Nadczynność nadnerczy (kory i rdzenia nadnerczy)

Nadnercze (gruczoł nadnerczowy) to parzysty, niewielki gruczoł umiejscowiony zaotrzewnowo w górnych obszarach nerek, składający się z części korowej i rdzeniowej, pełniących odmienne funkcje. Hormony nadnerczy to m.in. kortyzol i aldosteron.

Zadaniem układu hormonalnego jest kontrolowanie wszystkich funkcji fizjologicznych organizmu – jednym z elementów tego układu są nadnercza – gruczoły pełniące funkcję regulacyjną gospodarki wodno-elektrolitowej oraz odpowiedzialne za metabolizm.

Nadnercza – budowa

Nadnercza to parzyste gruczoły, które – jak wskazuje nazwa – znajdują się nad nerkami, w przestrzeni zaotrzewnowej. Nadnercza zbudowane są z rdzenia i kory. Gruczoł nadnerczowy waży ok. 10-18 gramów.

Hormony nadnerczy – funkcje

W części korowej nadnerczy produkowane są hormony płciowe, glikokortykoidy, mineralokortykoidy. W rdzeniu nadnerczy powstają katecholaminy (adrenalina, noradrenalina, dopamina).

• hormony sterydowe nadnerczy (m.in. kortyzol i aldosteron) – ich zadaniem jest utrzymywanie równowagi wodno-mineralnej organizmu (aldosteron) oraz pomoc w sytuacji długotrwałego stresu poprzez zwiększenie stężenia glukozy we krwi.
• hormony rdzenia nadnerczy – to przede wszystkim adrenalina i noradrenalina, które pobudzają organizm, rozszerzają naczynia krwionośne i źrenice, podwyższają ciśnienie i zwiększają tempo oddechu.

Nadnercza – objawy chorób i zaburzeń hormonalnych

Zaburzenia hormonalne w nadnerczach najczęściej dają niecharakterystyczne objawy, takie jak nadciśnienie tętnicze (typu napadowego), ból głowy, zaburzenia koncentracji, nerwowość, kołatanie serca.

Choroby nadnerczy

• choroba Addisona – pierwotna niedoczynność nadnerczy
• zespół Cushinga – nadczynność kory nadnerczy
• choroba Cushinga – nadczynność kory nadnerczy
• guzy chromochłonne – nadczynność rdzenia nadnerczy
• hiperaldosteronizm – nadczynność kory nadnerczy, wzmożone wytwarzanie aldosteronu

Czytaj też: Hormony podwzgórza i przysadki mózgowej

Dowiedz się więcej
Sprawdź
Jesteś w obszarze ryzyka?
Wejdź i sprawdź

Nadnercza – hormony, choroby i ich objawy. Czym skutkuje niedoczynność i nadczynność nadnerczy?

Nadnercza to gruczoł parzysty zlokalizowany ponad nerkami. Na rycinie zaznaczono je kolorem żółtym (widok jamy brzusznej z pominięciem kręgosłupa). Roxbury-de, Henry Gray/Wikimedia Commons

Nadnercza to parzysty organ, który produkuje hormony. Ich choroby rzutują na cały organizm, a do najczęstszych należą guzy, nadczynność i niedoczynność nadnerczy. Gdy nie są prawidłowo leczone, mogą prowadzić do groźnych powikłań. Jak więc objawiają się zaburzenia pracy tego narządu i na czym polega ich leczenie?

Nadnercza, dokładnie gruczoły nadnerczowe, to parzysty narząd zlokalizowany w górnej części nerek, który przylega częścią tylną do lędźwiowego odcinka przepony. Podstawa nadnercza leży na nerce, dobrze dopasowując się do niej dzięki wklęsłemu kształtowi. Co ciekawe, prawe nadnercze ma inny kształt niż to lewe: przypomina nieco trójkąt, podczas gdy lewe ma kształt półksiężyca.

Nadnercza są niewielkie, bo ważą maksymalnie po 20 g. Składają się z odrębnych funkcjonalnie części: kory nadnerczy oraz rdzeniem nadnerczy. Są silnie unerwione – odpowiada za to splot nadnerczowy, w którego skład wchodzą włókna nerwu błędnego, przeponowego oraz trzewnego.

Nadnercza pełnią funkcje wydzielnicze: produkują hormony regulujące działanie organizmu. Kora nadnerczy wytwarza steroidy, a rdzeń – katecholaminy.

Kora nadnercza stanowi aż 80-90 proc. całego narządu. Jest złożona z 3 warstw o różnej budowie tkankowej. Warstwy noszą nazwy: kłębkowata, siatkowata i pasmowata. Każda z nich nadnerczy wydziela inny rodzaj hormonów.

