Monitorowanie prawidłowego procesu przyrostu ciała na długość oraz związanego z tym przyrostu masy ciała umożliwiają tzw. siatki centylowe, które są sporządzane dla określonej populacji chłopców i dziewcząt.
W Polsce obowiązują siatki opublikowane przez Instytut Matki i Dziecka w Warszawie (ryc. 1 i 2). O niskorosłości, czyli niedoborze wzrostu mówi się, jeśli wzrost dziecka mieści się poniżej 3.
centyla (najniższej linii na siatce) określonego dla wieku i płci.
Przy interpretacji pomiarów należy zawsze uwzględnić wzrost rodziców, gdyż bardzo często niski wzrost jest cechą rodzinną.
Bywa, że niscy byli dziadkowie z jednej strony lub tylko jedno z rodziców jest niskie, a dziecko dziedziczy wzrost właśnie po tym członku rodziny.
Niskorosłość pochodzenia rodzinnego może w rodzinie wielodzietnej wystąpić tylko u jednego dziecka, toteż prawidłowy lub wysoki wzrost braci i sióstr nie wyklucza tego rozpoznania.
Siatki centylowe do oceny wzrostu chłopców i dziewczynek
Spowolnienie wzrastania połączone z brakiem apetytu i małą masą ciała obserwuje się również u dzieci z rodzin patologicznych lub wychowywanych w zakładach wychowawczych. Jest to element tzw. choroby sierocej.
Inną, o wiele rzadszą przyczyną niedoboru wzrostu, mogą być zaburzenia hormonalne, takie jak niedobór hormonu wzrostu, niedoczynność tarczycy lub nadmiar hormonów (glikokortyikosteroidów) wydzielanych przez korę nadnerczy.
U dzieci niskorosłych należy również wykluczyć zespoły genetycznie uwarunkowane powodujące zaburzenia wzrostu kości na długość. Najczęściej niskorosłości towarzyszą wtedy zaburzone proporcje ciała. Stosunkowo długi tułów przy krótkich kończynach występuje, np. w genetycznie uwarunkowanej chondrodystrofii lub chondrodysplazji.
U niskich dziewczynek trzeba też pamiętać o wykluczeniu zespołu Turnera spowodowanego niedoborem jednego z chromosomów płciowych.
Niedobór wzrostu występuje często u dzieci chorujących na przewlekłe choroby przewodu pokarmowego (w tym choroby wątroby), choroby płuc (np. na mukowiscydozę), nerek, układu kostno-stawowego lub u dzieci z ciężkimi wrodzonymi wadami serca.
Jak często występuje niskorosłość?
Niskorosłość rodzinna jest częstą cechą. W całej populacji dotyczy 3–10 % dzieci. Wrodzony niedobór hormonu wzrostu jest bardzo rzadki i stwierdza się go u 1 na 6000–10 000 urodzeń.
Częstość występowania wrodzonej niedoczynności tarczycy jest podobna (1:5000–1:10 000). Dzięki powszechnemu badaniu krwi u noworodków praktycznie nie bywa ona przyczyną niskorosłości, gdyż prawidłowo leczona, nie powoduje niedoboru wzrostu.
Nabyta w wieku przedszkolnym i szkolnym niedoczynność tarczycy jest również rzadką przyczyną niedoboru wzrostu, lecz należy ją zawsze wykluczyć. Zespół Turnera występuje u ok. 1 na 2500 noworodków płci żeńskiej.
Inne zespoły genetycznie uwarunkowane są jeszcze rzadsze.
Jak się objawia niskorosłość?
Dziecko z niedoborem wzrostu jest często ogólnie zdrowe. Jeżeli tempo wzrastania ulega powolnemu zmniejszeniu, niski wzrost można zauważyć dopiero w wieku przedszkolnym, przez porównanie własnego dziecka z grupą rówieśników.
Ciężki wrodzony niedobór hormonu wzrostu u niemowlęcia często objawia się niedorozwojem prącia i napadami drgawek spowodowanymi zmniejszeniem stężenia cukru we krwi. Niski wzrost jest wtedy zauważalny już w pierwszym lub drugim roku życia.
Jeżeli niedobór hormonu nie jestduży, wzrost dziecka ulega zwolnieniu w późniejszych latach.
Bardzo rzadką przyczyną niskiego wzrostu jest brak insulinopodobnego czynnika 1 (IGF-1) lub brak wrażliwości tkanek na prawidłowe stężenie hormonu wzrostu.
Niepokojącym sygnałem jest istotne zwolnienie lub zahamowanie wzrostu u dziecka wcześniej rosnącego prawidłowo. Może być to objaw guza niszczącego przysadkę mózgową (gruczoł wydzielający hormon wzrostu).
Dzieci urodzone z małą masą ciała często są mniejsze od swoich rówieśników w pierwszych 2-3 latach życia, jednak w późniejszym wieku powinny „nadrobić” niedobór wzrostu.
Niedoczynności tarczycy oprócz zwolnienia wzrastania towarzyszą inne objawy, jak ospałość, sucha, łuszcząca się skóra, stałe poczucie chłodu, nadmierny przyrost masy ciała.
Dziewczynki z zespołem Turnera niedobór wzrostu wykazują w bardzo różnym wieku w zależności od nasilenia cech tego zespołu. Na ogół zaczynają odbiegać wzrostem od rówieśniczek w wieku przedszkolnym.
Co robić w razie wystąpienia objawów niskorosłości?
Jeśli dziecko wydaje się nam zbyt niskie, należy udać się do lekarza rodzinnego lub lekarza pediatry.
Cennych informacji diagnostycznych dostarczają pomiary wzrostu z poprzednich lat życia dziecka, gdyż na ich podstawie można się dowiedzieć czy dziecko było zawsze niskorosłe czy cecha ta pojawiła się w określonym wieku.
