Kleszczowe zapalenie mózgu – objawy, leczenie, skutki i szczepionka

fot. Adobe Stock

Światowa Organizacja Zdrowia informuje, że coraz więcej kleszczy przenosi kleszczowe zapalenie mózgu. Szacuje się, że nosicielem groźnego wirusa jest nawet co szósty pajęczak. Choroba może prowadzić do niedowładów, zaników mięśni, a nawet śmierci. Nie ma na nią lekarstwa. By nie zachorować, możemy się jednak zawczasu zaszczepić.

Kleszczowe zapalenie mózgu:

1. Czym jest?
2. Objawy
3. U dzieci
4. Diagnozowanie
5. Szczepionka
6. Leczenie
7. Powikłania

Czym jest kleszczowe zapalenie mózgu?

Jest to (obok boreliozy) jedna z najpopularniejszych chorób przenoszonych przez kleszcze. Wywołują ją wirusy z rodziny Flaviviridae. Do zakażenia dochodzi w momencie ukąszenia kleszcza, w którego ślinie znajduje się wirus. Chorobą można się też zakazić poprzez wypicie niepasteryzowanego mleka zwierząt, które są rezerwuarem tego wirusa: owiec, kóz i krów.

Kleszczowe zapalenie mózgu jest to choroba wywołana przez wirus, który przenoszą kleszcze w strefie umiarkowanej Europy i Azji aż po daleką Syberię– mówi prof. dr hab. n. med. Joanna Zajkowska z Kliniki Chorób Zakaźnych i Neuroinfekcji (Uniwersytecki Szpital Kliniczny w Białymstoku), ekspert kampanii „Nie igraj z kleszczem – wygraj z kleszczowym zapaleniem mózgu”.

Najwięcej zachorowań na kleszczowe zapalenie mózgu (KZM) obserwujemy w okresie jesiennym i wiosenno-letnim. Kleszcze zakażone wirusem Flaviviridae w Polsce najliczniej występują w województwach:

• warmińsko-mazurskim,
• podlaskim,
• zachodniopomorskim.

Rokrocznie w Polsce na KZM choruje od 150 do 250 osób, dla 2% chorych kleszczowe zapalenie mózgu kończy się śmiercią.

Objawy KZM

Okres inkubacji choroby wynosi od 7 do 14 dni. Przebieg KZM można podzielić na dwie fazy. Pierwsza trwa od tygodnia do dwóch. Wówczas objawy kleszczowego zapalenia mózgu przypominają grypę: chory odczuwa bóle mięśniowe, karku, głowy, ma gorączkę i jest osłabiony.

Następnie, po kilku dniach odstępu, w czasie którego czuje się lepiej, następuje faza druga (pojawia się u 10-30% zakażonych), w której wirus dostaje się do mózgu. Może wówczas:

• wymiotować i odczuwać mdłości,
• mieć sztywność karku,
• doświadczać porażeń, niedowładów,
• mieś problemy z pamięcią czy koncentracją.

Trzeba mieć jednak na uwadze, że KZM może też nie dawać żadnych objawów.

Bardzo często nie wywołuje żadnych objawów, gdy organizm wyeliminuje wirusa. Jeśli do tego nie dojdzie, symptomy przypominają grypę z gorączką, bólem głowy, bólami mięśni.

Jeśli wirus pokona dalsze bariery i dostanie się do  opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu, przebieg może być  bardzo ciężki z powikłaniami w postaci porażeń, niedowładów– przypomina prof. dr hab. n. med.

Joanna Zajkowska z Kliniki Chorób Zakaźnych i Neuroinfekcji.

fot. Paulina Ciok

Kleszczowe zapalenie mózgu u dzieci

Na KZM może zachorować zarówno osoba dorosła, jak i dziecko. U najmłodszych choroba ma jednak łagodniejszy przebieg. Objawia się:

• bólem głowy,
• zmęczeniem,
• wyczerpaniem,
• podwyższoną temperaturą.

U 2% chorych dzieci kleszczowe zapalenie mózgu prowadzi do długotrwałych powikłań neurologicznych, a u 25% – długotrwałych zaburzeń koncentracji uwagi.

Jak wykryć kleszczowe zapalenie mózgu?

Diagnostyka KZM jest trudna ze względu na nieswoiste objawy choroby. Wykrycie jej w początkowej fazie jest praktycznie niemożliwe.

Rozpoznanie następuje w fazie objawowej choroby. O to, jakie badania ją potwierdzają, zapytałyśmy lekarza.

Badania pozwalające wykryć KZM to badania serologiczne (krwi), jednak ograniczone do wybranych laboratoriów. Gdy dojdzie do zajęcia układu nerwowego, badany jest również płyn mózgowo-rdzeniowy– wyjaśnia prof. dr hab. n. med. Joanna Zajkowska.

Jaka szczepionka pomaga?