Nadnercza, choć są naprawdę niewielkie, pełnią w organizmie szereg funkcji, związanych z działaniem produkowanych przez nie hormonów:

Hormony kory nadnerczy:

• mineralokortykosteroidy wpływające na przemianę materii (głównie aldosteron – w warstwie kłębkowatej),
• glikokortykosteroidy regulujące przemiany białek, tłuszczów oraz węglowodanów (głównie kortyzol, choć także kortyzon i kortykosterol – w warstwie siatkowatej i pasmowatej),
• hormony płciowe (w niewielkich ilościach).

Do najważniejszych hormonów kory nadnerczy, które pełniąc najszerszy zakres funkcji w organizmie człowieka, należą:

KortyzolTo hormon steroidowy, który powstaje w warstwie pasmowatej kory nadnerczy. Jego potoczna nazwa to hormon stresu (taka sama, jak nazwa adrenaliny). Warto jednak zaznaczyć, że choć kortyzol jest istotny w przebiegu reakcji stresowych, działa inaczej niż adrenalina.

Należy do grupy glikokortykoidów, czyli tych substancji, które mają wpływ na poziom glukozy we krwi. Jego wydzielanie jest stymulowane przez hormon przysadki adrenokortykotropinę (ACTH). Gdy następuje wyrzut ACTH, nadnercza wydzielają więcej kortyzolu. Wydzielanie tego hormonu wykazuje dobowy rytm.

Największe stężenie występuje w organizmie rano, a najniższe ma miejsce późnym wieczorem.

Role kortyzolu w organizmie:

• działa przeciwzapalnie,
• zatrzymuje sól w organizmie,
• zwiększa stężenie glukozy we krwi,
• przyspiesza glukoneogenezę (produkcję glukozy),
• zmniejsza zużycie glukozy przez mięśnie szkieletowe,
• przyspiesza rozkład kwasów tłuszczowych do ciał ketonowych (zastępcze źródło energii).

AldosteronHormon z grupy steroidów, wytwarzany w warstwie kłębkowatej kory nadnerczy.

Wchodzi w skład układu RAA (renina-angiotensyna, aldosteron) i odgrywa ważną rolę w regulowaniu równowagi wodno-mineralnej ustroju.

Jego stężenie jest regulowane przez ciśnienie krążącej w naczyniach krwi – podobnie, jak w przypadku wazopresyny. Aldosteron wpływa też na skład osmotyczny moczu. Jest niezbędny do sprawnego funkcjonowania nerek.

Role aldosteronu w organizmie:

• zwiększa wchłanianie zwrotne sodu w nerkach,
• zwiększa wydalanie potasu przez nerki,
• zmniejsza ilości wydalanego moczu.

Hormony kory nadnerczy:Rdzeń nadnerczy działa stale, wydzielając do krwi nieduże ilości pobudzającej do działania adrenaliny (epinefryny).

Mobilizuje się w chwilach silnego stresu, powodując szybki wyrzut adrenaliny oraz noradrenaliny.

Te hormony działają naprawdę błyskawicznie – są w stanie w ułamku sekundy zmobilizować organizm do pracy, co można wyraźnie odczuć na przykład wtedy, gdy zostanie się przestraszonym. Powstają w wyniku przemian aminokwasów fenyloalaniny i tyrozyny.

AdrenalinaTen hormon nadnerczy określany jest jako hormon strachu, walki i ucieczki. Adrenalina jest wydzielana w sytuacjach zagrożenia lub konfrontacji.

Role adrenaliny w organizmie:

• odpowiada za szereg objawów mobilizacji stresowej organizmu, pobudzając współczulny układ nerwowy (przyspieszenie bicia serca, rozszerzenie źrenic i oskrzeli, wzrost ciśnienia krwi, zahamowanie perystaltyki jelit, wydzielania śliny i soków trawiennych),
• wspomaga glikogenolizę (proces rozkładu glikogenu do glukozy w wątrobie, skutkujący zwiększeniem jej zawartości we krwi),
• aktywuje lipazy i uruchamia spalanie tkanki tłuszczowej,
• poprawia przewodnictwo impulsów nerwowych, zwiększając szybkość reakcji.

NoradrenalinaWykazuje działanie pokrewne do adrenaliny i działa zwykle razem z nią, choć nie wpływa na procesy przemiany materii. Aktywizuje też do działania mózg i resztę ciała do działania i stawienia czoła niebezpieczeństwu. Podczas snu wydzielanie noradrenaliny jest bardzo niewielkie, wzmaga je za to wybudzanie się i wstawanie.

Niedoczynność nadnerczy może mieć charakter pierwotny lub wtórny.

W przypadku niedoczynności pierwotnej nadnerczy za niedostateczne działanie nadnerczy (a zwłaszcza ich części korowej) odpowiadają bezpośrednie uszkodzenia – taki stan nazywa się chorobą Addisona. Główną jej przyczyną jest nieprawidłowe działanie układu odpornościowego, który niszczy komórki nadnerczy. Dużo rzadziej są to guzy nadnerczy oraz inne stany chorobowe.