Do lekarza powinniśmy więc zabrać wszystkie dostępne nam pomiary wzrostu dziecka z ubiegłych lat. Dobrze jest się również upewnić o wzroście najbliższych członków rodziny.
Jak lekarz stawia diagnozę?
Jeżeli lekarz stwierdzi, że dziecko jest wprawdzie niskie, ale jego tempo wzrastania oraz aktualny wzrost mieszczą się w zakresie normy – nie trzeba wykonywać dalszych badań poza okresowym (co 6 mies.) pomiarem wzrostu. Dotyczy to zwłaszcza dzieci, w których rodzinach występują niscy osobnicy.
Przy wzroście dziecka poniżej dolnej normy, zahamowaniu tempa wzrastania lub wystąpieniu innych niepokojących lekarza objawach – zleci on wykonanie badań laboratoryjnych lub skieruje dziecko do Poradni Endokrynologicznej dla Dzieci. Lekarz endokrynolog może uznać za konieczne wykonanie badań hormonalnych we krwi (np. IGF-1, TSH i fT4).
Może też zlecić wykonanie zdjęcia dłoni z nadgarstkiem celem określenia dojrzewania kośćca. Wykonanie oznaczenia hormonu wzrostu wymaga, niestety, krótkotrwałego pobytu dziecka w szpitalu, gdyż hormon ten wydziela się głównie w nocy lub też trzeba pobudzić jego wydzielanie za pomocą środków farmakologicznych.
Stwierdzenie małego stężenia hormonu wzrostu na czczo, w warunkach ambulatoryjnych, nie oznacza więc, że dziecko jest niskie z powodu zaburzeń jego wydzielania.
Jeżeli niedobór hormonu wzrostu zostanie potwierdzony – trzeba wykonać jeszcze badanie przysadki metodą rezonansu magnetycznego, aby wykluczyća wrodzoną wadę budowy przysadki mózgowej, a także guz uciskający lub niszczący ten gruczoł.
W celu zdiagnozowania zespołów uwarunkowanych genetycznie niezbędne jest wykonanie badań chromosomów lub badań genetycznych.
Jakie są sposoby leczenia niskorosłości?
Rodzinna niskorosłość nie wymaga leczenia. Przy niedoborze hormonów tarczycy należy systematycznie podawać dziecku lek zawierający tyroksynę (hormon produkowany przez tarczycę) i okresowo wykonywać kontrolne badania krwi. Stwierdzenie niedoboru hormonu wzrostu lub zespołu Turnera skutkuje skierowaniem wniosku przez lekarza endokrynologa o przyznanie leczenia tym hormonem.
Zarówno u dzieci z niedoczynnością przysadki, jak i u dziewczynek z zespołem Turnera leczenie hormonem wzrostu jest wieloletnie i polega na codziennym podawaniu leku we wstrzyknięciach domięśniowych. Zastrzyki te wykonywane są za pomocą odpowiedniego urządzenia (tzw. pena) i są prawie całkowicie niebolesne.
Prostota urządzania pozwala na wykonywanie ich w domu przez rodziców lub starsze dzieci.
W trakcie leczenia trzeba systematycznie zgłaszać się na badania kontrolne.
Czy możliwe jest całkowite wyleczenie?
Niedoczynność tarczycy jest najczęściej chorobą trwałą i wymaga podawania preparatu tyroksyny przez całe życie. Leczenie hormonem wzrostu kończy się w wieku, w którym dziecko osiąga swój ostateczny wzrost. U niektórych dzieci z niedoczynnością przysadki niedobór hormonu wzrostu może być przejściowy.
Co trzeba robić po zakończeniu leczenia?
Po zakończeniu leczenia hormonem wzrostu lekarz endokrynolog powinien stwierdzić czy u dziecka prawidłowo przebiega wydzielanie innych hormonów przysadkowych.
Dziewczynki z zespołem Turnera oraz dzieci, u których jednocześnie występuje niedobór hormonów wpływających na prawidłowe dojrzewanie, wymagają na dalszym etapie podawania hormonów płciowych i stałej, przynajmniej raz na 6 miesięcy kontroli endokrynologa. Dziewczynki powinny pozostawać również pod opieką ginekologa.
Co robić, aby uniknąć zachorowania?
Na wystąpienie zaburzeń hormonalnych związanych z procesem wzrastania nie mamy wpływu i nie udaje się im zapobiec.
Zbyt niski wzrost może być objawem choroby. Sprawdź, jakie są przyczyny niskorosłości
Niski wzrost jest częstą przyczyną kompleksów, ale nie zawsze świadczy o zaburzeniu lub chorobie. Niskorosłość zazwyczaj występuje rodzinnie, bo niski wzrost odziedziczyć można po przodkach. Zahamowanie wzrostu, zwłaszcza gdy w rodzinie obserwuje się wyższy wzrost, powinno skłonić do wizyty u lekarza. Może być to bowiem objaw problemów z przysadką.
Niskorosłość, czyli niedobór wzrostu, to sytuacja, gdy wzrost dziecka mieści się poniżej 3. centyla określonego dla wieku i płci. Skąd wiadomo, czy wzrost jest zbyt niski? Prawidłowy proces przyrostu wzrostu i masy ciała mierzony jest na podstawie tzw. siatki centylowej, która sporządzana jest dla określonej populacji chłopców i dziewcząt.
ZOBACZ: Jakie jest prawidłowe BMI u dzieci? Sprawdź siatki centylowe
Niedobór wzrostu często stwierdzany jest dopiero w wieku przedszkolnym, gdy tempo wzrastania ulega powolnemu zmniejszeniu i dziecko zaczyna wyraźnie odstawać wzrostem od rówieśników. Dzieci urodzone z małą masą ciała często są mniejsze od swoich rówieśników w pierwszych 2-3 latach życia, ale w późniejszym wieku zwykle nadrabiają niedobór wzrostu.