Podstawą profilaktyki związanej z kleszczowym zapaleniem mózgu są szczepienia na KZM. Dwie początkowe jej dawki podaje się w odstępie 4-12 tygodni, a trzecią dawkę – 9-12 miesięcy później. Po trzech latach przyjmuje się dawkę przypominającą. Kolejne dawki przypominające powinno się przyjmować co 3-5 lat.

Szczepionka na kleszczowe zapalenie mózgu to obecnie jedyny skuteczny sposób, by uchronić się przed tą chorobą i jej powikłaniami.

Jak leczy się kleszczowe zapalenie mózgu?

Leczenie KZM jest tylko objawowe. Chory dostaje leki przeciwzapalne, przeciwgorączkowe i przeciwobrzękowe. Ciężkie przypadki leczy się na oddziałach intensywnej terapii.

Nie ma leku który niszczyłby namnażającego się wirusa, szczególnie gdy dostanie się on do układu nerwowego– mówi nam prof. dr hab. n. med. Joanna Zajkowska.

Powikłania kleszczowego zapalenia mózgu

Skutki KZM mogą być rozmaite – od bólów głowy przez uszkodzenie słuchu aż do trwałych niedowładów i objawów neurologicznych.

W najlepszym przypadku zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych mija bez śladu, czasem utrzymują się bóle głowy.

Jednak w zależności od zaatakowanych struktur mogą to być  porażenia korzeni nerwowych, zapalenie rdzenia, zapalenie mózgu, pozostawiające szkody w miejscu gdzie on się znajduje.

Najgorszym wariantem jest zajęcie pnia mózgu, co może prowadzić (na szczęście zdarza się rzadko) do  zatrzymania krążenia i oddychania– wylicza prof. dr hab. n. med. Joanna Zajkowska.

Pamiętajmy, by zawsze dokładnie oglądać całe ciało po powrocie do domu z lasu, łąki czy parku. Nauczmy się, jak wyciągnąć kleszcza i usuńmy go prawidłowo, jeśli już wbije się w skórę.

Więcej o kleszczach i zagrożeniach z nimi związanych:

prof. dr hab. n. med.

Joanna Zajkowska

Lekarz chorób zakaźnych z Kliniki Chorób Zakaźnych i Neuroinfekcji (Uniwersytecki Szpital Kliniczny w Białymstoku), ekspert kampanii „Nie igraj z kleszczem – wygraj z kleszczowym zapaleniem mózgu”.

Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!

Kleszczowe zapalenie mózgu – jak leczy się i diagnozuje tę groźną dla dziecka chorobę

2020-04-27 10:56 redakcja Autor: Getty images

Kleszczowe zapalenie mózgu (KZM) to choroba, którą wywołują flawirusy, najczęściej przenoszone przez kleszcze, ale nie zawsze. Zobacz, jakie są fazy kleszczowego zapalenia mózgu, jak się je diagnozuje i leczy.

Kleszczowe zapalenie opon mózgowych może mieć różny przebieg, od łagodnego – chory przechodzi jedynie pierwszy etap choroby, do ciężkiego z objawami ze strony OUN i długotrwałymi skutkami neurologicznymi.

Kleszczowe zapalenie mózgu (KZM) to choroba, którą wywołują flawirusy, najczęściej przenoszone przez kleszcze ixodes ricinus z rodziny kleszczy tarczowatych.

Ale nie zawsze przyczyną choroby jest ugryzienie przez kleszcza. Czasem na odkleszczowe zapalenie mózgu można zachorować po wypiciu surowego mleka zakażonych owiec, krów i kóz. Dowiedz się, jak przebiega KZM i jak się je diagnozuje oraz leczy.

• Spis treści:
• Czytaj: KLESZCZE – zobacz, jak wyglądają kleszcze
• Jak ochronić dziecko przed kleszczami? Kleszcze – ochrona

Kleszczowe zapalenie mózgu – fazy choroby

Na kleszczowe zapalenie mózgu chorują zarówno dzieci, jak i dorośli. U części osób choroba przebiega bardzo łagodnie i tylko badanie krwi potwierdza zakażenie. W pozostałych przypadkach kleszczowe zapalenie mózgu ma dwie fazy, które poprzedzone są okresem inkubacji oraz przedzielone okresem bezobjawowym.

• Kleszczowe zapalenie mózgu – okres inkubacji

Od chwili ugryzienia przez kleszcza do chwili, gdy pojawią się objawy choroby wskazujące na kleszczowe zapalenie mózgu mija 7 do 14 dni, ale okres ten może trwać czasami od 2 do 28 dni..

• Kleszczowe zapalenie mózgu – pierwsza faza choroby

Pojawia się zazwyczaj między 7 a 14 dniem dni po kontakcie z kleszczem i trwa średnio od 2 do 4 dni (rzadko obserwowano okresy trwające od 1 do 8 dni). Pierwszej fazie kleszczowego zapalenia mózgu towarzyszy gorączka, ból głowy, kaszel, powiększenie węzłów chłonnych, bóle mięśniowe lub biegunka. Bardzo często objawy te nie są kojarzone z faktem ugryzienia przez kleszcza. 