W przypadku wtórnej niedoczynności nadnerczy przyczyną niedostatecznego wydzielania ich hormonów jest zaburzenie działania przysadki mózgowej, która produkuje hormon ACTH. Przyczyną wtórnej niedoczynności nadnerczy często okazują się też guzy mózgu.

Objawy niedoczynności nadnerczy to m.in.:

• osłabienie,
• zaburzenia łaknienia,
• nudności, bóle brzucha i wymioty,
• hiperpigmentacja skóry (nadmierne wybarwienie),
• hipotonia (zbyt niskie ciśnienie krwi),
• zaburzenia miesiączkowania, a u młodych kobiet – opóźnienie dojrzewania płciowego,
• spadek libido,
• zanik drugorzędowych oraz trzeciorzędowych cech płciowych.

Nieleczona niedoczynność nadnerczy może prowadzić do stanu zagrożenia zdrowia i życia. Gdy organizm nie jest w stanie poradzić sobie z sytuacją kryzysową (np. infekcją) z powodu niedoboru hormonów nadnerczy, które sterują jego działaniem w takich okolicznościach, może nastąpić przełom nadnerczowy.

Przełom nadnerczowy jest groźny szczególnie dla kobiet w ciężarnych. Ciąża stanowi okres szczególnego obciążenia organizmu, podobnie jak poród.

Niekiedy objawy przełomu nadnerczowego są mylnie interpretowane jako fizjologiczne objawy towarzyszące ciąży.

Wcześniej występująca niedoczynność nadnerczy znacznie utrudnia zajście w ciążę – często jest to możliwe dopiero po zastosowaniu kuracji glikokortykosteroidami z źródła zewnętrznego.

W przypadku choroby Addisona u kobiety ciężarnych rośnie ryzyko urodzenia przez nie niskorosłych dzieci. Nieleczona znacznie zwiększa śmiertelność w tej grupie.

Nadczynność nadnerczy oznacza produkcję nadmiernych ilości ich hormonów. Nadmiar kortyzolu powoduje zespół Cushinga, a nadprodukcja aldosteronu jest przyczyną hiperaldosteronizmu.

Przyczyną rozwoju zespołu Cushinga może być łagodny guz, jakim jest gruczolak przysadki mózgowej. Choroba ta u kobiet w ciąży także zbyt często jest interpretowany jako jej objawy fizjologiczne.

Oba zaburzenia objawiają się w odmienny sposób.

Objawy nadczynności kory nadnerczy w postaci zespołu Cushinga:

• duży wzrost wagi,
• wysokie ciśnienie krwi,
• częste oddawanie moczu,
• ogólne osłabienie i słabość mięśni,
• nietolerancja glukozy (w skrajnych przypadkach cukrzyca),
• częste uszkodzenia skóry,
• łatwe powstawanie siniaków,
• utrudnione gojenie się ran,
• drażliwość,
• depresja,
• osteoporoza,
• zaburzeni miesiączkowania u kobiet,
• zaburzenia erekcji u mężczyzn.

U kobiet w ciąży występuje stan tak zwanej fizjologicznej hiperkortyzolemii. Poziom kortyzolu u przyszłej matki może wzrosnąć nawet trzykrotnie, ponieważ w tym okresie organizm kobiety musi poradzić sobie z dodatkowymi obciążeniami.

Objawy nadczynności kory nadnerczy w postaci hiperaldosteronizmu – zespołu Conna):

• uczucie ciągłego zmęczenia,
• nadciśnienie spowodowane zatrzymaniem wody w organizmie,
• nużliwość mięśni związana z niedoborem potasu w organizmie),
• zaburzenia wydalania i gęstości moczu,
• zwiększone pragnienie.

Nadczynność nadnerczy może dotykać także części rdzennej narządu. Zwiększenie aktywności rdzenia nadnerczy oraz produkcji adrenaliny i noradrenaliny może być zwiększone z powodu guza chromochłonnego. Objawy, jakie odczuwa chory, to symptomy nadciśnienia napadowego

Nadnercza – funkcje i choroby ALFA-LEK

Nadnercza to niewielkie, ale niezwykle istotne gruczoły dokrewne, określane mianem przeżyciowych, czyli takich, bez których człowiek nie może przeżyć.

Ich główną rolą jest wytwarzanie ważnych hormonów wpływających na emocje oraz decydujących o właściwej gospodarce wodnej: kortyzolu, aldosteronu, katecholaminy oraz androgenów. Chociaż każdy z nich spełnia w nim określoną rolę zwykło się je nazywać hormonami stresowymi.

Niestety, ze względu na nieswoistość objawów, patologie nadnerczy należą do często ciężko rozpoznawalnych, stąd warto zadbać w ich wypadku o profilaktykę (np. coroczne badanie usg jamy brzusznej z układem moczowym).