Wyjątkiem jest ciężki niedobór hormonu wzrostu, co objawia się niedorozwojem prącia i napadami drgawek spowodowanymi zmniejszeniem stężenia cukru we krwi już u niemowląt. Takie sytuacją są jednak rzadkie.
Niskorosłość: przyczyny niskiego wzrostu
Wysokość ciała niższa niż wysokość średnia nie zawsze jest chorobą. Różnice we wzroście są normalną cechą ludzi i zdrowe niskie dziecko nie powinno być obarczane nieprawidłową diagnozą. Oceniając wysokość dziecka i dorosłego, trzeba przede wszystkim brać pod uwagę wzrost rodziców, ponieważ bardzo często niski wzrost jest cechą rodzinną.
Mało tego, wzrost może być dziedziczony nie tylko po rodzicach. Bywa, że dziecko dziedziczy niski wzrost po jednym z dziadków. Co ciekawe, niskorosłość pochodzenia rodzinnego może w rodzinie wielodzietnej dotyczyć tylko jednego dziecka.
Przyczyną niedoboru wzrostu mogą być zaburzenia hormonalne, takie jak niedobór hormonu wzrostu, niedoczynność tarczycy lub nadmiar hormonów wydzielanych przez korę nadnerczy.
Za niski wzrost odpowiadają także zespoły genetyczne, na przykład genetycznie uwarunkowana chondrodystrofia lub chondrodysplazja. U dziewczynek należy brać pod uwagę zespół Turnera.
Niedobór wzrostu dotyczy często dzieci chorujących na przewlekłe choroby przewodu pokarmowego, w tym choroby wątroby, choroby płuc, nerek, układu kostno-stawowego i dzieci z ciężkimi wrodzonymi wadami serca.
Spowolnienie lub zaburzenie wrastania obserwuje się nierzadko u dzieci z rodzin patologicznych lub wychowywanych w zakładach wychowawczych. Niskiemu wzrostowi towarzyszą zazwyczaj brak apetytu i mała masa ciała, to element tzw. choroby sierocej.
Bardzo niepokojącym sygnałem jest zwolnienie lub zahamowanie wzrostu u dziecka, które wcześniej rosło prawidłowo. Może być to objaw guza niszczącego przysadkę mózgową, która wydziela hormon wzrostu.
Niskorosłość: leczenie niskiego wzrostu
Niskorosłość rodzinna nie wymaga leczenia, taką sytuację uznaje się za normalną.
Niedobór hormonów tarczycy leczy się poprzez podawanie dziecku preparatów zawierających tyroksynę, czyli hormon produkowany przez tarczycę.
Stwierdzenie niedoboru hormonu wzrostu u dziecka lub potwierdzenie zespołu Turnera u dziewczynki kwalifikuje do przyznania leczenia hormonem wzrostu. Leczenie jest wieloletnie i polega na codziennym podawaniu leku w zastrzykach. W trakcie leczenia trzeba systematycznie zgłaszać się na badania kontrolne.
Leczenie hormonem wzrostu kończy się w wieku, w którym dziecko osiąga swój ostateczny wzrost.
Powyższa porada nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku jakichkolwiek problemów ze zdrowiem należy skonsultować się z lekarzem.
Niskorosłość u dzieci i dorosłych – przyczyny, leczenie
Niskorosłość – przyczyny
Niskorosłość, nazywana inaczej niedoborem wzrostu, to określenie wzrostu dziecka poniżej 2 odchyleń standardowych od średniej dla płci i wieku danej populacji. Do monitorowania prawidłowego przyrostu wzrostu i masy ciała wykorzystuje się tzw. siatki centylowe.
Siatka centylowa składa się z osi pionowej, określającej wiek, oraz osi poziomej, na której oceniany jest parametr (wzrost, masa ciała i obwód głowy). Za prawidłowe uznaje się położenie wybranego parametru między 3 a 97 centylem.
Praktycznie oznacza to, że wzrost poniżej 3 centyla dla danej populacji, płci oraz wieku jest nieprawidłowy. Interpretując pomiary lekarz powinien uwzględnić wzrost rodziców, ponieważ często niski wzrost jest cechą rodzinną. Warto też pamiętać, że niski wzrost może być podyktowany opóźnionym dojrzewaniem.
Dziecko później dojrzewa, ale dłużej rośnie. Podobnie, dzieci urodzone z małą masą ciała często są mniejsze od rówieśników, ale po 2-3 latach życia nadrabiają niedobór wzrostu.
Choroba nie posiada jednej konkretnej przyczyny. Częstym powodem może być konstytucjonalnie opóźniony przebieg wzrostu i dojrzewania (KOWD), niski wzrost rodzinny lub połączenie KOWD i niskiego wzrostu rodzinnego. Wśród patologicznych przyczyn niedoboru wzrostu (niskorosłości) można wymienić następujące czynniki:
- niedobory pokarmowe i przewlekłe niedożywienie (niedobór mikroelementów – cynk, żelazo, przewlekle niedoborowa dieta – dieta niskokaloryczna, niedożywienie białkowe, jadłowstręt psychiczny i inne zaburzenia przyjmowania pokarmu; zaburzenia trawienia i wchłaniania: przewlekłe stany zapalne jelit, choroba trzewna, mukowiscydoza, zespoły złego wchłaniania);
- zaburzenia hormonalne (niedoczynność tarczycy; izolowany niedobór hormonu wzrostu: klasyczny, zaburzenia neurosekrecji GH, nieaktywna cząsteczka hormonu wzrostu; pierwotny niedobór insulinopodobnego czynnika wzrostu; niewrażliwość na hormon wzrostu; wielohormonalna niedoczynność przysadki; hiperkortyzolemia: jatrogenna, choroba i zespół Cushinga; przedwczesne dojrzewanie);
- zespoły genetyczne – aberracji chromosomalnych (m.in.: zespół Turnera, Downa, Pradera-Williego);
- hipotrofia wewnątrzmaciczna (sporadyczna lub z towarzyszącym charakterystycznym fenotypem, m.in.: zespół Silvera-Russela, Seckela (karłowatość ptasiogłowa), Cornelii de Lange, Dubowitza, Blooma, Huthinsona-Gilforda);
- zaburzenia rozwoju układu kostnego, w tym: achondroplazja, hipochondroplazja, chondrodystrofie i inne dysplazje kostne;
- zaburzenia metaboliczne, w tym mukopolisacharydozy i inne choroby spichrzeniowe;
- choroby przewlekłe nerek, wątroby, wrodzone wady serca, przewlekłe choroby płuc, w tym mukowiscydoza, astma, niewyrównana cukrzyca (zespół Mauriaca), przewlekłe zakażenia, w tym HIV, gruźlica oraz inne specyficzne zespoły chorobowe.
