasu terapii. Pojawienie się charakterystycznego dla boreliozy rumienia jest wskazaniem do wprowadzenia leczenia bez konieczności dalszej diagnostyki.

Samo ukąszenie przez kleszcza nie jest natomiast wskazaniem do profilaktycznego wdrożenia antybiotyków.

Dotychczas nie opracowano szczepionki skierowanej przeciwko boreliozie. Wśród działań profilaktycznych wymienia się głównie te, które zmniejszają ryzyko ukąszenia przez kleszcza.

Zaleca się więc stosowanie środków odstraszających kleszcze, a także wkładanie ubrań zakrywających nogi i ramiona oraz czapek chroniących głowę, jeżeli wybieramy się na spacer np. do lasu.

Do działań profilaktycznych boreliozy zalicza się również jak najszybsze i odpowiednie usunięcie kleszcza po ukąszeniu (najlepiej usuwać go pęsetą, należy chwycić go jak najbliżej skóry i wyciągnąć pewnym, ale delikatnym ruchem).

Aktualizacja: 2018-10-21

Borelioza: jak wyglądają objawy po wielu latach? Jak można wykryć chorobę?

Borelioza zaczyna się od ugryzienia małego kleszcza, a niewielki ślad często nie daje powodów do niepokoju – objawy boreliozy po latach nie należą wszak do rzadkości. Jednak powikłania po tej chorobie mogą być bardzo niebezpieczne. Na czym polega leczenie boreliozy i jak ją wykryć?

Borelioza (choroba z Lyme) jest najbardziej znaną chorobą odkleszczową. Po raz pierwszy została rozpoznana w latach 80. XX wieku. Wywołują ją bakterie Borrelia burgdorferi. W zależności od postaci, objawy boreliozy mogą pojawiać się w okolicach stawowych lub obejmować stawy neurologiczne.

Lekarze dzielą boreliozę na wczesną i późną, przy czym na zaawansowanym etapie zwana jest ona także „boreliozą chroniczną” lub „boreliozą przewlekłą”. Jeśli borelioza wykryta zostanie bardzo wcześnie, nie pozostawi po sobie żadnych śladów. Gorzej, jeśli zostanie wychwycona później, ponieważ lubi pozostawiać swoim „ofiarom” pamiątkę w postaci groźnych powikłań.

Borelioza – objawy w 3 fazach choroby

Bolieroza to choroba, na którą składają się 3 fazy kliniczne: wczesna miejscowa (ograniczona), wczesna rozsiana i późna. Objawy boreliozy u ludzi zależą od tego, w której jej fazie się oni znajdują.

• Borelioza wczesna miejscowa – pierwszym, typowym objawem boreliozy, jest rumień wędrujący. Pojawia się zwykle pomiędzy 7. a 14. dniem od ugryzienia, ale zdarza się, że występuje dopiero po 5-6 tygodniach lub wcale. Pojawia się też wtedy pseudochłoniak boreliozowy – niebolesny naciek zapalny w miejscu ukąszenia.
• Borelioza wczesna rozsiana – najczęstszym objawem są liczne rumienie będące wynikiem bakteriemii, czyli obecności bakterii we krwi. Zmiany wtórne boreliozy są zwykle mniejsze niż zmiany pierwotne. Często towarzyszą im objawy grypopodobne, takie jak np. powiększenie obwodowych węzłów chłonnych.
• Borieloza późna – główne objawy w tej fazie to: nawrotowe, wędrujące reumatoidalne zapalenie stawów (zwykle tych dużych, np. kolanowego), przebiegające z obrzękiem, a także miejscowe zajęcie układu nerwowego i neuropatie. Więcej informacji o późnej boreliozie znajdziesz w dalszej części artykułu.

Mimo że do najbardziej charakterystycznych objawów choroby zalicza się rumień wędrujący, pojawia się on jedynie w 30–50 proc. przypadków.

Dlatego też zdarza się, że wiele osób nie zauważa związku pomiędzy pewnymi symptomami a infekcją krętkami borrelia, które odpowiadają za boreliozę.

Objawy boreliozy po latach mogą być podobne do objawów grypy lub też wskazywać na inne choroby, będące często powikłaniami boreliozy. Dlatego też tak trudno jest ją nieraz zdiagnozować.

U niektórych objawy boreliozy u ludzi występują po 20 latach, a choroba aktywuje się dopiero w momentach szczególnego stresu, w ciąży lub w trakcie innych chorób, wymagających przyjmowania antybiotyków. Borelioza może przedostać się bowiem do wszystkich organów w ciele człowieka, m.in. poprzez krew.