• Kleszczowe zapalenie mózgu – okres bezobjawowy

Trwa około 8 dni (obserwowano czas trwania od 1 do 20 dni). W tym okresie pacjenci nie mają zazwyczaj żadnych objawów.

• Kleszczowe zapalenie mózgu – druga faza choroby

W około 2 do 4 tygodni po zakażeniu u jednej trzeciej pacjentów rozwija się druga faza kleszczowego zapalenia mózgu.

Jej objawy: wysoka gorączka, dreszcze, ból i zawroty głowy, nudności, wymioty, przeczulica, nadmierna senność, bądź w drugą stronę – objawy bezsenności, którym mogą towarzyszyć drgawki, podwójne widzenie, niedowłady, głęboka śpiączka oraz – zwłaszcza u dzieci – zaburzenia świadomości, świadczą o uszkodzeniu ośrodkowego układu nerwowego (OUN).

Czytaj: Choroby przenoszone przez kleszcze: jak się przed nimi bronić?

Leczenie boreliozy w ciąży. Jakie konsekwencje dla ciężarnej może mieć borelioza?

1. Skokowy wzrost zachorowań na kleszczowe zapalenie mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych lekarze obserwują w czerwcu i lipcu oraz w październiku.
2. Jeżeli zatem wybierasz się ze swoimi dziećmi na wakacje w tereny leśne, kolonię, obóz harcerski, czy chociażby na grzyby, bądź jagody – powinnaś wiedzieć, że główne ogniska endemiczne tej choroby dotyczą województwa: białostockiego, opolskiego, olsztyńskiego, szczecińskiego, gdańskiego i bydgoskiego.
3. Uświadomienie sobie faktu, że zachorowania zdarzają się najczęściej wśród ludzi mających kontakt z lasem jest punktem wyjścia do uniknięcia zakażenia.

Diagnoza kleszczowego zapalenia mózgu

Ponieważ dane kliniczne są zazwyczaj niewystarczające do postawienia rozpoznania, by stwierdzić, czy twoje dziecko ma kleszczowe zapalenie mózgu lekarz musi sprawdzić:

• czy dziecko zostało ugryzione przez kleszcza
• czy dziecko przebywało na obszarze zagrożonym zakażeniem KZM
• zlecić badania, które wykażą lub nie obecności przeciwciał przeciwko KZM w klasie IgM i IgG w surowicy (właściwy dowód zakażenia) oraz w PMR (płynie mózgowo-rdzeniowym).

W zależności od tego, w której części ośrodkowego układu nerwowego rozwinął się wirus obraz kliniczny to choroby to zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenie mózgu, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, mózgu i rdzenia kręgowego lub zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i korzeni nerwowych.

Leczenie kleszczowego zapalenia mózgu

Kleszczowe zapalenie mózgu jest chorobą, której lekarze nie potrafią jeszcze leczyć przyczynowo, więc leczy się tylko objawy. Dziecko, które zachorowało na KZM przeciętnie spędza w szpitalu około 3 tygodnie.

Tylko w wyjątkowo ciężkich przypadkach może dojść do wielomiesięcznej hospitalizacji – zdarza się ona częściej pacjentom starszym.

Szczepienie przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu

Jedynym skutecznym sposobem ochrony przed tą chorobą jest szczepienie ochronne przeciwko KZM. Zaszczepić można się w wielu punktach szczepień na terenie całego kraju lub poprosić swojego lekarza o wydanie recepty i na jej podstawie kupić szczepionkę w aptece.

Do wyrobienia pełnej odporności na chorobę potrzeba 2 pełnych dawek szczepionki, przyjętych przed okresem żerowania kleszczy. Aby odporność się utrwaliła, należy podać 3 dawkę po około roku, a następnie stosować dawki przypominające.

Rekomendowany schemat szczepień (każdorazowo o terminach podania szczepionki decyduje lekarz):

• 1 dawka –  dowolny dzień przed okresem żerowania kleszczy
• 2 dawka –  1-3 miesiące po 1 dawce
• 3 dawka  –  5-12 miesięcy po 2 dawce
• dawki przypominające    pierwsza po 3 latach od trzeciej dawki, następne co 3 do 5 lat

Czytaj: Ugryzienie kleszcza w ciąży – czy istnieje ryzyko wystąpienia boreliozy u dziecka?