Nadnercza znajdują się na górnym biegunie nerek. Waga jednego gruczołu waha się przeciętnie       od  10 do 18 gramów. Oba składają się z kory, która produkuje hormony sterydowe (aldosteron oraz kortyzol) i w mniejszym stopniu płciowe, a także rdzenia odpowiedzialnego za wytwarzanie hormonów zwanych katecholaminami, czyli adrenaliny i noradrenaliny.

Aldosteron wpływa na regulację gospodarki wodnej, potasowej oraz sodowej. Ma ona istotny wpływ na funkcjonowanie zarówno nerek, jak również układu krążenia.

Z kolei kortyzol pełni istotną rolę w regulacji przemiany węglowodanowej, a co za tym idzie, hamuje procesy zapalne. Przypisuje się mu także działanie antystresowe.

Należy jednak uważać na jego nadmiar, który powoduje osłabienie układu immunologicznego.

Adrenalina (określana także jako epinefryna) jest odpowiedzialna głównie za to, jak nasz organizm zareaguje na zagrożenie lub stres. Przyspiesza ona bicie serca, a przy tym poprawia jego pojemność minutową, a ponadto (w niewielkim stopniu) rozszerzą naczynia wieńcowe.

Hormon ten ma też istotny wpływ na rozszerzanie źrenic i oskrzeli oraz zwiększenie ciśnienia krwi, reguluje poziom glukozy we krwi oraz hamuje perystaltykę jelit. Niemniej istotna noradrenalina ma podobne działanie co adrenalina i przy tym silnie oddziaływuje na układ krążenia.

Przyczynia się do wzrostu ciśnienia tętniczego, skurczowego oraz rozkurczowego.

Choroby nadnerczy wpływają na zaburzenie gospodarki wodno-elektrolitowej organizmu. Ponadto zmniejszeniu ulega odporność na stres oraz infekcje, a dodatkowo podnosi się ciśnienie krwi. Nadnercza są narażone m.in. na takie przypadłości jak:

– choroba Addisona (niedoczynność nadnerczy) – dochodzi w niej do niszczenia gruczołów nadnerczowych. W grupie ryzyka , są osoby w każdym wieku, bez względu na płeć. Prowadzone badania pozwalają na przypuszczenia, że najczęstszą przyczyną tej choroby, jest autoimmunologiczne zapalenie, kory nadnerczy.

Wśród innych przyczyn choroby Addisona, wymienia się m.in. :  gruźlicę, choroby nowotworowe zaburzenia pracy przysadki, niektóre ciężkie choroby zakaźne (AIDS), zaburzenia metaboliczne, powikłania po niektórych lekach, lub wrodzone wady nadnerczy. Chorobę Addisona leczy się przez całe życie.

Objawy mogące świadczyć o wystąpieniu tej choroby to osłabienie, zmęczenie, brak apetytu, bóle brzucha, nudności, wymioty, biegunka, chudnięcie, spadek ciśnienia tętniczego we krwi, nadmierne łaknienie na sól, ściemnienie skóry, wypadanie włosów, częste zmiany nastroju oraz permanentne odczuwanie zimna.

Symptomy te narastają dość wolno i są skutkiem zbyt niskiego stężenia hormonów, które produkuje kora nadnerczy.

– zespół i choroba Cushinga – inaczej określany jako nadczynność kory nadnerczy. O zespole zależnym od ACTHmówimy wówczas, gdy przyczyną jest choroba przysadki mózgowej, wpływająca na korę nadnerczy (np. gruczolaki, guzy nowotworowe).

Niepokojącymi objawami, mogącymi świadczyć o tym, że konieczna jest wizyta u endokrynologa są takie jak: niska odporność na infekcje, bóle kości, zaburzenia miesiączkowania, wyraźne zmiany nastroju, nadciśnienie tętnicze, łojotok i trądzik, nadmierne owłosienie u kobiet, jaskrawoczerwone rumieńce na policzkach, otyłość (z gromadzeniem się tłuszczu na karku i tułowiu), różowe rozstępy na skórze.

– guz chromochłonny – w 90 proc. przypadków ma on charakter niezłośliwy (nie daje także przerzutów) i zwykle rozwija się u osób w wieku 35-50 lat. Nie rozpoznano dotąd przyczyn jego powstawania.

Część przypadków ma podłoże genetyczne, a ujawniają się wówczas, gdy występuje zwiększone wydzielanie noradrenaliny i adrenaliny. Najczęstszymi objawami guza są: nadwrażliwość na zimno, kołatanie serca po wysiłku, nerwowość, stałe odczuwanie głodu, wewnętrzne drżenia, osłabienie.

Często występują także zlewne poty, a ponadto nagły wzrost ciśnienia, który idzie w parze z bólem głowy oraz w klatce piersiowej.