Po 10 latach od zakażenia pojawiają się często u pacjentów zmiany stawowe, skórne, neurologiczne i reumatologiczne, choroba niekiedy przedostaje się do mózgu oraz do serca. W mocno zaawansowanym stadium często można więc zaobserwować takie objawy boreliozy po latach, jak:

• bóle łokcia,
• bóle kolana,
• bóle stawów biodrowych,
• problemy z poruszaniem się,
• osłabienie mięśni.

Skutki boreliozy u człowieka

Chorzy na boreliozę często mają trudności np. z otwieraniem butelki. Skarżą się na dotkliwe bóle stawów, które niekiedy doprowadzają nawet do całkowitego zaburzenia sprawności ruchowej, pacjenci muszą więc leżeć w łóżku przez wiele dni.

Po latach pojawiają się również objawy neurologiczne i skórne:

• depresja,
• zawroty głowy,
• zaniki pamięci,
• zmiany nastroju,
• niedowłady (np. twarzy),
• drżenia rąk,
• trudności z mówieniem i pisaniem,
• otępienie,
• dezorientacja przestrzenna,
• zmiany osobowości,
• zaburzenia czucia,
• sztywny kark,
• wypadanie włosów,
• cienka skóra (widoczne są przez nią naczynia krwionośne).

Za tego rodzaju problemy mogą odpowiadać groźne powikłania, które pojawiły się w wyniku boreliozy, a następnie rozwinęły się, przyjmując postać takich chorób, jak np.:

Na zaawansowanym etapie boreliozy można często również zauważyć objawy podobne do symptomów grypy, czyli:

• wysoką temperaturę ciała,
• dreszcze,
• osłabienie,
• zmianę masy ciała.

Rumień pojawia się tylko u niektórych dzieci, a pozostałe objawy są mało charakterystyczne. Dlatego postawienie właściwej diagnozy często jest opóźnione. Wiąże się to z mniejszą szansą na całkowite wyleczenie. Borelioza u dzieci może mieć charakter wrodzony, wtedy do zakażenia dochodzi w łonie matki. Jednak najczęściej dochodzi do niego w wyniku ukąszenia kleszcza.

Objawy boreliozy u dzieci:

• drażliwość,
• ból mięśni i stawów,
• ból głowy,
• szybkie męczenie się,
• niechęć do zabawy,
• zaburzenia koncentracji i pamięci.

Borelioza – rumień wędrujący

Najbardziej specyficzną oznaką boreliozy jest rumień wędrujący, który może wystąpić tuż po ukąszeniu, kilka tygodni później lub – jak już wcześniej powiedzieliśmy – nie pojawić się wcale.

Niektórzy zauważają go w miejscu ugryzienia, inni zupełnie gdzie indziej, ponieważ rumień potrafi przemieszczać się po całym ciele. Zawsze jest to jednak czerwona plama, jaśniejsza w środku, przypominająca kształtem duży pierścień.

Zmiana jest ciepła, wypukła i sprawia ból.

Badania na boreliozę

W celu zdiagnozowania choroby należy najpierw udać się do lekarza rodzinnego, który powinien zlecić badania na przeciwciała metodą ELISA. Następnie, w celu potwierdzenia lub wykluczenia boreliozy, wykonuje się badanie Western Blot. Oba rodzaje testów są badaniami krwi:

• test ELISA – refundowane badanie na boreliozę, które w niektórych przypadkach może być jednak mało wiarygodne, a wynik ujemny nie zawsze jest zgodny z prawdą – zwłaszcza jeśli wciąż widoczne są inne objawy boreliozy.
• Western Blot – dokładniejsze badanie, jednak przeprowadza się jedynie wtedy, gdy badania ELISA pokażą dodatni lub budzący wątpliwości wynik – wtedy też można wykonać je za darmo.

Oba rodzaje badań należą do grupy testów serologicznych – wyszukuje się podczas ich przeprowadzania przeciwciała IgG oraz IgM, które organizm pacjenta produkuje w reakcji na bakterie boreliozy. Po ich przeprowadzeniu internista może dać skierowanie do poradni chorób zakaźnych lub zaproponować antybiotykoterapię.

Po przeprowadzeniu obu testów można wykonać jeszcze:

• badanie LTT – należy pamiętać jednak, że – w opinii wielu lekarzy – nie jest ono miarodajne, wynik często bywa bowiem fałszywie dodatni,
• test CD57+ – pokazuje liczbę limfocytów CD57+, a ich spadek może wskazywać na boreliozę – nie jest to jednak charakterystyczne dla wszystkich jej odmian.

Tak jak już powiedzieliśmy, przy wykonywaniu badań na boreliozę często pojawiają się takie określenia, jak IgG oraz IgM. Jak się okazuje, są to przeciwciała (immunoglobuliny), które chronią ludzki organizm przed patogenami. Powstają one w wyniku kontaktu z krętkiem Borrelia burgdorferi.