By dziecko nie zachorowało na kleszczowe zapalenie mózgu:

• chroń głowę i uszy dziecka, a także ręce i nogi poprzez noszenie odpowiedniej odzieży.
• stosuj środki odstraszające kleszcze.
• nigdy nie podawaj dziecku surowego mleka pochodzącego od krów, kóz czy owiec.
• po pobycie w lesie dokładnie obejrzyj całe ciało dziecka.
• jeśli zauważysz, że dziecko zostało ugryzione przez kleszcza – jak najszybciej usuń kleszcza ze skóry

Czy artykuł był przydatny?

W magazynie Dziecko Zakupy i My: ponad 200 polecanych produktów dla mamy, dziecka i kobiet w ciąży, a także inspiracje i porady dla całej rodziny! Sprawdź, jak zadbać o najbliższych – czytaj już za 3 zł!

Sprawdź

Kleszczowe zapalenie mózgu

Kleszczowe zapalenie mózgu to choroba ośrodkowego układu nerwowego przenoszona przez kleszcze Ixodidae,  wywoływana przez wirus RNA z grupy Flaviviridae.

 KZM jest chorobą sezonową ze względu na aktywność klescza w miesiącach kwiecień – październik.

Zakażenia u ludzi występują w okresie od kwietnia do listopada, z dwoma szczytami zachorowań: wiosennym (czerwiec, lipiec) i jesiennym (wrzesień, październik).

Obecnie wyróżnia się trzy typy wirusa z grupy Flaviviridae:

• Europejski – występujący w Polsce i przenoszony przez Ixodesricinus
• Syberyjski – przenoszony przez Ixodespersulcatus
• Dalekowschodni – przenoszony przez Ixodespersulcatus

Typowe dla kleszczy środowisko bytowania w Polsce to las liściasty z wilgotną, próchniczną ściółką; granica między lasem wysokim a krzewami (leszczyny) oraz trawy. Szacuje się, że ok.

3-15% kleszczy może być zakażonych wirusem. Odsetek ten jest jednak różny w zależności od miejsca występowania pasożyta.

Kleszcze mogą zarażać w każdym ze swoich stadiów rozwojowych (żerując na zakażonym zwierzęciu) i pozostają zakażone do końca swojego życia.

Do zakażenia człowieka dochodzi w wyniku ukłucia przez zakażonego kleszcza. Innym naturalnym sposobem zakażenia, choć znacznie rzadziej występującym, jest zakażenie drogą pokarmową po spożyciu niepasteryzowanego mleka koziego, owczego lub krowiego.

Zakaźne mogą być również produkty pochodzenia mlecznego, takie jak jogurty, sery i masło. Zakażenia te są obserwowane jedynie na terenach, gdzie przygotowuje się sery tradycyjnie z niepasteryzowanego mleka. Epidemie tzw. mleczne najczęściej są rejestrowane w Czechach i Austrii.

Pierwsza opisana epidemia mleczna w Polsce miała miejsce w w woj. olsztyńskim (obecnie teren woj. warmińsko-mazurskiego) w 1974 r.

Ponadto wirus KZM zachowuje swoją zjadliwość w powietrzu, w temperaturze pokojowej nawet przez około 6 godzin, co może być przyczyną zakażeń aerozolowych przez nabłonek węchowy.

Objawy

Kleszczowe zapalenie mózgu rozwija się po okresie inkubacji, który  trwa od 4 do 28 dni (średnio 8 dni). Przy zakażeniu drogą pokarmową okres wylęgania jest krótszy i trwa 3-4 dni.

Zakażenie przebiega dwufazowo: w pierwszej fazie wirus znajduje się we krwi, w drugiej dociera do ośrodkowego układu nerwowego.

Pierwsza faza choroby rozpoczyna się nagle i objawia się niecharakterystycznymi, grypopodobnymi objawami z towarzyszącą gorączką, bólami głowy oraz nudnościami i wymiotami. Ta faza choroby trwa 1-8 dni (średnio 4 dni). Choroba kończy się na pierwszej fazie u 13-26% zakażonych.

U pozostałych zakażonych choroba rozwija się dalej. Po 1-33 dniach (średnio 8 dni) dobrego samopoczucia i braku objawów chorobowych KZM przechodzi w fazę neurologiczną. Pojawia się gorączka sięgająca 40˚C, silne bóle głowy, nudności, wymioty, objawy oponowe oraz bóle mięśni i stawów.

W drugiej fazie choroba może przybrać postać:

• Oponową. Przebiega ona najłagodniej, z objawami typowymi dla limfocytarnego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych. Tę postać KZM obserwuje się u ok. 49% chorych. Charakteryzuje się ona wysoką gorączką, nudnościami, wymiotami, silnymi bólami głowy oraz nadwrażliwością na światło. Objawy oponowe to sztywność karku, objawy Brudzińskiego i Kerniga, chociaż nie zawsze występują u pacjenta. Objawy postaci oponowej KZM utrzymują się od 7 do 14 dni i stopniowo ustępują.
• Oponowo-mózgową. Ma znacznie cięższy przebieg, z cechami zapalenia mózgu, w której mogą wystąpić: ataksja, zaburzenia koncentracji, pamięci, nadmierna drażliwość, zaburzenia świadomości o różnym nasileniu (od spowolnienia lub zamroczenia do stanu śpiączkowego), a niekiedy nawet porażenie nerwów czaszkowych i mięśni oddechowych.
• Oponowo-mógowo-rdzeniową.Jest to postać najcięższa, występująca u ok. 10% chorych. Przebiega z cechami uszkodzenia rogów przednich rdzenia kręgowego i wiotkim porażeniem kończyn (częściej górnych, niż dolnych ale obserwuje się również porażenie czterokończynowe). Objawy ustępują powoli, ale często nie cofają się całkowicie. U części chorych może wystąpić porażenie mięśni oka, atonia pęcherza moczowego, a w najcięższych przypadkach porażenie mięśni oddechowych. Zajęcie rdzenia przedłużonego oraz pnia mózgu znacznie pogarsza rokowanie, wymaga stosowania oddychania zastępczego z powodu porażenia ośrodka oddechowego. Śmierć następuje zwykle w 5.–7. dobie od wystąpienia objawów neurologicznych i często jest następstwem wystąpienia zespołu opuszkowego i rozległego obrzęku mózgu.
• Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, mózgu i korzeni nerwowych.Przebiega z objawami oponowymi objawami ogniskowego uszkodzenia OUN oraz korzeni nerwowych i nerwów obwodowych. Najczęściej dochodzi do uszkodzenia splotu barkowego, z niedowładem kończyny górnej. Postać ta występuje rzadko, a niedowład cofa się powoli i nie zawsze ustępuje całkowicie.

Jak leczyć?

Leczenie KZM wymaga hospitalizacji i może być długotrwałym procesem. Ma ono charakter objawowy, ponieważ nie opracowano jak dotąd lekarstwa, które działałoby bezpośrednio na wirusa.

Szczepionka przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu – kto i kiedy powinien się szczepić, schemat dawkowania i skutki uboczne

Szczepionka przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu to preparat podawany w celu nabycia przez organizm czynnej odporności przeciw wirusom wywołującym zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i zapalenie mózgu.

Natalya Aksenova/123RF

Szczepionka przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu jest w Polsce zalecana, ale nie obowiązkowa. Chroni ona przed tą groźną chorobą zakaźną, przenoszoną na człowieka poprzez ugryzienia kleszcza oraz przed związanymi z nią powikłaniami.

Kto zatem powinien się zaszczepić na kleszczowe zapalenie mózgu?

Kleszczowe zapalenie mózgu (KZM) jest chorobą wirusową wywoływaną przez wirusa kleszczowego zapalenia mózgu. W większości przypadków źródłem infekcji jest ukąszenie przez zakażonego kleszcza, jednak do zakażenia może również dojść w wyniku spożycia niepasteryzowanego mleka i innych produktów mlecznych pochodzących od zakażonych zwierząt.

Okres wylęgania się choroby, czyli czas od ukąszenia do pojawienia się pierwszych dolegliwości, może trwać dłużej od 4 do 28 dni, choć zwykle jest to ok. 7 dni.

Kleszczowe zapalenie mózgu przebiega dwufazowo. Pierwsze objawy kleszczowego zapalenia mózgu przypominają dolegliwości związane z grypą i są to:

• osłabienie,
• ból głowy,
• ból mięśni,
• ból gałek ocznych,
• nudności,
• wymioty,
• ból brzucha,
• niewysoka gorączka.

Po około tygodniu wszystkie te objawy jednak mijają. U części pacjentów może nie dojść do rozwoju drugiej fazy choroby, ale to rzadkie przypadki.

W drugiej fazie choroby najczęściej następuje zajęcie ośrodkowego układu nerwowego pacjenta. W związku z tym może on zachorować na:

• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,
• zapalenie mózgu,
• zapalenia rdzenia kręgowego.

W efekcie wielu pacjentów doświadcza trwałych powikłań neurologicznych, a w niektórych przypadkach kleszczowe zapalenie mózgu prowadzi nawet do zgonu.

Szczepionka przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu, a w dużym uproszczeniu po prostu szczepionka przeciw kleszczom, jest preparatem inaktywowanym, czyli nie zawiera żywych patogenów. Podaje się ją w celu nabycia przez organizm czynnej odporności przeciw wirusom wywołującym zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i zapalenie mózgu.

Szczepionka na kleszcze jest dostępna w dwóch wersjach: dla dorosłych oraz dla dzieci. W tym drugim przypadku zawiera ona o połowę mniejszą dawkę wirusa KZM. Szczepienie najlepiej jest wykonać zimą albo wczesną wiosną, gdy ryzyko ukąszenia przez kleszcza jest znikome.