– hiperaldosteronizm – powstające na skutek nadmiernego wydzielania aldosteronu, pod którego wpływem nerki wydalają mniej sodu i wody, a więcej potasu. Chorobę najczęściej diagnozuje się u kobiet.

Jej rozwojowi sprzyja marskość wątroby, niewydolność krążenia, a ponadto leki moczopędne, środki antykoncepcyjne (przyspieszające wydalanie potasu). Jeśli zaobserwujemy u siebie m.in.

zmęczenie, drętwienie ramion, dłoni, stóp oraz nóg, a ponadto osłabienie mięśni, zwiększone pragnienie i oddawanie moczu, skurcze mięśni, zaburzenia widzenia, bóle głowy, wysokie wartości ciśnienia rozkurczowego przy nadciśnieniu tętniczym, wówczas powinniśmy udać się do lekarza.

Nadnercza stanowią jedne z najważniejszych gruczołów wydzielania wewnętrznego, bez których nasz organizm nie mógłby w ogóle funkcjonować. Nie wolno więc bagatelizować żadnych z objawów, które mogą świadczyć o ich schorzeniach i jak najszybciej udać się z nimi do lekarza endokrynologa, który zleci diagnostykę i podejmie leczenie.

• endokrynolog
• badanie_usg
• badania_laboratoryjne

POWRÓT

Tagi:

nadnercza, hormony, adrenalina, noradrenalina

*Wszystkie artykuły medyczne prezentowane na stronie są zgodne z wiedzą medyczną, ale żaden nie może być traktowany jako diagnoza lekarska, lecz wyłącznie jako materiał edukacyjny. W przypadku zaobserwowania u siebie niepokojących objawów należy skonsultować się z lekarzem.

Przygotowanie pacjenta do badań hormonów kory i rdzenia nadnerczy

Wstęp.

Przygotowanie pacjenta do badan laboratoryjnych w endokrynologii ma ogromne znaczenie, chodzi nam przecież o uzyskanie wiarygodnego wyniku badania biochemicznego, które może doprowadzić do prawidłowego rozpoznania i następnie – skutecznego leczenia pacjenta.

Hormony są specyficznymi substancjami aktywnymi, wydzielają się w określonych porach dnia, mają swoje rytmy dobowe i miesięczne, punkty maksimum i reakcje na różne czynniki np. leki, stres, pokarm, pozycję ciała itd.

Dlatego nie można “przy okazji” wejść do punktu laboratoryjnego pobierania krwi i “zbadać sobie” jakieś stężenie konkretnego hormonu.

Trzeba wcześniej wiedzieć, jaki jest cel badania? jak się do niego przygotować? czego unikać? czy wymagana jest wcześniej specjalna dieta? a u kobiet w jakich dniach cyklu miesięcznego możemy oznaczyć hormon w zależności od tego, czego szukamy.

Jeśli tego nie zrobimy – otrzymamy wynik, z którego nie wyciągniemy żadnych wniosków i wydamy niepotrzebnie pieniądze, gdyż badania laboratoryjne do tanich nie należą.  Mało tego – na podstawie takie wyniku, fałszywie dodatniego lub  ujemnego * lekarz może postawić diagnozę i – nie daj Boże – włączyć leczenie. 

Dokładność testu diagnostycznego, to większe prawdopodobieństwo prawidłowo postawionej diagnozy i skutecznego leczenia. Proszę zwrócić uwagę – prawdopodobieństwo – gdyż w medycynie nigdy nie mamy absolutnej pewności rozpoznania i leczenia, człowiek jest zbyt skomplikowany i zbyt mało o nim jeszcze wiemy ……

Zakresy norm obowiązujące dla hormonów – ale nie tylko dla nich, bo również dla np. glukozy, cholesterolu itd.

– są oznaczane dla KONKRETNYCH warunków, czyli pory dnia, godziny, przygotowania chorego, odstawienia pewnych leków, stosowania określonej diety, a następnie – sposobu pobrania, stabilizowania próbki do badania, przechowywania i transportu, a na koniec – przeprowadzenia badania w laboratorium.

Dlatego nie dziwmy się, że bez odpowiedniego przygotowania lub nieprzestrzegania ściśle określonych zasad – wyniki badań są niewiarygodne. inna sprawa z ich powtarzalnością – stężenia hormonów są zmienne i możemy w różnych dniach uzyskać inne stężenia konkretnego hormonu.

Przygotowanie pacjenta do badania hormonów nadnerczy.