W przebiegu zwalczania patogenu organizm produkuje najpierw przeciwciała IgM, które pojawiają się 3-4 tygodnie po ukąszeniu i które znikają zwykle po 3-4 miesiącach. Wskazują one na świeże zakażenie.

W następnej kolejności, po około 6-8 tygodniach organizm zaczyna wytwarzać przeciwciała IgG, które utrzymują się przez wiele lat i które świadczą o istniejącym, przewlekłym lub przebytym zakażeniu.

Obecność przeciwciał można sprawdzić poprzez test ELISA oraz badanie Western Blot. Wysokie wskaźniki IgG i IgM mogą wskazywać na boreliozę, choć w wielu przypadkach konieczna jest dalsza diagnostyka. Wszelkie przekraczające normę wyniki świadczą na pewno o powziętej reakcji obronnej organizmu, która może mieć jednak przyczyny inne niż borelioza.

Wyniki IgG i IgM przy diagnostyce boreliozy można podzielić na kilka grup.

• Wynik IgG i IgM ujemny–nie wskazuje na obecność boreliozy lub oznacza niedawne, niewidoczne jeszcze w badaniach zakażenie.
• Wynik graniczny IgG lub IgM – obejmuje średnie wartości. Pacjentom z takim wynikiem zleca się dalsze badania, służące potwierdzeniu lub wykluczeniu choroby.
• Wynik IgG i IgM dodatni – wskazuje na wyraźnie przekroczoną dopuszczalną normę, zwykle potwierdza aktywną boreliozę.
• Wynik IgG ujemny i IgM dodatni – wskazuje na boreliozę, do zakażenia doszło stosunkowo niedawno.
• Wynik IgG dodatni i IgM ujemny – potwierdza przewlekle lub przebyte zakażenie.

Leczenie boreliozy

Leczenie polega na przyjmowaniu przez chorego antybiotyków. Kuracja jest długa, bo trwa od 21 do 28 dni. W tym samym czasie można podawać środki, które będą przeciwdziałać objawom boreliozy.

Jednak leczenie boreliozy – w zależności od konkretnego przypadku i powikłań – może trwać znacznie dłużej – od 6 tygodni do wielu miesięcy, a nawet lat. Po antybiotykoterapii u pacjentów może pojawić się tzw. zespół poboreliozowy, który należy leczyć preparatami przeciwzapalnymi i przeciwbólowymi.

Pacjent powinien przedyskutować wyniki badań oraz całą terapię z lekarzem specjalizującym się w leczeniu boreliozy.

Borelioza – profilaktyka

• Zaleca się stosowanie przed wyjściem do lasu ubrań zakrywających nogi oraz ramiona, czapki lub kapelusze chroniące głowę. Najlepiej zakładać ubrania w jaskrawych kolorach.
• Przed wyjściem do lasu należy zastosować preparaty przeciwko kleszczom.
• Po każdej wizycie w lesie albo spacerze na łące zaleca się, żeby dokładnie obejrzeć siebie i bliskich, szczególnie zwracając uwagę na miejsca w okolicy pachwin i skórę głowy.
• Należy zadbać również o zwierzęta domowe. Zauważonego na ciele kleszcza należy od razu wyciągnąć pęsetą, uważając na to, żeby w skórze nie pozostał aparat gębowy.
• Pierwsze symptomy skórne w formie charakterystycznego rumienia należy jak najszybciej zgłosić lekarzowi.

Szczepionka przeciw boreliozie

Coraz częściej mówi się o skutecznej szczepionce przeciwko boreliozie. Prace nad pierwszą z nich rozpoczęły się w latach 70. XX wieku.

W 1998 roku na rynek weszła szczepionka, która po podaniu trzech dawek miała chronić przed chorobą w 80 proc. Jak się jednak okazało, powodowała ona liczne skutki uboczne, w tym gorączkę i bóle mięśni.

Wycofano ją kilka lat później i przez wiele lat nikt nie podejmował już prób wykonania podobnej szczepionki.

Dopiero niedawno, bo w 2018 roku ogłoszono, że jedna ze szczepionek przeszła pozytywnie pierwsze testy kliniczne. Jeśli kolejne próby okażą się równie skuteczne, będzie można skorzystać z niej około 2023 roku. Jest to o tyle istotne, że jej skuteczność ma wynosić aż 96 proc..

Borelioza – dieta

Dieta osób chorych na boreliozę musi być bardzo urozmaicona. Przede wszystkim powinna obfitować w pełnowartościowe białko – chodzi tu zarówno o białko roślinne, jak i zwierzęce