Inną chorobą przenoszoną przez kleszcze jest borelioza, szczepionka na to schorzenie jednak nie istnieje. Gdy jest więc mowa jest o szczepionce przeciw kleszczom, chodzi o preparat chroniący wyłącznie przed kleszczowym zapaleniem mózgu.

Szczepionka przeciw kleszczom – kto powinien się zaszczepić?

Na kleszczowe zapalenie mózgu może (i powinien) zaszczepić się każdy, kto przebywa w miejscach zagrożonych występowaniem kleszczy. Dotyczy to również dzieci po pierwszym roku życia.

Do grupy osób, którym szczepienie przeciw KZM jest szczególnie zalecane, należą:

• mieszkańcy terenów endemicznie zagrożonych chorobą,
• rolnicy,
• osoby pracujące na terenach leśnych, np. przy wycince lasu,
• funkcjonariusze straży pożarnej i granicznej,
• wojskowi stacjonujący na terenach leśnych,
• osoby często uprawiające turystykę pieszą i rowerową,
• grzybiarze.

Kleszcze już atakują! Jak się przed nimi uchronić?

Aby szczepienie przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu było skuteczne i zapewniało faktyczną ochronę, należy przyjąć 3 dawki szczepienia pierwotnego oraz dawki przypominające.

Standardowy schemat szczepienia przeciw KZM zakłada podanie drugiej dawki w okresie od 1 do 3 miesięcy po tej pierwszej.

Natomiast ostatnia powinna zostać wstrzyknięta w czasie od 9 do 12 miesięcy po podaniu drugiej.

W tym przypadku pierwsze szczepienie przypominające trzeba wykonać po 3 latach, natomiast kolejne co 3 lata u osób powyżej 50. roku życia oraz co 5 lat u pacjentów mających 12-49 lat.

Schemat skrócony szczepienia zakłada natomiast podawanie szczepionki w cyklu 0-7-21 dni. Wówczas szczepienie przypominające podawane jest w okresie 12-18 miesięcy, a kolejne – tak jak w schemacie standardowym.

Ponieważ szczepienie przeciw KZM nie należy do szczepień obowiązkowych, jest ono pełnopłatne. Jego koszt wynosi 70-130 złotych.

Podanie szczepionki przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu powoduje skutki uboczne. Do najczęstszych z nich należą:

• ból, zaczerwienienie i obrzęk w miejscu wstrzyknięcia szczepionki,
• osłabienie i senność,
• brak apetytu,
• zawroty głowy,
• ból głowy
• ból mięśni,
• dolegliwości grypopodobne,
• gorączka,
• nudności i wymioty,
• biegunka,
• bóle stawowo-mięśniowe w obrębie karku.

Takie dolegliwości mogą się utrzymywać do 3 dni i ustępują samoistnie. U większości pacjentów pojawiają się one głównie po podaniu pierwszej dawki szczepionki.

Bardzo rzadko mogą się również pojawić poważniejsze objawy uboczne podania szczepionki, takie jak m.in.:

• powiększenie węzłów chłonnych,
• ziarniniak,
• szum w uszach,
• drgawki,
• drętwienie kończyn,
• zaburzenia neurologiczne,
• reakcje alergiczne,
• czasowa trombocytopenia,
• chwiejny chód,
• zapalenie nerwów,
• niespecyficzne zaburzenia widzenia,
• sztywność mięśni,
• zaostrzenie chorób autoimmunologicznych.

Szczepionka przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu nie zawsze może zostać podana. Lekarz powinien podjąć decyzję o wstrzymaniu szczepienia w sytuacji, gdy pacjent:

• wykazuje nadwrażliwość na jakikolwiek ze składników szczepionki,
• jest uczulony na białko kurze lub formalinę,
• po poprzednim podaniu szczepionki pojawiły się reakcje uczuleniowe,
• podanie wcześniejszej dawki wywołało działania niepożądane (zwłaszcza odczyny poszczepienne),
• pacjent jest w ostrej fazie choroby, którą należy leczyć,
• minęło mniej niż 2 tygodnie od zakończenia choroby.

Nie tylko borelioza… jakie choroby przenoszone są przez kleszcze?

ZOBACZ: W Polsce pojawił się nowy gatunek kleszcza. Może to mieć związek z ociepleniem klimatu. Ekspert: Dorota Dwużnik, Zakład Parazytologii Wydziału Biologii Uniwersytetu Warszawskiego

Powikłania po kleszczowym zapaleniu mózgu

U ok. 1 osoby na 100 chorych kleszczowe zapalenie mózgu kończy się zgonem, a u 35-58% pacjentów z zajęciem ośrodkowego układu nerwowego powoduje trwałe powikłania neurologiczne. Przeczytaj więcej o przebiegu choroby i jej powikłaniach.

Kleszczowe zapalenie mózgu jest ostrą chorobą wirusową, przenoszoną przez kleszcze Ixodes w konsekwencji której pojawiają się  powikłania neurologiczne. Okres inkubacji wirusa trwa od 4 do 28 dni, średnio od 7 do 14 dni.