1) hormony kory nadnerczy – kortyzol

– krew żylna powinna być pobrana rano ok. 7.00-8.00, na czczo,

•  – po przespanej nocy (nie można pracować tej samej nocy), przez kilka dni poprzedzających badanie należy unikać dużych wysiłków fizycznych i treningów, musi minąć co najmniej tydzień od zakończenia antybiotykoterapii i 8 godzin od ostatniego posiłku,
•  – w dniu badania można napić się nieco wody niegazowanej, następnie bez stresu udać się do punktu pobrania krwi, gdzie trzeba odpocząć w pozycji siedzącej ok. 15 minut przed pobraniem krwi
•  – dzień cyklu miesięcznego nie wpływa na wyniki, z wyjątkiem np. bolesnych miesiączek (stres) 

Często równocześnie z kortyzolem ( ta sama próbka krwi!!!) pobieramy hormon przysadki ACTH, która musi być pobrana do specjalnej probówki z EDTA, odwirowana w ciągu 10 minut od pobrania lub mrożona i transportowana w stanie zamrożenia. Dlatego tak ważna jest jakość badań w laboratorium i przestrzeganie przez laboratorium wszystkich wymagań dotyczących nie tylko pobierania krwi, ale również transportu.  

1. 2) hormon kory nadnerczy – aldosteron
2.  – badanie wykonujemy w warunkach, jak przy badaniu kortyzolu,
3.  – przed badaniem wskazana jest dieta normosodowa,
4.  – na wynik badania wpływają leki np. inhibitory konwertazy angiotensyny dlatego wskazana jest konsultacja lekarza zlecającego badanie,
5.  – przy badaniu aldosteronu ważna jest pozycja ciała pacjenta, lekarz może określić, czy krew ma być pobrana w pozycji leżącej lub stojącej pacjenta 
6. 3) hormony rdzenia nadnerczy i ich metabolity – adrenalina, noradrenalina, dopamina 

                         Z uwagi na bardzo małe stężenia tych hormonów ( pikogramy, czyli ….. 10 -12 grama!!! ) i okresy ich półtrwania w osoczu ok.

2-3 minuty!!! a także z uwagi na to, że w chorobach rdzenia nadnerczy stężenia hormonów nie są stale podwyższone i mogą wydzielać się jedynie okresowo – konieczne jest oznaczanie ich metabolitów w moczu, czyli produktów ich degradacji.

Niestety, również metabolity tych hormonów rdzenia mają bardzo niewielkie stężenia (pikogramy lub mikrogramy!!!) i dlatego konieczne jest przestrzeganie określonej diety, unikanie pewnych sytuacji diagnostycznych, a także odstawienie czasowe pewnych leków, gdyż najmniejszy wpływ tych substancji może interferować z wynikiem badania i mamy problem diagnostyczny.

Dlatego BEZWZGLĘDNIE!! – do badania musi przygotować lekarz kierujący, poinformować o zaleceniach związanych z przygotowaniem pacjenta, a także zamienić leki przeciwwskazane na te, które pacjent może stosować.

Jeśli stosowanie konkretnego leku jest niezbędne z punktu widzenia stanu klinicznego pacjenta – lek może być stosowany, jednak lekarz przeprowadzający badanie w szpitalu musi być o tym poinformowany, by odpowiednio zinterpretować wyniki badań. 

 – badania hormonalne oznaczamy w próbce pobranej z dobowej zbiórki moczu,

 – badanie wykonuje się w warunkach szpitalnych lub w domu, ale wtedy konieczne jest bardzo ścisłe przestrzeganie zaleceń pracowników laboratorium, a wartość diagnostyczna takiego badania może być niewielka …..     

          Na 2 tygodnie lub minimum 7 dni przed pomiarem zalecane jest bezwzględne odstawienie leków: sotalol, labetalol, alfa-metyldopa, chinidyna, leków przeciwpsychotycznych, buspiron, acetaminofen, paracetamol, aminofilina, amfetamina, klonidyna, deksametazon, leki moczopędne, imipramina, lit, leki przeciwhistaminowe, inhibitory MAO, nikotyna, nitrogliceryna, propafenon, rezerpina, salicylany, trójcykliczne leki antydepresyjne.

          Z diety na 7 dni przed badaniem należy wykluczyć: banany, wanilię, czekoladę, ciastka i słodycze, serki i jogurty waniliowe, jak również budynie itd.

zawierające wanilinę, mocną kawę, herbata, Coca-Colę, Red Bull, napoje energetyzujące, mocno przyprawione wędliny, wątróbki, mocne koncentraty mięsne, sery dojrzewające no.

brie, ryby wędzone, kawior, bób, soję, sosy sojowe, drożdże, owoce cytrusowe, awokado, kiwi, ananasy,orzechy, a na dzień przed badaniem alkohol.