Przyczyn niskorosłości niezwiązanej ze stanami chorobowym należą wymienione poniżej czynniki:
- idiopatyczny niski wzrost (dziecko ma wysokość ciała poniżej -2 SD dla wieku bez wykrytej przyczyny organicznej. Tempo wzrastania i wiek kostny są prawidłowe, ale rzeczywista wysokość ciała znacznie mniejsza niż przewidywany wzrost dziecka (przewidywany na podstawie wzrostu rodziców);
- niskorosłość konstytucjonalna (dla jej zdiagnozowania istotny jest wywiad rodzinny mówiący o opóźnionym dojrzewaniu płciowym u rodziców – co najmniej jedno z nich zaczęło dojrzewać później niż rówieśnicy. Sam proces wzrastania u dzieci z konstytucjonalnym opóźnieniem wzrastania jest dłuższy i przebiega wolniej. Charakterystyczny skok pojawia się w wieku 16-18 lat. Niskorosłość konstytucjonalna oraz niski wzrostu u chłopców często idą w parze i dotyczą tych nastolatków płci męskiej, którzy swój docelowy, adekwatny do potencjału genetycznego wzrost osiągają dopiero około 18. roku życia);
- rodzinnie uwarunkowana niskorosłość (przewidywany wzrost dziecka jest zgodny z wskaźnikową średnią wysokością ciała rodziców, inaczej niż w przypadku idiopatycznej niskorosłości).
Niskorosłość u dzieci
To, w jakim tempie rośnie dziecko oraz jego prognozowany wzrost zależą od czynników metabolicznych, genetycznych i hormonalnych.
Na każdym etapie rozwoju funkcje fizjologiczne mogą zostać zakłócone, a wśród najpopularniejszych przyczyn tych nieprawidłowości są choroby przewlekłe występujące w okresie dziecięcym.
Statystycznie w krajach rozwiniętych niskorosłość nie ma bezpośredniego związku z patologiami, ale spowodowane jest uwarunkowaniami genetycznymi. Przyczyny endokrynologiczne, takie jak niedobór hormonu wzrostu, hipochondroplazja oraz achondroplazja stwierdza się stosunkowo rzadko.
Niskorosłość u dorosłych
Niskorosłość u dorosłych najczęściej jest efektem zaburzeń, które pojawiają się w dzieciństwie lub we wczesnym wieku nastoletnim, w trakcie dojrzewania. Wyjątkiem są sytuacje urazowe, np. złamania kręgosłupa czy kończyn, które w rezultacie mogą powodować obniżenie wysokości u osób starszych.
Niedobór wzrostu stwierdza się u dzieci urodzonych ze hipotrofią wewnątrzmaciczną (zbyt niską w stosunku do wieku ciążowego masą ciała). Z reguły jednak do 4. roku życia dziecko dogania rówieśników, ale w przypadku 15 % urodzonych z hipotrofią wewnątrzmaciczną utrzymuje się niedobór wzrostu, ale grupa ta stanowi około 25-30% niskorosłych dorosłych.
Z kolei w przypadku niskorosłości rodzinnej nie jest możliwe wyleczenie.
Niskorosłość – leczenie
Leczenie niskorosłości uzależnione jest od postawienia właściwej diagnozy i wskazania przyczyny. Dziecko z podejrzeniami wystąpienia niedoboru wzrostu musi odbyć wizytę u pediatry. Specjalista bada dziecko, mierzy jego wzrost i masę ciała, przeprowadza pogłębiony wywiad z rodzicami.
W przypadku niepokojących objawów lekarz może zlecić wykonanie badań laboratoryjnych, skierować do poradni endokrynologicznej, w której konieczne mogą być badania hormonalne krwi np. badanie hormonu wzrostu.
W celu zdiagnozowania niskorosłości stosuje się również badanie rentgenowskie kości w celu określenia dojrzewania kośćca. Niskorosłość u chłopców, ale przede wszystkim u dziewczynek może wymagać oznaczenia kariotypu, aby wykluczyć zespół Turnera.
Rezonans magnetyczny okolicy podwzgórzowo-przysadkowej jest natomiast wymagany w diagnostyce chorób przysadki mózgowej wywołujących niedobór hormonu wzrostu i innych hormonów przysadkowych.
Dzieciom z niedoborem hormonu wzrostu podaje się hormon w zastrzykach. Leczenie rekombinowanym hormonem wzrostu w Polsce dedykowane jest dla dzieci z:
- niedoborem hormonu wzrostu (potwierdzona somatotropinowa niedoczynność przysadki);
- przewlekłą niewydolnością nerek;
- zespołem Williego-Pradera;
- zespołem Turnera;
- niskorosłością, urodzonych jako zbyt małe w stosunku do wieku ciążowego (zaburzenia wzrostu u dzieci z upośledzeniem wzrastania wewnątrzmacicznego).