Przy zakażeniu pokarmowym okres wylęgania KZM wynosi 3-4 dni. Wirus ten leczy się objawowo, stosując leki przeciwzapalne, przeciwbólowe, przeciwdrgawkowe, przeciwgorączkowe, a także przez stosowanie m.in. płynów infuzyjnych.

Źródła infekcji kleszczowego zapalenia mózgu

Czynnikiem, który wywołuje KZM jest wirus RNA, który należy do rodziny Flaviviridae. Kleszczowe zapalenie mózgu pojawia się w organizmie chorego poprzez:

• ukąszenie przez zakażonego kleszcza,
• spożycie niepasteryzowanego mleka zakażonego zwierzęcia,
• transfuzję krwi lub przeszczep narządu od osoby w fazie wiremii,
• drogą wziewną np. przez wdychanie kurzu zanieczyszczonego kałem kleszczy.

Przebieg kleszczowego zapalenia mózgu

Pierwsza faza choroby przebiega bezobjawowo lub powoduje objawy przypominające grypę. U zakażonego pojawia się wtedy temperatura do 38 stopni, złe samopoczucie z narastającym osłabieniem, bóle głowy i karku oraz bóle mięśni kończyn i ból gałek ocznych.

U grupy pacjentów po 7-14 dniach choroba wywołuje drugą fazę choroby, czyli zajęcie ośrodkowego układu nerwowego. U chorego występuje wtedy gorączka nawet do 40 stopni, silne bóle głowy, nudności, wymioty, objawy oponowe, a także bóle stawów i mięśni.

W konsekwencji może spowodować zapalenie rdzenia kręgowego, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych lub zapalenie mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych. W drugiej fazie choroby pacjent powinien być objęty hospitalizacją.

10 tys. zachorowań rocznie na kleszczowe zapalenie mózgu na świecie

Najwięcej przypadków zakażenia wirusem kleszczowego zapalenia mózgu w Polsce wystąpiło w północno-wschodniej Polsce, nawet do 80% zakażeń w danym roku.

Występowanie tej choroby związane jest z okresem, w których kleszcze się uaktywniają, czyli z okresem dominującym (wiosna-lato) oraz słabszym (jesień).

Kleszczowe zapalenie mózgu na świecie głównie występuje w północno-wschodniej oraz środkowej Europie, a także w północnych regionach Azji.

Powikłania po kleszczowym zapaleniu mózgu

Na wystąpienie powikłań KZM ma wpływ wiek pacjenta i przebieg choroby. Do najczęstszych powikłań wirusa KZM zalicza się niedowład, trwałe uszkodzenie słuchu oraz zaburzenia psychiczne.

Diagnoza

Szczególnie istotny w diagnostyce KZM jest dokładnie przeprowadzony wywiad epidemiologiczny. Aby rozpoznać wirusa wykonuje się badanie płynu mózgowo-rdzeniowego, który uzyskuje się w wyniku nakłucia lędźwiowego, analizę serologiczną wykorzystując metody immunoenzymatyczne.

Najpowszechniejszą metodą, która szybko i efektywnie wykrywa przeciwciała przeciwko KZM w płynie mózgowo-rdzeniowym jest test ELISA. Dzięki niemu możliwa jest identyfikacja przeciwciał w klasach IgM i IgG.

  Ich dynamika może świadczyć o występowaniu choroby.

Najnowocześniejsza metoda diagnostyki KZM polega na identyfikacji materiału genetycznego wirusa przy wykorzystaniu technik molekularnych, czyli polimeryzacji łańcuchowej PCR.

Zapobieganie wirusa KZM

Jedynym skutecznym sposobem uchronienia się przed kleszczowym zapaleniem mózgu i jej powikłaniami jest szczepionka. W celu utrzymania ochrony przed zakażeniem konieczne jest przyjęcie 3 dawek szczepienia pierwotnego oraz dawki przypominającej co 3-5 lat.

Przyjęcie szczepionki zimą oraz wczesną wiosną zabezpiecza już od początku aktywności kleszczy, czyli od kwietnia do października. Według zaleceń, szczepionkę powinny przyjąć osoby z określonych grup zawodowych, a także osoby, które przybywają na obszarach endemicznych.

Szczepionka jest wyjątkowo skuteczna, ponieważ na 100 zaszczepionych powyżej 95 pacjentów wytwarza przeciwciała ochronne, które zabezpieczają przed powikłaniami.

Wśród przeciwwskazań do przyjęcia szczepionki przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu są:

• reakcja anafilaktyczna po wcześniejszej dawce szczepionki,
• ostra choroba przebiegająca z gorączką, 
• nasilona reakcja alergiczna na substancje pomocnicze wchodzące w skład szczepionki.

Szczepienie przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu może powodować miejscowe niepożądane odczyny poszczepienne, ból w miejscu wstrzyknięcia, obrzęk oraz zaczerwienienie. Niekiedy szczepionka może powodować odczyny uogólnione, takie jak stan gorączkowy, ogólne osłabienie, a także objawy grypopodobne.

Źródła: szczepienia.pzh.gov.pl, pzh.gov.pl

Przeczytaj także: 5 najgroźniejszych chorób odkleszczowych

Kleszczowe Zapalenie Mózgu – Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Gdańsku

Kleszczowe zapalenie mózgu (KZM) to wirusowa choroba ośrodkowego układu nerwowego przenoszona przez kleszcze. Czynnikiem etiologicznym są wirusy z rodziny Flaviviridae.

Najwięcej zachorowań obserwuje się w okresie od kwietnia do listopada, w wielu regionach Azji i Europy, głównie w Austrii, Czechach, Estonii, Niemczech, Polsce, Rosji, Słowenii, Szwecji, Szwajcarii, na Litwie, Łotwie i Węgrzech. Wirus występuje głównie u zwierząt (gryzonie, zwierzyna leśna, ptaki wędrowne), a jego przenosicielami (wektorami) są kleszcze.

Do zakażenia człowieka dochodzi na skutek ukłucia przez zakażonego kleszcza – podczas ssania krwi wprowadza on ślinę zawierającą namnożone w jego organizmie wirusy. Do zakażenia może dojść również na skutek picia mleka zakażonych kóz, owiec i krów. Większość przypadków zakażeń wirusem kleszczowego zapalenia mózgu przebiega bezobjawowo.

W pozostałych przypadkach w okresie 7–14 dni od ukłucia przez kleszcza lub 3–4 dni po spożyciu mleka zakażonych zwierząt gospodarskich, w pierwszej fazie choroby mogą wystąpić objawy uogólnione, takie jak: gorączka, uczucie zmęczenia, nudności, ból głowy i mięśni. Objawy te utrzymują się zazwyczaj kilka dni i w większości przypadków choroba kończy się wyzdrowieniem.

Niekiedy po trwającym od 1 do 20 dni okresie utajenia dochodzi do rozwinięcia drugiej fazy choroby, w której obserwujemy objawy związane z zapaleniem opon mózgowych i mózgu, takie jak: gorączka, narastające bóle głowy, sztywność karku, zaburzenia świadomości, porażenia nerwów czaszkowych, zaburzenia koordynacji, porażenia kończyn górnych i dolnych.

Może wystąpić porażenie mięśni oddechowych. Konieczna jest wtedy hospitalizacja. Choroba rzadko ma przebieg śmiertelny. W leczeniu kleszczowego zapalenia mózgu brak jest specyficznej terapii. Leczenie zmierza jedynie do łagodzenia objawów np. obniżania gorączki, łagodzenia bólu itp.

Jedynym sposobem umożliwiającym uniknięcie przykrych skutków choroby jest jej zapobieganie. W tym celu konieczne jest stosowanie kilku prostych zasad:

• noszenie odpowiedniej odzieży w miejscach, gdzie istnieje ryzyko występowania kleszczy (lasy, pola etc.) zakrywającej jak najwięcej części ciała (długie spodnie, koszule z długimi rękawami, nakrycie głowy etc.),
• stosowanie środków odstraszających kleszcze,
• unikanie spożywania niepasteryzowanego mleka, 
• po wizycie w lesie lub innym miejscu bytowania kleszczy dokładne obejrzenie całego ciała. Po zauważeniu kleszcza, należy natychmiast delikatnie go usunąć. W tym celu należy pęsetą ująć kleszcza tuż przy skórze i pociągnąć ku górze zdecydowanym ruchem. Miejsce ukłucia należy zdezynfekować. Gdyby usunięcie kleszcza sprawiało trudności, należy zwrócić się o pomoc do lekarza. Nie należy smarować kleszcza żadną substancją, aby nie zwiększać ryzyka zakażenia. Miejsce ukłucia należy zdezynfekować.

Stosowanie wymienionych zasad zmniejsza prawdopodobieństwo ukąszenia i zakażenia. Jednak najpewniejszym sposobem zabezpieczenia się jest szczepienie ochronne zalecane szczególnie osobom przebywającym na terenach o nasilonym występowaniu tej choroby, tj.:

•   ludziom zatrudnionym przy eksploatacji lasu,
•   stacjonującemu wojsku,
•   funkcjonariuszom straży pożarnej i granicznej,
•   rolnikom,
•   młodzieży odbywającej praktyki,
• turystom i uczestnikom obozów i kolonii.

Decyzję o szczepieniu należy każdorazowo skonsultować z lekarzem. Należy także pamiętać, że szczepienie to nie chroni przed innymi chorobami odkleszczowymi, takimi jak np. borelioza.

źródło: Główny Inspektorat Sanitarny (gis.gov.pl)