•           Na 5 dni przed badaniem przeciwwskazane są: dożylne jodowe środki kontrastowe, leki uspokajające i antybiotyki /erytromycyna, tetracyklina, sulfonamidy, suplementy diety.
•  – w dobowej zbiórce moczu można oznaczyć stężenie hormonów rdzenia andnerczy: adrenaliny, noradrenaliny i dopaminy, ale częściej oznacza się ich metabolity ( jak juz napisałam wyżej): metoksykatecholaminy, czyli metanefrynę, normetanefrynę i kwas 3,4 dihydroksymigdałowy oraz kwas homowanilinowy – metabolit dopaminy.
•  – obecnie zalecamy raczej oznaczanie w dobowej zbiórce moczu metabolitów metanefryny i normetanefryny oraz kwasu 3,4 dihydroksymigdałowego, czyli kwas wanilinomigdałowy VMA. 
•             Na wyniki  fałszywie dodatnie* mogą wpłynąć także: stres, niewyspanie, zawal serca, zdekompesowana niewydolność krążenia, udar mózgu itp.- -stany przebiegające ze znaczną aktywnością układu współczulnego

Również intensywny wysiłek fizyczny i trening siłowy poprzez wpływ na stężenia elektrolitów oraz płynów wewnątrznaczyniowych i śródmiąższowych również może skutkować zmianami stężeń hormonów np. ACTH, kortyzolu, reniny, aldosteronu.

* wynik fałszywie dodatni – nieprawidłowy wynik badania u osoby zdrowej

   wynik fałszywie ujemny – prawidłowy wynik badania u osoby chorej

Choroby nadnerczy

Podstawowe wiadomości o korze nadnerczy

Anna A. Kasperlik-Załuska, Barbara Górnicka

Nadnercza są narządem parzystym, położonym zaotrzewnowo, leżącym ponad górnymi biegunami nerek. Każde nadnercze jest zbudowane z 2 części: kory – położonej zewnętrznie – i rdzenia – położonego wewnętrznie. Części te różnią się pochodzeniem embrionalnym i wydzielają inne hormony. Kora nadnerczy jest narządem niezbędnym do życia.

Wydziela hormony określane mianem kortykosteroidów, dzielące się na 3 grupy: glikokortykosteroidy, mineralokortykosteroidy i androgeny. Najważniejszą rolę biologiczną wśród działających wielokierunkowo glikokortykosteroidów odgrywa kortyzol. Zapewnia równowagę metaboliczną w podstawowych warunkach i umożliwia adaptację do stresu.

Hormony kory nadnerczy mają budowę steroidową, a proces ich wytwarzania to steroidogeneza. Nazwa pochodzi od steranu, czteropierścieniowego związku chemicznego, który nie pełni żadnej funkcji biologicznej i którego budowę przedstawia rycina 1.

Embriologia

Dwie główne części nadnercza rozwijają się z różnych listków zarodkowych: kora z mezodermy, a rdzeń z ektodermy.

Kora nadnercza płodu, wykształcona w pierwszych miesiącach życia, różni się istotnie od kory wykształconej w okresie postnatalnym. Ma istotny udział w rozwoju zarodka. Rozwój kory nadnerczy rozpoczyna się około 4-5 tygodnia życia płodowego.

Najpierw namnaża się nabłonek mezotelialny jamy ciała pomiędzy krezką grzbietową a grzebieniami płciowymi. Następnie nabłonek ten wnika do otaczającej mezenchymy, gdzie przekształca się w duże komórki o silnie kwasochłonnej cytoplazmie.

Tak powstaje kora pierwotna, zwana też korą płodową.

Pod koniec 12 tygodnia dochodzi do ponownego namnażania się komórek nabłonka mezotelialnego. Wnikają one w okolicę kory pierwotnej i prawie całkowicie ją otaczają. W ten sposób tworzą korę pierwotną. Komórki kory ostatecznej są mniejsze i bardziej zasadochłonne.

Ultrastrukturalnie komórki obu warstw kory (płodowej i ostatecznej) mają cechy typowe dla komórek produkujących hormony. W okresie zarodkowym nadnercze rośnie bardzo szybko i pod koniec 2 miesiąca jest znacznie większe niż nerka. Potem tempo wzrostu zwalnia.

 U noworodka nadnercza stanowią ⅓ wielkości nerek. W drugim miesiącu po urodzeniu zmniejsza się objętość kory nadnerczy. Powodem jest gwałtowne zanikanie kory płodowej (pozostaje tylko część siatkowa, która przekształca się w warstwę siatkowatą).

 W tym samym czasie z komórek kory ostatecznej zaczynają rozwijać się warstwy pasmowata i kłębkowata.

Proces ostatecznego różnicowania się warstw kory trwa aż do czasu pokwitania.

Niewydolność nadnerczy

Niedoczynność ( niewydolność) nadnerczy oznacza zbyt małą ich aktywność i niewystarczające wytwarzanie hormonów – kortyzolu i czasem aldosteronu.Nadnercza są małymi narządami leżącymi obustronnie na górnych biegunach nerek. Składają się z części wewnętrznej – rdzenia i części zewnętrznej – kory nadnerczy.

Każda z części odpowiedzialna jest za wytwarzanie hormonów, które regulują czynność wielu układów w organizmie. Główną masę nadnerczy stanowi kora, która zbudowana jest z trzech warstw: kłębkowatej, pasmowatej i siatkowatej. Kora wytwarza: glikokortykosteroidy, mineralokortykosteroidy oraz niewielką ilość hormonów płciowych.

Natomiast w rdzeniu nadnerczy wytwarzane są katecholaminy.Wydzielanie hormonów z nadnerczy podlega kontroli na drodze sprzężeń zwrotnych pomiędzy podwzgórzem, przysadką i nadnerczami. Skutkiem nieprawidłowego działania jednego z elementów tego układu sygnałów mogą być poważne zaburzenia i stany chorobowe.Kortyzol, wytwarzany w korze nadnerczy, należy do glikokortykosteroidów.

Hormon ten ma wiele funkcji, m.in. wpływa na metabolizm węglowodanów, białek i tłuszczów, bierze udział w regulacji stężenia glukozy we krwi, ma działanie przeciwzapalne i uczestniczy w reakcji na stres. Aldosteron, mineralokortykosteroid, również wytwarzany w korze nadnerczy, zapewnia równowagę sodu i potasu we krwi.

Objawami niedoboru tych hormonów jest osłabienie, odwodnienie, obniżone ciśnienie krwi i zaburzona reakcja na bodźce stresowe.Niedoczynność nadnerczy dotyka 1-4 osób na 100 000. Występuje ona u osób w każdym wieku, mężczyźni i kobiety chorują równie często.

Chorobą Addisona (cisawicą) nazywa się pierwotną niedoczynność nadnerczy, spowodowaną zniszczeniem kory nadnerczy; choroba ujawnia się dopiero, kiedy zniszczeniu ulegnie 80-90% kory. Termin “choroba Addisona” często bywa używany niepoprawnie jako ogólne określenie niedoczynności nadnerczy (pierwotnej i wtórnej).

Pierwotna niedoczynność nadnerczy (choroba Addisona) jest w ok. 70% spowodowana procesem autoimmunizacyjnym.

W pozostałych 30% przyczyną może być gruźlica (jest to powszechna przyczyna niedoczynności nadnerczy w krajach, gdzie zachorowalność na gruźlicę jest wysoka), inne zakażenie bakteryjne, wirusowe lub grzybicze, krwotok do nadnerczy lub zajęcie nadnerczy przez przerzuty nowotworowe. Rzadko niedoczynność nadnerczy spowodowana jest wadą genetyczną.

U dzieci, w około 70% przypadków przyczyną jest wrodzony przerost kory nadnerczy, a w pozostałych 30% przypadków uszkodzenie nadnerczy może być wynikiem, np.: choroby autoimmunologicznej lub adrenoleukodystrofii (choroby uwarunkowanej genetycznie lub innej rzadkiej przyczyny.

W przebiegi pierwotnej niedoczynności kory nadnerczy dochodzi do zaburzenia wytwarzania aldosteronu i kortyzolu.

Wtórna niedoczynność nadnerczy wynika z niedoboru hormonu przysadkowego, ACTH (hormonu adrenokortykotropowego). ACTH pobudza korę nadnerczy do wytwarzania kortyzolu. Niedobór ACTH spowodowany uszkodzeniem przysadki, np. przez guz, powoduje brak stymulacji wytwarzania kortyzolu.

Wtórna niedoczynność kory nadnerczy może wystąpić także, gdy nagle przerwie się leczenie kortykosteroidami (np. prednizonem, podawanym w celu zmniejszenia stanu zapalnego w chorobach takich, jak reumatoidalne zapalenie stawów). Takie leczenie hamuje wytwarzanie kortyzolu w nadnerczach, a przywrócenie prawidłowej produkcji kortyzolu może zająć kilka tygodni lub miesięcy.

We wtórnej niedoczynności nadnerczy wytwarzanie aldosteronu zwykle nie ulega zaburzeniu.

Objawy niedoczynności nadnerczy są zwykle nieswoiste. Mogą narastać powoli, pojawiać się początkowo w czasie stresu i zwiększać swoją intensywność w ciągu kilku miesięcy. Należą do nich:

• bóle brzucha
• wypadanie włosów
• odwodnienie (tylko w chorobie Addisona)
• biegunka lub zaparcia
• zawroty głowy i omdlenia
• osłabienie
• nadmierna pigmentacja skóry (tylko w chorobie Addisona – ciemne plamy, szczególnie w okolicach eksponowanych na światło słoneczne lub ucisk, a także zgięciach skóry, czasem czarne piegi na czole i twarzy lub przebarwienie skóry wokół brodawek sutkowych, ust i odbytu)
• bóle stawów i mięśni
• niskie ciśnienie tętnicze