Leczenie hormonem wzrostu kończy się w wieku, w którym dziecko osiąga swój ostateczny wzrost. W procesie leczenia warto pamiętać też o odpowiedniej diecie, w której nie powinno zabraknąć pełnowartościowego białka, tłuszczy, minerałów oraz witamin.
Źródła:
- Beń-Skowronek I.; Najczęstsze błędy w diagnostyce niskorosłości, Pediatria Po Dyplomie, 2015(03);
- Borek E.; Gorsze wzrastanie dziecka – dylematy terapeutyczne, Medical Tribune, 2015(07-08);
- Barstow C., Rerucha C., Evaluation of short and tall stacture in children. Am. Fam. Physician, 2015, 92, 1:43-50;
- Oczkowska U.; Definicja i przyczyny niskorosłości oraz kryteria diagnostyczne niedoboru hormonu wzrostu, Endokrynologia Pediatryczna, 2009(9) Suplement 1, 6-11;
- World Health Organization. Training Course on Child Growth Assessment. Interpreting growth indicators. Geneva, WHO, 2008.
Data dodania: środa, 06 maja 2020
Niedobór wzrostu (niskorosłość) – przyczyny, diagnoza i leczenie
Dołącz do Zdrowia na Facebooku!
To, że dziecko jest niskie, nie oznacza jeszcze, że cierpi na niedobór wzrostu. Niskorosłość (bo taka jest inna fachowa nazwa niedoboru wzrostu) określa się przede wszystkim na podstawie siatki centylowej.
Siatka centylowa to siatka złożona z osi poziomej i pionowej, na której oś pionowa to wiek, a oś pozioma to oceniany parametr (wzrost, masa ciała, obwód głowy). Za pomocą siatki określa się, jak dana osoba wypada na tle populacji kraju. Krzywe przebiegające przez wykres podają średnie wartości danego parametru.
Za prawidłowe uznaje się położenie wybranego parametru między 3 a 97 centylem. Niedobór wzrostu występuje wtedy, gdy wzrost dziecka mieści się na osi poniżej 3 centyla.
Niskorosłość nie ma jednej konkretnej przyczyny. Zanim jednak wpadniemy w panikę i uznamy, że nasze dziecko jest ciężko chore i nigdy nie urośnie, zastanówmy się, czy aby sami nie jesteśmy niskiego wzrostu. Tzw. idiopatyczny niski wzrost (ang.
idiopathic short stature, ISS) to niewielkie rozmiary dziedziczone po rodzicach i dziadkach, które nie wskazują na żadną chorobową nieprawidłowość.
ISS to najczęstszy powód niedoboru wzrostu u dziewcząt i przyczyna aż 27% przypadków niskorosłości u chłopców.
Najogólniej rzecz ujmując, przyczyny niedoboru wzrostu można podzielić na czynniki genetyczne, choroby przewlekłe i zaburzenia hormonalne.
Genetyczne przyczyny niedoboru wzrostu to:
- idiopatyczny niski wzrost,
- konstytucjonalne opóźnienie wzrostu i dojrzewania (KOWD),
- zespoły genetyczne (zespół Downa, Turnera, Pradera-Williego, Silvera-Russella, Noonan, Blooma, di George'a),
- niektóre wrodzone choroby metaboliczne,
- anomalie kostno-chrzęstne (achondroplazja, hipochondroplazja, chondrodystrofia, dysplazja przynasadowo-kręgosłupowa),
- hipotrofia wewnątrzmaciczna.
Konstytucjonalne opóźnienie wzrostu i dojrzewania występuje u dzieci, które zaczynają dojrzewanie później niż ich rówieśnicy. Skok pokwitaniowy, czyli moment gwałtownego wzrostu, jest opóźniony (czasem nawet o dwa lata). KOWD częściej przydarza się chłopcom.
Zwykle osoby z KOWD w pewnym momencie nadganiają rówieśników i nie wymagają leczenia. W niektórych przypadkach chłopcom podaje się testosteron o wydłużonym działaniu, który powoduje skok wzrostowy.
Na tej samej zasadzie dziewczętom podaje się estrogeny, jednak jest to procedura bardzo rzadka.
Zespoły genetyczne skutkują dużą liczbą nieprawidłowości w budowie ciała dziecka, często objawiającymi się bardzo wcześnie. Równocześnie występują cechy szczególne danego zespołu genetycznego.
Anomalie kostno-chrzęstne to grupa schorzeń, których jest ponad 200. To nie tylko niski wzrost, lecz także zaburzona symetria ciała i nieprawidłowe proporcje ciała, twarzy i czaszki. Taką anomalią jest na przykład achondroplazja. Osoby z achondroplazją mają charakterystyczną, zapadniętą nasadę nosa, wydatne czoło, małe dłonie i szpotawe kolana.
Hipotrofia wewnątrzmaciczna to zbyt niska masa urodzeniowa. 15% dzieci, które się z nią urodziły, cierpi w późniejszym życiu na niedobory wzrostu; pozostałe w pewnym momencie osiągają wzrost taki jak ich rówieśnicy.
Choroby przewlekłe, które mogą powodować niedobory wzrostu, to między innymi:
- niedobory żywieniowe,
- zaburzenia trawienia (np. celiakia czy przewlekłe zapalenie jelit),
- choroby wątroby,
- przewlekła niewydolność nerek,
- mukowiscydoza,
- astma,
- wady serca,
- przewlekłe zakażenia (np. HIV, gruźlica),
- nowotwory (np. guz na przysadce),
- zaburzenia metaboliczne,
- choroba sieroca.
Niedobór wzrostu spowodowany zaburzeniami hormonalnymi występuje bardzo rzadko, bo tylko w 5% przypadków. Choroby endokrynologiczne, które mogą skutkować niskorosłością, to:
- niedoczynność przysadki mózgowej (niedobór hormonu wzrostu),
- niewrażliwość na hormon wzrostu,
- niedoczynność tarczycy (wrodzona i nabyta),
- niedoczynność przytarczyc,
- zbyt wczesne dojrzewanie płciowe,
- chwiejna cukrzyca typu 1 (duże wahania poziomu cukru we krwi),
- moczówka prosta.
Nieprawidłowe wydzielanie hormonu wzrostu skutkuje tzw. karłowatością przysadkową, o której więcej możesz dowiedzieć się tutaj.
Wrodzona niedoczynność tarczycy jest bardzo rzadka. Wykryta wcześniej, jeszcze u noworodka, umożliwia skuteczne leczenie, które pozwala na uniknięcie niedoboru wzrostu.
W razie niedoczynności tarczycy podaje się leki zawierające tyroksynę, czyli hormon, który jest produkowany przez tarczycę.
Nieprawidłowa praca tarczycy zwykle utrzymuje się przez całe życie, dlatego leki trzeba przyjmować już zawsze.
> Zobacz: Niedoczynność tarczycy: przyczyny, objawy, badania
Pierwszy krok to opinia pediatry. Lekarz mierzy dziecko za pomocą siatki centylowej i przeprowadza szczegółowy wywiad z rodzicami. Jeśli uzna, że jest się czym niepokoić, skieruje dziecko do poradni endokrynologicznej.
Może zlecić również wykonanie badania hormonu wzrostu, które wymaga krótkiego pobytu w szpitalu. W celu zdiagnozowania niskorosłości stosuje się również badanie rentgenowskie kości w celu określenia dojrzewania koścca.
Dalsze badania zależą od prawdopodobnych przyczyn niskorosłości.
Leczenie niskorosłości zależy od jej przyczyn. Niedobór wzrostu spowodowany niedoczynnością tarczycy leczony jest podawaniem leków z tyroksyną. Dzieciom z niedoborem hormonu wzrostu zwykle podaje się hormon w zastrzykach. W Polsce refundowane jest leczenie niskorosłości wynikającej z następujących chorób:
- niedobór hormonu wzrostu,
- przewlekła niedoczynność nerek,
- ciężki niedobór ludzkiego insulinopodobnego czynnika wzrostowego-1,
- zespół Turnera,
- zespół Williego-Pradera.
Dzieci z anomaliami kostno-chrzęstnymi, na przykład achondroplazją, mogą przejść skomplikowane zabiegi wydłużania kończyn, które polegają na łamaniu kości, a następnie wstawianiu w nie sztucznych ‘prętów’. Takie leczenie jest jednak bardzo bolesne, długotrwałe i zapewnia jedynie dodatkowe kilkanaście (maksymalnie kilkadziesiąt) centymetrów.
‘Łamali mi kości, potem wsadzali między nie druty, żeby je wydłużyć. Nie zgodziłam się na to dla urody’ – mówi Katarzyna Dinst, chora na achondroplazję
Niskorosłość u dzieci
Kiedy masz dzieci, wciąż się martwisz, czy będą rosły. Większość rodziców spędza dużo czasu na czytanie etykiet, poszukuje nieprzetworzonego jedzenia, aby maluch miał dobre nawyki żywieniowe i nie chorował. Zdarza się jednak, że dziecko odbiega wzrostem od rówieśników i nie mieści się w siatce centylowej. Co robić, czekać aż urośnie, czy poddawać je diagnostyce?
Niskorosłość i diagnostyka różnicowa
Diagnostyka niskiego wzrostu polega głównie na wywiadzie dotyczącym przebiegu ciąży i okresu okołoporodowego, określi również potencjał wzrostowy dziecka na podstawie średniego wzrostu rodziców (MPH). Istotny jest również stosunek masy ciała do wzrostu, symetria i obecność cech dysmorficznych.
W diagnostyce niskorosłości niezbędne są siatki centylowe, które określają proporcje wzrostu do wagi na pomocą pionowych i poziomych linii. Za prawidłowe uznaje się położenie wybranego parametru między 3 a 97 centylem.
Niedobór wzrostu występuje wtedy, gdy wzrost dziecka mieści się na osi poniżej 3 centyla.
Objawami, które zdecydowanie wskazują na konieczność pilnej diagnostyki jest zahamowanie tempa wzrastania i współwystępowanie objawów ze strony ośrodkowego układu nerwowego.
Niskorosłość i jej przyczyny
Jedną z najczęstszych przyczyn niskorosłości na świecie jest niedożywienie białkowo-kaloryczne. Zdarza się, że dziecko jest niejadkiem i mimo tego rośnie, ale są również dzieci, które cierpią na zespół złego wchłaniania i z powodów niedożywienia nie rosną.
Najbardziej istotnymi chorobami związanymi z niedoborem wysokości ciała należą choroby nerek, zespoły złego wchłaniania, astma i mukowiscydoza.
Wśród najbardziej istotnych przyczyn niskorosłości o podłożu hormonalnym znajduje się niedoczynność tarczycy, hiperkortyzolemia, niedoczynność i pseudoniedoczynność przytarczyc oraz somatotropinowa niedoczynność przysadki (SNP).
Innymi przyczynami nieprawidłowego wzrostu są uwarunkowania genetyczne – niski wzrost rodziców, opóźnienie dojrzewania, zespoły genetyczne (zespół Downa, Turnera, Pradera-Williego, Silvera-Russella, Noonan, Blooma, di George’a), anomalie kostno-chrzęstne (achondroplazja, hipochondroplazja, chondrodystrofia, dysplazja przynasadowo-kręgosłupowa). Hipotrofia wewnątrzmaciczna również może przyczyniać się do opóźnienia wzrostu dziecka. Większość dzieci z niską masą urodzeniową uzyskuje prawidłową wagę, ale są również takie, które pomimo proporcjonalnej masy kostno-mięśniowej, są poniżej 3 centyla.
Niskorosłość – jak postępować
Aby znaleźć przyczynę niskorosłości, należy przeprowadzić szereg badań, które mogą przybliżyć stan zdrowia dziecka. Pod uwagę brana jest ocena wieku kostnego na podstawie zdjęcia rentgenowskiego ręki, nadgarstka i dystalnego odcinka przedramienia.
Wyklucza się również zaburzenia wchłaniania – przede wszystkim celiakię, choroby tarczycy, wykonuje morfologię krwi, wskaźniki stanu zapalnego, jonogram oraz krzywą żelaza.
Pozostałe badania, takie jak badania hormonu przysadki, rezonans magnetyczny i szczegółowe badania dotyczące zaburzeń wchłaniania przeprowadza się w szpitalu na oddziale dziecięcym.
Zachęcamy do artykułu na blogu: Prawidłowy rozwój stóp u dzieci – na co zwrócić uwagę.
Niskorosłość – leczenie
Leczenie niskorosłości zależy od jej przyczyn. Niedobór wzrostu spowodowany niedoczynnością tarczycy leczony jest podawaniem leków z tyroksyną. Dzieciom z niedoborem hormonu wzrostu zwykle podaje się hormon w zastrzykach.
Droga do znalezienia przyczyny niskorosłości jest długa, niemniej warto powalczyć o jej znalezienie. Należy brać również pod uwagę to, że dziecko, które jest dużo niższe niż rówieśnicy, odczuwa tę różnicę i nie jest to dla niego łatwe.
Jeśli do twojego gabinetu trafi mały pacjent, który wygląda na rok, dwa lata mniej niż w rzeczywistości ma – nie wahaj się porozmawiać o tym z jego z rodzicami.
Magdalena Serafin
Historyk sztuki i specjalista PR, certyfikowany provider TRE® ,a z zamiłowania pasjonatka osteopatii i pracy z ciałem, studentka psychoterapii w nurcie analizy bioenergetycznej według Lowena. Mama dwóch małych córek, łącząca pracę zawodową z bieganiem i zgłębianiem meandrów psychiki. Uwielbia być tu i teraz, blisko ludzi.
Zobacz wszystkie moje artykuły
Program Oblicza Medycyny: Zbyt niski wzrost dziecka może wymagać leczenia [WIDEO]
Niskorosłość rozpoznaje się, gdy wysokość ciała dziecka – sprawdzana na siatce centylowej – znajduje się poniżej 3 centyla. „Ważna jest czujność rodziców oraz lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej, by w porę wychwycić problem.
Najlepszym sposobem są wykonywane przy okazji okresowych badań profilaktycznych regularne pomiary wysokości ciała i nanoszenie wyników na siatkę centylową” — mówi prof. dr hab. n. med.
Mieczysław Szalecki, kierownik Kliniki Endokrynologii i Diabetologii w Instytucie „Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka” w Warszawie.
Ten artykuł czytasz w ramach płatnej subskrypcji. Twoja prenumerata jest aktywna
Z powodu zbyt niskiego wzrostu częściej szukają porady chłopcy niż dziewczynki, choć niskorosłość występuje z podobną częstością u obu płci.
Najprostszym, a jednocześnie skutecznym badaniem przesiewowym w kierunku niskorosłości są okresowe pomiary wysokości ciała.
„Sumienność w tym zakresie jest bardzo ważna, bo cykliczne pomiary pokazują zmiany tempa wzrastania i przynoszą więcej informacji, niż pojedyncze, punktowe pomiary” – podkreśla prof. Mieczysław Szalecki, który był gościem programu „Oblicza Medycyny”.
Przyczyny niskorosłości u dzieci
Najczęstszą przyczyną niskorosłości w krajach wysoko uprzemysłowionych, do których zalicza się Polska, jest konstytucjonalne opóźnienie wzrastania i dojrzewania. W efekcie dziecko rośnie wolniej, ale dłużej i docelowo jego wysokość jest zbliżona do normy.
Przyczyną niskorosłości mogą być jednak przewlekłe choroby, np.
- celiakia,
- choroby zapalne jelit,
- przewlekłe choroby nerek i innych narządów.
Wzrost upośledzają niektóre leki, szczególnie glikokortykosteroidy. Podaje się je często np. w młodzieńczym zapaleniu stawów, zespole nerczycowym, alergiach i wielu innych chorobach.
Poza tym pod uwagę należy wziąć przyczyny endokrynne, np.
- niedoczynność tarczycy,
- niedobór hormonu wzrostu będący następstwem somatotropinowej niedoczynności przysadki.
Obserwacji wymagają dzieci, które podczas ciąży matki doświadczyły upośledzonego wzrastania, czyli hipotrofii wewnątrzmacicznej. U około 10-15 proc. spośród tych dzieci nie występuje zjawisko przyspieszonego wzrastania po urodzeniu. Dlatego gdy ok. 4. roku życia dzieci z takim wywiadem są poniżej 3 centyla pod względem wzrostu, to powinny być kierowane do poradni endokrynologicznej.
Diagnostyka niskorosłości
Diagnostykę niskorosłości zaczyna się od przeprowadzenia dokładnego wywiadu, także rodzinnego, określenia dojrzałości płciowej dziecka oraz wieku kostnego na podstawie RTG śródręcza ręki niedominującej.
„Z diagnostyką nie należy zwlekać. Czas na leczenie rekombinowanym hormonem wzrostu jest bowiem ograniczony. Przyjmuje się, że dziecko rośnie stosunkowo szybko do osiągnięcia określonego wieku kostnego.
W przypadku dziewcząt jest to wiek kostny ok. 14 lat, a w przypadku chłopców 16 lat. Po zamknięciu stref wzrastania kości długich kończyn niewiele można już zrobić” — zaznacza prof. Mieczysław Szalecki.
Więcej w programie „Oblicza Medycyny”.
Źródło: Puls Medycyny
Podpis: Ewa Kurzyńska
Niskorosłość
Opracowanie: dr hab. n. med. Joanna OświęcimskaKatedra i Klinika Pediatrii w Zabrzu Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach
Niskorosłość u dziecka zwykle rozpoznaje się podczas powszechnych badań przesiewowych. Z tego względu bardzo ważne jest terminowe i regularne zgłaszanie się z dzieckiem na cykliczne tzw. badania „bilansowe” i dokładne odnotowanie daty pomiaru oraz stwierdzonej wysokości i masy ciała.
Wstępne ustalenie możliwych przyczyn niskiego wzrostu dziecka należy do opiekującego się nim pediatry, który powinien prześledzić dostępne dane dotyczące wzrostu dziecka oraz przebiegu wzrastania i dojrzewania jego rodziców, rodzeństwa, i innych krewnych pierwszego stopnia oraz nanieść je na siatkę centylową.
Należy również uwzględnić przebieg ciąży, porodu oraz urodzeniową masę ciała. Po zbadaniu dziecka, lekarz zaleci podstawowe testy laboratoryjne służące wykluczeniu przewlekłych chorób, które mogą wpływać na tempo wzrostu.
Dokładne badanie fizykalne pozwala na ukierunkowanie dalszej diagnostyki również w kierunku zaburzeń kostno-chrzęstnych i genetycznie uwarunkowanych zespołów przebiegających z niskorosłością.
Zazwyczaj dzieci niskorosłe kierowane są na konsultację endokrynologiczną. Zgłaszając się do endokrynologa powinniśmy mieć ze sobą Książeczkę Zdrowia Dziecka z wpisanymi wynikami badań bilansowych (w przypadku dzieci starszych również Kartę Zdrowia Ucznia).
Jeśli rodzice posiadają własne pomiary dziecka wykonywane w warunkach domowych konieczna jest dokładna data pomiaru. Niezbędne są informacje dotyczące wzrostu obojga rodziców, rodzeństwa i dalszej rodziny oraz przebiegu dojrzewania u rodziców (wiek wystąpienia pierwszej miesiączki u matki i wiek, do którego rósł ojciec dziecka).
Gabinety endokrynologiczne wyposażone są w dokładny przyrząd do pomiaru wysokości ciała z dokładnością do 1 mm (stadiometr).
Wstępna diagnostyka endokrynologiczna obejmuje, oprócz dokładnego badania fizykalnego i wykreślenia krzywej wzrostu, wykluczenie innych chorób mogących zaburzać proces wzrastania, w tym niedoczynności tarczycy poprzez oznaczenie stężeń TSH i fT4 oraz określenie tzw.
wieku kostnego dziecka na podstawie zdjęcia rentgenowskiego dłoni i nadgarstka ręki niedominującej. Należy wspomnieć, że w każdej niskorosłości u dziewczynki należy rozpatrywać możliwość wystąpienia zespołu Turnera.
Zazwyczaj zaleca się co najmniej 6-miesięczną obserwację w poradni endokrynologicznej pozwalającą na określenie szybkości (tempa) wzrastania i odniesienia jej do norm dla wieku i płci.
Kolejny etap diagnostyki, po wykluczeniu innych przyczyn, obejmuje badania hormonalne w kierunku oceny funkcji osi hormonu wzrostu, w tym najczęściej występującego niedoboru hormonu wzrostu (somatotropinowej niedoczynności przysadki).
Testy te, wykonywane w warunkach szpitalnych polegają na kilkukrotnym oznaczeniu stężenia hormonu wzrostu we krwi podczas snu (bodziec fizjologiczny) oraz po podaniu leków pobudzających jego wydzielanie – są to tzw. testy stymulacyjne.
Ponadto we krwi oznacza się inny hormon odpowiadający za wzrastanie – insulinopodobny czynnik wzrostowy 1 (IGF-1).
Po wykluczeniu niedoboru hormonu wzrostu, wykonywany jest tzw. test generacji somatomedyn. Polega on na podawaniu hormonu wzrostu przez cztery do pięciu dni i sprawdzeniu odpowiedzi hormonalnej poprzez oznaczanie stężeń IGF-1 w surowicy krwi oraz inne niezbędne dla oceny funkcji osi hormonu wzrostu badania.
Uzupełnieniem diagnostyki hormonalnej jest badanie rezonansu magnetycznego przysadki, które pozwala na uzyskanie dokładnego obrazu tego gruczołu i ewentualnych nieprawidłowości w jego budowie oraz wykluczenie procesu rozrostowego.
W dalszej kolejności, dla uzupełnienia diagnostyki, wykonuje się również badania genetyczne.
Na podstawie przeprowadzonych badań można ustalić, czy istnieją wskazaniado leczenia preparatem rekombinowanego ludzkiego hormonu wzrostu lub rekombinowanego ludzkiego insulinopodobnego czynnika wzrostu-1.
Wstępne badania diagnostyczne można przeprowadzić na szczeblu lekarza pediatry w rejonie, następnie w poradni endokrynologicznej natomiast szczegółową diagnostykę i leczenie niskorosłości prowadzą wytypowane jednostki referencyjne (patrz wykaz jednostek).
Należy pamiętać, aby diagnostykę i leczenie niskorosłości rozpocząć odpowiednio wcześnie. Istnieje wtedy duże prawdopodobieństwo osiągnięcia, po wieloletnim leczeniu, prawidłowej wysokości ciała. Opóźnienie diagnostyki i/lub leczenia jest nieodwracalne- proces wzrastania kończy się wraz z zakończeniem dojrzewania i nie jest już możliwe skuteczne leczenie.
Opracowanie: dr hab. n. med. Joanna OświęcimskaKatedra i Klinika Pediatrii w Zabrzu Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach